ULUSLARARASI

UYUŞMAZLIKLARI
N YARGISAL
ÇÖZÜMÜ
 ULUSLARARASI YARGISAL ÇÖZÜM USULLERİ

Uluslararası İnsan Uluslararası Dünya Ticaret Deniz Hukuku Uluslararası

Hakları Yatırım Hukuku Örgütü Genel Hukuk
Hukuku
Uyuşmazlıkları
Devlet-Devlet
Birey-Devlet
Birey-Devlet
Devlet-Devlet Birey-Devlet Devlet-Devlet (İstisnaen) Devlet-Devlet
ULUSLARARASI YARGISAL ÇÖZÜM

İç Hukuk Yollarını Tüketme

Görüş Teati Etme

(Müzakere) Yükümlülüğü

Barışçıl Araçlarla
Uyuşmazlığı Çözme
Yükümlülüğü
İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ
1948
ULUSLARARASI
DİVAN VE
MAHKEMELER

(INTERNATIONAL
COURTS AND
TRIBUNALS)
 ULUSLARARASI CEZA DİVANI
DİVAN ULUSLARARASI TOPLUMU YAKINDAN İLGİLENDİREN ÇOK CİDDİ SUÇLARI İŞLEYEN KİŞİLER ÜZERİNDE,
YARGI YETKİSİNE SAHİPTİR VE DEVLETLERİN ULUSAL YARGI YETKİSİNİ TAMAMLAYICIDIR. MAHKEMENİN
YARGI YETKİSİ, ULUSLARARASI TOPLUMU BİR BÜTÜN OLARAK İLGİLENDİREN ÇOK CİDDİ SUÇLAR İLE
SINIRLIDIR. MAHKEME, BU TÜZÜĞE UYGUN OLARAK, AŞAĞIDAKİ SUÇLARLA İLGİLİ YARGI YETKİSİNE
SAHİPTİR:
(A) SOYKIRIM SUÇU; (B) İNSANLIĞA KARŞI SUÇLAR; (C) SAVAŞ SUÇLARI; (D) SALDIRI SUÇU.
ULUSLARARASI
ADALET DIVANI
 DAİMİ TAHKİM
MAHKEMESİ (PERMANENT
COURT OF ARBITRATION)
1899 VE 1907 TARİHLİ LAHEY BARIŞ KONFERANSLARI
İLE KURUCU SÖZLEŞMELERİ OLAN ULUSLARARASI
UYUŞMAZLIKLARIN BARIŞÇIL ÇÖZÜMÜ
SÖZLEŞMELERİ İSMİYLE HAZIRLANAN DAİMİ
TAHKİM MAHKEMESİNİN KURUCU SÖZLEŞMELERİNE
ARALARINDA TÜRKİYE'NİN DE BULUNDUĞU 121
DEVLET TARAFTIR. MAHKEME AĞIRLIKLI OLARAK
DEVLETLERARASINDAKİ VE DEVLET İLE YATIRIMCI
ARASINDAKİ UYUŞMAZLIKLARA BAKMAKTADIR.

