George F. Hourani. 1951.

Arab Seafaring
in the Indian Ocean in Ancient and Early
Medieval Times, New Jersy, Princeton
University Press.

Allama Syed Sulaiman Nadvi. 2006. The

Arab Navigation, New Delhi, Adam
Publishers & Distributors.
PENDAHULUAN
Arab dikelilingi oleh tiga perairan
iaitu Teluk Parsi di timur, Lautan
Hindi di selatan dan Laut Merah di
bahagian barat…. Sehingga
dikenali sebagai Jazirat-ul-Arab
(Island of Arabia)
 Bila bangsa Arab melakukan
pelayaran Perdagangan? Apakah
sebelum kemunculan Islam atau
Semasa Islam?
Dalam buku yang berjudul Ard-ul-Quran
dalam bab Trade of Arabia before the
advent of Islam telah memperlihatkan
keunggulan para pelaut dan pelayar
Arab telah melibatkan diri dalam
perdagangan maritim di timur tengah,
Eropah,India. Asia Tenggara dan China
semasa pra-Islam lagi iaitu zaman
Jahiliah (The Days of Ignorance)
Terdapat tiga sumber rujukan purba
yang menunjukkan bangsa Arab telah
melakukan pelayaran dan
perdagangan laut semasa zaman
Jahiliah iaitu melalui Old Arabic
Lexicons, Pre-Islamic Poetry dan
Religious books of the pagan Arabs.
Dalam Old Arabic Lexicons, ditemukan
terma-terma mengenai navigations, sea-
voyages, ships dan sebagainya seperti
perkataan Bhar dan Yam yang bermaksud
river dan sea; Qums bermaksud to dive
into dan kemudiannya menjadi Qamus
bermaksud Lautan; Qamis or Quamas or
Khadram bermaksud sea; Qalamus
bermaksud a well or a river having plenty
of water; dan Khadam bermaksud river.
Dalam Old Arabic, dua perkataan iaitu
Safina dan Fulk adalah merujuk kepada
perahu (boats)… Dalam bahasa Arab,
Safan bermaksud to peel wood with a
wedge maka Safin atau Safina bermaksud
wood so peeled. Perkataan Fulk pula
dikaitkan dengan perkataan Falak yang
bermaksud wave of the sea yang
berkemungkinan ada kaitan dengan ship.
Dalam old Arabian poets, Tarfah dan
A’asha telah menggunakan perkataan
Busi (bahasa Parsi) untuk boats; Khaliat
untuk bigger boats seperti kapal dan
dalam Al-Quran pula menyebutnya
sebagai Jariya.
Small boats yang membawa kargo pula
dikenali sebagai Qarib, Qawarib dan
Aqrab. Semasa zaman Kerajaan
Abbasiyah pula wujudnya perkataan
seperti Tayyar dan Zauraq untuk
merujuk perahu persiaran di Sungai
Tigris dan perahu bernama Sanbak,
Sanbok atau Sanbuq untuk perahu kecil
membawa jemaah haji.
PELAYAR DAN PELAYARAN
ARAB
Bahasa Arab, Milah merujuk kepada
“pelayaran” yang wujud daripada
perkataan Milh yang bermaksud saltish
iaitu merujuk kepada mereka yang
mengambil air laut di laut dan
menghasilkan garam daripada air masin
yang disebut sebagai Mallah.
 Para pelaut yang membuat garam
ini dikenali sebagai Mallah atau
Saffan yang bermaksud pelaut
(mariner). Selain Mallah juga
dikenali sebagai Bahar yang terbit
daripada perkataan Bhar.
Sementara zaman Jahilah hingga zaman
Khalifa, pelayar dan nakhoda atau
