CEMU3023

BİYOLOJİK PROSESLER
ANAEROBİK ARITMA

Prof. Dr. Gülsüm YILMAZ

Araş. Gör. Sümeyye HASANOĞLU
Anaerobik (Havasız) Arıtma
o Anaerobik arıtma, kompleks organik maddelerin oksijensiz
ortamda, birbirine beslenme ilişkisiyle bağlı anaerobik
mikroorganizmalar tarafından 𝐶𝐻4, 𝐶𝑂2, 𝑁𝐻3 ve 𝐻2𝑆 gibi
nihai ürünlere dönüştürülmesi işlemidir.
İlk olarak 19. yy. sonlarında çamur çürütülmesi amacıyla
kullanılmıştır.
Biyogazın ısıl değeri, içerdiği metan gazından ileri gelir.
o Metan, karbondioksite göre 23 kat daha fazla sera etkisine
neden olur.

Organik anaerobik
CH4 + CO2
Atıklar mikroorganizmalar
Anaerobik arıtma sistemlerinin avantajları
 Aerobik arıtma sistemlerine kıyasla oksijensiz ortamda gerçekleştirdiği için
havalandırma ihtiyacı bulunmamaktadır.

 Nihai ürünlerden biri olan CH4 gazı enerji kaynağı olarak

kullanılabilmektedir. Bu da enerji ihtiyacını düşüren faktörlerden biridir.
Aerobik arıtma yöntemlerine alternatif olarak geliştirilen anaerobik arıtma
sistemleri ile giderilen 1000 kg KOİ karşılığında 2700 kW/saat eşdeğerinde
enerji üretilebilmektedir. Bu nedenle, enerji tüketen aerobik sistemlere
göre daha ekonomiktir.

 Aerobik arıtmada, anaerobik arıtmaya kıyasla daha yüksek biyolojik

çoğalma hızı görülür. Bu nedenle, aerobik arıtma sonucunda oluşacak
biyolojik çamur, anaerobik arıtmadan daha yüksek miktardadır.
Anaerobik arıtma sistemlerinin avantajları
 Anaerobik arıtma sonucunda organik maddelerin yalnızca bir kısmı (%5-
15) biyokütleye dönüşmektedir. Geri kalan ise 𝐶𝐻4, 𝐶𝑂2, 𝑁𝐻3 ve 𝐻2𝑆 gibi
nihai ürünlere dönüştürülmektedir.
 Anaerobik sistemlerde, aerobik sistemlere göre 5 − 10 kat daha yüksek
miktarda organik yük verilebilmektedir. KOİ değeri 5000 mg/L’den
yüksek konsantrasyondaki atıksuların arıtımında anaerobik arıtma
sistemleri tercih edilmektedir.
 Anaerobik arıtma sistemlerinde daha az inşa alanı ihtiyacı
duyulmaktadır. Bunun sebebi aerobik arıtmaya kıyasla daha az biyokütle
oluşturmasıdır.
 Besi maddesi ihtiyacının azlığı avantajına sahiptir.
Anaerobik Arıtmanın Aşamaları
Organik Atıklar İnert
(Karbonhidrat, protein, lipid) maddeler

1 Hidrolitik
enzimler
Mono ve Oligomerler
(şekerler, amino asitler,
uzun zincirli yağ asitleri)
1. Hidroliz
Asidojen 2 2 2 2. Asidojen
bakteriler
3. Asetojen
Ara ürünler
3 (Propiyonik asit, 3 4. Metanojen
bütirik asit, etanol)

Asetojenik
bakteriler
H2 + CO2 3 Asetik asit

4 CH4 + CO2 4
Metan üreten
arkeler
Anaerobik Arıtmanın Aşamaları
1) Hidroliz :

Hidroliz safhasında polimerler monomer yapılara dönüşürler. Hidrolitik

mikroorganizmaların hücre dışı enzimlerle çözünür olmayan polimerler
parçalanarak diğer mikroorganizmaların kullanımına hazır hale getirilir.
Bu nedenle nispeten daha yavaş bir süreçtir. Hidroliz süresi ve
reaksiyon hızı pH, sıcaklık ve mikroorganizmaların sistemde bekleme
süresi olan çamur yaşına bağlıdır .

