Mantık 2

Prof. Dr. Şadi Eren

 Kavram
Matematik için sayılar ne ise, mantık için kavramlar o.
Kavramlar, mantık binasının tuğlaları…
‫َو َع َّلَم ٰا َد َم ْاَالْس َٓم اَء ُك َّلَها‬
“Allah Âdem'e bütün
isimleri öğretti.” (Bakara, 31)
 Kelime – kavram farkı
Her kelime, kavram değildir.
(Mesela ismin halleri ve fiil çekimleri kavram
değildir. «Güldün» kelimedir, gülmek
kavramdır.)
Kelimelerle konuşur, kavramlarla
düşünürüz.
 Kategoriler (Tasnif)
-Mesela, «güvercin, serçe, kartal…»
kuş kategorisinde yer alır.
-Okulumuz öğrencilerinin kategorileri…
-Sarı, kırmızı, mavi…
 Tasavvur ve tasdik

Mantıkta bir bilgi, mutlaka bu ikisinden birine girer.

Tasavvur, zihinde şekillendirme… Mesela Marsta canlı var mı yok mu
diye düşünmek tasavvur, «vardır» veya «yoktur» demek ise tasdiktir.
 Tasavvur
• Bedihi (havanın sıcaklığı gibi)
• Nazari (ruhun varlığı gibi)
 Tasdik
• Bedihi (Mesela: Ateş sıcaktır.)
• Nazari (Âlem, hâdistir.)
 Delalet (sözlü veya sözsüz olur.)

Bunlar da "tabiî", "aklî" ve "vaz'î" diye üçe ayrılır

1- Sözlü tabiî delâlet: Ah, off, nidaları gibi.
2-Sözlü aklî delâlet: İşitilen sözün onu söyleyene delâleti gibi.
3-Sözlü vaz'î delâlet: İnsan teriminin konuşan hayvana
delâleti gibi.
4-Sözsüz tabiî delâlet: Hasmını gören kişinin yüz ifadesinin
değişmesi gibi.
5-Sözsüz aklî delâlet: Dumanın ateşe delâleti gibi.
6-Sözsüz vaz'î delâlet: Trafik işaretlerinin delâletleri gibi.
"Bir yerdeki deve pisliği, oradan devenin geçtiğine, yerdeki ayak
izi, orada yürüyen birisinin mevcudiyetine delalet etmez mi?
Sema burç burç nizam içinde, yıldızlar ve güneşler ahenkle
hareket etmekte, yeryüzü vadi vadi insanlığın ihtiyaçlarına hitab
edip cevap vermekte... Bütün bunlar, her şeyi yaratan ve her şeyi
bilen Alîm ve Hakîm bir Allah'ın varlığına delalet etmez mi?"
Âmm, hassa
üç delaletten
hiçbiriyle
delalet etmez.
Üç delalet Birebir, bir kısmına
ve lazımına delalet.
Acımasız birine
• Mutabakat
«sen insan değil misin?»
• Tazammun
• İltizam
Cüz ve küll, cüzî ve küllî (Parça – bütün, tikel – tümel)
Ahmet insandır.
 Mücerred - müşahhas (soyut – somut)

Yiğitlik ve adalet mücerred, Hamza ve Ömer müşahhastır.

Ev yanıyor!
İçim yanıyor!
 Zıt ve mütenakız (karşıt – çelişik)
Ak kara, doğru yanlış zıttır. «Yuvarlak bir kare» ise, birbiriyle çelişiktir.
Ama edebi bir nükte için çelişik ifadeler kullanılabilir: İhtiyar delikanlı
 Umum husus mutlak (tam girişim)
(bütün fertleri içine alıyorsa)

• İnsan ölümlüdür.
• Çiçek sevimlidir.
 Umum husus min vech (eksik girişim)
(bazı fertleri içine alıyorsa)
Memeli - balık, Japon - Müslüman kavramları arasında olduğu gibi…
(Toshihiko Izutsu)
 Mahiyet - hakikat - hüviyet
(Nitelik gerçeklik kimlik)
Mahiyet, eşyanın zihindeki varlığı.
Kaf Dağı ve Anka kuşunun mahiyeti var, hakikati yoktur.
‫َالَّر اِض ى ِبالَّض َر ِر َال ُيْن َظ ُر َلُه‬

«Zarara rızasıyla girene

merhamet edilmez.»
Beyin kaslarınızı geliştirin!