UPOTREBA

PESTICIDA I
NJIHOVI OSTACI
U HRANI
David Cvjetković
DEFINICIJA
PESTICIDA
 Pesticid: pestis = kuga, pošast; concido
= uništenje
 Najmanje jedna aktivna supstanca
(hemikalije ili mikroorganizmi)
 Oko 1000 aktivnih, od čega preko 850 u
Evropi
 U biljnoj proizvodnji sredstva za
zaštitu biljaka:
• zaštita od štetnih organizama
• uticaj na životne procese biljaka
• čuvanje biljnih proizvoda
• uništavanje neželjenih biljaka ili
biljnih dijelova
 PODJELA PESTICIDA
 Podjela pesticida prema ciljnim organizmima:
- insekticidi – za kontrolu insekata
- fungicidi – za kontrolu gljivičnih oboljenja
- herbicidi – za kontrolu korova
- limacidi – za suzbijanje puževa
- akaricidi – za kontrolu grinja
- nematicidi – za kontrolu glista
- moluskicidi – za kontrolu mekušaca
- avicidi – za odbijanje napada ptica
- rodenticidi – za kontrolu glodara
- regulatori rasta i fiziotropi – sredstva za odbijanje zečeva i druge divljači
 PODJELA PESTICIDA
 Podjela pesticida prema hemijskom sastavu:
- hlorisani ugljovodonici - derivati fenoksi karboksilnih kiselina
- organofosforna jedinjenja - derivati feniluree
- karbamati - triazini
- sintetski piretroidi - dinitroanilini
- neonikotinoidi - hloracetamidi
- bakarna sredstva - dipiridili
- sumporna sredstva - imidazolinoni i dr.

 Po načinu djelovanja, pesticidi mogu biti:

- sistemični i
- nesistemični.
 PODJELA PESTICIDA
Prema Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji, pesticidi su razvrstani u četiri grupe na osnovu akutne oralne
toksičnosti za pacove:
1. I.a grupa – ekstremno opasni:

- LD50 oralno za čvrste materije 5 ili < 5 mg/kg tjelesne mase

- LD50 oralno za tečne materije 20 ili < 20 mg/kg tjelesne mase
2. I.b grupa – visoko opasni:

- LD50 oralno za čvrste materije 5 - 50 mg/kg tjelesne mase

- LD50 oralno za tečne materije 20 - 200 mg/kg tjelesne mase
3. II. grupa – umjereno opasni:

- LD50 oralno za čvrste materije 50 - 500 mg/kg tjelesne mase

- LD50 oralno za tečne materije 200 - 2000 mg/kg tjelesne mase
4. III. grupa – slabo opasni:

- LD50 oralno za čvrste materije > 500 mg/kg tjelesne mase

- LD50 oralno za tečne materije > 2000 mg/kg tjelesne mase
INSEKTICIDI – HLORISANI INSEKTICIDI

 Predstavnici: DDT i HCH

 U obliku bijelog žućkastog praha
 Izuzetno stabilni
 Nerastvorljivi u vodi, a dobro rastvorljivi u organskim rastvaračima i mastima
 Zaštita voća i povrća, borba protiv malarije
 Kontaktni otrovi
 Nagomilavanje u prehrambenom lancu
 Stvaranje kompleksa sa adenozintrifosfatazama
 Hronično djelovanje – uticaj na CNS
INSEKTICIDI – ORGANOFOSFORNI
INSEKTICIDI
 Tečno agregatno stanje
 Slabo rastvorljivi u vodi, a dobro u organskim rastvaračima i mastima
 Nestabilni u kiseloj sredini
 Kontaktno djelovanje
 Hronična trovanja rijetka
 Simptomi mogu biti blagi, umjereni i jaki
 Inhibicija aktivnosti acetilholinesteraze
 Predstavnici: malation, diazinon, dimetoat
- insekticidna i akaricidna primjena
INSEKTICIDI – ORGANOFOSFORNI
INSEKTICIDI
 Glavne prednosti upotrebe organofosfornih insekticida su:
• visoka insekticidna i akaricidna aktivnost,
• širok spektar djelovanja,
• niska perzistentnost,
• niska doza na jedinicu tretirane površine,
• brz metabolizam u kičmenjacima,
• ne nakupljaju se u tkivima,
• niska hronična toksičnost i
• brzo djelovanje na biljne štetočine.
 INSEKTICIDI - KARBAMATI

 R1 – benzen, naftalen
R2 – vodonik insekticidi
R3 – metilna
 Bezbojne kristalne supstance
 Slabo rastvorljivi u vodi
 Osjetljivi na djelovanje baza
 Predstavnici: karbaril, izolan
 Veterinarstvo, humana medicina, javna higijena
 Mezanizam i simptomi trovanja slični kao kod organofosfornih insekticida;
 Enzim inhibiran karbamatima se brže oporavlja
INSEKTICIDI - PIRETRINI I SINTETSKI
PIRETROIDI
 Izolovani iz buhača i hrizanteme
 piretrini – viskozne, uljaste tečnosti ili sivožućkasti praškovi
 nerastvorljivi u vodi, rastvorljivi u organskim rastvaračima
 stabilni u slabo kiseloj sredini, a u baznoj sredini hidrolizuju
 Piretrini su nestabilni na vazduhu, na svjetlosti i u vlažnim uslovima
 Koriste se kao ektoparaziticidi, u zaštiti hrane od insekata
 Piretroidi su derivati pietrina; zaštita od komaraca
 Kontaktno djelovanje, širok spektar
 Nervni otrovi, 2 tipa trovanja: T-sindrom i CS-sindrom
FUNGICIDI

