Yanıt Yüzeyi Metodu

Yanıt Yüzeyi Metodu

• Şimdiye kadar olan deney tasarım konularında
sisteme etki eden değişkenlerden en önemli
olanları bulmayı, etkileşimlerin etkin olup
olmadığını, belirlediğimiz değerler dahilinde
hangi etkenlerin etkin olduğuna baktık.
• Şimdi cevabını aradığımız soru ise sistemin
optimum yanıtına ulaştıracak değişken değerleri
ne olmalı?
• Başka bir deyişle başlangıç noktası
(x10,x20) noktasından optimum (x1,x2)
noktasına nasıl varırız?
 Yanıt Yüzeyi Metodu
• 1. Başlangıç noktası olarak belirlenen noktayı göz önüne
alarak etkensel tasarım planla ve deneyleri gerçekleştir
• 2. Veriye doğrusal bir model uydur (Kuadratik ve
etkileşim terimi olmayan)
• 3. En dik yükselme yolunu belirle
• 4. Sistemin yanıtı önemli ölçüde değişim göstermeyi
bırakana dek o doğrultuda yeni deneyleri
gerçekleştirmeye devam et.
• 5. Eğer yüzeyin eğimi büyükse 6. adıma git, yoksa 1’e
git.
• 6. Optimum noktanın komşuluğunda yeni deney
tasarımını planla, yap ve veriye 2. dereceden bir model
uydur.
• 7. İkinci dereceden modele göre bağımsız değişkenleri
optimum değerlerini belirle.
 Örnek: Vaka Çalışması
• Kok üretim tesisinden çıkan atıksuda fenol
bulunmaktadır. Fenol düşük derişimlerde
biyolojik olarak parçalanabilirken, yüksek
derişimleri engelleyici etki gösterir. Hobson and
Mills derişimlerinin ve akış hızının fenol
yükseltgenmesini nasıl etkilediğini ve hangi
değerlerde fenol giderimin maksimum olduğunu
bulmak için lab ölçekte bir arıtım sistemi
kullandılar.
• Her bir deneyin sonuçlanması birkaç gün
aldığından aşamalı bir deney planı yaparak
maksimum giderim sağlayan etken değerlerini
yanıt alanı metoduyla buldular.
 Örnek: Vaka Çalışması
• Deney Tasarımı:
1. Aşama: 2 seviyeli, 2 etkenli 22 etkensel
tasarım
Etkenler: Seyreltme oranı: ( D)
Kalan Fenol Derişimi (C)
Sistem Yanıtı: Fenol oksidayon hızı ( R)
1. Yineleme, Tasarım
 1. Yineleme, Analiz
• Regresyon yöntemiyle inceleyip 4
gözlem olduğuna göre 4 parametreli bir
model (hiperdüzlem) uydurabiliriz.

• R = b0 +b1C+b2D +b3CD

• R = -0,022-0,018C+0,2D +0,3CD
 1.Yenileme Analiz
• R = -0,022-0,018C+0,2D +0,3CD

Daha yüksek giderim hızlarına ulaşmak için gidilecek yol açık. En dik
yükselme yönü (Direction of Steepest Ascent) deneyin etkenlerinin 0
seviyesinden geçen konturları dik kesen bir doğru ile gösterilebilir.
 2. Yineleme, Tasarım
• İlk sonuçlar umut verici bir yön göstermekte ancak ne kadarlık bir değişim
yapılması gerektiğini belirtmiyor. Ancak deneyi yapan kişinin daha önceki
tecrübesi ve bu konudaki uzmanlığı seçilebilecek konsantrasyon değerine
zaten doğal bir sınır getirecektir. Ayrıca aşamalı etkensel tasarımlar
optimumu geçecek büyük bir adım atılmasına rağmen toplam deney
sayısını artırmazlar.
• Fenolün engelleyici etkisi 1-2 g/L civarında etkin olduğu bilindiğine göre
derişimde 0,5 g/l artış uygun bir adım büyüklüğü olacaktır. Bu durumda
düşük seviye C = 1,0 ve yüksek seviye C = 1,5 g/l olarak seçilebilir. En dik
yol doğrusu boyunca gidersek bu 0,16 ve 0,18 D değerlerine gelecektir. O
halde ikinci deney tasarım matrisi aşağıdaki gibi olur.
 2. Yineleme, Analiz

• Şekilde görüldüğü gibi ikinci yineleme sonuçlarında

deney bölgesinden çok da uzaklaşılmamıştır. Hatta bir
önceki kurulumdaki (C =1,0, D = 0,16) noktası ikinci kez
yapılmış.
• Yinelenen bu deney sonuçları 0,040 ve 0,041 değerleri
deneysel hatanın büyüklüğünü tahmin etmek için
kullanılabilir.
 2. Yineleme, Analiz

• Şekilde görüldüğü gibi deney bölgesinden çok da uzağa

gidilmemiş. Hatta bir önceki kurulumdaki (C =1,0, D =
0,16) noktası ikinci kez yapılmış. Gözlemlenen 0,040 ve
0,041 değerleri de deneysel hatanın büyüklüğünü tahmin
etmeden kullanılabilir.
 2. Yineleme, Analiz

