Republic of the Philippines

Leyte Colleges
COLLEGE OF ARTS AND SCIENCES
Tacloban City

KABANATA IV

P anahon ng Paggising ng
Damdaming Makabayan
Kilusang Propaganda

 Magkaroon ng pantay-pantay na pagtingin sa mga

Pilipino at Kastila sa ilalim ng batas.
 Gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas.
 Panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang
Pilipino sa kortes ng Espanya.
 Gawing mga Pilipino ang mga kura paroko.
 Ibigay ang kalayaan ng mga Pilipino sa pamamahayag,
pananalita, pagtitipon o pagpupulong, at pagpapahayag
ng kanilang mga karaingan.
Mga Taluktok ng Propaganda

Tatlo ang taluktok o pinakalider ng

Propaganda. Ang mga ito’y sina Jose Rizal,
Marcelo H. Del Pilar, at Graciano Lopez
Jaena.
 Jose Protacio Rizal Mercado Alonzo y
Realonda

 Ipinanganak noong Hunyo 19, 1861 sa bayan

ng Kalamba, lalawigan ng Laguna.
 Ang unang nagging guro niya ay ang kanyang
ina na si Teodora Alonzo.
 Nag-aral sa Ateneo de Manila, nagsimulang
mag-aral ng medisina sa Pamantasan ng Santo
Tomas, ngunit nagtapos sa Unibersidad Sentral
de Madrid. Nag-aral din sa pamantasan ng
Berlin, Leipzig, at Heidelberg.
 Ang kanyang buhay ay nagwakas noong
Disyembre 30, 1896, nang ipabaril siya ng mga
Kastila na nagparatang sa kanya ng sedisyon at
Laong-laan at
Dimasalang
paghihimagsik laban sa pamahalaang Kastila. (Sagisang Panulat)
 Mga Akda
Akda Nilalaman
ito ang una at walang kamatayang nagpasigla nang
malaki sa Kilusang Propaganda at siyang nagbigay-daan
Noli Me Tangere (Berlin, 1887) sa himagsikan laban sa Espanya.

ang nobelang ito’y karugtong ng Noli. Kung ang Noli ay

tumalakay sa mga sakit ng lipunan, ang Fili ay lantad sa
El Felibusterismo (Ghent, 1891) mga kabulukan ng pamahalaan, kasama rito ang
katulong ngunit higit na naging makapangyarihan, ang
simbahan. Kaya’t madalas na uriin ang Noli na
nobelang panglipunan at pampulitika naman ang Fili.
 Mga Akda
Akda Nilalaman
isinulat niya ito noong siya ay nakakulong sa “Fort
Mi Ultimo Adios (Ang Huling Kong Santiago.”Ipinalalagay ng marami na ang tulang ito ay
Paalam) maihahanay sa lalong pinakadakilang tula sa daigdig.

Sobre La Indolencia de Los Filipinos Ito’y isang sanaysay na tumatalakay a sumusuri ng mga
(Hinggil sa Katamaran ng mga dahilan ng palasak na sabing ang mga Pilipino ay
Pilipino) tamad.
 Mga Akda
Akda
Filipinas Dentro De Cien Años (Ang
Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon
El Consejo De Los Dioses (Ang
Kapulungan ng mga Bathala)
Nilalaman
.
ito ay isang sanaysay na nagpapahiwatig na darating
ang panahon na ang interes ng Europa sa Pilipinas ay
mababawasan, samantalang ang impluwensya ng
Estados Unidos ay mararamdaman.
ito ay isang dulang patalinghagang nagpapahayag ng
paghanga kay Cervantes.
 Mga Akda
Akda Nilalaman
.
A La Juventud Filipino (Sa ito ay isang tulang inialay niya sa mga kabataang
Kabataang Pilipino) Pilipinong nag-aaral sa Pamantasan ng Santo
Tomas.