master of the boat (captain) di Teluk
Parsi disebut sebagai Nakhudh atau
Nawakhidh iaitu cantuman dua perkataan
iaitu Nao (Hindi) dan Khuda (Parsi) dan
pelayar dan nakhoda atau master of the
boat (captain) di laut Mediterranean
disebut sebagai Nawwat (bahasa Syria)
Dalam bahasa Latin-Greek, perkataan
Naut juga merujuk kepada pelayar …
Perkataan Nautical (Perancis) dan Navy,
Navigation dan Naval (British) adalah
berakar daripada bahasa Latin iaitu
Nautians yang bermaksud pelayaran.
Dalam Bahasa Arab perkataan Khallasi…
merujuk kepada servant or sea-man yang
berkerja di atas kapal… Khalas bermaksud
kombinasi hitam dan putih dan Khallasi ialah
anak yang lahir di mana ibunya berkulit gelap
dan ayahnya berkulit cerah yang selalunya
menjadi amah atau pekerja di dalam kapal….
Selain Khallasi mereka yang bertugas sebagai
pelayar juga disebut sebagai Dari dan Sari
Rabban (old Arab), Mu’allim (Islam) atau
Ra-usa (Abbasiyah)pula mermaksud ship-
captain yang berasal daripada perkataan
Rabb bermaksud master dan lord; dan bagi
pelayar yang bertugas sebagai peninjau
dikenali sebagai Didban (onlooker).
Tukang pembuat perahu dan kapal
pula dikenali sebagai Raz, Ra’iz dan
Riz yang berasal daripada perkataan
Roz iaitu experience dan
craftmanship.
APAKAH PERKATAAN UNTUK
PELABUHAN DAN PANTAI?
Dalam bahasa Arab kuno pelabuhan
bermaksud Marfa yang terbit daripada
perkataan Rafa yang bermaksud to bring
a ship ashore. Perkataan sea-coast
pula disebut sebagai Jedd dan perkataan
pantai pula ialah Shat, Shati, Sahil, Duffa,
Sif, Abr dan Hayyiz.
 Perkataan Teluk (bay) dalam
bahasa Parsi ialah Bandar dan
Arab disebut sebagai Khour
dan Khalij.
PENGGUNAAN PERKATAAN ARAB
DALAM PELAYARAN
(NAVIGATION)
Beberapa contoh seperti Iqla bermaksud
menaikan layar; Ishra dan Insha
bermaksud melabuh layar ; Irta
bermaksud membawa kapa ke pantai;
Irsa bermaksud berlabuh; Maqzaf,
Mardi dan Majzaf bermaksud
pendayung; Jazaf dan Jadaf bermaksud
mendayung perahu; Sukkan dan Kautal
bermaksud perahu kecil; Qila, Shra, Jull
bermaksud layar.
Qalas bermaksud kebocoran
perahu, Mismar bermaksud
paku, Sahan bermaksud angin;
Ziyar bermaksud kapal dengan
kargo; dan Makhar bermaksud
tali.
 Zaman Jahiliah ini, pelayaran bangsa
Arab terbatas di pesisir pantai sahaja
di Teluk Parsi, Laut Merah dan Laut
Mediterannean … belum lagi berani
belayar mengharungi laut dan
lautan
 Jurji
Zaydan dalam al-Tamaddan
–al-Islami menjelaskan
keterbatasan pelayaran bangsa
Arab sebagai “The Arabs were
not accustomed to sea-voyages
before Islam… the people of
Hijaz were always afraid of
journey by river and they dared
not step into sea”
PELAYARAN DARI SUMBER
TAURAT (INJIL LAMA) DAN
AL-QURAN
 Allah berfirman kepada Nabi Nuh
untuk membuat bahtera kerana Allah
akan menurunkan bencana berupa
banjir besar kepada kaum Nuh yang
enggan menerima ajaranya.
 KITAB AL-QURAN

