 Büyük Buhran, ABD’de başladı ve dünyaya yayıldı.

 Buhran’ı anlamak açısından, Buhran öncesi ABD

ekonomisindeki gelişmeler önemlidir.
 Fordist üretim tarzı bu dönemde ortaya çıktı
 Yüksek hızda iktisadi büyüme
 Borsadaki yükseliş, büyümeye eşlik etti.
 Düşük işsizlik oranı dikkat çekici.
 Büyük Buhran: Kara Perşembe, 1929 yılında başlayan ve
1930'lu yıllar boyunca devam eden ekonomik buhrana verilen
isimdir. Kuzey Amerika ve Avrupa merkezli başlayan buhran,
dünyanın geri kalanında da yıkıcı etkisini göstermiştir.
 En çok etkilenen ülkeler sanayileşmiş ülkeler oldu
 Büyük Buhran’dan en çok sanayileşmiş ülkeler etkilenmiştir.
Bunalımdan etkilenen birçok ülkede inşaat faaliyetleri durmuş; tarım
ürünü fiyatlarındaki %40-60'lık düşüş, çiftçileri ve kırsal bölge
nüfusunu kötü etkilemiştir.

 1929 Bunalımı temelde ABD'de borsanın çöküşüne ithaf edilse de; o

yıllarda yeryüzündeki ekonomik koşullara, krizin büyüklüğü ve
etkisine bakıldığında Büyük Dünya Bunalımı adını almayı hakettiği
açıkça görülmektedir. Bunalım dünyada 50 milyon insanın işsiz
kalmasına, yeryüzündeki toplam üretimin %42 oranında ve dünya
ticaretinin de %65 oranında azalmasına neden olmuştur. 1929 yılına
kadar dünyada oluşan diğer krizlere bakıldığında dünya ticaretinin en
fazla %7 oranında düştüğü düşünülürse 1929 bunalımının ne derece
etkili olduğu tahmin edilebilir.
 Borsa indeksi
0 100 200 300 400
1928m 1

Kaynak: NBER
1930m 1

1932m 1

1934m 1

1936m 1
 120
A.B.D. imalat indeksi
80 60 100

1920 1925 1930 1935 1940

Kaynak: NBER
 Issizlik
0 5 10 15 20 25
1928m1

Kaynak: NBER
1930m1

1932m1

1934m1

1936m1

1938m1

1940m1

1942m1
 Dünyayı etkileyen pek çok olay üzerinde olduğu gibi bu olayın da sebepleri üzerinde çok
sayıda araştırmalar ve değişik yorumlar yapıldı ancak bunların genelinde yer alan ortak
birkaç sebebi şöyle sıralayabiliriz:
 1- Amerika’daki şirketlerin mali güçleri. 1870'li yıllarda ABD'de irili ufaklı pek çok şirket
varken I. Dünya Savaşı’nın getirdiği zorluklar karşısında küçük şirketler birleşmek
zorunda kalmış ve savaş sonrasında tekeller oluşturmuşlardır. 1929 yılına gelindiğinde
Amerikan ekonomisinin %50’si üzerinde söz sahibi olan holding sayısı 200 kadardı. Bu da
tek bir holdingin bile iflasının ekonomiyi sarsmaya yeteceğini gösteriyordu.
 2- Bankaların yapılanmasını henüz tamamlayamaması ya da kötü yapılanmış olması bir
diğer sebep. Bankaların sermaye esaslarını, rezerv ve kredi oranlarını belirleyen yasalar
yoktu. Örneğin şirketlerin mali tablolarının güvenilirliğini sağlayan yasalar yoktu. Bu
yüzden yatırımcı senedini aldığı firma hakkında yeterince bilgiye sahip olamıyordu. Yine
ticari bankaları yatırım bankalarından ayıran yasalar da mevcut değildi.
 3- Başkan Hoover yönetiminin ekonomi alanındaki tecrübesizliği de başka bir sebep olarak
karşımıza çıkıyor. Bu düşüncenin savunucularına göre başkan Hoover yönetimi,
1920'lerde hüküm süren liberal ekonomi anlayışına göre ekonomiye devlet müdahalesi
yapmamayı uygun görmüştü. Ancak 1929 krizine müdahale etmemenin toplumsal maliyeti
çok büyük olmuştu. Daha sonraları başkan müdahaleye karar verdiğinde ise hem çok geç
olmuştu hem de müdahale başarılı olmamıştı.
 New York Borsası 1928 yılının başından 1929 yılı Ekim ayının
başına kadar olan süreçte gittikçe yükseliyor ve yüksek
fiyat/kazanç oranı getiriyordu. Ancak 3 Ekim 1929 tarihine
gelindiğinde, yukarıda sayılan sebepler doğrultusunda borsanın
ilerlemesi durmuş hatta birkaç büyük holdingin hisse senetleri
düşmüştü. Bu düşüş 21 Ekim günü yabancı yatırımcıların
kâğıtlarını ellerinden çıkarmalarıyla hızlandı ve “Kara Perşembe”
olarak anılan 24 Ekim 1929 Perşembe günü borsa dibe vurdu.
1929 yılının fiyatlarıyla 4.2 milyar dolar yok oldu. 29 Ekim 1929
gününün fiyatlarına bakıldığında bir yıl öncesinin karının bile
sıfırlandığı görülüyor. Bu süreçte 4.000 kadar banka batmış,
binlerce insanın mal varlığı yok olmuştur.
 Bu insanlar açlığa sürüklendi ve sebze ve meyve yetiştirip
satarak yaşamaya çalıştılar. Piyasadaki para bir anda yok
olduğu için insanlar ihtiyaçlarını karşılamada takas yoluna
giderek bir nevi değiş-tokuş ekonomisine geri döndüler. İnsanlar
maddi varlıklarıyla beraber sosyal konumlarını ve ruh
sağlıklarını da kaybettiler. Bunalımın etkileri II. Dünya
Savaşı’na kadar yaklaşık 10 yıllık bir periyotta devam etti.
 1) Modern Zamanlar - Moden Times - 1936 (8,5)

