Chemizm życia

Wiązania chemiczne i oddziaływania między cząsteczkami,

woda, substancje nieorganiczne i organiczne budujące
organizmy żywe
Wiązania chemiczne i oddziaływania między
cząsteczkami
Między atomami i cząsteczkami substancji chemicznych
występują różnego rodzaju oddziaływania chemiczne:

1) Wiązania chemiczne powstają poprzez uwspólnienie

elektronów pomiędzy atomami. W ich tworzeniu biorą
udział elektrony walencyjne. Każdy atom dąży do
uzyskania dubletu (2) lub oktetu (8) elektronów.

Wiązania chemiczne klasyfikujemy na podstawie różnicy

elektroujemności (zdolności do przyciągania elektronów)
pomiędzy atomami pierwiastków.

2) Oddziaływania międzycząsteczkowe powodują

przyciąganie albo odpychanie się wolnych atomów i
cząsteczek poprzez siły elektrostatyczne.
Rodzaje oddziaływań chemicznych:

• Wiązania kowalencyjne powstają w wyniku

uwspólnienia pary elektronowej między atomami
pierwiastków. W zależności od różnicy
elektroujemności wyróżniamy:

• wiązania niespolaryzowane (równa 0)

• wiązania spolaryzowane (0< ΔE ≤1,7)

Energia typowych wiązań kowalencyjnych cząsteczek

znajdujących się w komórce wynosi od 50 do 700 kJ/mol
• Wiązania jonowe powstają między atomami
pierwiastków, których różnica elektroujemności jest
większa niż 1,7 eV. W takiej parze atom o wyższej
elektroujemności dużo mocniej przyciąga elektrony
stając się anionem, a drugi staje się kationem.

Tego typu wiązania występują często między jonami a

białkami.

Energia wiązania jonowego jest zależna od miejsca, gdzie

ono występuje. W przypadku kryształów chlorku sodu
wynosi około 350 kJ/mol, a w środowisku wodnym tylko 4
kJ/mol
• Wiązania wodorowe występują, gdy atom wodoru
należący do jednej cząsteczki wiąże się z atomem
znacznie bardziej od niego elektroujemnym drugiej
cząsteczki lub innej części tej samej cząsteczki.

• W cząsteczkach pełnią funkcję stabilizującą.

Energia wiązania wodorowego waha się pomiędzy 12 a 30

kJ/mol.
• Siły van der Waalsa stanowią typ oddziaływania
między atomami położonymi bardzo blisko siebie (0,3-
0,4 nm). Wynikają z korelacji ruchu elektronów
zaangażowanych atomów.

• Pełnią funkcje stabilizujące

Energia tych oddziaływań wynosi ok. 4 kJ/mol jednak

należy pamiętać, że może być ich bardzo dużo.
• Oddziaływania hydrofobowe to słabe oddziaływania
zachodzące między niepolarnymi elementami
cząsteczek. Takie elementy nierozpuszczalne w
wodzie maja tendencję do skupiania się razem.

• Przykładem tego typu oddziaływań jest tworzenie się

miceli po umieszczeniu fosfolipidów w środowisku
wodnym (rys.2)

• Odgrywają istotną rolę w stabilizacji struktury białek i

błon biologicznych
Woda
Cząsteczka wody ma budowę dipolową. Dzięki temu
może ona brać udział w oddziaływaniach
międzycząsteczkowych oraz jest rozpuszczalnikiem.

• Wysokie ciepło właściwe

• Oznacza ono, że aby zmienić temperaturę o 1 stopień Celcjusza

należy dostarczyć lub odebrać znaczną ilość ciepła (=energii).

• Dzięki tej właściwości organizm chroniony jest przed gwałtownymi

zmianami temperatury. Poza tym zapewnia to stabilne warunki
termiczne w środowisku wodnym

• Wysokie ciepło parowania

• Oznacza ono, że aby zmienić stan skupienia wody z ciekłego na

gazowy należy dostarczyć znaczną porcję energii.

