Professional Documents
Culture Documents
b. Các cặp phạm trù cơ bản của PBCDV
b. Các cặp phạm trù cơ bản của PBCDV
06/15/2023 1
Chương 2, II, 2, b
- Cái chung (cái phổ biến) là phạm trù dùng để chỉ những mặt, những
thuộc tính chung tồn tại trong nhiều sự vật, hiện tượng.
- Cái đơn nhất là phạm trù dùng để chỉ những nét, những mặt, những
thuộc tính chỉ có ở một sự vật, hiện tượng nào đó mà không lặp lại ở
sự vật, hiện tượng khác.
06/15/2023 2
Chương 2, II, 2, b
- Kết quả là phạm trù triết học dùng để chỉ những biến đổi xuất hiện do nguyên nhân tạo
ra.
Ví dụ, sự tương tác lẫn nhau giữa các yếu tố trong hạt ngô là nguyên nhân làm cho từ hạt
ngô nảy mầm lên cây ngô. Sự tác động giữa điện, xăng, không khí, áp xuất… (nguyên nhân)
gây ra sự nổ (kết quả) cho động cơ.
06/15/2023 4
Chương 2, II, 2, b
- Tính phổ biến: mọi sự vật, hiện tượng có MLH nhân quả.
- Tính tất yếu: nguyên nhân như nhau, trong những điều kiện như nhau
thì kết quả gây ra phải như nhau. Nguyên nhân tác động trong những
điều kiện càng ít khác nhau thì kết quả gây ra càng giống nhau.
06/15/2023 6
Chương 2, II, 2, b
(1) Quan hệ khởi nguyên: nhân sinh ra quả, nên nhân luôn có trước quả
về thời gian. (Tuy nhiên, không phải mọi sự nối tiếp nhau về thời gian
đều là quan hệ nhân quả).
- Để nhân tạo quả cần điều kiện tương ứng
Ví dụ: gạo và nước đun sôi có thể thành cơm, cháo… phụ thuộc vào
nhiệt độ, mức nước…
- Ngược lại, một kết quả có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, ví dụ: sức
khoẻ của chúng ta tốt do luyện tập thể dục, do ăn uống điều độ, do
chăm sóc y tế tốt… chứ không chỉ một nguyên nhân nào.
06/15/2023 7
Chương 2, II, 2, b
06/15/2023 8
Chương 2, II, 2, b
06/15/2023 9
Chương 2, II, 2, b
- Tất nhiên do mối liên hệ bản chất, những nguyên nhân cơ bản bên
trong của sự vật, hiện tượng quy định và trong những điều kiện nhất
định phải xẩy ra đúng như thế chứ không thể khác.
- Ngẫu nhiên là cái do mối liên hệ không bản chất, do những nguyên
nhân, hoàn cảnh bên ngoài quy định, có thể xuất hiện, có thể không
xuất hiện, có thể xuất hiện thế này hoặc có thể xuất hiện thế khác.
06/15/2023 10
Chương 2, II, 2, b
(1) Tất nhiên và ngẫu nhiên đều tồn tại khách quan, độc lập với ý thức của con
người và đều có vị trí nhất định đối với sự phát triển của sự vật.
- Cái tất nhiên đóng vai trò chi phối đối với sự vận động, phát triển của sự vật,
cái ngẫu nhiên làm cho sự vật phát triển nhanh hơn hoặc chậm lại.
Ví dụ, đất đai, thời tiết không quyết định đến việc hạt ngô nảy mầm lên cây
ngô, nhưng đất đai, thời tiết lại có tác động làm cho hạt ngô nhanh hay chậm nảy
mầm thành cây ngô.
06/15/2023 11
Chương 2, II, 2, b
(2) Tất nhiên và ngẫu nhiên tồn tại trong sự thống nhất hữu cơ với nhau, không có tất nhiên cũng như ngẫu
nhiên thuần tuý tách rời nhau
- Tất nhiên và ngẫu nhiên tồn tại trong sự thống nhất hữu cơ với nhau:
+ Cái tất nhiên bao giờ cũng vạch đường đi cho mình xuyên qua vô số cái ngẫu nhiên; thể hiện sự tồn tại
của mình thông qua vô số cái ngẫu nhiên. Cái ngẫu nhiên lại là hình thức biểu hiện của tất nhiên, bổ sung
cho cái tất nhiên. Bất cứ cái ngẫu nhiên nào cũng thể hiện phần nào đó của cái tất nhiên.
+ Không có tất nhiên thuần tuý tách rời cái ngẫu nhiên, cũng như không có cái ngẫu nhiên thuần tuý tách
rời cái tất nhiên.
