Sistem Tasarımı Evresi

• Kullanıcı Arayüzleri
• Ekran Tasarımı
• Veritabanı Tasarımı
• Ağ Tasarımı
• Nesneye Yönelik Sistem Tasarımı
 Kullanıcı Arayüzleri
• Komut satırı kullanıcı arayüzü (Msdos gibi)
• Soru cevap kullanıcı arayüzü (modem ayarları..)
• Menü kullanıcı arayüzü (Office programları gibi.
Menü maddeleri 9’u geçmemelidir. Web sayfaları
3 TIK kuralı ihmal edilmemelidir.)
• Form kullanıcı arayüzü (üyelik, satış formları..)
• Grafik kullanıcı arayüzü (ftp, anti-virüs
yazılımları..)
• Doğal dil kullanıcı arayüzü (yapay zeka
yöntemleriyle)
 Ekran Tasarımı
• Ekran tasarımı çok kalabalık tutulmamalı, ekranın en fazla %40’ı
gerekli bilgilerle doldurulmalıdır.
• Özellikle web tabanlı programlarda 3 TIK kuralı unutulmamalıdır.
• Yatay ve dikey kaydırma çubukları kullanılabilir ancak temel
amaç tek bir ekran görüntüsü içinde her şeyi verebilmektir.
• Ekrana girilecek değerlerin kontrolü mümkünse girilirken
yapılmalıdır.
• Ekran renkleri çok fazla göz almamalı, açık, beyaza yakın renkler
tercih edilmelidir.
• Arka plan rengi ile yazı rengi birbirine zıt olmalıdır.
• Animasyon ilgi çekebilir ancak kullanıcıyı rahatsız etmekten
kaçınılmalıdır.
• Liste kontrollerinin varsayılan değerleri (default) olmalıdır.
• Metin kutuları içinde karakterler sola dayalı olmalıdır.
• Kullanıcı uyarıları bulunmalıdır….
Veri Tabanı Tasarımı
• Veri tabanı
birbirleriyle ilgili olan
bilgi ve dosyaların bir
arada, belli bir düzen
içinde tutulduğu bir
sistemdir.
Veri Tabanı
• Düz Dosyalar
• Word
• Note pad
• Excel
• Her Türlü Kayıt
Veri Tabanı Yönetim Sistemleri
• MS SQL Server
• Oracle
• My SQL
• IBM DB2
• Microsoft Access
• Progress
• SQLite
• Teradata
• CSQL
• OpenLink Virtuoso
• FileMaker
• Firebird
• SQLite
Veri Tabanı Yönetim Sistemleri
Faydaları
• Veri fazlalığı ve tutarsızlığının önlenmesi
• Verilere ulaşma kolaylığı
• Tek tip ve formatta dosya kullanımı
• Diğer uygulamalarla bütünleşme kolaylığı
• Bir seferde güncelleme (Atomicity)
• Eş zamanlı erişim
• Güvenlik
Veri fazlalığı ve tutarsızlığının
önlenmesi:
• Gereksiz veri (redundancy)
• Farklı Yazım (inconsistancy)
Verilere ulaşma kolaylığı:
İndeksleme yöntemi

• Arama
• Sıraya Dizme
Tek tip ve formatta dosya
kullanımı:
• Farklı kişiler farklı dosyalar
• Farklı programlar farklı dosyalar
Diğer uygulamalarla entegrasyon
kolaylığı:
• Farklı VTYS
• MERNIS
• MOBESE
• YOK
• Diğer
Bir seferde güncelleme (Atomicity):
Aynı anda iki ayrı kaynaktaki değişimin yönetilmesi.
Örnek:
A hesabı B hesabına 100 TL gönderiyor. Bu arada A hesabı bakiyesi 125 TL, B
hesabı bakiyesi 50 TL.
İşlem sırasıyla şu şekilde yapılacaktır.
1. A = 125 TL ; B = 50 TL
2. A = A -100
1. A = 25 TL
3. B = B + 100
1. B = 150 TL

− Bu işlemler sırasında tam 2 numaralı işlem yapılırken sistem kapansa ne olur?

