SES YAYILMASI VE FARKLI

ORTAMLARDA KARAKTERİSTİK
ÖZELLİKLERİ
Ses katı materyallerin içinden dört ana şekilde geçer. Bunlar;

* Boyuna dalgalar,
* Enine dalgalar,
* Yüzey dalgaları
* İnce malzemelerde kullanılan plaka (düzlem) dalgalarıdır.
 ULTRASONİK DALGALARIN YAYILMASI
“Propagation of Ultrasonic Waves”
 Ultrasonik bir dalganın yayılması veya ilerlemesi, materyalin elementleri veya
parçacıkların birbirlerini sıra ile takip eden bir yer değiştirme olayıdır.
Materyallerin elastiki özelliği; her elementin orijinal posizyonuna geri
dönmesini sağlamasıdır.
 ARA YÜZEY
“Interface”
 Bir ortam içinde ilerleyen sesin verilen akustik empedansı, başka bir
empedans ile karşılaştırıldığı zaman kısmen de olsa yansırlar ve iki ortam
arasındaki yansımanın miktarı akustik empedans oranına bağlıdır. Bu
yansımaların olduğu yüzeyler “ara yüzey (interface)” olarak adlandırılırlar.
 Ara yüzey, değişik akustik empedanslara sahip olan iki materyal veya ortam
arasında bir sınır oluşturur.
 GELEN DALGA
“Incident Wave”
 Ara yüzeye yaklaşan enerji demeti “gelen dalga” olarak adlandırılır. Dalganın
geldiği açı ile ara yüzeye ait hayali bir dik açılı hat çizilerek “Geliş açısı”
belirlenir.
 NORMAL GELİŞ
“Normal Incidence”

 Gelen bir dalganın dik açılı yönünü tanımlamada kullanılan başka bir terim
olan “Normal geliş” dir.
 Gelen bir dalganın yayılım yönü ara yüzeye dik açılı bir konumda olduğu
zaman buna normal geliş denir.
 Daha basit bir ifade ile geliş açısı sıfır olduğu zaman dalganın yüzeye geliş
yönü normal (dik) dır.
 YANSIMA
“Reflection”

Boyuna dalganın "yansıma açısı" bir ara yüzeyde veya bitişik olan yüzeylerde daima
"geliş açısına" eşittir.
 BOYUNA DALGA
“Longitudinal Wave”
 Boyuna dalgalar, dalga yayılma yönünde, parçacıkların ileri-geri hareketleri
ile bağıntılıdır. Katı, sıvı ve gaz gibi birçok materyalin içerisinde yüksek bir
hızla ilerleme özelliği vardır. Boyuna dalgalar “basınç” veya “L” dalgalar
olarak adlandırılırlar. Boyuna dalgalar sesin hareketiyle aynı yönde titreşimler
üretirler.
 ENİNE DALGA
“Shear or Transverse Wave”

 Dalga hareket yönüne dikey parçacık titreşimlerine sahip dalga “Enine dalga“
olarak adlandırılır. Enine dalga “ S “ dalga olarakta bilinir.
 “Enine dalganın hızı yaklaşık olarak boyuna dalganın yarısı kadardır.”
 Daha düşük hız nedeniyle enine dalganın dalga uzunluğu, boyuna dalganın
dalga uzunluğundan çok daha kısadır. Unutulmaması gereken diğer bir
karakteristik özelliği ise;
 “Sıvı ve gaz ortamlar da elastikiyeti çok azdır ve ilerleme özelliği yoktur.”
 MOD DEĞİŞİMİ
“Mode Conversion”

 Mod değişimi, boyuna bir dalganın iki değişik ortam arasında normalden farklı
bir açıda duran ara yüzeye çarptığı zaman meydana gelir.
 Aralarında önemli derecede empedans uyuşmazlığı olan iki ortam arasındaki
ara yüzeyden yansıyan boyuna dalga 90 den farklı bir açıda çarptığı zaman
mod değişimi olur.
 Aşağıdaki şekilde, yalnızca yansıyan bir dalganın gösterildiği dikkat
çekecektir.
 Çünkü, enine dalgalar suyun içinden geçmeyecektir, buna göre yansıtılmış
enine dalgalar su içinde oluşamaz.
 MOD DEĞİŞİMİ
“Mode Conversion”
 Mod değişimi bir ses demeti, iki değişik ortam arasındaki ara yüzeye 90  den
farklı açıda çarptığı zaman meydana gelir. Mod değişiminin başka bir örneği
şekilde gösterilmektedir.
 Bu durumda gelen ses demeti herhangi bir açıda plastikten geçip çeliğe
çarpmaktadır.
 Plastik/çelik ortamında iyi bir empedans oranı bulunması nedeniyle,
gelen ses demet enerjisinin bir kısmı şekilde görüldüğü gibi çeliğe geçecektir.
KIRILMA
“ Refraction”
 Mod değişimine ek olarak bir ara yüzeye veya sınır bölgeye eğik olarak gelen
ultrasonik dalgaların yayılması, iki değişik ortam arasında olduğu zaman hız
farkı nedeniyle belli bir eğim yaparak ilerleme yönünde kesin bir değişikliğe
uğrarlar. Bu yön değiştirme hareketi “kırılma” olarak adlandırılır.,
 Kırılma açısı ise; Yansıyan ultrasonik ses demeti ile girmiş olduğu ikinci
materyalin ara yüzeyine çizilen bir dik hat arasında yapmış olduğu açıdır.
 SNELL KANUNU
“Snell’s Law”