Dalam Quran, perkataan kapal disebut

sebanyak 28 surah dan aspek tentang
pelayaran dan kapal dalam Quran boleh dijejaki
bermula dengan kisah bahtera Nabi Noh lagi…
Berdasarkan Quran jelas menjelaskan
bagaimana pelaut dan pelayar mengetahui
ilmu pelayaran seperti angin, ribut dan
sebagainya.
PELAYARAN ARAB SEMASA ERA
ISLAM
 Zaman Jahiliah berakhir apabila
datangnya syiar Islam di Tanah
Arab… Zaman pelayaran bertambah
rancak lagi apabila banyak pelabuhan
dibuka dan pelayar Arab mula belayar
lebih jauh lagi.
 Semasa era Islam … era Abu Bakar dan
Umar yang mewujudkan pelabuahan di
Iraq, Syria, Teluk Parsi, Palestin,
Alexandria dan Mesir… Contohnya
pelabuhan utama di Teluk Parsi ialah
Obulla yang membawa kargo dari India
dan China.
 Kegemilangan pelayar Arab Islam terhenti
seketika apabila Umar (634-644) telah
menyekat pelayar Arab untuk belayar
lebih jauh lagi apabila para pelaut
diibaratkan seperti “a small worm standing
on a wood” … Tindakan ini menyebabkan
bangsa Roman dan Parsi lebih
mendahului bangsa Arab dalam
kemahiran peperangan di laut
 Contohnya, Umar menghalang hasrat
Amir Mu’awiyah (Gabenor Mesir dan
Syria) untuk menyerang Rom dari laut.
Amr bin As (Gabenor Mesir) pula
merupakan orang pertama melahirkan
idea menyambungkan Laut Merah
dengan Laut Mediterranean meneusi
terusan
 Umar mengubah kembali dasarnya apabila
melihat Rom dan sekutunya mula
menguasai laut dan mengancam kerajaan-
kerajaan Islam di Semananjung Arab…
Aktiviti ketenteraan maritim pertama
bangsa Arab Islam telah dimulai oleh Ala
bin al-Hadrami yang telah menyerang
Fars dari Bahrain melalui jalan laut.
 Kegemilangan pelayar Arab dalam
dunia kelautan juga terserlah pada
zaman Umar yang menyambungkan
sungai Nil dengan Laut Merah
dengan mengorek terusan sejauh 69
batu untuk menyambungkan kedua
sungai dan laut ini untuk laluan kapal
dan perahu dagang.
(A). PELAYARAN BANGA ARAB
ZAMAN USMANIYAH
 Zaman kegemilangan pelayaran Arab
dalam bidang ketenteraan amat terserlah
semasa pemerintahan Khalifah Usman…
Contohnya, Abdullah bin Qais Harithi (First
Arab Admiral) telah melakukan 50 kali
serangan laut terhadap Rom pada tahun
28 Hijrah…. Pada zaman ini juga pelayar
Arab mula berlayar ke Teluk Parsi dan
terus ke Lautan Hindi.
(B). ZAMAN UMAYYAH
 Zaman Ummayah merupakan zaman
khalifah ke-4 yang berpusat di Damsyik
dan memberikan banyak tumpuan
kepada aktiviti kelautan… contohnya
anak Marwan iaitu Abdul Malik telah
membina pusat pembinaan kapal di
Tunis
 Di bawah pemerintahan Khalifa
Ummayah, pelbagai ekspedisi
ketenteraan melalui jalan darat dan laut
dilakukan ke India terutamanya untuk
menghapuskan aktiviti perlanunan di
Lautan Hindi dan kapal-kapal Eropah
yang menganggu pedagang Arab.
(C) ZAMAN ABBASIYAH
Pada zaman ini, pelbagai pelabuhan
perdagangan telah diwujudkan seperti
pelabuhan Basra, Siraf, Aden (Yaman),
Suhar (Oman), Qais (Bahrain), Hurmuz
(Teluk Parsi), Jeddah 9Mekah), Jar
(Madinah) dan sebagainya.
JALAN PELAYARAN BANGSA ARAB
KE TIMUR, AFRIKA DAN
MEDITERRANEAN
Sejak abad ke-3 lagi dan seterusnya,
kapal-kapal Arab telah mula belayar ke
India dan seterusnya ke Asia Tenggara
dan China melalui Lautan Hindi….
Hingga abad ke-14 Lautan Hindi
dikuasai oleh pelayar Arab.
Menurut catatan Sulaiman (3rd century
A.H) Lautan Hindi dan Lautan Pasifik
kaya dengan sumber ikan “abounds in
big fish, which are terrors to ship. When
ship sail at night, they keep bells ringing,
so that fish may keep out of they way.
We caught here a fish called whale
measuring twenty hands”
 Menurut catatan Sulaiman juga, pelaut
Arab telah menamakan beberapa laut di
sepanjang laluan antara Teluk Parsi hingga
ke Laut China seperti Larwi (Arabian Sea),
Herkind (Indian Ocean) Jinji (China Sea)