Ví dụ, sự xuất hiện vĩ nhân trong lịch sử là tất nhiên do nhu cầu của lịch sử. Nhưng ai là nhân vật vĩ nhân
ấy lại là ngẫu nhiên phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác. Nếu bỏ nhân vật này sẽ có người khác thay thế.
06/15/2023 12
Chương 2, II, 2, b
- Cái này, trong mối quan hệ này được coi là tất nhiên thì trong mối quan hệ khác rất có thể được
coi là ngẫu nhiên.
Ví dụ, trao đổi hàng hoá là tất nhiên trong nền kinh tế hàng hoá, nhưng lại là ngẫu nhiên trong xã
hội nguyên thuỷ - khi sản xuất hàng hoá chưa phát triển.
- Ranh giới giữa cái tất nhiên và cái ngẫu nhiên cũng chỉ là tương đối.
Ví dụ, một máy vô tuyến sử dụng lâu ngày, mãi “tất nhiên” sẽ hỏng, nhưng hỏng vào khi nào,
vào giờ nào lại là “ngẫu nhiên”.
06/15/2023 13
Chương 2, II, 2, b
06/15/2023 14
Chương 2, II, 2, b
MQH biện chứng giữa nội dung
và hình thức
(1) Giữa nội dung và hình thức có sự thống nhất hữu cơ với nhau
- Không có hình thức nào không chứa nội dung, cũng như không có nội
dung nào lại không tồn tại trong một hình thức nhất định. Nội dung
nào sẽ có hình thức tương ứng vậy.
- Sự thống nhất giữa nội dung và hình thức còn thể hiện ở chỗ, các yếu
tố tạo thành sự vật vừa góp phần tạo nên nội dung vừa tham gia tạo
nên hình thức.
06/15/2023 15
Chương 2, II, 2, b
06/15/2023 16
Chương 2, II, 2, b
MQH biện chứng giữa nội dung
và hình thức (tiếp theo)
(3) Nội dung và hình thức có tính độc lập tương đối với nhau, mặc dù bị
quy định bởi nội dung, nhưng hình thức có tính độc lập tương đối so với
nội dung nên có thể tác động trở lại nội dung.
- Một nội dung có thể tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau.
- Cùng một hình thức có thể thể hiện những nội dung khác nhau.
- Hình thức cũng có tác động đối với nội dung, nhất là khi hình thức
mới ra đời, theo hướng hoặc là tạo điều kiện, hoặc kìm hãm nội dung
phát triển. Nếu hình thức phù hợp với nội dung sẽ thúc đẩy nội dung
phát triển. Ngược lại, nếu hình thức không phù hợp với nội dung sẽ kìm
hãm nội dung phát triển.
06/15/2023 17
Chương 2, II, 2, b
- Bản chất là phạm trù triết học chỉ tổng hợp tất cả các mặt, các mối liên
hệ tất nhiên, tương đối ổn định ở bên trong sự vật, quy định sự vận
động và phát triển của sự vật đó.
- Hiện tượng là phạm trù triết học chỉ cái là biểu hiện ra bên ngoài của
bản chất.
06/15/2023 18
Chương 2, II, 2, b
- Bản chất bao giờ cũng bộc lộ ra qua hiện tượng, còn hiện tượng bao giờ cũng là sự
thể hiện của bản chất nhất định. Bản chất nào thì sẽ thể hiện ra qua hiện tượng ấy.
- Không có bản chất thuần tuý tách rời hiện tượng, không thể hiện ra qua hiện tượng
và ngược lại, không có hiện tượng nào mà lại không thể hiện bản chất nhất định.
- Bản chất khác nhau sẽ bộc lộ ra qua các hiện tượng khác nhau.
06/15/2023 19
Chương 2, II, 2, b
06/15/2023 20
Chương 2, II, 2, b
- Hiện thực là phạm trù triết học chỉ mọi cái đang tồn tại thực sự trong
tự nhiên, xã hội, tư duy.
- Khả năng là phạm trù triết học chỉ những xu hướng, những cái đang
còn là mầm mống, tồn tại hiện thực trong sự vật, mà trong sự vận
động của chúng sẽ xuất hiện khi có điều kiện tương ứng.
06/15/2023 21
Chương 2, II, 2, b
- Có khả năng tất nhiên, ví dụ, gieo hạt ngô xuống đất khi có điều kiện phù
hợp mọc lên cây ngô là khả năng tất nhiên (do nguyên nhân bên trong hạt
ngô quy định).
- Trong khả năng tất nhiên lại có khả năng gần, khả năng xa. Khả năng
gần là khả năng có gần đủ những điều kiện để trở thành hiện thực.
- Khả năng xa là khả năng mà điều kiện để trở thành hiện thực còn chưa đủ.
06/15/2023 22
Chương 2, II, 2, b
06/15/2023 23
Chương 2, II, 2, b
06/15/2023 24