Akım,Direnç…

Akım
Akımın tanımı
Akım bir bölgeden bir diğerine her hangi bir yük hareketidir.

• Bir yük grubunun alan A nın yüzeyine dik hareket

ettiğini farzedelim.
• Akım bu alandan akan yük oranıdır:

Birimler: 1 A = 1 amper = 1 C/s

 Akım
 Akımın mikroskobik görünüşü
 Akım
 Akımın mikroskobik görünüşü
 Akım
 Akımın mikroskobik görünüşü
• t zamanında elektronların hareket ettikleri x   d t
mesafe •
q yükünü taşıyan birim hacimde n tane parçacık vardır.
• t zamanda A alanını geçen parçacık miktarı:
Q  q(nA d t )
• I akımı ifadesi:

dQ Q
I  lim  nq d A
dt t 0 t
• J akım yoğunluğu ifadesi:
I Birim alandaki akım
J   nq d birimleri: A/m2
A
 
J  nq d Akım yoğunluğu vektörü
 Özdirenç
 Ohm Kanunu
• İletken içerisindeki J akım yoğunluğu, E elektrik alanına ve maddenin
özelliklerine bağlıdır.
• Bu bağlılık genelde komplekstir fakat bazı maddeler için, özellikle
metaller için, J , E ile orantılıdır.

E  J Ohm kanunu
 Özdirenç
 Ohm kanunu
• İletken içerisindeki J akım yoğunluğu E elektrik alanına ve maddenin
özelliklerine bağlıdır.
• Bu bağlılık genelde komplekstir fakat bazı maddeler için, özellikle
metaller için, J , E ile orantılıdır.

E  J Ohm kanunu V/A ohm

J  E
Madde m) Madde m)
Gümüş 1.47  10 8 Grafit 3.5 10 5
Bakır 1.72 10 8 Silikon 2300
Altın 2.44 10 8 Cam 1010  1014
Çelik 20 10 8 Teflon  1013
 Özdirenç
İletkenler, Yarıiletkenler ve Yalıtkanlar
• Metaller gibi iyi elektriksel iletkenler genellikle iyi ısısal iletkenlerdir de.

• Bir metalde elektriksel iletimdeki yükleri taşıyan serbest elektronlar aynı

zamanda ısı iletiminin başlıca mekanizmasını oluştururlar.
• Plastik maddeler gibi zayıf elektriksel iletkenler genelde zayıf termal
iletkenlerdir de.
• Yarıiletkenler metallerle yalıtkanlar arasında ara bir değerde özdirence sahiptir.

• Tamamen ohm kanununa uyan bir madde Omik yada lineer madde olarak
adlandırılır.
 Özdirenç
 Özdirenç ve sıcaklık
• Bir metalik iletkenin özdirenci hemen hemen her zaman artan sıcaklıkla artar.

 (T )   0 [1   (T  T0 )]
Referans sıcaklık. (sıkça 0 oC)
Özdirencin sıcaklık katsayısı

Madde oC)-1 Madde oC)-1

Alüminyum 0.0039 Demir 0.0050
Prinç 0.0020 Kurşun 0.0043
 0.0005 Manganin 0.00000
Grafit
Bakır 0.00393 Gümüş 0.0038
 Özdirenç
Özdirencin sıcaklıkla değişimi
• Grafitin özdirenci sıcaklıkla azalır, bu nedenle daha yüksek sıcaklıklarda
çoğu elektron atomlardan bağımsız hale gelir ve daha fazla mobiliteye
sahip olur.
•Grafitin bu davranışı yarıiletkenler için de doğrudur.
•Çeşitli metalik alaşımlar ve oksitler içeren,bazı maddeler Süperiletkenlik olarak
adlandırılan özelliğe sahiptirler. Süperiletkenlik başlangıçta azalan sıcaklıkla
düzgün bir şekilde özdirencin azaldığı ve daha sonra belirli bir Tc kritik
sıcaklığında direncin aniden sıfıra düştüğü bir olaydır.
  