Junto Al Pasig (Sa Tabi ng Pasig) Isinulat niya ito nang siya ay may 14 na taong
gulang pa lamang.
 Marcelo H. Del Pilar

 Isinilang sa Cupang, San Nicolas, Bulacan noong ika-

30, 1850. Ang kanyang mga magulang ay sina Julian
H. del Pilar, kilalang manunulat sa wikang Tagalog,
at Ginang Biasa Gatmaitan.
 Nagsimula siyang mag-aral sa kolehiyo ni G. Flores
at pagkatapos ay lumipat sa kolehiyo ng San Jose. Di
nagtagal ay lumipat siyang muli sa Unibersidad ng
Santo Tomas.
 Itinatag ni Plaridel ang pahayagang “Diariong
Tagalog” noong 1882, na pinaglathalaan niya ng
mga puna at pansin sa hindi mabuting
pamamalakad ng pamahalaang Kastila at dahil sa
iba’t ibang kasalanang ibinuhat sa kanya na bunga
ng paghihiganti ng mga prayle at upang maiwasan Plaridel, Pupdoh, Piping
ang gagawing pagpapatapon sa kanya ay napilitang
maglakbay sa Espanya noong 1888. Dilat, at Dolores Manapat.
(Sagisang Panulat)
 Mga Akda
Akda Nilalaman
salin sa tulang Kastilang “Amor
Pag-ibig sa Tinubuang Lupa Patrio” ni Rizal na napalathala noong Agosto
20, 1882 sa “Diariong Tagalog.”

ito’y isang pabiro at patuyang tuligsa at tugon

Kaiigat Kayo sa tuligsa ni P. Jose Rodriguez sa “Noli” ni
Rizal; inilathala sa Barcelona noong 1888.
Gumamit siya ng sagisag na “Dolores
Manapat” sa akda niyang ito.

akdang hawig sa katesismo subalit pagtuya laban sa

Dasalan at Tocsohan mga prayle na inilantad sa Barcelona, 1888. Dahil dito’y
tinawag siyang “Pilibustero.” Kahanga-hanga ang himig
na panunuya at ang kahusayan ng pananagalog.
 Mga Akda
Akda
Ang Cadaquilaan ng Dios
Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas
Dupluhan….Dalit….Mga Bugtong
Nilalaman
ito’y isang hawig sa katesismo subalit pagtuya
laban sa mga prayle na inilathala sa Barcelona.
isang tulang nagsasaad ng paghingi ng
pagbabago ngunit ang Espanya ay napakatanda
at napakahina na upang magkaloob ng anumang
tulong sa Pilipinas. Ang tulang ito’y katugunan
sa tula ni Herminigildo Flores na “Hibik sa
Pilipinas”, sa inang Espanya.
.
ito’y katipunan ng maiigsing tula at pang –aapi
ng mga prayle sa Pilipinas.
 Graciano Lopez Jaena

 Isinilang noong Disyembre 18. 1856.

 Isa siyang kilalang manunulat at
mananalumpati sa “Gintong Panahon ng
Panitikan at Pananalumpati” sa Pilipinas. Ang
kaniyang humigit kumulang 100
pananalumpati ay tinipon at iniimbag sa
imprenta ni Remigio Garcia, dating may-ari ng
tindahan ng aklat, “Manila Filatica”
 Sa Barcelona ay itinatag niya ang kauna-
unahang magasin, ang “La Solidaridad” na
hindi naglaon ay naging opisya na bibig ng
“Asosacion Hispano Filipina” nan a binubuo ng
mga kastila at Pilipino na siyang lumalakad sa Bolivar, Diego Laura
pagbabago ng mga reporma sa PIlipinas. (Sagisang Panulat)
 Mga Akda
Akda Nilalaman
Ang akdang ito ay isang satire na tumutuligsa sa
Fray Botod moralidad, kamangmangan, kayabangan at
pagmamalabis ng mga prayle.

Binigyang-diin sa akdang ito na ang mga

bandido sa Pilipinas sa panahong iyon ay ang
El Bandolerismo en Filipinas. mga prayle at ang mga taong nasa pamahalaan.

Isang akdang nag-uuyam sa masasama at

La Hija del Fraile mahahalay na mga gawain ng prayle.
 Mga Akda
Akda Nilalaman
Tinutuligsa ang maling pamamalakad gayundin
Mga Kahirapan sa Pilipinas ang edukasyon sa Pilipinas.

