Rehabilitimi I bazuar në

komunitet në Gana
Punuan: Elbiona Imeri, Herona Haxhiu & Valza Pacolli
Lënda: Rehabilitimi I bazuar në komunitet
Prof.: Teuta Osmani – Vllasolli
2023
 Përmbajtja
● Rehabilitimi I bazuar në komunitet
● Udhëzuesi I rehabilitimit të bazuar në komunitet
● Matrica e rehabilitimit të bazuar në komunitet
● Principet e rehabilitimit të bazuar në komunitet
 Rehabilitimi I bazuar në komunitet (RBK)

RBK u definua në vitin 2004 nga International Labour Organisation (ILO), United Nations
Educational, Scientific and Cultural Organisation (UNESCO) and ëorld Health Organisation
(ëHO) si “një strategji në kuadër të zhvillimit të përgjithshëm të komunitetit për rehabilitimin,
barazimin e mundësive, uljen e varfërisë dhe përfshirjen sociale të të gjithë personave me aftësi
të kufizuara. RBK zbatohet përmes përpjekjeve të kombinuara të vetë personave me aftësi të
kufizuara, familjeve të tyre, organizatave dhe komuniteteve, dhe shërbimeve përkatëse
shtetërore dhe joqeveritare shëndetësore, arsimore, profesionale, sociale dhe të tjera.”
 Udhëzuesi I rehabilitimit të bazuar në komunitet

Udhëzimet e Rehabilitimit të Bazuar në Komunitet mbështet palët e interesuara të RBK në mbarë botën për të kryer
Programe RBK, për të krijuar mirëkuptim dhe qasje të përbashkët për RBK në të gjithë botën. Udhëzuesi është shumë i
ndikuar nga Konventa për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara (CRPD) dhe protokolli i saj opsional.

Objektivat e udhëzuesit janë:

• Të ofrojë udhëzime për zhvillimin dhe forcimin e programeve të RBK sipas dokumentit të pozicionit të përbashkët
të RBK dhe CRPD.
• Të promovojë RBK si një strategji për zhvillimin gjithëpërfshirës të bazuar në komunitet për të ndihmuar në
integrimin e aftësisë së kufizuar në iniciativat zhvillimore, dhe në veçanti, për të reduktuar varfërinë.
• Të mbështesë palët e interesuara për të përmbushur nevojat bazë dhe për të përmirësuar cilësinë e jetës së
personave me aftësi të kufizuara dhe familjeve të tyre duke lehtësuar aksesin në sektorët e shëndetësisë, arsimit,
jetesës dhe social.
• Të inkurajojë palët e interesuara për të lehtësuar fuqizimin e PAK dhe familjeve të tyre duke promovuar përfshirjen
dhe pjesëmarrjen e tyre në proceset e zhvillimit dhe vendimmarrjes.
 Matrica e rehabilitimit të bazuar në komunitet
Matrica e Rehabilitimit të Bazuar në Komunitet është një kornizë për programet RBK. Ai ka pesë komponentë kyç: shëndetësi,
arsim, jetesë, social dhe fuqizim dhe brenda secilit komponent ka pesë elementë.Matrica RBK ofron një ide se cili sektor duhet të
fokusohet për një program efektiv RBK. Tabela e mëposhtme tregon komponentët e matricës RBK së bashku me elementët e saj.

Shëndeti Arsimi Jetesa Socializimi Fuqizimi

Promovimi Fëmijëria e hershmë Zhvillmi I aftësive Ndihma personale Avokimi dhe
komunikimi
Prevenimi Primar Vetëpunësimi Marrëdhëniet, Mobilizimi I
martesa dhe familja komunitetit

Kujdesi mjekësor Sekondar dhe më I Punësimi me Kultura dhe arti Pjesëmarrja politike
lartë pagesë
Rehabilitimi Joformal Shërbimet financiare Rekreacioni, koha e Grupet
lirë dhe sporti vetëndihmuese
Mjetet ndihmëse Mësimi jetëgjatë Mbrojtja sociale Drejtësia Organizatat e
personave me aftësi
të kufizuara
 Principet e rehabilitimit të bazuar në komunitet

Parimet e RBK bazohen në parimet e KDPAK. Parimet janë:

• Respektimi për dinjitetin e natyrshëm, autonominë individuale duke përfshirë lirinë për të bërë
zgjedhjet e veta dhe pavarësinë e personave
• Mosdiskriminimi
• Pjesëmarrja dhe përfshirja e plotë dhe efektive në shoqëri
• Respektimi i dallimeve dhe pranimi i personave me aftësi të kufizuara si pjesë e diversitetit njerëzor
dhe njerëzimit
• Barazia e mundësive
• Aksesueshmëria
• Barazia midis burrave dhe grave
• Respektimi i kapaciteteve në zhvillim të fëmijëve me aftësi të kufizuara dhe respektimi i të drejtës së
fëmijëve me aftësi të kufizuara për të ruajtur identitetin e tyre.