DAVA TARİHLERİ YOĞUNLUĞU: 1902-1925; 1996-2019

ÖRNEK: RUSYA-TÜRKİYE DAVASI 1912
YATIRIM UYUŞMAZLIKLARININ
ÇÖZÜMÜNE DAİR
ULUSLARARASI MERKEZ
1950-1960’LARDA AVRUPA EKONOMİK İŞBİRLİĞİ VE
KALKINMA ÖRGÜTÜ ULUSLARARASI YATIRIMLARIN
KORUNMASINA İLİŞKİN BAZI HUKUKİ ADIMLAR
ATILMASI YÖNÜNDE ÇABALARDA BULUNMUŞ İSE
DE, DOĞRUDAN YATIRIMLARIN
KAMULAŞTIRILMASI HUSUSUNDA TAZMİNAT
MESELELERİNİN NASIL ÇÖZÜMLENECEĞİNE DAİR
ÇIKAR ÇATIŞMALARI NEDENİYLE SONUÇ
ALINAMAMIŞTIR.
1961’DE ULUSLARARASI İMAR VE KALKINMA
BANKASI GENEL SEKRETERİ ARON BROCHES
YATIRIM UYUŞMAZLIKLARININ ÇOK TARAFLI
BİR ANLAŞMA İLE ÇÖZÜMLENMESİ FİKRİNİ DİLE
GETİREREK, BU DOĞRULTUDA DÜNYANIN
ÇEŞİTLİ BÖLGELERİNDEN UZMANLAR İLE
KONFERANSLAR DÜZENLEMİŞ, VE
NİHAYETİNDE BANKANIN EKİBİ TARAFINDAN
HAZIRLANAN DEVLETLER VE DİĞER
DEVLETLERİN UYRUKLARI ARASINDAKİ
YATIRIM UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜMÜNE
DAİR ANTLAŞMA METNİ 18 MART 1965’TE ÜYE
DEVLETLERİN İMZASINA SUNULMUŞTUR.
153 ÜYE DEVLET – 650 DAVA (1972-2018)
• Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü 1. Yatırımcı ile,
ilgili Akit Taraf uyuşmazlıkları mümkün olduğunca iyi
niyetle, karşılıklı müzakere ve görüşmeler yoluyla
çözümlemeye çalışılacaklardır. 2. Şayet bu uyuşmazlık ÖRNEK:
konuları, yazılı bildirim tarihini izleyen altı ay içinde TÜRKİYE İLE
birinci paragrafta belirtildiği şekilde çözümlenemezse
söz konusu uyuşmazlık yatırımcının seçebileceği
MACARİSTAN
aşağıdaki yollarla çözümlenebilecektir: ARASINDA
• a) Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku
YATIRIMLARI
Komisyonu'nun Tahkim Kurallarına göre bu maksatla N KARŞILIKLI
kurulacak bir tahkim heyeti (UNCITRAL), KORUNMASI
• b) Devletler ve Diğer Devletlerin Vatandaşları VE TEŞVİKİ
Arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü ANTLAŞMASI
Sözleşmesiyle kurulmuş olan Uluslararası Yatırım
Uyuşmazlıkları Çözüm Merkezi ( ICSID), şu şartla ki,
eğer ilgili yatırımcı uyuşmazlığı, uyuşmazlığa taraf
olan Akit Tarafın Adliye Mahkemesine götürmüşse, on
sekiz ay içinde nihai kararın alınmamış olması gerekir.
ULUSLARARA
SI DENİZ
HUKUKU
MAHKEMESİ
DENİZ HUKUKU UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM
USULLERİ
Madde 279– Uyuşmazlıkları barışçı
araçlarla çözme yükümlülüğü Taraf
Devletler, kendi aralarında bu
Sözleşmenin yorumlanması veya
uygulanması ile ilgili olarak çıkacak
herhangi bir uyuşmazlığı Birleşmiş
Milletler Antlaşması'nın 2. maddesi 3.
paragrafına uygun şekilde barışçı
metotlar ile halledecekler ve, bu amaçla,
(B.M.) Antlaşmasının 33. maddesi 1.
paragrafında gösterilen araçlarla çözüm
aramaya gayret edeceklerdir.
Madde 283– Görüş teati etme yükümlülüğü
1. Bu Sözleşmenin yorumlanması veya
uygulanması ile ilgili olarak Taraf Devletler
arasında bir uyuşmazlık ortaya çıktığında,
uyuşmazlığın tarafları, süratle uyuşmazlığın
görüşme veya diğer barışçı araçlarla
halledilmesi konusunda görüş teatisi
yapacaklardır. 2. Taraflar, ayrıca böyle bir
uyuşmazlığın halledilmesi ile ilgili bir
prosedürün bir çözüme ulaşmadan sona
erdirilmiş olduğu veya bir çözüme varılmış
olduğu ve çözüm kararının yerine getirilmesi
tarzı bakımından danışmaya gerek olan
durumlarda süratle görüş teatisine
geçeceklerdir.
DENİZ HUKUKU UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM
USULLERİ
Madde 287– Prosedür seçimi 1. Bu
Sözleşmeyi imzalarken, onaylarken
veya ona katılırken yahut daha sonra
herhangi bir zamanda bir Devlet,
a. Ek VI’ya göre
yazılı bir bildirim ile bu Sözleşmenin kurulmuş olan b. Uluslararası Adalet
yorumlanması veya uygulanması ile
ilgili uyuşmazlıkların halledilmesi
Uluslararası Deniz Divanı;
konusunda aşağıdaki araçlardan birini Hukuku Mahkemesi;
veya daha fazlasını seçmekte serbest
olacaktır:

