Kagawaran ng Pagsasaka

DA
RC
PC
Regional Crop Protection Center IV
Number of insect species is huge!
- dominate food chains & food webs
- live in all habitats, except in the deep ocean

Speciescape: size is proportional to # of species.

Courtesy of: Dr. Christina Di Fonzo

Michigan State University, USA
• 75% ng bilang
ng hayop sa
buong mundo
ay mga insekto

• Sa kabuuang
pantaya, ang
bilang ng
insekto ay
mahigit sa 2.5
milyon

• 800,000 uri ng
insekto
A few groups
account for
most species

(160,000)
(85,000)

(145,000)

(330,000)

1 million described species

Courtesy of: Dr. Christina Di Fonzo
(estimates: 3-30 million total) Michigan State University, USA
Katangian ng INSEKTO

Maikli ang inog ng buhay

Maraming manganak
Maliit
Mabilis magtago at lumipad
Maraming alternatibong host o pagkain
Ang pagiging “uod tulog”
Matalino sa kanilang angking pamamaraan
Nakakapagdala ng sakit
 Ang pagdami ng mga kulisap ay nakasalalay sa:

 dami o kakulangan ng pagkain

 panahon

 pagkakaroon ng mga likas o natural na kaaway

 Kumpletong Inog ng Buhay
MATANDA

ITLOG

UOD
TULOG

UOD
Di – Kumpletong Inog ng Buhay

Itlog

Matanda Nimpa
Pesteng Kulisap ng Mais

50 uri ng insekto ang pumipinsala sa

mais

22 ang palagiang nakikita sa maisan

8 ang nagdudulot ng labis na pinsala

8 MAPAMINSALANG
PESTE NG MAIS

1. Uod Langaw (Corn Seedling Maggot)

2. Ulalo (White Grub)
3. Uod sa Punla (Common Cutworm)
4. Harabas (Armyworm)
5. Mandadangkal (Corn Semilooper)
6. Uod sa Puno (Asian Cornborer)
7. Uod sa Puso (Corn Earworm)
8. Kuto ng Mais (Aphids)
 CORN SEEDLING MAGGOT
Uod Langaw, Langaw

Pangunahing pesteng
kulisap na maaaring
sumalakay PAGKASIBOL
pa lamang ng mais
CORN SEEDLING MAGGOT
Atherigona oryzae Malloch

www.oisat.org
3 – 5 days 8 – 15 days

Ave. = 8 – 15 days

5 – 7 days 3 – 7 days
Atherigona oryzae Malloch
Ang UOD ang pinaka-delikadong
estado ng langaw
Corn seedling maggot

PALATANDAAN NG PANINIRA

Ang uod ay manginginain sa

ubod ng punla pababa
hanggang sa pinakapuno ng
mais na nagdudulot ng:
 pagkabansot

 paninilaw

 pagkabulok o pagkakaroon
ng luslos (deadheart)
 ALTERNATIBONG PAGKAIN

• Palay
• Luya-luyahan
• Bermuda grass
• Sorghum
• Wheat
• Barley
• Millet
• Grass species (Cynodon, Panicum & Pennisetum)
PAMAMAHALA O KONTROL

 Sabayang pagtatanim

 Pagtatanim ng maaga para makaiwas sa

panahong marami ang populasyon ng langaw
 Ugaliing malinis ang taniman at alisin ang mga
alternatibong pagkain ng peste
 Malalim na pagbubungkal ng lupa upang mapasa-
ibabaw ang uod tulog at kainin ng mga
kaibigang kulisap
 Pag-iikot tanim o pag-iikot ng lugar taniman
JUNE BEETLE
Salagubang, Ulalo
WHITE GRUB
Leucopholis irrorata Chevrolat
 APEKTADONG BAHAGI NG
BUHAY NG MAIS

Pagsibol hanggang sa early

whorl stage

PALATANDAAN NG
PANINIRA

 Pagkaupod ng ugat
 Paninilaw
 Pagkalanta ng mais
 J F M A M J J A S O N D
Manga /
Sampalok

Pagtatalik at
Pagpaparami

Nanginginain sa
lalim na 45 cm.
15-120
Deposito ng 30 itlog
cm. lalim
sa lalim na 20-30
(1-2 m.)
sentimetro sa lupa

Uod tulog mula INOG NG BUHAY (1 TAON)

65-75 araw
 ALTERNATIBONG PAGKAIN

• Palay
• Tubo
• Mani
• Beans
• Pakwan
• Species of grasses
• Fruit trees leaves
• Mangga
• Sampaloc
 PAMAMAHALA O KONTROL

 Malalim na pag-aararo (pinalulutang

ang ulalo sa mga kaaway nito tulad
ng: ibon, earwigs, langgam & paniki).
Ang sikat ng araw ay kayang pumatay ng ulalo.
 Kalinisan sa kapaligiran at pag-aalis ng damo, ang
ulalo ay kumakain ng ugat ng damo at iba pang
halaman.