*KDPAK – Konventa e të Drejtave të Personave me Aftësi të Kufizuara

 A janë të njejta projektet dhe programet e rehabilitimit të bazuar në
komunitet?

Projektet e RBK Programet e RBK

• Të vogla në shkallë • Të mëdha në shkallë
• Të fokusuara në arrijten e një rezultati shumë • Më komplkse se projektet
specifik në një komponent të matricës së RBK • Zakonisht afatgjatë pa data të përcaktuara
• Afatshkurtër me pike fillestare dhe të përfundimi
përfundimtare të caktuar • Prijekti I suksesshëm mund të zgjerohet në
• Nëse mbështetja e qverisë është e kufizuar, nivelin e programit
ajo mund të fillohet nga grupet e komunitetit
lokal dhe organizatat joqeveritare.
 Ghana
Shtet në Afrikën perëndimore. Edhe pse është relativisht e vogël në madhësi dhe popullsi,
Gana është një prej vendeve prijëse në Afrikë, pjesërisht për shkak të pasurive natyrore
dhe pjesërisht për shkak se është vendi I parë I zi afrikan në jug të Saharës të arrijë
pavarësinë nga sundimi kolonial.

Raporti i Zhvillimit Njerëzor i Programit të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP)

(1992) e vendos Ganën ndër vendet më të varfra të botës, e vendosur në vendin 119 nga
160 shtete.
 Historiku I rehabilitimit të bazuar në komunitet në Gana

Në përpjekje për të përmirësuar kushtet e jetesës së të varfërve, qeveria nisi një "Program Veprimi për
Zbutjen e Kostos Sociale të Përshtatjes" afatshkurtër (PAMSCAD). Kjo doli nga një Program për
Rimëkëmbjen Ekonomike dhe Përshtatje Strukturore, në 1988, dhe u ndihmua nga agjencitë
ndërkombëtare. Pavarësisht arritjeve të rëndësishme, Rimëkëmbja Ekonomike dhe PAMSCAD
praktikisht nuk kanë pasur asnjë ndikim tek personat me aftësi të kufizuara, veçanërisht ata që jetojnë
në zonat rurale.

Në tetor 1993 u nënshkrua një marrëveshje midis UNDP-së dhe qeverisë së Ganës nën titullin e
projektit: "Zhvillimi i burimeve njerëzore për rehabilitimin e bazuar në komunitet për njerzit me aftësi
të kufizuara". Ky projekt është projektuar për të forcuar PRBK-në ekzistuese nëpërmjet udhëzimeve
teknike, trajnimit të personelit dhe krijimit të një kapaciteti teknik dhe gjithashtu do të forcojë PRBK-
në. kapacitetet trajnuese të OJQ-ve bashkëpunuese, një zhvillim thelbësor nëse PRBK-të do të jenë
efektive.

*UNDP – United Nation’s Development Programme

*PRBK – Programi Rehabilitues I Bazuar në Komunitet
 Qëllimet e progrmait RBK për personat me aftësi të kufizuara

1. Të ngris vetëdijen dhe të mobilizoj resurset në nivel të fshatrave

2. Të krijoj një lidhje mes ofruesve të shërbimeve shëndetësore, edukimit, zhvillimit të komunitetit dhe mirëqenies
sociale në nivel të rrethit, ashtu që të arrihen kërkesat e individëve me aftësi të kufizuara në mënyrë më efikase dhe
efektive
3. Të forcojë shoqërimin e njerzve me aftësi të kufizuara që ti lejojë ata të luajnë rol në mobilizimin e komunitetit,
vendosjen e aktivitetetve në nivel të fshatit dhe menaxhimin e progrmave të rehabilitimit të bazuar në komunitet
4. Të promovojë të drejtat e njerzve me aftësi të kufizuara

Duhet të theksohet se këto qëllime reflektojnë objektivat zhvillimor dhe politik të Qeverise së Ganës. Programi ka për
qëllim të ndihmojë foshnjat, fëmijët, të rinjtë dhe të rriturit me paaftësi fizike, vizuale dhe me të dëgjuarit dhe vështirësi
për të mësuar. Familjet e tyre dhe komuniteti lokal pritet që të përfitojnë nga programi gjithashtu.