 Tek başına dev kadro sözünün tanımı olan Charles Chaplin'in oynadığı, yazdığı ve aynı zamanda yönettiği bu
filmde zaten krizin içinde olan bir ülkede yaşayan işçilerin, makineleşmeyle birlikte daha da rezil şartlar altında yaşam
mücadelesi vermeye başlamasını anlatan didaktik-güldürü öğelerin birbiriyle harmanlandığı film. 
 2) Bülbülü Öldürmek - To Kill a Mockingbird - 1962 (8,3)

 Büyük buhran döneminde, Alabama'da yaşanan gerçek bir olayı konu almaktadır. Amerika'da, Büyük Buhran yılları
sırasında ırkçılığın ve ötekileştirmenin ulaştığı korkunç boyutu son derece gerçekçi bir vuruculukla işliyor. Beyaz bir
kadına tecavüz suçlamasıyla tutuklanan siyahi bir adamın müdafiliğini üstlenen meslek etiklerine bağlı idealist bir
avukat, kendi çevresi tarafından davadan çekilmesi yönünde baskı görür ancak avukat, tüm bu baskılara rağmen
müvekkilini yalnız bırakmamaya kararlıdır.
 3) Gazap Üzümleri - The Grapes of Wrath -1940  (8,1)

 Kitaptan, beyaz perdeye aktarılmış 1940 yapımı John Ford filmidir. Nobel Edebiyat ödülüne de sahip olan bu kitabı
John Steinbeck kaleme almıştır. Steinbeck romanlarında genel olarak Büyük buhran yıllarını, ABD'de ki ekonomik
bunalımları, sol mücadeleyi ve grevleri konu alan kitapları kaleme almış bir yazardır. Tom Joad, şartlı tahliye ile
salınmış bir hükümlüdür. Hapisten çıktığında çok farklı bir manzarayla karşılaşır. Makineli tarıma geçişler başladığı
için, halk artık çiftliklerinde çalışamaz duruma gelmişlerdir. Bu sebeple tüm ailesiyle birlikte Oklahoma'dan,
Kaliforniya'ya, şeftali bahçelerinde düzgün bir işte çalışabilme umuduyla yola çıkarlar.
 4) Kül Kedisi Adam - Cinderella Man - 2005 (8,0)

 Büyük Buhran döneminde, Jim Braddock adlı kariyerinin sonlarına gelmiş bir boksörün, kendisi ve daha da önemlisi
ailesi için tekrar dövüşe başlamasını ve dövüşteki başarılarını konu alan 2005 yapımı film.
 5) Dokunulmazlar - The Untouchables - 1987 (7,9)

