PARAMETRİK VE NON-

PARAMETRİK TESTLER
ENS 603- 803 İLERİ İSTATİSTİK VE SPSS

DOÇ.DR. HÜLYA ŞENOL

 VERİLER NORMAL DAĞILDIYSA
İki Ortalamanın Karşılaştırılmasına Yönelik Parametrik Teknikler:
t Testleri

•t testi, iki ortalama arasındaki farkın istatistiksel manidarlığını test etmek

için kullanılan parametrik bir tekniktir. Üç Farklı türü bulunur:

1.Tek örneklem için t-testi

2.Bağımsız (İlişkisiz) örneklemler için t-testi
3.Bağımlı (İlişkili) Örneklemler İçin t-testi

10.06.2023 Dr. Seher Yalçın 2

 VERİLER NORMAL DAĞILDIYSA
İki Ortalamanın Karşılaştırılmasına Yönelik Parametrik:
t Testleri

1. Tek Örneklem t Testi: Bir evren ortalaması ile bir örneklem ortalaması karşılaştıran parametrik bir
testtir. Böylelikle örneklemin ait olduğu evreni temsil edip etmediği değerlendirilir.

2. Bağımsız / İlişkisiz Gruplar için t Testi: İki bağımsız (ilişkisiz) örneklem ortalaması
arasında manidar bir fark olup olmadığını inceleyen parametrik bir testtir.
Varsayımlar:
•Bağımlı değişkene ilişkin ölçümler aralık ya da oran ölçeğindedir.
•Bağımlı değişkene ilişkin ölçümlerin dağılımı her iki grupta da normaldir.
•Gruplar birbirinden bağımsızdır.
Bağımsız Örneklemler t Testi Spss Uygulaması

• Örnek: Sosyal bilgiler öğretmenliği ve sınıf öğretmenliği

programlarında öğrenim gören iki öğrenci grubunun (grup) stres
ölçeğinden aldıkları puanlar (puan) arasında manidar fark olup
olmadığı karşılaştırılmak istensin.

• Analyze / Compare Means / Independent samples t test

Bağımsız Örneklemler t Testi
 VERİLER NORMAL DAĞILDIYSA
İki Ortalamanın Karşılaştırılmasına Yönelik Parametrik Teknikler:
t Testleri

3. Bağımlı/İlişkili Ölçümler için t Testi: İlişkili iki örneklem (ölçüm)

ortalaması arasındaki farkın manidarlığını test etmek için kullanılan
parametrik bir testtir.

Varsayımlar
• Bağımlı değişkene ilişkin ölçümler aralık ya da oran ölçeğindedir.
• İlişkili iki ölçüm setinde ait fark puanlarının dağılımı normaldir.
 BAĞIMLI ÖRNEKLEMLER İÇİN T TESTİ
SPSS uygulaması

• Örnek : Bir fakültede öğrenim görmekte olan birinci sınıf

öğrencilerinin fakülteye ilk başladıkları dönemin başında kaygı
düzeyleri ölçülüyor. Aynı öğrencilerin yıl sonunda aynı ölçekle kaygı
düzeyleri tekrar ölçülerek grubun kaygı puanları arasında manidar fark
olup olmadığı karşılaştırılmak isteniyor.
• Analyze / Compare Means / Paired Samples t Test
BAĞIMLI ÖRNEKLEMLER İÇİN T TESTİ
 VERİLER NORMAL DAĞILMADIYSA
İki Ortalamanın Karşılaştırılmasına Yönelik Parametrik Olmayan
Teknikler

• İlişkisiz Örneklemler için t Testinin Parametrik Olmayan Karşılığı:

Mann-Whitney U Testi

• İlişkili Ölçümler için t Testinin Parametrik Olmayan Karşılığı:

Wilcoxon Testi
 VERİLER NORMAL DAĞILMADIYSA
İki Ortalamanın Karşılaştırılmasına Yönelik Parametrik Olmayan Teknikler: Mann-
Whitney U Testi

• İki ilişkisiz örneklemden elde edilen puanların birbirinden anlamlı

şekilde farklılık gösterip göstermediğini test eder.

• Bağımsız gruplar t testinin non-parametrik karşılığıdır.

• T testinin temel varsayımı olan normal dağılım şartının karşılanmadığı

durumlarda kullanılır.

• Sıralamalı veri ile çalışır.

Mann-Whitney U Testi

Araştırma sorusu, fark ya da ilişki formatında olmak üzere iki türlü

sorulabilir:
• Y değişkenine ait puanlar, sınıflamalı bir X değişkenine ait iki alt grup
(düzey) arasında anlamlı farklılık göstermekte midir?
• Y değişkenine ait puanlar ile X değişkeni arasında anlamlı bir ilişki var
mıdır?
Mann-Whitney U Testi
SPSS uygulaması
• “Analyze” menüsünden
“Nonparametric Tests” ve
buradan da “Independent
Samples...” komutunu tıklanır
 VERİLER NORMAL DAĞILMADIYSA
İki Ortalamanın Karşılaştırılmasına Yönelik Parametrik Olmayan
Teknikler: Wilcoxon Testi

• İlişkili iki ölçüm setine ait puanlar arasındaki farkın manidarlığını test
etmek amacıyla kullanılır.