Etkin olan birçok farklı mikroorganizma türü bulunmakla birlikte çoğu

zorunlu anaerobtur. Bu süreçten sorumlu mikroorganizmalar fakültatif
anaerob, zorunlu anaerob ya da ikisinin karışımı halinde
bulunabilmektedirler.

Hidroliz safhası, asidojen, asetojen ve metanojen safhalarından daha

hızlı ilerleyen ve pH’dan çok etkilenmeyen bir süreçtir. Bu nedenle,
çözünmüş organik madde konsantrasyonundaki ani artış, hızlı
hidrolizleşme sonucunda metanojen safhası için inhibisyona sebep
olabilmektedir. Selüloz ve lignin gibi kompleks maddeler zor hidrolize
olurlar veya hiç hidrolize olmazlar.
Anaerobik Arıtmanın Aşamaları
2) Asidojen safhası:

Asidojen safhasında, hidroliz sonucu oluşan basit yapılı monomerler;

asetik, propiyonik, bütirik ve valerik asit gibi ikiden fazla karbon içeren
yağ asitlerine dönüştürülür. Fermentatif asidojenik bakteriler, basit
yapılı organik bileşikleri bünyelerine dahil ederek etanol ve asetat gibi
yeni ürünler oluştururlar. Oluşturulan ürün, ortamdaki organik bileşik
türlerinin yoğunluğuna ve ortam koşullarına göre değişiklik
göstermektedir.
Anaerobik Arıtmanın Aşamaları
3) Asetojen safhası:
 Asidojen safhası sonucu oluşan propiyonat, bütirat ve valerat gibi
ürünlerin asetat ve hidrojene dönüştürülmesi sürecidir.
 Asetojenik bakteriler; metan oluşturan arkeler ile birlikte de görev
alabilmektedirler. Asetojenik bakteriler; bazı yağ asitlerini ve alkolleri
asetat, karbondioksit ve hidrojene dönüştürme görevini üstlenirler.
 Hidrojen üreten ve tüketen asetojenik bakteriler olarak 2’ye ayrılırlar
ve sistemdeki H kısmi basıncını sağlamak için simbiyotik olarak
2

çalışırlar.
 Hidrojen üreten asetojenik bakteriler bazı aromatik bileşikleri,
propiyonat ve diğer uzun karbon zincirli organik asitleri, asetata ve
karbondioksite dönüştürürken; hidrojen tüketen asetojenik bakteriler
homoasetojenler olarak adlandırılarak hidrojen ve karbondioksiti
asetata dönüştürmektedirler.
Anaerobik Arıtmanın Aşamaları
4) Metan Üretimi:
 Bu safhada metan, yüksek oranda (%72) asetatın ayrışması ile meydana
gelmekle birlikte karbondioksitin CO2 indirgeyici bakteriler tarafından
indirgenmesi sonucu da oluşabilir.
 Metanojen safhası düşük çoğalma hızına sahip ve dönüşüm oranı düşük
mikroorganizmalar tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu mikroorganizmalar az
sayıda substrat kullanabildikleri ve H2 kullanma eğilimine sahip oldukları için
metanojen safhası çok yavaş ilerlemektedir, genellikle anaerobik arıtmada hız
sınırlayıcı aşamadır.
 CH4 oluşumundan sorumlu mikroorganizmalar anaerobtur ve metanojenik arke
olarak da adlandırılmaktadır. Metanojenik arkeler, CH4 üretici zorunlu anaerob
mikroorganizmalar olup, iki alt kategoride incelenmektedir. Bunlar; hidrojen ve
CO2’yi CH4’ye çeviren hidrojentrofik metanojenler ile asetatı CH 4 ve CO2’ye

çeviren asetotrofik metanojenlerdir.

Anaerobik Arıtmada Etkili Olan Faktörler

Sıcaklık

pH

Nütrient ihtiyacı

Alkalinite

10
Sıcaklık
 Yüksek sıcaklıklar enzimleri denatüre ettiği için prosesi etkiler.
 Metanojenik bakteriler çok yüksek ve çok düşük sıcaklık şartlarında
aktif değildirler. Biyokimyasal reaksiyonlar ve mikroorganizmaların
büyümesi sıcaklık artışı ile artar. Metan oluşturucu bakteriler
sıcaklık değişimine karşı çok hassastırlar.