 Prvo fungicidno sredstvo – bordoška čorba (1882. godina)

 Najčešće se pronalaze u hrani u poređenju s ostalim pesticidima
 Dijele se na protektivne i kurativne
 Djeluju sistemično i kontaktno
FUNGICIDI - BENZIMIDAZOLI

 Sistemični
 Protektivno i kurativno djelovanje
 Bezbojni kristali, nerastvorljivi u vodi
 Rastvorljivi u organskim rastvaračima
 Tretiranje sjemena i zaštita plodova
 Ne isparavaju; akumuliraju se u zemlji
 Mala toksičnost i rijetka akutna trovanja
 Inhibiraju ćelijsku diobu
 Predstavnik – karbendazim
Ditiokarbamati

 Prvi organski fungicidi

 Slabo rastvorljive u vodi, a bolje u organskim rastvaračima
 Djeluju kontaktno i protektivno
 Najčešće pronalaženi ostaci pesticida u hrani
 Netoksične-umjereno toksične supstance
 Nadražuju kožu i sluznicu
 Antitireoidni, teratogeni i kancerogeni efekat
 Poremećaj digestivnog i nervnog sistema; paraliza disanja
 Predstavnik cineb – svijetložuti kristal, nestabilan u prisustvu vlage i svjetlosti
FUNGICIDI - FTALIMIDI
 Predstavnici: kaptafol, kaptan i folpet
 Bijele kristalne supstance, koje se ne rastvaraju u vodi
 Ove supstance su slabo isparljive
 Stabilne na svjetlosti i toploti
 Djeluju kontaktno i protektivno
 Kontrola gljivičnih oboljenja lubenica, paradajza, krompira
 Slabi otrovi – iritacija kože i sluznice oka, probavne smetnje
HERBICIDI

 Najraznovrsnija grupa pesticida

 Većina herbicida su slabo hlapljivi
 Slabo rastvorljivi u vodi
 Prema djelovanju razlikujemo sistemične i kontaktne herbicide
 Mogu biti totalni (neselektivni) ili selektivni, djelujući samo na određene biljne vrste.
 Proizvodnja herbicida je u stalnome porastu.
HERBICIDI - TRIAZINI

 Triazini su selektivni herbicidi

 Triazin je blago osjetljiv na svjetlost i visoke temperature i umjereno je rastvorljiv u vodi
 Djeluju sistemično, tako što zaustavljaju fotosintezu
 Ovi herbicidi se uglavnom primjenjuju dugo prije žetve ili berbe
 Zaštita kukuruza, suncokreta, pamuka, soje, povrća
 Do apsorpcije može doći iz probavnog trakta, kroz kožu i inhalacijom
 Poremećaj koordinacije, paralize udova, respiratorne smetnje
 Predstavnik je atrazin – bezbojna kristalna supstanca, koja je izuzetno stabilna
HERBICIDI - FENOKSI KARBOKSILNE
KISELINE
 U obliku amino- i natrijumovih soli ili u obliku estara
 U obliku soli su hlapljive i rastvorljive u vodi
 U obliku estara nerastvorljive u vodi, a rastvorljive su u uljima
 Livade, pašnjaci, voćnjaci
 Predstavnici: 2,4-D (dihlorfenoksisirćetna kiselina) i 2,4,5-T (trihlorfenoksisirćetna
kiselina)
 2,4-D
 selektivni, sistemični herbicid u obliku bijelog praha
 rastvorljiv u vodenim rastvorima baza i u alkoholu
 2,4,5-T
 u obliku bezbojnih kristala
 slabo se rastvara u vodi
HERBICIDI - FENOKSI KARBOKSILNE
KISELINE
 Usvajanje preko lista i korijena
 Djeluju kao biljni hormoni -
mijenjaju propustljivost ćelijskih
membrana
 iritansi kože, očiju i gornjih disajnih
puteva
 akumulacija u bubrezima
 Akutna trovanja: glavobolja,
vrtoglavica, mučnina, povišena
temperatura, dijareja
 Hronična trovanja: povraćanja,
aritmije, upala disajnih puteva
KAKO SMANJITI RIZIK OD TROVANJA
PESTICIDIMA?
 Temeljito pranje voća i povrća
 Mehanički postupci obrade hrane
 Održavanje dobre poljoprivredne prakse
 Minimalna upotreba pesticida
 Integrisana zaštita
 Upotreba biopesticida
 Edukacija poljoprivrednih proizvođača
 Vlastita proizvodnja hrane
 !

HVALA NA PAŽNJI! 