 Ang pagpapabaha bago magtanim ay nakakatulong

upang masugpo ang ulalo.

 Paghuli sa salagubang (ilaw, ug-og)

CORN APHIDS
Apaya, Kuto ng Mais

www.gopetsamerica.com
www.ca.uky.edu
CORN APHIDS
Rhopalosiphum maidis (Fitch, 1856)

Courtesy of: Dr. Bonifacio F. Cayabyab

CA-UPLB
 PALATANDAAN NG
PANINIRA

• Sumisipsip ng katas ng dagta at katas

ng mais, lalo na sa murang dahon.
• Nagdudulot ng pagkatuyo at pagkalanta
ng halaman.
• Ang ihi at asukal na ibinubuga ng
insektong ito ang siyang paboritong
atakihin ng amag.
• Ang lason na nagmumula sa insektong
ito ay nagdudulot ng “galls” o pamumukol www.ipm.uiuc.edu
sa ilalim ng dahon.
• Pagkabansot KOLONYA NG
APAYA
 Corn leaf aphids

EXUVIAE /
PINAGLUNUHAN

MATANDANG
BABAE

NYMPHA
TRIVIA: “Manna” excretion of connifer
insects (aphids) a solid white food
SIPHUNCULUS
“honeydew” = ihi ng insekto
na may halong asukal
 Corn leaf aphids

MATANDANG
LALAKE “winged”
• pagtatalik
• paglipat
(migration)
• tanda ng
marami na ang
populasyon ng
apaya sa
taniman.

MATANDANG
BABAE
 ALTERNATIBONG PAGKAIN

• Abaca
• Sorghum
• Tubo
• Sitao
• Graminaceous plants
(mga kauri nitong halaman)
 Corn leaf aphids

PAMAMAHALA O KONTROL

 Iwasan ang sobrang pagbobomba ng

lasong kemikal na siyang pumapatay sa
kaibigang kulisap. Pag lubhang
napakarami, mag-spray lamang ng 1 o
2 beses gamit ang pestesidyo.
 Pagspray ng solusyong sabon at
patamaan mismo kung nasaan ang
insekto.
(16 litro tubig + 1 paketeng Tide o
Surf + 10 ml Chlorox)
 CORN SEMILOOPER
Uod Mandadangkal

Maaaring sumalakay habang punla

pa lamang ang tanim.

Kalimitan silang nagtatago sa

puno ng halaman
PALATANDAAN NG PANINIRA

Kinakain ang malalambot na

bahagi ng dahon subalit
naiiwan ang mga matitigas na
bahagi.

Kung malubha na ang

pamiminsala, ang mga dahon
ay parang kalansay kung
tingnan.
 ALTERNATIBONG PAGKAIN

• Sorghum
• Tubo
• Tabako
• Soybean
• Mani
• Munggo
• Talong
• Kamatis
• Pechay
• Labanos
• Gladiolus
 PAMAMAHALA O KONTROL

 Pamumulot at pagpatay sa uod

 Mapapabilis, mapapasigla at
mapapaganda ang mais sa pamamagitan
ng paglalagay ng abono.

 Sabayang pagtatanim.
 COMMON CUTWORM
Uod sa Punla

Sumasalakay habang punla

pa lamang ang tanim
hanggang sa pamumuhok
CUTWORM
Agrotis segetum Denis & Schiffermüller
PALATANDAAN NG PANINIRA

• Ang mga dahon na may palikong

pinangainan ay palatandaan ng
pinsala ng uod na ito.

• Kinakain nila ang dahon ng

mais hanggang maubos ang
tanim.
 ALTERNATIBONG PAGKAIN
• Abaca • Cucurbits
• Asparagus • Gabi
• Solanaceous
• Saging • Bawang
• Sorghum
• Cacao • Legumbre
• Tubo
• Castor • Mulberry • Kamoteng Baging
• Celery • Okra • Tobako
• Sinkamas • Sibuyas • Wheat
• Citrus • Passion fruit • Sesame
• Cotton • Ramie
• Crucifers • Palay

* Insects & Mites Injurious to Philippine Crop Plants

 NPV
(Nucleo-Polyhedrosis Virus)
• Effective for Common Cutworm
(Spodoptera litura , Noctuidae)
Collection Process
• Collect larvae from the field or get
NPV strain from the laboratory.
• Massarate, Mixed with water +
Soap (Perla) & spray late in the
afternoon (4:00 pm).