• Dzięki tej właściwości, woda pełni funkcję termoregulacyjną; np.

podczas pocenia się ssaków
• Gęstość mniejsza w stanie stałym niż w stanie
ciekłym

• Woda ma największą gęstość w temperaturze 4 st.C. Wraz ze

spadkiem temperatury jej gęstość maleje a objętość rośnie co
spowodowane jest zwiększaniem się odległości pomiędzy
cząsteczkami w wyniku powstawania regularnie rozmieszczonych
wiązań wodorowych.

• Dzięki tej właściwości lód jest lżejszy od wody i przy ujemnych

temperaturach powietrza utrzymuje się na powierzchni zbiorników
wodnych umożliwiając życie organizmom wodnym

• Gęstość większa niż gęstość powietrza

• Woda w stanie ciekłym połączona jest wiązaniami wodorowymi co

skutkuje większą gęstością niż powietrze co umożliwia utrzymywanie
się w wodzie organizmów, np. ryb czy ssaków.
• Kohezja- spójność

• Obecność wiązań wodorowych umożliwia przyleganie do siebie

cząsteczek wody, dzięki ma ona możliwość tworzenia słupa wody
odpornego na rozerwanie przez siły rozciągające

• Adhezja- przyleganie

• Wiązania wodorowe mogą tworzyć się również między cząsteczkami

wody, a polarnymi grupami (=naładowanymi elektrycznie)
powierzchni, do której one przylegają. Dzięki temu możliwe jest
zwilżanie powierzchni oraz ruch wody w naczyniach roślin

• Efekt kapilarny

• Jest to efekt przemieszczania się wody do góry w cienkich rurkach

(kapilarach) dzięki połączeniu sił adhezji i kohezji. U roślin, ściany
naczyń rurki, które od wewnątrz są naładowane ujemnie co w
połączeniu z innymi siłami umożliwia transport wody z korzenia do
najbardziej dystalnych części roślin
• Duże napięcie powierzchniowe wody

• Liczne wiązania wodorowe umożliwiają wzajemne przyciąganie się

cząsteczek wody. Na granicy faz ciekłej i gazowej czyli na
powierzchni wody to przyciąganie jest najsilniejsze. Dzięki temu
powierzchnia wody jest sprężysta umożliwiając utrzymywanie się na
niej drobnych organizmów

• Rozpuszczalnik

• Dzięki temu, że cząsteczka wody ma budowę polarną jest

doskonałym rozpuszczalnikiem dla innych substancji polarnych
zgodnie z niepisaną chemiczną zasadą „podobne rozpuszcza się
w podobnym”. Umożliwia to stworzenie środowiska, w którym to
rozpuszczone w wodzie substancje chemiczne mogą ze sobą
reagować
• Osmoza

• W cieczach i gazach cząsteczki drgają. Energia drgań jest

największa w przypadku czystej wody i nosi nazwę potencjału
wody i oznaczana jest symbolem Ψw . W czystej wodzie wynosi on
0, a we wszystkich roztworach przyjmuje wartość ujemną. W
zestawieniu dwóch roztworów różniących się stężeniem, które
przedzieli się błoną półprzepuszczalną, woda przepływa z roztworu
o mniejszym stężeniu do roztworu o większym stężeniu.
Przekładając to na potencjał wody w przypadku osmozy-> z
roztworu o wyższej wartości potencjału do roztworu o mniejszej
wartości.

• Zdolność wody do pobrania pewnej ilości wody oznacza się jako

potencjał osmotyczny komórki (ΨO ), którego wartość zawsze jest
ujemna.

• Woda, która napływa do komórki wywiera od wewnątrz na błonę

(i ewentualnie na ścianę komórkową) określone ciśnienie określane
jako potencjał ciśnienia (ΨP ) lub turgor.

Między wyżej opisanymi potencjałami występuje zależność:

Ψw = Ψ O + Ψ P