dan Kalah (Teluk Bengal) dan negeri-
negeri di Asia Tenggara seperti Zabay
(Java), Sinf (Champa), Sander Faulat
(Singapore) dan Khanfua (Kemboja)
Pelayar Arab terutamanya dari Oman
juga telah berlayar ke pantai Afrika
seperti ke Safala (Mozambique), Zanzibar
dan Qanblu (Madagascar)
Pelayaran Arab di laut Mediterranean lebih
bertujuan untuk ketenteraan terutamanya
menentang tentera laut Rom … membina
limbungan kapal untuk membuat kapal
perang yang dikenali sebagai Shini
(battleship)
Arab merchants were established in Ceylon
as early as AD414. A Chinese account of AD
727 speaks of Persian ships sailing to Canton
for silk goods, and in AD748 along with
Indians and Malays, they noted again on the
river at Canton
Eighth century AD voyage by an Omani
merchants named Abu Ubaydah to China
where he bought aloes and wood and by this
time there were regular sailing from the Gulf
to China to exchange cloth, rugs, metalwork,
iron ore for silk, camphor, spices and
ceramics.
The route from Gulf of Aden to China was
described by Ibn Khurdadhbih and Ibn
Wahab in the Voyage of Sulayman the
Merchant and The Wonders of the Sea of India
compiled by a persian, Ibn Buzruk in AD
953…
Arab seamen also sailed the Mediterranean
and Atlantic as early as the 10th century AD
… for example, Ibn Fatima is reputed to
have sailed south along the west African
coast and then to have appeared in
Madgascar off the east coast
KESIMPULAN
(1).Membuktikan bahawa “all the
seas are one great community of
waters… The seas of India, China,
Persia, Rome and Syria are not
divided but from really one and the
same great circle of water which
surrounds these countries”.
2. Pelayar Arab telah mengubah dan
membetulkan pelbagai perkiraan salah oleh ahli
geografi Yunani dan Greek… contohnya ahli
geografi Yunani bernama Ptolemy’s telah
membuat ukuran kedudukan yang salah
terhadap beberapa bandar di Laut
Mediterranean… contohnya dia mencacatkan
bahawa longtitude peta menunjukkan bandar
Tanja dari Alexandria ialah 53°30’ tetapi
sebenarnya ialah 35°41 dengan perbezaan 18°
kedudukan longtitude yang terlalu jauh
menyimpang.
 3. Pelayar Arab telah menemukan
laluan pelayaran ke Lautan Hindi, Lautan
Pasifik, Lautan Atlantik dan pelbagai
laut di sepanjang laluan antara Arab ke
China dan Eropah; menemukan pelbagai
pulau dan negeri ; dan pelbagai
penduduk serta sumber alam.
4. Membantu pelayaran Eropah
memahami pelayaran… contohnya
Vasco Da Gamma (Portugal) telah
mempelajari ilmu pelayaran daripada
pelayar Arab bernama Ahmad bin Majid
untuk ke Afrika dan seterusnya ke
Lautan Hindi untuk sampai ke India,
Asia Tenggara dan China melalui
Lautan Atlantik.
 Dinyatakan bahawa apabila pelayar Arab
telah menunjukkan peta mengenai
pantai-pantai di India sewaktu, Da
Gamma sampai di Afrika. Begitu juga
Alfonso De albuqurque (India) telah
mendapatkan naval map yang dibuat
oleh pelayar Arab bernama Umar …
Pelayar Eropah juga hanya tahu
menggunakan kompas pada abad ke-15
melalui pelayar Arab.
 5. Penciptaan peralatan dan panduan
pelayaran …seperti chart pelayaran yang
menjelaskan geografi kelautan, peta
pelayaran, kompas (Qutb Numa), rumah
api (light houses), ilmu falak,
 6.Melahirkan pelayar dan master of the
sea seperti Al Idrisi (kompas), Ibnu
Majid Sadi (ilmu falak), Umar (peta),
paku besi (Hajjaj bin Yusuf Thaqafi)
 7.Pembinaan limbungan kapal (Dar’us-
San) di pelbagai pelabuhan utama
seperti limbungan kapal di Obulla dan
Siraf di Teluk Parsi
 PENUTUP

THE DECLINE OF THE ARAB

NAVIGATION
Kegemilangan sejarah pelayaran
pelaut Arab mula merosot pada
abad ke-10 apabila empayer Islam
mula lemah, kemunculan kuasa baru
seperti Portugal, Sepanyol, Belanda
dan British dan kejatuhan kerajaan-
kerajaan tradisional ke tangan
Eropah.
PERBINCANGAN