Buy ready to spray

formulation
Gemstar 7LC, Spodex 7LC &
NPV StCIS WP (BIOTECH)
Paggamit ng bayrus NPV ng mamumulpol

Tulad din ng pangkaraniwang

pestesidyo, ang bayrus NPV ay
ini-ispray o binobomba sa halamang
pinipinsala ng mamumulpol
Paano namamatay ang mga uod sa
sakit na NPV?

kapag ang uod ay nakakain na ng dahon na

nabahiran o nai-sprayan ng katas ng bayrus NPV

ang bayrus ay kumakalat at dumarami sa loob

ng katawan ng uod

kaya’t sila ay nanghihina at nagkakasakit na

nagiging sanhi ng kanilang kamatayan.
Paano namamatay ang mga uod sa
sakit na NPV?

Tinutunaw ng bayrus ang lahat ng himaymay sa

loob ng katawan ng uod na kapag napisa ay may
mala-gatas o mala-tsokolateng katas.
Palatandaan na ang mamumulpol ay may
sakit na bayrus NPV

• bahagya nang kumain

• hindi na palagalaw
• malambot at mapusyaw ang kulay
• nananatiling nasa ibabaw ng dahon
kahit sa kainitan ng araw

* Dapat malaman na ang walang sakit

na uod ay lumalabas lamang kung
gabi at bumababa sa lupa kapag
tumataas na ang araw.
 ARMYWORM
Harabas

• Ang uod ay nagtatago sa araw

subalit mas aktibo sa gabi.

• Sa panahon ng mahabang
tagtuyot, nagkakaroon ng
biglaang pagdami at salakay
ng uod na ikinasisira ng buong
maisan.
PALATANDAAN NG PANINIRA

• Paliko-likong pinangainan.

• Kung malubha ang pamiminsala, ang lahat ng

dahon ng mais ay inuubos at naiiwan lamang ang
matigas na gitnang parte ng katawan.
 ALTERNATIBONG
PAGKAIN

• Palay
• Tubo
• Sorghum
• Ligaw na damo
 Armyworm

PAMAMAHALA O KONTROL

 Kolektahin ang itlog at durugin.

 Tanggalin ang damo sa paligid at putulin ang alternatibong
pagkain.
 Pagpapabaha sa taniman upang mamatay at lumayas ang
uod.
 Magspray ng mura at epektibong insektisidyo mula 7:00 –
10:00pm (gabi) at 1:00 – 4:00 am (madaling araw).
 Sama-samang pagtutulungan ng buong apektadong
barangay o bayan.
 CORN EARWORM
Uod sa Puso

Nagsisimulang manira sa
dahon simula sa panahon
ng pagkukumpon hanggang
paglaki ng butil ng mais.

www.ent.iastate.edu
PALATANDAAN NG PANINIRA

Kinakain nila ang talbos ng www.oisat.org

mais na nagiging sanhi ng Kaya rin pumutol ng buhok ng

pagkakaroon ng nakahilerang mais at manginain sa dulo ng
malalaking butas sa dahon. murang mais at sumisibol o
lumalabas na bulaklak o tassel
 ALTERNATIBONG PAGKAIN
• Beans
• Kamatis
• Tabako
• Sorghum
• Bulak
• Mani
• Cowpea
• Okra
• Pechay
• Labanos
• Letsugas
• Rose www.ipm.uiuc.edu

* Insects & Mites Injurious to Philippine Crop Plants

PAMAMAHALA O KONTROL

Maglagay ng Trichogramma
chilonis sa maisan. Pagtatanim ng marigold
ASIAN CORNBORER
Bagumbong

• Nakakapagpababa ng ani
mula 20-80%.
• Nagsisimulang mangitlog sa
puno 15 araw pagkatanim.
• Nagsisimulang manira sa
dahon simula sa panahon
ng pagkukumpon hanggang
sa paglaki ng butil ng mais.
CORN BORER
Ostrinia furnacalis Guenée, 1854
PALATANDAAN NG PANINIRA

Sira sa dahon
• Ang bagong pisang uod ay
nagdudulot ng pagkakabutas-
butas ng dahon.
• 2nd – early 3rd instar larvae –
nagdudulot ng shot-holes na
butas ng gaya ng “binaril”.
http://extension.entm.purdue.edu
PALATANDAAN NG PANINIRA

Tasseling Stage

Ang maramihang pag-atake

ng uod ay nagdudulot ng
pagkakadikit-dikit at
pagkaputol ng bulaklak.
http://extension.entm.purdue.edu
PALATANDAAN NG PANINIRA

Sira sa Bunga

Late 4th instar larvae

- pinaka grabeng
puminsala
- kumakain sa dahon,
- kumakain sa buhok at
bulaklak, sa puso ng
mais.
PALATANDAAN NG PANINIRA

http://extension.entm.purdue.edu http://extension.entm.purdue.edu
 ALTERNATIBONG PAGKAIN
• Sorghum
• Bush sitao
• Stringbeans
• Bulak
• Soybean
• Munggo
• Okra
• Talong
• Damo (Rotboellia conchichinensis Panicum sp.)
PAMAMAHALA O KONTROL

1. Pamamaraang Kultural

• Maagang pagtatanim upang maiwasan ang

pagsalakay ng mataas na populasyon ng
pesteng kulisap.