Si pregatitje iniciale janë: stafi/personeli, përzgjedhja e rrethit ku do veprohet, trajnimi I oficerëve të mirëqenies sociale
të rrethinës rreth faktorëve sociokulturor, paaftësive në komunitet, konceptet e shëndetit primar; etj.
 Analizë e iniciativave të programit RBK

1. Ngritja e vetëdijes – mënyrat më të suksesshme për ngritjen e vetëdijes u raportuan të ishin: këshillimet sociale të
familjve dhe individëve, marrja e shembujve të personave më aftësi të kufizuara që duken të jenë ”të sukseshëm”
në shoqëri dhe jetën punëtore, ndarja e informacioneve në takimet e komunitetit nga persona të besuar, seminare
fuqizimi për personat me aftësi të kufizuara, etj.

2. Kujdesi mjekësor – qasja në kujdesin mjekësor raportohet të jetë i kufizuar. Zbulimi i hershëm është i dobët dhe
trajtimet nuk janë adekuate për shkak të mungesës së njohurive në nivelin e kujdesit parësor shëndetësor dhe për
shkak të paarritshmërisë së nivelit të referimit. Kjo, në kombinim me tarifat për kujdesin mjekësor, përjashton
shumicën e personave me aftësi të kufizuara.

3. Rehabilitimi dhe shërbimet ndihëse – në lidhje me këshillimin social, programi CBR ka ofruar këshilla dhe
trajnime për aftësitë e jetesës së përditshme. Kjo ka kontribuar në rritjen e vetëvlerësimit dhe të mbështetjes te
vetja. Megjithatë, aftësitë e punonjësve të komunitetit CBR raportohen të jenë mjaft të kufizuara. Personat me
vështirësi në komunikim dhe me aftësi të kufizuara intelektuale shpesh përjashtohen sepse “nuk e kuptojnë atë që
ne i këshillojmë”. Pak persona raportojnë se kanë marrë pajisje ndihmëse që janë të përshtatshme. Kryesisht, duket
se ose pajisjet e sugjeruara nuk janë të përshtatshme ose se ato nuk janë të përballueshme.
 …

1. Arsimi – përvoja e arsimit gjithëpërfshirës ndryshon shumë, në varësi të aftësisë së kufizuar të personit dhe
burimeve dhe aftësive të shkollës. Në disa raste, vetëvlerësimi dhe përfshirja sociale përmirësohen kur fëmijët me
aftësi të kufizuara janë në gjendje të ndjekin mësimet me fëmijë të tjerë. Ka një ndikim negativ kur paragjykimet
përforcohen në vend që të eliminohen. Fëmijët me vështirësi në komunikim ose fëmijët që kanë nevojë për shumë
ndihmë shtesë shpesh duken se janë në humbje. Për këta fëmijë duhet të sigurohen mjedise të veçanta mësimore.
Historitë e suksesit zakonisht u referohen fëmijëve me aftësi të kufizuara fizike dhe me probleme të moderuara
vizuale ose dëgjimi, të cilët nuk kërkojnë mbështetje shtesë nga mësuesi.

2. Mirëmbajtja e të ardhurave dhe siguria sociale – Për sa i përket trajnimit të aftësive, shumica e të intervistuarve
raportuan se i kishin fituar aftësitë e tyre me anë të të afërmve ose nismave private – jo përmes programit CBR. Për
sa i përket punësimit, situata është shumë e zymtë. Me një përjashtim, të intervistuarit nuk njihnin asnjë person me
aftësi të kufizuar që të kishte punësim të rregullt. Disa të intervistuar theksuan se, brenda vetë programit CBR,
kishte shumë pozicione ku një person me aftësi të kufizuara mund të bënte një punë edhe më të mirë se një person i
aftë për punë.

3. Qeveria dhe angazhimi I komunitetit – Programi CBR i Ganës është një nga programet e pakta CBR të drejtuara
nga qeveria që synon mbulimin kombëtar. Angazhimi i Ministrisë së Punësimit dhe Mirëqenies Sociale ka qenë
thelbësor ndër vite.
 Sfidat kryesore në drejtimin e RBK në Ganë

1. Programet CBR të sponsorizuara nga sektori privat me financim nga partnerë të jashtëm shpesh nuk mbijetojnë përtej
periudhës së financuar.