d. Ek VIII’de belirtilen
c. Ek VII’ye göre uyuşmazlık kategorilerinden
bir veya daha fazlası için
oluşturulan bir tahkim (yine) Ek VIII hükümlerine
mahkemesi; göre oluşturulan özel bir
tahkim mahkemesi.
 DENİZ HUKUKU UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM
USULLERİ (MADDE 287)

3. Yürürlükteki bir bildirinin kapsamına girmeyen bir uyuşmazlığa taraf

olan bir (bağıtlı) Devlet, Ek VII (hükümlerine) uygun şekilde tahkime
gitmeyi kabul etmiş sayılır.
4. Eğer bir uyuşmazlığın tarafları, uyuşmazlığın halledilmesi için aynı
prosedürü kabul etmiş iseler, uyuşmazlık sadece o prosedüre havale
edilebilir, meğer ki taraflar başka türlü mutabık kalsınlar.
5. Eğer bir uyuşmazlığın tarafları, uyuşmazlığın halli için aynı prosedürü
kabul etmemiş iseler, uyuşmazlık ancak Ek VII hükümlerine göre tahkime
havale edilebilir, meğer ki taraflar başka türlü mutabık kalsınlar.
 MADDE 287 KAPSAMINDA YARIŞAN YETKİ

Divan ile UDHM arasında yarışan yargı yetkisinin, 1982 BMDHS m. 287 uyarınca
devletlerin hangi yargı mercini seçtiklerine ilişkin bildirim ile gerçekleşmesi de
mümkündür. Zira Belçika, Finlandiya, Umman gibi bazı devletler hem Divan’ı
hem de UDHM’yi aralarında bir tercih sıralaması yapmaksızın bildirmişlerdir.
Hatta İtalya, her iki yargı merciini seçtiğini bildirirken, açıkça birini diğerine göre
öncelikli olmaksızın tercih ettiklerini bildirimde vurgulamıştır. Her ikisi de bu
şekilde bildirimde bulunmuş iki devlet arasında bir uyuşmazlık çıkması
durumunda, taraflardan birinin Divan’a başvurmasına karşın diğer tarafın
UDHM’yi yetkili görmesi ve UDHM nezdinde dava açması durumunda nasıl
davranılması gerekecektir?
 MADDE 287 KAPSAMINDA YARIŞAN YETKİ

Lowe, bu hususa ilişkin olarak, eğer ikinci başvurulan yargı merciinin de yetkili
olabileceği düşünülüyorsa ilk başvurulan yargı merciinin yargılamayı askıya
almasını önermektedir. Bu sayede ikinci yargı merciinin yetkili olup olmadığına
ilişkin kararını vermesi beklenecektir. Bu doğrultuda, Chorzów Factory davasında,
yetkiye ilişkin Uluslararası Daimi Adalet Divanı’nın yaptığı tespitler de önem arz
etmektedir. Söz konusu davada Divan, kendisi ile Alman-Leh Karma Tahkim
Mahkemesi arasındaki yetkiye ilişkin durumu şu sözlerle açıklamıştır. “Divan’ın
başka bir mahkeme ile ilişki kapsamında kendi yargı yetkisini belirlerken, negatif
yetki uyuşmazlığını engelleyen yeterli açıklıkta bir kayıtla karşılaşmadıkça kendi
yetkisinden vazgeçmesi, ihkak-ı hakkın inkârı tehlikesini içinde barındıracaktır.
 YETKİ MESELESİ (MADDE 288)