• Pagpapanatili ng kalinisan sa kapaligiran

ng maisan.
 PAMAMAHALA O KONTROL

2. Intercopping o
Salitang-tanim
Ang isang pananim na
napatunayang nakakabawas
ng pagdami ng corn borer ay
ang MUNGGO.
- Ang mga bulaklak nito
ang nagsisilbing pagkain
ng mga putakti na pumipigil
naman sa pagdami ng mga pesteng kulisap.
PAMAMAHALA O KONTROL

3. Crop Rotation

• Ang pagpapalit-palit ng pagtatanim ng mais at iba

pang pananim tulad ng mustasa, okra o kamatis
ay isa ring paraan na makatutulong upang maputol
ang ikot ng buhay ng mga pesteng kulisap.
PAMAMAHALA O KONTROL

4. Piling pagdadamo
• Huwag patayin o putulin ang
damong “URAY” sa paligid
ng maisan sa dahilang
nabubuhay dito ang insekto
na “Orius” na tumutulong
upang kumain ng itlog at uod
ng corn borer
PAMAMAHALA O KONTROL

5. Bayolohikal Kontrol

• Ang pagsugpo ng mga kulisap sa pamamagitan ng

paggamit ng mga buhay na organismo, kapwa
kulisap man o bakterya.
5. Bayolohikal Kontrol

TRICHOGRAMMA

EARWIG
5. Bayolohikal Kontrol

Bacillus thuringiensis (Bt)

- bakteryang pamatay-pesteng kulisap
Hal. Dipel, Thuricide, Xentari at Halt

- Ibomba ang Bt kapag may nakitang

itlog o maliliit na uod ng corn borer.

- Gawin lamang ito sa bandang hapon

o takipsilim dahil ang bakterya ay
sensitibo sa init ng araw.
6. Pamamaraang Mekanikal

Detasseling technique

Ginagawa sa pamamagitan ng paghila ng bulaklak bago

mag-pollen shedding o pamamagpag ng pollen.

Sa bawat apat (4) na hilera ng mais, tatlo (3) lamang ang

tinatanggalan ng bulaklak.
Detasseling technique

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

X X X X X

X X X X X

X X X X X

X X X X X

X X X X X

X X X X X

X – tasseled corn plant

 CORN PLANTHOPPER
Waya-waya

Bagong peste ng mais sa Mindanao

Paano makikilala ang waya-waya?

Dating waya-waya Bagong waya-waya

Ang bagong corn planthopper na ito ay

kasinglaki ng ordinaryong corn planthopper.
Ang kulay ay kayumanging puti (light brown)
Ang dahon na inatake ng bagong waya-waya
ay may pulbos na puti
Kailan umaatake ang waya-waya?

• Ang waya-waya ay umaatake

mula pa sa maliliit hanggang sa
paglalaman ng puso ng mais.

• Sinisipsip nila ang katas ng mais

ngunit hindi pa alam kung
nagdadala sila ng sakit na virus
Maliit na mais
Magulang na dahon Puso ng mais
Kung magulang na ang mais, ang mga dahon
ay nangingitim dahil sa amag o ‘sooty mold’
Saan pa makikita ang waya-waya?

Makikita ito sa ‘leafsheet’ ng tubo, sorghum,

at nangingitlog sa agingay

Agingay Tubo
Thank You!
Bt Corn at Insect Resistance
Management

40% corn hybrid

Ang Bt corn ay isang barayti ng mais na nagtataglay 20% corn refuge
ng isang protina na galing sa isang karaniwang bakterya
– Bacillus thuringiensis (Bt.) 40% corn hybrid

Sinisira nito ang tiyan ng corn borer. Ligtas ito sa tao dahil
ang ating tiyan ay maasim (acidic) samantalang ang mga
corn borer ay maalat (alkaline).

Ang IRM ay isang paraan upang mabawasan ang posibilidad

na maging maresistensiya ang corn borer sa Bt corn. Kasama dito ang
pagtatanim ng 20% na pangkaraniwang hybrid (refuge) malapit sa Bt corn
hybrid.

Kung sakaling may ilang mabuhay na Bt corn-resistant corn borer ay

malalahian ang mga ito ng mas maraming normal na corn borer at
hindi na dadami ang purong Bt-resistant corn borer.