Cultuur- en maatschappijkritiek College 5

De opkomst van het rationalistische

mensbeeld

Psychoanalytische Therapie – Prof. Dr. Mattias Desmet Spliadge

 Inleiding
-Cultuur- en maatschappijkritiek … Een kritische analyse van
cultuur en maatschappij.
-Criterium? Een cultuur is menselijk naargelang men verschillen
in mening kunnen tolereren.
-Exact dit is menselijkheid: niet zo zeker worden van de eigen
mening dat men de mening van de Ander/ de Andere mening niet
meer kan/durft laten bestaan.
-Problematisch in onze huidige maatschappij en in de huidige
academische wereld: cancel culture.
-We beginnen met een casus.
-Geen verantwoordelijk lesgever meer en mijn boek werd
verboden als leerstof in dit vak.
-Cancelling? ‘Mattias Desmet volledig cancellen gaat te ver’.
https://www.standaard.be/cnt/dmf20230207_98052484 (1).
 Casus Cancel Culture

-Begin coronacrisis (Maart 2020): De angst voor

het virus is gevaarlijker dan het virus zelf
(https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/03/25/angst-
voor-het-virus/) (2)
-In augustus 2020 een opiniestuk over
massavorming (https://
www.knack.be/nieuws/wetenschap/in-de-
coronacrisis-is-de-publieke-opinie-in-de-greep-
van-absurde-oordelen/) (3)
 Casus Cancel Culture
-September 2020: interview in De Nieuwe Wereld:
https://www.youtube.com/watch?v=YOLhF9fyjkk (4)

-Begin 2022 publicatie van mijn boek ‘De psychologie van

totalitarisme’.
-Bestseller in België, Nederland, Amerika en tal van andere
landen.
-Uitnodiging in verschillende grote podcasts in Amerika.
-Ondertussen oorverdovend stil in de Vlaamse media … `
-Tot uitnodiging door Tucker Carlson op Tucker Carlson (5)
Today; ook interviews bij Alex Jones en Steve Bannon.
Mediastorm en onderzoek Ugent.
 Casus Cancel Culture
• Reactie op Substack, drie essays.
1. repliek op mediastorm in België:
https://mattiasdesmetnederlands.substack.com/p/de
-psychologie-van-totalitarisme (6)
2. repliek op felle kritieken in USA:
https://mattiasdesmet.substack.com/p/am-i-an-
expert-in-mass-formation (7)
3. de kwestie van de operaties onder hypnose:
-Directe toelichting op in FB-post van 5
september.
-En publicatie van
https://mattiasdesmetnederlands.substack.com/p/de-
omstreden-kracht-van-hypnose-zijn (8)
 Casus Cancel Culture
• Besluit: geen verantwoordelijk lesgever meer en boek geen
leerstof meer.
• Op basis van vijf extreem negatieve ‘reviews’.
• Eén iemand met onderzoekservaring in relevante domein:
prof. Nassir Ghaemi.
• Zie https://www.youtube.com/watch?v=7MALgTAVL7M (9)
• Repliek op kritieken van prof. Nassir Ghaemi:
https://mattiasdesmet.substack.com/p/the-psychology-of-
totalitarianism-70c (10)
• Geen enkele van de zeven objectiveerbare beschuldigingen
van fouten en slordigheden klopte … (wat natuurlijk
niet betekent dat er nergens een fout in het boek kan
staan).
 Casus Cancel Culture
• Vak cultuur- en maatschappijkritiek? Durf Denken?
• Waarover gaat het hier eindelijk?
• Gaat het hier werkelijk om problematisch kwaliteit
onderwijsmateriaal?
• Of gaat het hier om intolerantie voor dissonante
stemmen?
• Na de pauze bespreken we de opkomst van de
wetenschappen in de zestiende eeuw en het verval
ervan tot wetenschapsideologie in de twintigste eeuw.
• De replicatiecrisis. Toont dat de academische wereld
doorgaans wel een paar fouten, slordigheden en zelfs
regelrechte fraude tolereert …
PAUZ
E
De opkomst van het rationalistische wereldbeeld
• 1582: Jonge student Galileo in de dom van
Piza …
• De blik veranderde van richting: van binnen
naar buiten; van de mens als subjectief wezen
dat slagveld is tussen goed en kwaad
(religieuze wereldbeeld) naar de materiële
wereld, de res extensa (het
materialistische/mechanistische wereldbeeld).
• Niet de mens moet veranderen, de wereld
moet veranderen.
De opkomst van het rationalistische wereldbeeld