 Büyük Buhran'ın doğrudan değil de tema olarak kullanıldığı bir film. Suç oranının yükseldiği, ve emniyet teşkilatının
oldukça kötüye gittiği bir dönemde Chicago'ya Eliot Ness adlı federal bir ajan atanır ve görevi meşhur mafya Al
Capone'u etkisiz hale getirmektir.
 6) Atları da Vururlar  - They Shoot Horses, Don't They? - 1969 (7,9)
 Başrollerini Jane Fonda (Gloria) ve Michale Sarrazin (Robert) 'in paylaştığı film, Büyük Buhran yıllarında, varoluşunu sürdürebilmek için
insanların ne tür işlere, iş bile denilemeyecek kadar hakaret boyutlarına ulaşan soytarılıklara katlanmasını, insanı izlerken rahatsız edecek
boyutlara ulaştırarak anlatan film. Herkes gibi Robert ve Gloria'da dans maratonuna katılır ve yolları burada kesişir. Özetle ülkede, büyük
bir ekonomik kriz varken, kapitalizmin sırf keyif için insanları dans maratonu adı altında oyuncakmış gibi kullanıp zenginlerin eğlenmesini
gözler önüne seriyor. Maratona katılmış çaresiz insanlar ise kendilerine verilecek sözde ödül için canı pahasına mücadele ediyor.
 7) Bonnie and Clyde - 1967  (7,9)
 Bonnie'nin annesinin arabası bir gün Clyde adlı hırsız tarafından çalınır. Bonnie Clyde'ı oldukça çekici bulur ve birlikte kaçma kararı alırlar.
Bonnie'de artık hayatına Clyde gibi bir haydut olarak devam edecektir.
 8) Fareler ve İnsanlar  - Of Mice and Men - 1992 (7,5)
 Yine bir filme uyarlanmış John Steinbeck'in kaleminden çıkma eser. Lennie ve George adlı iki arkadaşın hikayeleri, Büyük Buhran
döneminde, Kaliforniya'da işsiz kalmalarıyla başlıyor. Daha sonra buldukları işi Lennie'nin saf ve çocuksu düşüncelerinden dolayı
kaybederler ancak daha sonra Tyler Çiftliği'nde işe başlayacaklardır.
 9) Kanunsuzlar - Lawless - 2012 (7,3)
 Ünlerini kaçakçılıkla yakalamış Bondurant kardeşlerin gerçek hikayesini anlatan bir film. Filmin konusunu Büyük Buhran döneminde,
Virginia eyaletinde illegal yollarla zengin olan gangster çetesi olan Bondurant kardeşler oluşturuyor.
 10) Aşkın Büyüsü  - Water for Elephants - 2011 (6,9)
 Filmin adı Türkçe'ye, orijinal adından alakasız bir şekilde Aşkın Büyüsü olarak çevrilmiştir. Her neyse, Jacob Jankowski, Cornell
Üniversitesi'nde veterinerlik fakültesinde okuyan ve mezun olmasına az bir zamanı kalan, çiçeği burnunda bir gençtir. Bir gün anne ve
babasının trafik kazasında vefat ettikleri haberini alınca ekonomik krizinde etkisiyle mecburen eğitimine ara vermek zorunda kalır ve gezici
bir sirk trenine katılır. Jacob'un Veterinerlik bölümünde öğrenci olduğunu öğrenen sirkin sahibi, ona hayvanların sorumluluğunu verir.
 Türkiye 1929 bunalımı karşısında, kalkınmasını sağlayabilmek
için ihracat ve ithalatını artırmak zorundaydı, Türkiye
Cumhuriyeti bunu sağlayabilmek için çeşitli politikalar
izlemiştir. Türkiye 1933'te dış ödemelerde uygulamasına
başlanan kliring ve takas sistemini uyguladı. Kliring sistemi
malını alanın, malını alma ilkesine dayanır. Bu sistemde ithalat
ihracata bağlandığından, ihracat teşvik edilmiş olur. Nitekim
Türk Hükümeti mümkün olduğu kadar bütün ülkelerle kliring
ve takas anlaşması yapmaya çaba harcadı ve Türkiye ile ticaret
ve ödeme anlaşması yapan ülkelerden, ithalata öncelik tanıdı.
Büyük Buhran’ı açıklamada
en önemli kaynak, John
Maynard Keynes’ aittir.

İstihdam, Faiz ve Para Genel

Teorisi - 1936

Keynes (1883 – 1946)