1. 287. madde zikredilen bir mahkeme veya yargı yeri, bu Sözleşmenin yorumlanması
veya uygulanması ile ilgili olup işbu Kısıma uygun şekilde kendisine havale edilen
herhangi bir uyuşmazlık hakkında yargı yetkisine sahip olacaktır.
• 2. 287. maddede zikredilen mahkeme veya yargı yeri, bu Sözleşmenin amaçları ile
ilgili milletlerarası antlaşmanın yorumlanması veya uygulanması ile ilgili olup bu
anlaşmaya göre kendisine havale edilen herhangi bir uyuşmazlık hakkında yargı
yetkisine de sahip olacaktır. (Bu doğrultuda Mahkeme’nin yargı yetkisini kabul eden (en az) on bir tane uluslararası
anlaşma bulunmaktadır. Bunlardan özellikle 1995 tarihli “Ayrık Balık Stokları ile Uzak Göçmen Balık Stoklarının Korunması ve
Yönetimiyle ilgili olarak 10 Aralık 1982 tarihli Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi Hükümlerini Uygulanmasına dair
Anlaşma”, 2001 tarihli “UNESCO Sualtı Kültür Mirasının Korunması Sözleşmesi” ve 2007 tarihli “Gemi Enkazlarının
Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Nairobi Sözleşmesi” en çok bilinen örneklerdir. Bu anlaşmalara göre, anlaşmalara taraf
devletler 1982 BMDHS’ye taraf olsunlar veya olmasınlar çıkacak uyuşmazlıklarda 1982 BMDHS’nin XV. Bölümü’ndeki
uyuşmazlık çözüm usullerinden birisi uygulanacaktır).
 YETKİ MESELESİ (MADDE 282)

Madde 282– Genel, bölgesel veya iki taraflı anlaşmalardan doğan yükümlülükler
Bu Sözleşmenin yorumlanması veya uygulanması ile ilgili bir uyuşmazlığa taraf olan Bağıtlı (Taraf)
Devletler; genel, bölgesel veya iki taraflı bir anlaşmayla, bu gibi bir uyuşmazlığın taraflarından
birisinin isteği üzerine bağlayıcı bir kararı gerektiren bir prosedüre havale edileceği konusunda
anlaşmış iseler, o prosedür, bu Kısımda öngörülen prosedürlerin yerine uygulanacaktır, meğer ki
uyuşmazlığın tarafları başka türlü mutabık kalsınlar.

1982 BMDHS’nin 282. maddesinin önemli sonuçlarından birisi, uyuşmazlık taraflarının tek
taraflı biçimde başvuracakları yargı mercilerini seçme (forum shopping) ihtimalini
sınırlandırması ve aynı uyuşmazlık için hem 1982 BMDHS hem de 1982 BMDHS-dışı hukuk
belgelerindeki uyuşmazlık çözüm usullerine başvurulmasını engellemesidir.
MADDE 282 KAPSAMINDA ÖRNEK

MOX Plant uyuşmazlığı, uluslararası yargı mercileri arasında yarışan yargı yetkisinde yaşanan
gelişmelere iyi bir örnek teşkil etmektedir. Uyuşmazlık, İrlanda tarafından iki farklı
uyuşmazlık çözüm mekanizmasının önüne götürülmüştür. Bunlar; 1982 BMDHS EK VII
tahkimi ile OSPAR Sözleşmesi uyarınca oluşturulan tahkim mahkemesidir. Ek VII tahkim
mahkemesi teşekkül edene kadar, uyuşmazlık 1982 BMDHS m. 290/5 uyarınca geçici
tedbirlerin emredilmesi için Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi önüne götürülmüştür.
Bunların haricinde İrlanda’nın yetkili Avrupa Topluluğu mercine gitmek yerine 1982 BMDHS
uyarınca yetkili olan yargı mercilerin başvurduğu gerekçesiyle Avrupa Komisyonu tarafından
30 Ekim 2003 tarihinde İrlanda’ya karşı Avrupa Topluluğu Adalet Divanı’na başvurulmuştur.
MADDE 282 KAPSAMINDA ÖRNEK