2. Profesionistët e CBR janë të paktë dhe priren të emigrojnë në vendet me të ardhura të larta në kërkim të mundësive
më të mëdha ekonomike, duke rezultuar në pak profesionistë të trajnuar mirë.

3. Mungesa e të dhënave të besueshme për numrin e personave me aftësi të kufizuara si dhe llojet e aftësive të kufizuara
e vështirëson planifikimin dhe zbatimin e programit CBR.

4. Mungojnë të dhëna të besueshme për shëndetin mendor dhe aftësitë e kufizuara psikosociale në veçanti.

5. Shumica e iniciativave të CBR, veçanërisht ato të bazuara në projekte, përqendrohen në shëndet për shkak të
mungesës së burimeve adekuate, sfidave të kapaciteteve dhe çështjeve të qëndrimit për të zbatuar komponentët e tjerë.

6. Pajisjet, mjekësia, profesionistët e trajnuar dhe burimet e tjera shpesh nuk janë të disponueshme për të ndihmuar
njerëzit me aftësi të kufizuara të shëndetit mendor.

7. Ka sfida të vazhdueshme në përkthimin e politikave qeveritare në buxhete dhe burime për CBR.

8. Komunitetet rurale nuk janë në gjendje të kenë qasje në iniciativat ekzistuese të CBR
 Mësime signifikantë të mësuara në implëmëntimin e programit RBK

Në nivel komuniteti – Komitetet e Rehabilitimit Komunitar (KRK) janë ngritur në rrethet e synuara. Është domethënëse
që disa komitete kanë iniciuar projekte për përmirësimin e kushteve për personat me aftësi të kufizuara dhe për të gjithë
komunitetin.
Disa komitete të tjera kanë nisur gjithashtu aktivitete që gjenerojnë të ardhura, veçanërisht në fushën e bujqësisë, për të
siguruar të ardhura për personat me aftësi të kufizuara.

Në nivel personal – Shumica e nevojave të njerëzve u plotësuan brenda komunitetit nëpërmjet KRK-ve, mbikëqyrësve
lokalë, mësuesve të shkollave dhe strukturave të tjera komunitare.
Një numër i madh individësh me aftësi të kufizuara janë shprehur të kënaqur me mbështetjen e ofruar në nivel
komuniteti. Organizatat e personave me aftësi të kufizuara po inkurajohen aktualisht që t'i transferojnë aktivitetet e tyre
dhe fushatat e rekrutimit në rrethe. Kjo do t'u mundësonte organizatave të mbështesin programet si në nivel rrethi ashtu
edhe në nivel komuniteti, dhe do të ndihmonte në ndërtimin e besimit midis numrit të madh të personave me aftësi të
kufizuara që ndihmohen nga programi.

Në nivel nacional – Një Komitet Këshillues i Programit të Rehabilitimit me bazë në Komunitet është krijuar në nivel
kombëtar. Komiteti përbëhet nga përfaqësues nga institucionet ekzistuese qeveritare që ofrojnë shërbime për personat me
aftësi të kufizuara, Organizata e Personave me Aftësi të Kufizuara dhe Universiteti i Ganës. Komiteti Këshillimor i
KPRBK-së është përgjegjës për bashkërendimin e programit të përgjithshëm dhe për sigurimin e qëndrueshmërisë së
përfshirjes së komunitetit.
Planet e ardhshme për programin përfshijnë futjen e CBR në kurrikulën e Shkollës së Punës Sociale dhe një komponent
për edukimin e fëmijëve me nevoja të veçanta arsimore në kolegjet e trajnimit të mësuesve.
 Konkluzion

Edhe pse strukturat që po krijoheshin në komunitete dukeshin paksa të brishta në fillim të

projektit, ka të gjitha indikacionet se ky problem do të tejkalohet. Monitorimi dhe
vlerësimi efektiv dhe forcimi i mundësive në nivel komuniteti do të sigurojnë që shumica
e personave me aftësi të kufizuara të jenë në gjendje të përfitojnë nga shërbimet që
ofrohen. Kjo mund të ketë një efekt negativ vetëm për çështje të tjera të zhvillimit.
 Referencat

1. https://www.physio-pedia.com/Community_Based_Rehabilitation_(CBR)

2. https://sid-inico.usal.es/idocs/F8/8.8-2052/8.8-2052.pdf#page=22

3. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/42628/9241590440.pdf