T T T
Tc
Metal Yarıiletken Süperiletken
 Direnç
 Direnç
•ρ özdirencine sahip bir iletken
 için,bir noktadaki J akım yoğunluğu olan bir
noktadaki elektrik alan E : E  J
• Ohm kanununa uyulduğu zaman,  sabittir elektrik alan büyüklüğünden
bağımsızdır.
• Düzgün A kesit alanlı ve L uzunluklu bir teli düşünelim, ve iletkenin uçlarında
yüksek potansiyel ve düşük potansiyel arasındaki potansiyel fark V olsun bu
yüzden V pozitiftir.
 I  JA, V  EL
E  
E  J Direnç
I  V
R 1 V/A=1
A
J I
L V I L
E    V  I
L A A
• Potansiyel farktan dolayı akım akışı olduğu için, bir elektriksel potansiyel
kaybedilir; bu enerji, çarpışma sırasında iletken maddenin iyonlarına transfer
edilir.
 Direnç
 Direnç
• Bir maddenin özdirenci sıcaklıkla değiştiği için,bir spesifik iletkenin direncide
sıcaklıkla değişir. Çok büyük olmayan sıcaklık aralıkları için, bu değişiklik
yaklaşık olarak lineer ilişkiye dönüşür :

R (T )  R0 [1   (T  T0 )]
• Direncin spesifik değerlerine sahip olarak yapılan bir devre cihazı direnç
olarak adlandırılır.

 

V V

Ohm kanunlarına uyan direnç Yarıiletken diyot

 Direnç
Örnek : Direncin hesaplanması
•İç ve dış yarıçapı a ve b olan ,L uzunluğuna sahip, 
özdirençli maddeden yapılmış içi boş bir silindir
düşünelim. İç ve dış yüzeyi arasında bir potansiyel
b fark oluşturulduğunda akım silindir boyunca radyal
olarak akar.
.
• Şimdi r yarıçaplı, L uzunluklu, dr kalınlıklı silindirik
a bir kabuk hayal edelim.

 b dr  b
R   dR    ln
2L r 2L a
a
 Elektromotor kuvveti (emk) ve devre
 Tam devre ve sabit akım
•Bir iletkenin sabit bir akıma sahip olması için, kapalı bir ilmek yada tam devre
formunda olan bir yol parçası olmalıdır.
+
  +  ++
+ E1 +
E1 E1  +  +
I I E2 - I  E2
 -  -
J
J J -
- -
- -
 Elektromotor kuvveti (Emk) ve Devre
Devam eden sabit bir akım ve elektromotor kuvveti
•Bir q yükü tam bir devreyi dolaşırken ve başladığı noktaya geri dönerken,
potansiyel enerji başlangıçtaki ile aynı kalmak zorundadır.
• Fakat yük iletkenin direncinden dolayı bir kısım potansiyel enerjisini kaybeder.
• Devrede potansiyel enerjiyi arttıran bir şeye ihtiyaç vardır.
• Potansiyel enerjiyi arttıran bu şey elektromotor kuvveti olarak adlandırılır.
(emk). Birimi : 1 V = 1 J/C
• Emk () düşükten , yüksek potansiyele akım akışı sağlar. Emk üreten cihaz emk
kaynağı olarak adlandırılır.
Emk kaynağı -Şayet q pozitif yükü kaynak içinde b den a ya hareket

b Fe a ederse, elektrostatik olmayan Fn kuvveti yük üzerinde
- E + Wn=q pozitif işini yapar.
Fn -Bu yer değişimi Fe elektrostatik kuvvetine zıttır,
  bu nedenle yükle birlikte potansiyel enerji qV
E E den dolayı artar.
Akım akışı
- İdeal bir emk kaynağı için Fe=Fn aynı büyüklükte
fakat zıt yöndedir.
-Wn=q=qVab, so Vab==IR ideal kaynak için.
 Elektromotor kuvveti (emk) ve devre
 İç direnç
• Devredeki gerçek kaynak ideal olarak davranmaz; devrede gerçek bir kaynağa
karşı potansiyel fark emk ye eşit değildir.
Vab=– Ir (Terminal voltaj, r iç dirençli kaynak)
•Bu yüzden sadece I=0 iken Vab= doğrudur. Bununla birlikte,

–Ir = IR yada I = / (R + r)

 Elektromotor kuvveti (emk) ve devre
 Gerçek batarya

cc
R dd

I Battery
a r  b
b a
+ −

•Gerçek batarya r iç direncine sahiptir .

