Прокариоти и еукариоти,

клеточни органели
Проф. Д-р Александар Петличковски

Институт за имунобиологија и хумана генетика

Медицински факултет, Универзитет Св. Кирил и
Методиј Скопје
Клетка: прокариоти и еукариоти
Клетките еволуирале во две
различни архитектури:
• Прокариоти “стил”
• Еукариоти “стил”
Прокариотските клетки се создале први и
милијарди години биле единствена форма на
живот на Земјата.
Сите прокариотски организми се едноклеточни.

Еукариотските клетки се појавиле на Земјата

многу покасно, но се многу посложени од
прокариотските клетки.
За разлика од прокариотските организми,
еукариотските организми може да бидат
едноклеточни или повеќеклеточни
Карактеристики на прокариотите
• Прокариотите се најпрост вид на клетки.
• Најстарите клетки се појавиле на Земјата пред
околу 4 милијарди години .
• Прокариотите се најголема група на организми.
• Прокариотски едноклеточни организми се
наоѓаат во секакви услови/околности.
Карактеристики на прокариотите

• Прокариотите немаат јадрена мембрана.

Нивниот циркуларен генетски материјал е
дисперзиран низ цитоплазмата.
• Прокариотите немаат органели врзани
за мембраната.
• Прокариотите имаат проста внатрешна
структура.
• Прокариотите се помали во споредба со
еукариотите.
Форми на прокариотите

• Cocci =
сферична
(тркалезна)
• Bacillus =
(стапчеста)
• Spirilla =
(спирална)
 Карактеристики на еукариотите
• Еукариотските клетки се појавиле на
Земјата пред приближно милијарда
години.
• Еукариотите се начелно посложени од
прокариотите.
• Јадрена мембрана го заштитува линеарниот
генетски материјал кај еукариотите (ДНК).
 Карактеристики на еукариотите

• За разлика од прокариотите, еукариотите имаат

неколку составни делови.
• Еукариотите имаат комплексна внатрешна
структура.
• Еукариотите се поголеми од прокариотите.
 Карактеристики на еукариотите
Митохондрија Јадро
Цитоплазма

Ендоплазматски
ретикулум

Golgi
комплекс Клеточна
мембрана
 Разлики

Прокариоти Еукариоти
• Органелите немаат • Органели покриени со
мембрана мембрана
• Рибозомите се единствено • Мултипни органели
органели • Генетски материјал
• Генетскиот материјал е ограничен со
слободен во цитоплазмата мембрана
(ДНК или РНК)
 Разлики
Прокариоти Еукариоти
• Циркуларна ДНК • Линеарна ДНК
• Едноклеточни • Може да се
• Помали клетки повеќеклеточни или
• Голем број на едноклеточни
различни организми • Клетките се поголеми
• Се појавиле пред 4 • Постојат помал број на
милијарди години различни организми
• Се појавиле пред 1
милијарда години
Сличности

• Двата типа на клетки

имаат клеточна
мембрана (надворешна
покривка на клетката).
• Двата типа на клетки
имаат рибозоми
• Двата типа на клетки
имаат ДНК
• Двата типа на клетки
имаат цитоплазма
Прокариотите се попрости и помали

• Познати се како бактерии

• 10-100 микрони големина
• Едноклеточни или
• Филаментозни (низи од клетки)
E. coli бактерија
E. Coli градба

• капсула: тенка
надворешна обвивка
• Клеточен зид: поцврста
средна мембрана
• Клеточна мембрана:
деликатна внатрешна
обвивка
 E. Coli градба

• цитплазма: внатрешна
течна содржина
• ДНК во една петелка
• трепки: за закачување
• камшик: за пливање
• рибозоми: за градба
на протеини
 Животен стил на прокариотите

• Едноклеточни:
all alone
• Колонии:
формираат филм
• Филаменти:
синџир од клетки
 Исхрана на прокариотите

• Фотосинтеза: енергија од Сонцето

• Disease-causing: се хранат со живи нешта
• Декомпозери: се хранат со мртви
организми
 Еукариотите се посложени и
поголеми

• Имаат органели
• Имаат хромозоми
• Може да се повеќеклеточни
• Може да се животински и
растителни клетки
Органелите се делови од
клетката врзани за мембраната
• Мини “органи” со
единствена структура
и функција
• Лоцирани се во
цитоплазмата
 Клеточни структури
• Клеточна
мембрана
– деликатна
липидна и
протеинска
обвивка околу
цитоплазмата
– Ги имаат сите
клетки
• Јадро
– Мембранска вреќа
која ги складира
хромозомите од
клетката (ДНК)
– Има пори
• Јадренце
– Се наоѓа во
јадрото
– Ги содржи
рибозомите
– Изградено е од
РНК
• Митохондрии
– Ја создава
енергијата во
клетката
– Колку повеќе
енергија е
потребна на
клеткатса, толку
повеќе
митохондрии има
• Рибозоми
– Градат протеини
од
аминокиселини
во цитоплазмата
– Може да се
слободни, или
– Може да се
закачени за ЕР
– Направени од РНК
•Ендоплазматски
ретикулум
– Може да е мазен:
создава масти и
јаглехидрати
– Може да е рапав:
содржи протеини
создадени од
прикачените рибозоми
• Golgi комплекс
– Го собира во
ќесички
материјалот од ЕР
– Ги распоредува
комплетните
продукти
• Лизозоми
– Врекички полни
со дигестивни
ензими
– Ги дигестираат
старите отпадни
делови
– Дигестираат храна
• Центриоли
– Пар на цевкички
– Учествуваат во
клеточната делба
 Цитоскелет

• Изграден од
микротубули
• Го има во
цитоплазмата
• Дава форма на
клетката & учествува
во движење
 Структура на растителна клетка

• Клеточен зид
– Многу цврст
– Од целулоза
– Ја штити
клетката од
кинење
– Залепен до
соседните клетки
• Вакуоли
– Голема вреќа со
вода
– Го одржува
притисокот
во клетката
– Складира
скроб
• Хлоропласт
– Полни со
хлорофил
– Соларната
енергија ја
претвораат во
храна
Разлики меѓу животинска и
растителна клетка
 Структура Животински Растителни клетки
клетки
Кл. мембрана Да Да
јадро Да Да
јадренце Да Да
рибозоми Да Да
ЕР Да Да
Golgi Да Да
центриоли Да Не
Кл. зид Не Да
митохондрии Да Да
хлоропласти Не Да
Голема вакуола Не Да
цитоскелет Да Не
 Клетка, ткиво и орган

• Клетките може да се специјализирани за

една функција
• Клетките може да функционираат заедно
како ткива
• Ткивата може да функционираат заедно
во органи
Предности на секоја од клеточните
архитектуриrchitecture

Прокариоти Еукариоти

Прости и прилагодливи Може да се

специјализираат
Брзо се репродуцираат Повеќе клеточни

Сите се исти Може да градат големи

тела