• Deneklerin fark puanlarının normal dağılım göstermediği durumlarda

ilişkili t testi yerine kullanılır.

• Sıralamalı veri ile çalışır.

Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi

• Araştırma sorusu “deneklerin bir

X değişkenine ait iki ölçümü
(puanları) arasında anlamlı bir
fark var mıdır?” şeklindedir
• SPSS uygulaması
• “Analyze” menüsünden
“Nonparametric Tests” ve
buradan da “Related Samples...”
sekmeleri tıklanmalıdır
İkiden Fazla Ortalamanın Karşılaştırılmasına Yönelik
Parametrik Teknikler

• Bağımsız Örneklemler için Tek Faktörlü Varyans Analizi ve Post-Hoc

Testler

• Tekrarlı Ölçümler İçin Tek Faktörlü Varyans Analizi

Bağımsız Gruplar için Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA)
• Tek faktörlü (yönlü) varyans analizi, ilişkisiz iki ya da daha çok örneklem
ortalaması arasındaki farkın sıfırdan anlamlı bir şekilde farklı olup
olmadığını test etmek üzere uygulanır.
ANOVA’nın uygulamaya ilişkin başlıca varsayımları:
• Bağımlı değişkene ait puanlar (ölçümler) en az aralık ölçeğindedir.
• Puanlar bağımlı değişkende etkisi araştırılan faktörün her bir düzeyinde
normal dağılım gösterir.
• Ortalama puanları karşılaştırılacak örneklemler ilişkisizdir.
• Bağımlı değişkene ilişkin varyanslar her bir örneklem için eşittir.
Bağımsız Gruplar için Tek Yönlü Varyans
Analizi (ANOVA)
• İlişkisiz üç ya da daha çok örneklem ortalaması arasındaki farkın
anlamlılığını test etmek amacıyla yapılan ANOVA’da, “grupların ait
oldukları evren ortalamaları arasında fark olmadığına“ ilişkin null
hipotezi (Ho) reddedilmişse, yani grupların evren ortalamaları için en az
iki grup arasında anlamlı bir fark bulunmuşsa, bu farkın ya da farkların
hangi gruplar arasında olduğunun bulunması, analiz sonuçlarının
yorumuna güç katacaktır. Bu amaçla grupların ortalama puanları için
uygun bir çoklu karşılaştırma testinin (post-hoc test) kullanılması
gerekir.
Post-hoc testler

• Grup varyanslarının eşit olduğu durumlarda, ortalama puanlarının çoklu

karşılaştırmasında sıklıkla kullanılan testler arasında Scheffe, Tukey HSD
(A), Tukey WSD (B), Bonferronni ve Fischer’in LSD testi sayılabilir.
• Puanların dağılımına ilişkin grup varyanslarının eşit olmadığı durumlarda
ise bu duruma uygun, örneğin Dunnett C testi seçilebilir
Bağımsız Gruplar için Tek Yönlü Varyans
Analizi (ANOVA)
• Örnek: Personelin genel uyumu
görev yaptığı birime (A-B-C) göre
anlamlı bir farklılık göstermekte
midir?
• SPSS uygulaması
• “Analyze” dan “Compare
Means” ve buradan da “One-
Way ANOVA” komutunu tıklanır
İkiden Fazla Ortalamanın Karşılaştırılmasına Yönelik Parametrik
Teknikler: Bağımlı / İlişkili Ölçümler için Tek Yönlü Varyans Analizi

• Tek bir gruptan, aynı bağımlı değişkene ilişkin iki ya da daha fazla ölçüm
alındığında kullanılır.
• Varsayımlar Tek faktör Anova varsayımı ile benzerdir. Sadece Tekrarlı
ölçüm desenlerinde homojenlik varsayımı “küresellik varsayımı” olarak
bilinir.
• Küresellik varsayımı, denekiçi/grupiçi faktörün herhangi iki düzeyi için
hesaplanan fark puanlarının evrendeki varyanslarının eşit olduğu
varsayımıdır ve Mauchly Testi, Box Testi vb. bazı testler kullanılarak test
edilebilir.
• Küresellik varsayımı üç ve daha fazla tekrarlı ölçüm olduğunda hesaplanır.
Bağımlı / İlişkili Ölçümler için Tek Yönlü Varyans Analizi
İlişkili ölçümler için ANOVA’nın başlıca varsayımları şunlardır:
• Bağımlı değişken en az aralık ölçeğinde ve süreklidir.
• Bağımlı değişkene ait puanlar, gruplariçi faktörünün her bir düzeyi için
evrende normal bir dağılım gösterir.
• Fark puanları evrende çok değişkenli normal bir dağılım gösterir.
• Gruplariçi faktörün her hangi iki düzeyi için hesaplanan fark puanlarının
evrendeki varyansları eşittir (sphericity varsayımı). Bu varsayım, tekrarlı
ölçüm sayısının üç ya da daha fazla olduğu durumlar için anlamlıdır.
• Bir denek için hesaplanan fark puanı, diğer denekler için hesaplanan
fark puanlarından bağımsızdır.
Bağımlı / İlişkili Ölçümler için Tek Yönlü Varyans Analizi