Psikofilik sıcaklık aralığı > 12-20oC,

Mesofilik sıcaklık aralığı 20 - 40oC, opt 35 oC
Termofilik sıcaklık aralığı 40-65oC, opt 55oC

 Sistemde mikroorganizmalar ani sıcaklık değişikliklerine çok

hassastır. Eğer sıcaklıktaki dalgalanma sistemdeki metan üreten
arkeleri etkilerse, tekrar aynı metan üretim verimine ulaşmak için
haftalar geçmesi gerekebilir.
pH ve tamponlama kapasitesi
 pH, enzimatik reaksiyonlar üzerindeki etkisi nedeniyle anaerobik
süreçlerin önemli parametrelerinden biridir.
 pH’ın 5’ten düşük olduğu durumlarda asit bakterileri inhibe
olduğundan asit üretimi durabilmektedir. Sistemde optimum
alkalinite bulunması pH’daki değişimi tamponlayabilmektedir.
Sistem için optimum alkalinite 2000 mg CaCO3 /L olup,

alkalinitenin 1000 − 4000 mg CaCO3/L aralığında olması

istenmektedir. Sistemdeki pH değişiklikleri uygun kimyasalların
dahil edilmesi ile önlenebilmekle birlikte eklenecek kimyasalın
yaratabileceği inhibisyon durumu dikkate alınmalıdır. Genellikle
toksisite potansiyeli nispeten düşük ve daha uzun süre etkili olan
sodyum bikarbonat tercih edilmektedir.
Nütrient İhtiyacı
Organik maddelerdeki karbon, anaeorobik bakterilerin enerji ihtiyacı
için gereklidir. Karbondan başka en önemli besi maddeleri azot ve
fosfordur. Azot bakterilerin büyümesi ve çoğalması için gereklidir.

Besi maddesinde azot bulunmasının iki faydası var. Birincisi, amino

asitlerin, proteinlerin ve nükleik asitlerin sentezi için gerekli elementi
sağlar. İkincisi, amonyağa dönüşen azotun uçucu yağ asitlerini
tamponlayarak pH’ın düşmesini önler. Böylece metan bakterilerinin
büyümesi için uygun pH şartlarının sağlanması oldukça önemlidir

Anaerobik sistemlerde;

KOİ/N/P oranı 300/5/1 Yüksek yükleme oranında

KOİ/N/P oranı 1000/5/1 Düşük yükleme oranında

korunmalıdır.
İnhibisyon
Anaerobik arıtma sistemlerinde önem arz eden konulardan biri de
inhibisyondur.

Na, K, Ca, Mg gibi alkali ve toprak alkali metal tuzlarının yüksek

konsatrasyonları sistemde inhibisyon etkisi yaratır. Ağır metaller (Cd,
Zn, Ni, Cu, …) belli aralıklarda olmalıdır.

Parametre İnhibisyonun başladığı eşik değer

UYA (iyonize olmamış) >10 mg/L
NH4+-N >800 mg/L
NH3-N >200 mg/L
H2 S >250 mg/L
Gaz Üretimi

Methanojenik bakteriler ile organik atığın büyük bir çoğunluğu

metan gazına dönüşür. Organik maddenin anaerobik olarak
ayrışmasında üretilen gaz miktarı aşağıdaki gibi hesaplanabilir.

Başlangıç maddesinin glukoz (C6H12O6) olduğu kabul edildiğinde

her g stabilize olan KOİ için üretilen metan gazı miktarının
belirlenmesi:

C6H12O6 → 3CO2 + 3CH4

180 g glukoz 3*16 = 48 g metan

C6H12O6’un KOİ eşdeğeri:

C6H12O6 + 6O2→ 6CO2 + 6H2O

180 g glukoz 192 g KOİ’ye eşdeğerdir.
Gaz Üretimi
g CH4/g KOİ = 48/192 = 0.25 g CH4 /g KOİ

0.25 g metanın hacim eşdeğerinin belirlenmesi;

0.25 g/(16 g/mol)*22.4 L/mol = 0.35 L/g KOİ