A 25 TL ye inmiş ancak B hala 50 TL de kalmış olacaktır.

Eş Zamanlı Erişim:
Birden fazla kişinin aynı anda işlem yapması
Örnek
Hesabına para gönderirken eş zamanlı ve bir birlerinden
bağımsız olarak C hesabı da B hesabına 50 TL göndesin. İşlemin
adımları şöyle olacaktır.
1. A = 125 TL ; B = 50 TL, C = 200 TL
2. A = A -100 (aynı anda) C = C -50
1. A = 25 ; C = 150
3. B = B + 100; B = B + 50
1. B = 150
2. B = 100 !
• Görüldüğü gibi aynı anda iki işlem B üzerinde işlem yapınca B
iki defa güncellenmiş ve B hesabına toplam 100 + 50 = 150 TL
transfer Yapılmasına rağmen B hesabına geçen sadece 50 TL
olmuştur.
• Bu arada 100 TL kaybolmuştur. Bir telefon şirketinin son
ödeme günü hesap hareketlerini düşünürseniz, aynı anda
birden fazla kişinin aynı hesaba ulaşmak isteme olasılığının
hiç de düşük olmadığını görebilirsiniz.
Güvenlik:
• Program İzalosyonu
• Kullanıcı İzalosyonu
• Kriptolama
• Log Tutma
• Kullanım hakkı tanıma
VTYS sistemi katmanları
• Fiziksel Katman
− En alttaki seviyedir, karmaşık veri yapılarının
bulunduğu, verilerin nerede, nasıl tutulduğunun
belirlendiği seviyedir.
• Mantıksal Katman
− Hangi verilerin tutulacak
− Veriler arasındaki ilişki
− Veri tabanı yöneticisinin, müdahale ettiği seviyedir.
− SQL Komutları
− Tablo Yapıları
• Görünen Katman
Görünen Katman
• Kullanıcılar, veri tabanının sadece küçük bir kısmıyla ilgilenirler.
• Sistem içinde bir çok Görünen seviye olabilir. Uygulama
programları ve arayüzler kullanılarak bu seviye sağlanır

Görünen Seviye 1 Görünen Seviye Görünen Seviye i

2 ...

Mantıksal
Seviye

Fiziksel Seviye
Veri Modelleri [1,3]

• Veri tabanları oluşturulurken, verilerin

tanımlanması, verileri arasındaki ilişkinin
belirlenmesi, mantıksal yapının oluşturulması
aşamalarında kullanılan yöntem ve tekniklerin
bir araya gelmesiyle üç ayrı tipte veri modeli
oluşmuştur.
Veri Modelleri [1,3]

• Nesne Temelli Mantıksal Modeller

Bu modeller verileri mantıksal seviyede düzenler. Tabloların yapısı,
içeriği, organizasyonu, birbirleri arasındaki ilişkisini belirleyen
modellerdir.
− Varlık İlişkisel Model
− Nesneye Yönelik Model
− Semantik Model
− İşlevsel Veri Modeli
Veri Modelleri [1,3]

• Kayıt Temelli Mantıksal Modeller

Kayıt temelli mantıksal modeller verileri hem mantıksal hem de
görünen seviyede tanımlarlar. Bu modelde veritabanı
yapılandırılırken sistem, format ve yapı kayıtları üzerine
kurulmuştur. Her bir kayıt tipi, belli miktarda alana (field), özelliğe(
attribute) sahiptir ve ayrıca her bir alanın önceden belirlenmiş belli
bir uzunluğu vardır.
− İlişkisel Model
− Ağ (Network) Modeli
− Hiyerarşik Model
Veri Modelleri [1,3]