• SPSS Uygulaması
• Örnek: yeni geliştirilen bir programın çalışanların iş doyumu
üzerindeki etkisinin merak edildiği bir çalışma düşünelim. Çalışanların
iş doyumu öntest sontest ve izleme testleri ile ölçülsün.
• “Analyze” dan “General Linear Model” ve buradan da “Repeated
Measures...” komutunu tıklayın.
İlişkili Ölçümler için Tek Yönlü Varyans Analizi

• İlgili sekmeler tıklandığında ilk

açılan sayfa tekrarlı ölçüm
sayısının belirlendiği sayfadır.
• Number of Levels kısmına ölçüm
sayısını yazdıktan sonra Add /
ardından da Define tuşlarına
basılıp ikinci sayfaya geçilmelidir.
Bağımlı / İlişkili Ölçümler için Tek Yönlü Varyans Analizi
İlişkili Ölçümler için Tek Yönlü Varyans Analizi

• Analiz sonucunda, Deneme (tekrarlı ölçüm) sayısı ya da seti üç ya da

daha fazla ve ANOVA testi anlamlı çıkar ise, hangi tekrarlı ölçüm
setleri arasında anlamlı bir fark olduğunun bulunması için, düzeyler
arasında çoklu karşılaştırma testi uygulanmalıdır.
• Pek çok post-hoc test vardır. Araştırmacı kendi amacına ve veri
setine en uygun testi seçerek sonuçları raporlamalıdır.
• Tekrarlı ölçümler için ANOVA da
post hoc test SPSS’deki post-hoc
sekmesinden değil Option
sekmesinden yapılmaktadır.
• Display means for kısmına factor
değişkeni atıp aşağı kısımdan
uygun bir post-hoc testin
seçilmesi gerekmektedir.
İkiden Fazla Ortalamanın Karşılaştırılmasına Yönelik
Parametrik Olmayan Teknikler

• Bağımsız Örneklemler için Tek Faktörlü Varyans Analizinin

Parametrik Olmayan Karşılığı: Kruskall-Wallis H Testi

• Tekrarlı Ölçümler İçin Tek Faktörlü Varyans Analizinin Parametrik

Olmayan Karşılığı: Friedman Testi
Kruskall-Wallis H Testi

• Varyans analizinin, “puanların grup değişkenine (bağımsız

değişkene) göre oluşturulan her bir alt grupta normal
dağılım göstermesi” varsayımı karşılanmadığı taktirde, tek
yönlü ANOVA’ya alternatif olarak Kruskall-Wallis H Testi
kullanılabilir.
• Kruskall-Wallis H Testi ilişkisiz iki ya da daha çok
örneklem ortalamasının birbirinden manidar farklılık
gösterip göstermediğini test eder.
Kruskall-Wallis H Testi

Kruskall-Wallis H Testinde:

1.Bağımlı değişken en az sıralama ölçeği düzeyinde

olmalıdır.

2.Gözlemler birbirinden bağımsız olmalıdır.

Kruskall-Wallis H Testi
SPSS uygulaması

• Örnek:Üç ayrı bölümde

öğrenim gören toplam 45
öğrencinin “bağımlılık eğilimi
ölçeği” puanlarının
bölümlere göre anlamlı
farklılık gösterip
göstermediğini test etmek
isteyelim.
• Analyze / Nonparametric
Tests / Independent
Samples
Friedman Testi (bağımlı çoklu grup-nonparametrik )

• Verilerimizin İlişkili Örneklemler için Tek Yönlü Varyans Analizi için

gereken parametrik teknik varsayımlarını karşılamadığı durumlarda
Friedman Testi kullanılabilir.
Analizin Gerekleri:
• Gruplar bağımlıdır / ilişkilidir (Aynı grup üzerinden elde edilmiş en az iki
ölçüm vardır).
• Bağımlı değişkene ilişkin ölçümler en az sıralamalı ölçek düzeyindedir.
Friedman Testi
SPSS uygulaması

• Örnek: Bir ilacın kaygı üzerindeki

etkilerini ölçmek için ikişer hafta
arayla yapılan üç farklı kaygı
ölçümünün (öntest-sontest-
izleme testi) sonuçlarını
Friedman Testi ile karşılaştırmak
mümkündür. 
• Analyze / Nonparametric Tests /
Related samples
Kaynak

• Büyüköztürk, Ş. (2004). Sosyal Bilimler için Veri Analizi El Kitabı.

Ankara: Pegem A Yayıncılık.