• De rationele analyse van de materiële wereld

realiseerde eindelijk de mirakels die men
vruchteloos van God verwacht had.
• De mens leek er voor het eerst echt in te slagen
om de uiterlijke omstandigheden in zijn voordeel
om te buigen – op kracht van zijn ratio.
• De Verlichtingstraditie: de ideologie van de Rede.
• De wereld kan rationeel begrepen, voorspeld,
gecontroleerd en gemanipuleerd worden.
De opkomst van het rationalistische wereldbeeld
‘We kunnen de huidige toestand van het heelal
beschouwen als het gevolg van het verleden en
als de oorzaak van de toekomst. Als er een
intelligentie zou zijn die, op een gegeven
moment, alle krachten zou kennen die op de
materie inwerken, alsook de exacte situatie van
elk onderdeel van alle materie, dan zou deze
alle bewegingen van de grootste
hemellichamen tot het kleinste atoom kunnen
omvatten, en zou er niets meer onzeker zijn
voor deze intelligentie; het verleden net als de
toekomst worden voor hem zichtbaar gemaakt.’
(Pierre-Simon Laplace, 1814)
De opkomst van het rationalistische wereldbeeld

• Enorme aantrekkingskracht.
• Leverde een nieuwe ‘ontstaansmythe’.
• Beloofde dat de mens bevrijd zou worden van
lijden en zelfs de dood. Zie Homo Deus van
Yuval Noah Harari.
• Beloofde de mens te bevrijden van zijn
grootste kwelling: de onzekerheid.
De opkomst van het rationalistische wereldbeeld
• Maar ergens onderweg liep het niet helemaal
zoals gepland.
• Typisch probleem van een discours dat
dominant wordt: het verliest zijn kwaliteiten
van waarheidsspreken.
• De subjectiviteit die naar het achterplan was
gedrongen – de wetenschappelijke methode is
gericht op objectiviteit – bleek in het
verdrongen welig te woekeren.
• 2005: De replicatiecrisis.
De opkomst van het rationalistische wereldbeeld
• 85% van het onderzoek in de medische wetenschappen is niet reproduceerbaar:
• “Over the recent years, there has been an increasing recognition of the
weaknesses that pervade our current system of basic and preclinical research. This
has been highlighted empirically in preclinical research by the inability to replicate
the majority of findings presented in high-profile journals.1–3 The estimates for
irreproducibility based on these empirical observations range from 75% to
90%. These estimates fit remarkably well with estimates of 85% for the
proportion of biomedical research that is wasted at-large.4–9 This
irreproducibility is not unique to preclinical studies. It is seen across the spectrum
of biomedical research. For example, similar concerns have been expressed for
observational research where zero of 52 predictions from observational studies
were confirmed in randomized clinical trials.10–12 At the heart of this
irreproducibility lie some common, fundamental flaws in the currently adopted
research practices. Although disappointing, this experience should probably not be
surprising, and it is what one would expect also theoretically for many biomedical
research fields based on how research efforts are conducted.” (Begley & Ioannides,
2015) (11).
De opkomst van het rationalistische wereldbeeld
• Zware kritiek op mijn boek door prof. Nassir Ghaemi. De
man vergiste zich echter ... en was duidelijk één van die
mensen die weigerde om het probleem onder ogen te zien.
• Zie Substack: https://mattiasdesmet.substack.com/p/the-
psychology-of-totalitarianism-70c (12).
• Recentelijk berichten in media dat het fraudeprobleem nog
groter is dan gedacht (zie bv. ‘1 op 3 medische studies is
gefraudeerd’) (13).
• Ook die cijfers variëren sterk … Bewijs uit het ongerijmde?
• ‘There is something worrying in medical research … And a
worrying unwillingness to do something about it’? (14)
• Reactie decaan Faculteit Geneeskunde?
De opkomst van het rationalistische wereldbeeld

• Psychologie zwaar getroffen.

• Goede wil om het probleem op te lossen,
maar lukte slechts zeer gedeeltelijk.
• Mijn eerste boek: ‘The pursuit of objectivity in
psychology’ (Desmet, 2018) (15).
 Het meetprobleem
• Het gaat niet alleen over slechte wil. Fraude is in
zekere zin een gevolg van een dieperliggend
probleem.
• We zitten in een epistemologische crisis. Er schort
iets aan onze manier van kennen – aan de
methode waarvolgens we de dingen proberen te
kennen.
• De idee dat de waarheid rationeel-objectief
kenbaar is, is beperkt. We gaan daar in de derde
les veel dieper op in. Nu demonstreren we het
probleem praktisch.
 Het meetprobleem

• Meten is altijd vergelijken met

unidimensionele schaal.
• Enkel fenomenen die op één of andere manier
reduceerbaar zijn tot unidimensionele
fenomenen, zijn min of meer objectief
meetbaar (dan nog niet 100%).
• Hoe lang is de kust van Groot-Brittanië
(Mandelbroth, 1961) (16)?
How long is the Coast of
Britain?
 Het meetprobleem