• Terminal voltajı, ΔVverim = (Va −Vb) =  − I r.

Vout  I r 
• I   I
R R Rr
 Elektromotor kuvveti (emk) ve devre
 İdeal direnç devresindeki potansiyel

c d

a b

b a c d b
 Elektromotor kuvveti (emk) ve devre
 Gerçek şartlardaki direnç devresinin potansiyeli

c R d
I Battery
a
b
r  ba
+ -

V R r 
+ -

Ir
IR

0
d c ab a
b
 Elektromotor kuvveti (emk) ve devre
 Örnek

r  2 ,   12 V, R  4 
 12 V
I   2 A.
Rr 42

ampermetre
Vab  Vcd .
A Vcd  IR  (2 A)(4 )  8 V.
a b Vab    Ir  12 V - (2 A)(2 )  8 V.

Vcd  Vab voltmetre

V
The rate of energy conversion in the battery is I  (12 V)(2 A)  24 W.
The rate of dissipation of energy in the battery is Ir 2  (2 A) 2 (2 )  8 W.
The electrical power output is I  I 2 r  16 W.
The power output is also given by Vbc I  (8 V)(2 A)  16 W.
It is also given by IR 2  (2 A) 2 (4 )  16 W.
 Elektrik devresindeki enerji ve güç
 Elektrik Gücü

Elektriksel devre elemanları elektriksel enerjiyi

1) Isı enerjisine( dirençteki gibi) yada
2) Işığa (ışık yayan diyottaki gibi) yada
3) İşe (bir elektrik motordaki gibi) dönüştürür.Bu, kaynak
sağlanan elektriksel gücü bilmek için yararlıdır. Vab
Şekildeki basit devreyi düşünelim .
dU e  dQV  dQVab
dQ dirence karşı hareket eder ve potansiyel R
ΔV den V ye düşer bu yüzden dUe elektrik
potansiyel enerjisi kaybedilir.
Elektriksel güç= Ue den sağlanan oran.
Vab
 Elektrik devresindeki enerji ve güç
 Bir kaynağın güç verimi
• r iç dirençli bir emk kaynağının bir dış devreye ideal bir iletkenle bağlandığını
düşünelim.
• Dış devreye verilen enerji oranı aşağıdaki gibi verilir:
P  Vab I
•Bir emk  ve bir r iç direnci ile tanımlanan bir kaynak için:
Vab    Ir + -

Kaynağın 2 batarya
net elektriksel
P  Vab I  I  I r
(kaynak)
güç verimi
I I
Kaynakta elektriksel Kaynağın iç a+ b-
olmayan enerjinin direncinde yitirilen
elektriksel enerjiye elektriksel enerji
dönüşüm oranı oranı Projektör
(Dış devre )
 Elektrik devresindeki enerji ve güç
 Bir kaynağın güç girişi
r iç dirençli bir emk kaynağının bir dış devreye ideal bir iletkenle bağlandığını
düşünelim. Bataryaya toplam elektriksel
+ - güç girişi

battery Vab    Ir  P  Vab I  I  I 2 r

small emf

I I Bataryada elektriksel Bataryada iç

a+ Fn b- enerjinin elektriksel dirençteki enerji
+ olmayan enerjiye yitim oranı
v
dönüşüm oranı

Büyük emk dönüştürücü

 Elektrik iletimi
 Drude modeli
 Elektrik iletimi
 Drude modeli
 Elektrik iletimi
 Drude modeli