• Fiziksel Modeller
Fiziksel modeller, en alt seviye olan fiziksel seviyede
verileri düzenleyen modellerdir.
− Birleştiren Model (unifying model)
− Frame - Bellek Modelidir
Varlık İlişkisel Model [1,3]

• Veri tabanını bir dizi gerçek dünyadan

alınan varlık ve bu varlıklar arasındaki
ilişkileri kullanarak oluşturur.
• Varlık, gerçek dünyadaki insan, kullanıcı,
öğrenci, sınıf, fakülte, olay, fabrika gibi
şeylerdir.
• İlişkiyse bu varlıklar arasında olabilecek
Veri Tabanı Şemaları [1,3]

• Mantıksal Katmanda Veri tabanının nasıl

kurulduğunu gösteren çizimsel
yapılardır.
• Tablolar (Varlıklar ve İlişkiler)
• Özellikler (attribute) ya da alan isimleri
(fields)
Şemalarda Kullanılan Simgeler [1,3]

Özellik
Varlık İlişki
Örnek Şema [1,3]

Birim

Adres
ID İsim

ID İsim

Hekim

Hasta

Muayaene

ID
Varlıklar arası ilişki boyutları [1,3]

• Bire Bir (One to One)

• Bire Çok (One to Many)
• Çok-a Bir (Many to One)
• Çok-a Çok (Many to Many)
• Bire bir İlişkide,
[1,3]
• bir kişi sadece bir kredi hesabı alabilir ve aynı zamanda,
bir kredi hesabı sadece bir kişinin üzerinde olabilir

1245687961 4475-371
... ...
5698753264 2589-365
... ...
3652145692 8956-235
... ...

TC Kimlik No
Hesap No
• Bire çok ilişkide, , bir kişi birden fazla [1,3]
kredi hesabı açabilir ancak, her bir hesap
sadece bir kişinin üzerinde olabilir.

1245687961 4475-371
... 6689-897
5698753264 2589-365
... ...
3652145692 8956-235
... 5555-368

TC Kimlik No
Kredi Hesap No
• Çok-a bir ilişkide, bir kredi hesabı birden
[1,3]
fazla kişinin üzerinde dururken her bir
kişi en fazla bir kredi hesabı açabilir.

1245687961 4475-371
6598756390 ...
5698753264 2589-365
5690052101 ...
3652145692 8956-235
1250788922 ...

TC Kimlik No
Hesap No
• Çok-a çok ise daha esnek bir yapı olup, her [1,3]
hesap bir veya daha fazla kişi üzerinde
durabilirken, aynı zamanda bir kişi birden fazla
kredi hesabı açabilir.

1245687961 4475-371
6598756390 6665-358
5698753264 2589-365
5690052101 4567-321
3652145692 8956-235
1250788922 4587-222

TC Kimlik No
Hesap No
 [1,3]