• Şekilden görüldüğü gibi bir sonraki yineleme için

C azaltılmalı ve D’de bir miktar artış da iyi
olabilir.
 2. Yineleme, Analiz
• Deneysel tasarım ayarlarına geçmeden önce elimizdeki
veriyi daha dikkatli incelersek, uydurulan modelin bir
düzlem tanımladığını ve bu düzlemin de neredeyse
yatay olduğunu görebiliriz. (C ve D’ değişkenlerinin
parametrelerinin küçüklüğü) Ayrıca en dik yükselme yönü
de birinci yinelemeden sonra ters yöne döndü. Bu demek
ki optimum noktanın yakınlarında olabiliriz. Bunu test
edebilmek için de optimum civarındaki artan eğimi
farkedip tanımlayabilecek bir deney tasarımına
ihtiyacımız var.
 3. Yineleme, Tasarım

• Bu nedenle bazı kuadratik terimler içeren R = b0

+ b1C + b2D +b11C2 + b22D2 şekliden bir modele
ihtiyacımız var.
• Temel tasarım yine iki seviyeli etkensel tasarım
olacak ama bu sefer birleşik tasarımı
gerçekleştirebilmek için yıldız noktalar eklenmiş
olacak. Yani merkez noktası optimum değerleri
taşıyan bir elips veya daire olarak
görselleştirebiliriz.
3. Yineleme
3. Yineleme, Analiz
 3. Yineleme, Analiz

Maksimum fenol oksidasyon

hızı 0,047 g/h C = 1,17 ve D
= 0,17 noktasında elde
edildi. Bu değerleri bulmak
için yanıt alan modelinin (R )
C ve D ye göre kısmi
türevleri alınıp 0’a
eşitlenmesiyle bulundu.
∂R/ ∂C = 0,28-0,24C=0 C = 1,17
∂R/ ∂D = 7,54-44,4D=0 D = 0,17
4. Yineleme Gerekir mi?

Şekillerden görüldüğü gibi

bulunan optimum nokta
oluşan yüzeyin en tepe
noktasında yer
almaktadır. Bu durumda
başka bir yinelemenin
gereksiz olduğu
söylenebilir.
 Matlab Kodları Olarak Optimumu
Bulma
• Model parametrelerini bul:
• >> c=[1 1 1.5 1.5 0.9 1.25 1.25 1.25 1.6]';
• >> d=[0.16 0.18 0.16 0.18 0.17 0.156 0.17 0.184
0.17]';
• >> R=[0.041 0.042 0.034 0.035 0.038 0.043 0.047
0.041 0.026]';
• >> M=[ones(9,1) c d c.^2 d.^2];
• >> b=M\R
b = -0.7564 0.2773 7.5366 -0.1171 -22.1962
 Matlab Kodları Olarak Optimumu
Bulma
• Modeli maksimum yapacak c ve d değerlerini bul.
• fR=inline('1-(b(1)+b(2)*a(1)+b(3)*a(2)+b(4)*a(1).^2
+b(5)*a(2).^2)',‘a','b');
• Fonksiyonu maksimize edecek C ve D değerleri a
vektörünün 1 ve 2 elemanı olarak gösterildi. Şimdi
maksimuma gidecek ilk değerlerin atanması gerekir:
• a0= [0.2 1.0];
• cdmax = fminsearch(fR,a0,[],b) %[] options default
değerleri
• cdmax =
1.18 0.17
% R = -0,76+0,28C+7,54D-0,12C2-22,2D2 Modeli
için Kontur Grafiğinin Çizilmesi

• C=0:0.2:2.0; %size 51
• D=0.10:0.012:0.22; %size51
• [C D] = meshgrid(C, D);
• R = -0.76*ones(size(C))+0.28*C+7.54*D-
0.12*C.^2 -22.2*D.^2
• [cs,h]=contour(C,D,R,[0.01 0.02 0.03 0.04]);
• clabel(cs,h);
• xlabel(' C');ylabel(' D ');
% R = -0,76+0,28C+7,54D-0,12C2-22,2D2 Modeli
için Kontur Grafiğinin Çizilmesi
% R = -0,76+0,28C+7,54D-0,12C2-22,2D2 modeli
için 3 Boyutlu yüzey grafiğinin Matlab’da
çizilmesi.

• C=0:0.05:2.5; ‘size 41
• D=0.10:0.0025:0.20; ‘size41
• [C D] = meshgrid(C,D);
• R = -0.76*ones(size(C))+0.28*C+7.54*D-0.12*C.^2 -
22.2*D.^2
• Surf(C,D,R) %veya
• surfc(C,D,R) %(hem yüzey grafiği hem de kontur grafigi)
• xlabel(' C');ylabel(' D '); zlabel(‘R’);
• hold on;
• plot3(1.17,0.17,0.05,'*')
% R = -0,76+0,28C+7,54D-0,12C2-22,2D2 modeli
için 3 Boyutlu yüzey grafiğinin Matlab’da
çizilmesi.