 Bir ortam içindeki kırılmanın açısal ilişkisi, boyuna ve enine dalgaların her ikisi
içinde “snell kanunu” tarafından belirlenebilir. Snell kanunu aşağıdaki
denklem tarafından belirlenir.
 =
 Buna göre;
 = Birinci ortamdaki geliş açısı
 = Birinci ortam içindeki sesin hızı
 = İkinci ortam içindeki kırılma açısı
 = İkinci ortam içindeki sesin hızı
 SNELL KANUNU
“Snell’s Law”

TEST HIZ ( CM / SEC )

MATERYALİ BOYUNA (Longitudinal) ENİNE
(Shear)

SU 0.149 -

ALÜMİNYUM 0.625 0.310

ÇELİK 0.585 0.323

PASLANMAZ ÇELİK 0.566 0.312

HAVA 0.033 -
 SNELL KANUNU
“Snell’s Law”
 Enine dalgalara ait kırılma açısı daima boyuna dalgalara ait olan kırılma
açısından küçüktür.
 İki hızın birbirine oranı (V1 / V2) "kırılma indeksi" olarak adlandırılır.
 Yansıma açısı için snell kanununun uygulaması ise ;
 İlk olarak boyuna dalga için; gelen boyuna dalganın hızı yansıyan boyuna
dalganın hızına eşittir.(V1 = V2). Hızların birbirine eşit olması nedeniyle sinüs
açıları da birbirine eşittir (=).
 Enine dalgalar için, gelen dalganın hızı yaklaşık olarak yansıtılmış enine
dalganın iki katına eşittir (V1=2V3). Sinüs açıları da aynı ilişki içindedir yani
(Sin = 2 sin ).
 KRİTİK AÇILAR
”Critical Angles”

 Boyuna bir dalganın iki değişik ortam arasında normalden farklı bir açıda
duran ara yüzeye çarptığı zaman mod değişimi meydana gelir. Bu değişimde
iki kritik açı oluşur. Bunlar;
 * Birinci kritik açı,
 * İkinci kritik açı
 BİRİNCİ KRİTİK AÇI
“First Critical Angles”

 Boyuna bir dalganın kırılma açısı 90º ye ulaştığı zaman, dalga ikinci
materyalden çıkar, ara yüzeye veya yüzeye paralel olarak gider. Kırılan
boyuna dalganın çıktığı anda oluşan geliş açısı "Birinci kritik açı" olarak
adlandırılır. Daha büyük geliş açılarında, boyuna dalga modu tümden yansıtılır
ve ikinci materyalin içine girmez. Boyuna dalganın kritik açısını, geliş açısının
90o kırılmaya neden olduğu bir konumda belirlenebilir. Boyuna dalganın
gelişine ait olan açıdır. Boyuna dalga modunun 90º kırılmasının neticesinde
meydana gelmiştir.
 İKİNCİ KRİTİK AÇI
“Second Critical Angles”

 Gelen demet açısı ile normal arasında oluşan açıya “ikinci kritik açı” denir ve
ikinci kritik açıya göre toplam yansıma elde edilir. Enine ve boyuna dalga
modlarının her ikisi de yansıtılmıştır.
YÜZEY DALGALARI
“Surface Waves”
 Gelen ses demeti ikinci kritik açısında olduğu zaman (Enine dalga yüzeye
paralel olarak ilerlemektedir) üçüncü bir dalga şekli veya modu gelişir. Bu
dalga "yüzey" (Rayleigh) dalgası olarak adlandırılır. Özelliği ise parçacık
hareketlerinin elips şeklinde olmasıdır.
 Yüzey (Rayleigh) dalgaları katı materyallerin yalnızca yüzeyinde ilerler ve
malzeme içine geçmesi ancak bir dalga boyu kadardır. Hızı ise enine dalga
hızının yaklaşık olarak 9/10’undan biraz daha azdır.
 Adında da anlaşılacağı gibi yüzey dalgaları, materyal yüzeyinde elips şeklinde
bir yörüngede olan parçacık hareketleri ile ilerlerler. Enine dalgalarda olduğu
gibi yüzey dalgaları da suda ve havada yayılamazlar.