Örnek Öğrenci Otomasyonu

Veri Tabanı
Üniversite öğrenci işleri bilişim sistemi: [1,3]
Bir üniversiteye ait olan öğrenci ders seçme, ders açma ve not
sistemi için bilişim sistemi analizi yapılmıştır. Analiz sonucunda
ders seçme, yazılma ve ders değerlendirme aşağıdaki gibi
yapılmaktadır.
• Öğretim elemanları her akademik yıl ve dönem için ders
açarlar
• Açılan dersler A, B,C gibi ayrı oturumlar halinde açılabilir.
• Herbir oturum farklı ya da aynı öğretim üyesi tarafından
açılabilir
• Öğrenciler sadece açılmış olan derslere kayıt yaptırabilirler.
• Öğrenciler derslere daha sonradan ek yapabilirler
• Öğrenciler ekledikleri dersleri daha sonra bırakabilirler
• Bir öğretim üyesi herhangi bir ders için istediği kadar sınav
açabilir ve her sınava istediği ağırlığı verebilir.
• Öğrencilerin dönem sonu ortalama notları Harf notlarına
dönüştürülür.
• Harf notları hesaplanırken herbir dersin tüm sınavlarının ortalama ve standart
sapma değerleriyle öğrencinin not ortalaması ve herbir ders için tüm öğrencilerin
yılsonu ortalama ve standart sapmaları parametre olarak kullanılır. Bu nedenle
tüm notların ortalama ve standart sapmaları sistemde tutulmalıdır.(Not: Harf notu
hesaplama algoritması sistem analist tarafından ayrıca verilmelidir)
• Sistemin üretecekleri: [1,3]
1. Öğrenci not dökümü
2. Sınıf listeleri
3. Bölümde açılan dersler listesi ve ders künyeleri
4. Öğretim elamanlarının ders yükü
5. Fakültede açılan dersler
6. Öğretim üyesi bilgi formu (sistem analisti tarafından şekli verilmelidir)
7. Öğrenci bilgi formu (sistem analisti tarafından şekli verilmelidir)
8. Bir öğretim üyesinin son üç yılda verdiği dersler ve haftalık saat/ kredi yükü
9. Herbir ders için ayrı ayrı ortalama standart sapma değerleri dökümü
10. Herbir derse daha sonradan yapılan eklemeler
11. Herbir dersin daha sonra bırakılma sayısı
12. Herbir öğrencinin hangi dersi ne zaman aldığı, bıraktığı ve eklediği bilgisi
13. Herbir dersin iki önceki yıla göre başarı durumu karşılaştırmaları
14. Birden fazla oturumla açılan derslerin, oturumlar arası karşılaştırılması
15. Diğer
[1,3]
[1,3]
[1,3]
 Ağ Tasarımı
1. Kullanıcı/ Sunucu mimarisi
2. Ağ türleri (yerel alan ağı, kablosuz yerel alan ağı,
geniş alan ağı, kentsel alan ağı, depolama alan ağ,
kampüs alan ağı)
3. Ağ topolojileri / ağ haritası ( yıldız, halka, ortak yol,
örgü vs.) (bilgisayar ve diğer ögelerin sıralanışını ve
bağlantılarını gösteren şemalara topoloji denir.)
4. Ağ tasarımı modellemesi
5. Dağıtık sistemler ve avantajları
6. İletişim kuralları (protokol)
 Ağ konusunda uzman ekip tarafından hazırlanır. Sunucu istemci
mimarisi, tüm uygulama yazılımı ve donanımıyla Yerel Ağ Alanı
üzerinde kurulmuş ve çalışan bilgisayar sistemlerinin genel adıdır.
Sunucu istemci mimarisi dışında, sunucu/ istemci teknolojisi,
sunucu/ istemci sistemler gibi adlar da aynı amaçla
kullanılmaktadır.
İki yada daha fazla bilgisayar veya bunlara bağlı yazıcı, tarayıcı
gibi çevre birimlerinin birbirleriyle iletişim halinde olabilmesi için
uyulması gereken kurallar bütününe protokol(iletişim kuralları)
denir. İletişimin sağlanacağı formatı, mesaj gönderiminin ne zaman
ve nasıl başlayıp biteceğiyle ilgili esasları, hata kontrolünün nasıl
yapılacağını belirler. En çok kullanılan iletişim kuralları kümesi
kurallarından ikisi OSI başvuru modeli ve TCP/IP protokol kümesidir.
OSI başvuru modeli ağ iletişimini belirlemek için kullanılan örnek bir
modeldir. TCP/IP ise günümüzde yaygın olarak kullanılan İnternet’in
de iletişim kuralı olan bir protokol kümesidir.
Kaynaklar
1. G. Silahtaroğlu (2014), Sistem Analizi ve Tasarımı,
2.Basım, Papatya Yayıncılık Eğitim, İstanbul
2. O. Kalıpsız, A. Buharalı, G. Biricik (2012), Sistem
Analizi ve Tasarımı, 3.Basım, Papatya Yayıncılık
Eğitim, İstanbul
3. G. Silahtaroğlu hazırladığı sunum