• Meetprobleem enorm sterk aanwezig in de

psychologie.
• Vragenlijsten, tests, …
•
rxy = rTxTy (rxx ryy)1/2

• The observed correlation

between x and y equals
the true correlation
between x and y
multiplied by the square
root of the product of
the reliabilities of x and
y (Spearman, 1904).
• Example: observed
correlation = .60 *
(.30*.30) ½ = .18.
 Het meetprobleem

• Psychologische tests zijn toch valide? Enkel in

verhouding tot de norm in het veld van de
psychologische tests … (ivm met waar we de grens leggen)

• Schmidt and Hunter (1996, p. 199) (17): “Is it

true that a scientist need only mention error of
measurement in order to make it go away?"
 Het meetprobleem

• Meetprobleem enorm sterk aanwezig in de

psychologie én ook in de medische
wetenshappen.
• Zie indrukwekkende artikel van Meyer et al.
(2001) (18).
 Het meetprobleem

• Niet alleen subjectiviteit op niveau constructie

van de cijfers (i.e. meting), maar ook op
niveau interpretatie van de cijfers.
De opkomst van het rationalistische wereldbeeld

• Ook tijdens coronacrisis zeer manifest

meetprobleem.
• Doden? Besmettingen? Overbelasting
ziekenhuizen?
• Hoe meten? Hoe interpreteren?
De opkomst van het rationalistische wereldbeeld
• In de mate dat we ons niet bewust zijn van de
beperktheid van onze kennis, in de mate dat we
denken dat onze kennis ‘objectief’ of ‘absoluut’ of op
welke manier dan ook superieur is, begint er zich een
neerwaarts proces te manifesteren: men verglijdt naar
irrationaliteit, een absurde irratonaliteit waarin
subjectieve vooroordelen en ideologische voorkeuren
vrij spel hebben. Maar men blijft overtuigd van de
superioriteit van het eigen weten …
• Dat is een belangrijke component van totalitarisme,
een staatsvorm die oprees in het begin van de 20ste
eeuw en die gebaseerd is op het proces van
massavorming. Volgende week meer daarover.
 Referenties
• (1). https://www.standaard.be/cnt/dmf20230207_98052484
• (2) https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/03/25/angst-voor-het-virus/
• (3) https://www.knack.be/nieuws/wetenschap/in-de-coronacrisis-is-de-publieke-opinie-in-de-greep-van-absurde-oordelen/
• (4) https://www.youtube.com/watch?v=YOLhF9fyjkk
• (5)https://www.foxnews.com/video/6311668288112?fbclid=IwAR0gASrF0qcmy2smU1XqjVHtFoiSiYfRslplzjsliyEnzVlSJ0
EZ33-i0ak
• (6) https://mattiasdesmetnederlands.substack.com/p/de-psychologie-van-totalitarisme
• (7) https://mattiasdesmet.substack.com/p/am-i-an-expert-in-mass-formation
• (8) https://mattiasdesmetnederlands.substack.com/p/de-omstreden-kracht-van-hypnose-zijn
• (9) https://www.youtube.com/watch?v=7MALgTAVL7M
• (10) https://mattiasdesmet.substack.com/p/the-psychology-of-totalitarianism-70c
• (11) Begley, C.G., & Ioannidis, J.P.A. (2015). Reproducibility in science: improving the standard for basic and preclinical
research. Circulation Research, 116, 116-126.
• (12) https://mattiasdesmet.substack.com/p/the-psychology-of-totalitarianism-70c
• (13)https://www.vrt.be/vrtnu/podcasts/radio1/n/nieuwe-feiten/6/een-derde-van-het-medisch-onderzoek-is-
gefraudeerd/?ndl=true
• (14) https://www.economist.com/science-and-technology/2023/02/22/there-is-a-worrying-amount-of-fraud-in-medical-
research
• (15) Desmet, M. (2018). The pursuit of objectivity in psychology. Borgerhof & Lomberigts.
• (16) Mandelbrot, B. (1967). How long is the coast of Britain? Statistical self-similarity and fractal dimensions. Science,
156,
636-638. https://doi.org/10.1126%2Fscience.156.3775.636
• (17) Schmidt and Hunter (1996). Measurement error in psychological research: lessons from 26 research scenarios.
Psychological Methods, 1, 199-223.
• (18) Meyer, G. J., Finn, S. E., Eyde, L. D., Kay, G. G., Moreland, K. L., Dries, R. R. et al. (2001). Psychological testing and
psychological assessment. American Psychologist, 56, 128-165.