Avrupa Topluluğu Adalet Divanı ise 30 Mayıs 2006 tarihindeki kararında (Judgment of the ECJ
(Grand Chamber), Case C-459/03, Commission v. Ireland), 1982 BMDHS m. 282 gereğince
Avrupa Topluluğu Antlaşması’nda üye devletlerarasındaki uyuşmazlıkların çözümü için
öngörülen sistemin, BMDHS Kısım XV’teki uyuşmazlık çözüm usullerine göre önceliği
olduğunu saptamıştır. Divan diğer gerekçeleriyle birlikte14 İrlanda’nın MOX Plant uyuşmazlığı
ile ilgili olarak 1982 BMDHS’de öngörülen uyuşmazlık çözüm usullerine başvurarak Avrupa
Topluluğu Antlaşması’nın 10. ve 292. maddelerinden doğan yükümlülüklerine uymadığına karar
vermiştir. Bunun üzerine 6 Haziran 2008 tarihinde Ek VII tahkim mahkemesi 6 numaralı Emir
ile İrlanda’nın talebini geri çektiğini belirterek yargılamayı sonlandırmıştır.
 UYGULANACAK HUKUK (MADDE 293)

1. Bu bölüme göre yetkili olan bir mahkeme veya yargı yeri, bu

Sözleşmeyi ve milletlerarası hukukun bu Sözleşmeyle
bağdaşmazlık etmeyen diğer kurallarını uygulayacaktır.
2. 1’nci paragraf, bu bölüme göre yetkili olan mahkeme veya
yargı yerinin, bir davayı, tarafların istemesi halinde, ex aequo et
bono, karara bağlama yetkisine herhangi bir halel getirmez.
ULUSAL KANUN YOLLARININ TÜKETİLMESİ (MADDE
295)

Bu Sözleşmenin yorumlanması veya uygulanması ile ilgili olarak

Taraf Devletler arasında ortaya çıkacak herhangi bir uyuşmazlık,
milletlerarası hukukun gerektirdiği durumlarda ancak milli kanun
yolları tüketildikten sonra bu bölümde öngörülen usullere
sunulabilir.
KARARLARIN NİHAİLİĞİ VE BAĞLAYICILIĞI
(MADDE 296)

1. Bu bölüme binaen yargı yetkisine sahip bir mahkeme veya

yargı yeri tarafından verilen herhangi bir karar nihai olacaktır ve
uyuşmazlığın bütün tarafları böyle bir karara uyacaktır.
2. Herhangi bir karar, taraflar arasındaki ilişkiler ve o belirli
uyuşmazlık dışında herhangi bir bağlayıcılığa sahip olmayacaktır.
DENİZLERİN BARIŞÇIL ŞEKİLDE KULLANILMASI
(MADDE 301)

Bu Sözleşmeden doğan haklarını kullanırken ve görevlerini icra

ederken Taraf Devletler, herhangi bir Devletin ülke bütünlüğüne
veya siyasi bağımsızlığına karşı veya Birleşmiş Milletler
Şartı’nda yer alan ilkelerle bağdaşmayacak diğer herhangi bir
tarzda kuvvet kullanma tehdidinden veya kuvvet kullanmaktan
kaçınacaklardır.
GENEL VE HUKUKİ SORUMLULUK (MADDE 304)

Bu Sözleşmenin genel ve hukuki sorumluluk ile ilgili hükümleri,

milletlerarası hukuktaki genel ve hukuki sorumluluk ile ilgili
mevcut kuralların uygulanmasına ve bu konuyla ilgili başka
kuralların geliştirilmesine halel getirmez.