Isang talumpating ang layunin ay mapabuti ang

kalagayan ng kanyang mga kababayan.
Sa mga Pilipino
 Antonio Luna

Isang parmasiyutikong hagit na

kilala bilang heneral ng hukbo
noong himagsikan laban sa mga
Amerikano. Kapatid ni Juan Luna.
Marami siyang naiambag na
sinulat sa pahayagang “La
Solidaridad.”
Taga-Ilog
(Sagisang Panulat)
 Mga Akda
Akda Nilalaman
Inilarawan dito ang labis na kahirapang
Impresiones dinaranas ng isang pamilyang naulila sa ama
na isang kawal.

Pinipintasan ang sistema ng edukasyon ng

La Maestra de mi Pueblo mga kababaihan.

Paglalarawan ng aktwal na buhay ng mga

Noche Buena Pilipino.
 Mga Akda
Akda Nilalaman
Isinasaad nito na higit na mabuti ang mga
La Tertulia Pilipinas (Ang Piging na Pilipino) kaugaliang Pilipino kaysa Kastila.

Tinutuligsa nito ang mga patakaran sa

Todo Por El Estomago pagbubuwis ng pamahalaang Kastila.
 Mariano Ponce

 Naging tagapamahalang patnugot,

mananalambuhay, at mananaliksik ng
Kilusang Propaganda.
 Tungkol sa kahalagahan ng edukasyon
ang karaniwang paksa ng kaniyang mga
sanaysay. Inilahad din niya ang pang-
aapi ng mga banyaga at ang mga
karaingan ng bayan.

Tikbalang, Naning at
(Sagisang Panulat)
Kalipulako
 Mga Akda
Akda
Ang Pagpugot kay Longhino
Ang Alamat ng Bulakan
The Literature of the Propaganda Movement
Ang mga Pilipino sa Indo Tsina
Nilalaman
Ang dulang ito ay itinatanghal sa liwasan ng
Malolos, Bulacan.
Ito’y Katipunan ng mga alamat ng lalawigang
kanyang sinilangan.
Ang Panitikan ng Kilusang Propaganda
 Pedro Paterno

 Ay isang iskolar, drmaturgo,

mananaliksik, at nobelista ng mga
Kilusang Propaganda. Sumapi rin siya
sa Kapatiran ng mga Mason at sa
Asociacion Hispano-Pilipino upang
itaguyod ang layunin ng mga
Propagandista.
 Siya ang unang manunulat na
Pilipinong nakalaya sa sensura sa
panitikan noong mga huling araw ng
pananakop ng mga Kastila.
 Mga Akda
Akda Nilalaman
Ninay kauna-unahang nobelang panlipunan sa
wikang Kastila na isinulat ng isang
Pilipino.
A Mi Madre (Sa Aking Ina) nagsasaad ng kahalagahan ng isang ina,
na nagiging malungkot ang isang
tahanan kung wala ito.
Sampaguita Y Poesias Varias katipunan ng kaniyang mga tula.
 Pascual Poblete

 Pahayagang “El Resumen.”

 Pahayagang “El Grito del Pueblo” (Ang
Tinig ng Bayan)
 Tinaguriang “Ama ng Pahayagan”

Ama ng Pahayagang
Tagalog
 Mga Akda
Akda

Salin ng nobelang “Ang Konde ng Monte Kristo” ni

Alexander Dumas.
Salin ng “Buhay ni San Isidro Labrador” ni Francisco
Butina
Mga Manunulat sa Wikang Tagalog
 Jose Maria Panganiban

 Nag-ambag ng mga sanaysay at

lathalain sa pahayagan ng propaganda.
 Tubong Camarines Sur. Nagtapos ng
Batsilyer ng Siyensya sa Colegio de San
Juan de Letran at nag-aral ng 3 taon sa
Unibersidad ng Santo Tomas ng
kursong Medisina.
 Magaling at mahusay na
mamamahayag at mananalumpati.

Jomapa
(Sagisang Panulat)
Mga Akda
Akda

Noche de Mambulao
A Nuestra Obispo
Lupang Tinubuan
El Pensamiento
La Universidad de Manila
 Sanggunia
n
Sauco, Consolacion P. et al. “Panitikan Para sa mga Kolehiyo
at Pamantasan”. NB Educational, Inc., O.C., 1987

Salazar, Lucila A. et al. “Panitikang Filipino” Pangatlong Edisyon.

Katha Publishing Co., Inco. 388 Quezon Avenue, Quezon City,
1995