III.

MỐI QUAN HỆ
VẬT CHẤT – Ý THỨC

01 02
Khái niệm Điều 1
Mối quan hệ giữa vật chất Vật chất có vai trò quyết
và ý thức định ý thức

03 04
Điều 2 Ý nghĩa, liên hệ
Ý thức tác động trở lại vật Ý nghĩa và liên hệ bản thân
chất
 01

KHÁI NIỆM
Mối quan hệ giữa vật
chất và ý thức
 MỐI QUAN HỆ
VẬT CHẤT – Ý THỨC
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
là mối quan hệ biện chứng mà
trong đó vật chất có trước, ý thức
có sau, vật chất là nguồn gốc của
ý thức và quyết định ý thức
nhưng không thụ động mà có thể
tác động trở lại vật chất qua hoạt
động của con người.
VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC
CÓ TÁC ĐỘNG QUA LẠI
LẪN NHAU

Quyết định

Vật chất Ý thức

Tác động
Vật chất có vai trò
quyết định ý thức
Chủ nghĩa duy vật biện chứng
khẳng định:
Vật chất có trước, ý thức có sau, vật chất là nguồn gốc của ý thức,
quyết định ý thức vì:
• Ý thức là sản phẩm của một dạng vật chất có tổ chức cao là bộ óc
người nên chỉ khi có con người mới có ý thức. 
• Các yếu tố tạo thành nguồn gốc tự nhiên, nguồn gốc xã hội của ý
thuc,hoặc là chính bản thân thế giới vật chất , hoặc là những dạng
tồn tại của vật chất đã khẳng định vật chất là nguồn gốc của ý thức.
• Ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất, là hình ảnh chủ quan về
thế giới vật chất nên nội dung của ý thức được quyết định bởi vật
chất. 
• Sự vận động và phát triển của ý thức, hình thức biểu hiện của ý
thức bị các quy luật sinh học, các quy luật xã hội và sự tác động
của môi trường sống quyết định.
Ý thức tác động trở lại
vật chất
Trong mối quan hệ với vật chất, ý thức
có thể tác động trở lại vật chất thông
qua hoạt động thực tiễn của con người:

• Vì ý thức là ý thức của con người nên nói đến vai trò của ý thức
là nói đến vai trò của con người. Bản thân ý thức tự nó không
trực tiếp thay đổi được gì trong hiện thực. Muốn thay đổi hiện
thực, con người phải tiến hành những hoạt động vật chất. Song,
mọi hoạt động của con người đều do ý thức chỉ đạo, nên vai trò
của ý thức không phải trực tiếp tạo ra hay thay đổi thế giới vật
chất mà nó trang bị cho con người tri thức về thực tại khách
quan.
 VÍ DỤ
Khi ở nhiệt độ 0 độ C thì nước đông thành đá, do đó
con người muốn uống nước đá đã cung cấp một
nhiệt  độ vừa đủ để nước chuyển từ trạng thái lỏng,
sang trạng thái rắn (nước đá).
 Sự tác động trở lại của ý thức với vật chất diễn
ra theo hai hướng
TÍCH CỰC
Nếu con người nhận thức đúng, có tri
thức khoa học, có tình cảm cách
mạng, có nghị lực, có ý chí thì hành
động của con người phù hợp với các
quy luật khách quan, con người có
năng lực vượt qua những thách thức
trong quá trình thực hiện mục đích
của mình, thế giới được cải tạo.
TIÊU CỰC
Nếu ý thức của con người phản ánh
không đúng hiện thực khách quan,
bản chất, quy luật khách quan thì
ngay từ đầu, hướng hành động của
con người đã đi ngược lại các quy
luật khách quan.
Tìm hiểu về vật chất, về nguồn gốc, bản chất của ý thức, về
vai trò của vật chất, của ý thức có thể thấy:

• vật chất là nguồn gốc của ý thức, quyết định nội dung và khả
năng sáng tạo ý thức; là điều kiện tiên quyết để thực hiện ý
thức; ý thức chỉ có khả năng tác động trở lại vật chất, sự tác
động ấy không phải tự thân mà phải thông qua hoạt động thực
của con người.
• Sức mạnh của ý thức trong sự tác động này phụ thuộc vào
trình độ phản ánh của ý thức, mức độ thâm nhập của ý thức vào
những người hành động, trình độ tổ chức của con người và
những điều kiện vật chất, hoàn cảnh vật chất, trong đó con
người hành động theo định hướng của ý thức.
Ý nghĩa
Phải luôn xuất phát từ hiện thực khách quan trong mọi
hoạt động

• Tri thức mà con người thu nhận được sẽ thông qua chu trình
học tập, nghiên cứu từ các hoạt động quan sát, phân tích để tác
động vào đối tượng vật chất và buộc những đối tượng đó phải
thể hiện những thuộc tính, quy luật.
• Để cải tạo thế giới khách quan đáp ứng nhu cầu của mình, con
người phải căn cứ vào hiện thực khách quan để có thể đánh giá,
xác định phương hướng biện pháp, kế hoạch mới có thể thành
công.
• Bên cạnh đó cần phải tránh xa những thói quen chỉ căn cứ vào
nhu cầu, niềm tin mà không nghiên cứu đánh giá tình hình đối
tượng vật chất.
• Con người muốn ngày càng tài năng, xã hội ngày càng
Phát huy tính
phát triển thì phải luôn chủ động, phát huy khả năng năng động, sáng
của mình và luôn tìm tòi, sáng tạo cái mới. Bên cạnh tạo, sức mạnh to
đó, con người phải thường xuyên rèn luyện, tu dưỡng, lớn của yếu tố
nâng cao năng lực và không bỏ cuộc giữa chừng.
• Con người tuyệt đối không được thụ động, ỷ lại trong
con người
mọi trường hợp để tránh việc sa vào lười suy nghĩ, lười
lao động.
Liên hệ với
bản thân
 Bản thân phải xác định được các yếu tố khách quan ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, vì vật
01 chất quyết định ý thức nên con người cần phải ý thức được những vật chất của cuộc sống còn
thiếu thốn để có hành động phù hợp với thực tế khách quan.

Phải phát huy tính năng động, sáng tạo trong mọi hoạt động hàng ngày. Kết cấu của ý
02 thức thì tri thức là quan trọng nhất nên mỗi chúng ta cần chú trọng phát triển tri thức của
bản thân.

03
Cần phải tiếp thu có chọn lọc kiến thức mới và không chủ quan
trong mọi tình huống.

04 Khi giải thích một hiện tượng cần phải xét có yếu tố vật chất lẫn
tinh thần, cả yếu tố khách quan và điều kiện khách quan.