Chương 10

Alcol - Phenol -
Ether oxyd
 II. PHENOL
 Định nghĩa: Phenol lµ những hîp chÊt chøa
nhãm hydroxyl liªn kÕt trùc tiÕp víi carbon
cña nh©n th¬m.
 C«ng thøc chung: ArOH.
 Phenol cßn lµ tªn riªng cña C 6H5OH
(phen: tªn cò cña benzen + ol chØ nhãm
hydroxyl).
 Cấu tạo của Phenol

 Phenol có cấu tạo phẳng

 Độ dài của liên kết C-O 1,36 Ao ngắn hơn liên
Kết C-O của CH3OH 1,42 Ao
 Danh ph¸p
 Gäi tiÕp ®Çu ngữ hydroxy råi thªm tªn
hydrocarbon th¬m tư­¬ng øng.
 Th«ng thường thì tªn riªng ®ưîc dïng nhiÒu h¬n:

OH OH
OH

Phenol 2-Isopropyl-5-methyl-phenol Naphthalen-2-ol

hay thymol hay -naphtol
 Danh ph¸p
OH OH OH
OH

OH

OH
1,2-Benzendiol 1,3-Benzendiol 1,4-Benzendiol

(pyrocatechin) (resorcin) (hydroquinon)

 Danh ph¸p
OH

Acid p-Hydroxybenzoic

COOH
 Lấy tên acid benzoic là chất nền
 Coi –OH là nhóm thế
 Danh pháp
OH
CH3
5-Cloro-2-methylphenol
Cl
 Phenol là chất nền
 Các nhóm thế được gọi theo thứ tự a,b,c
 Tr¹ng th¸i thiªn nhiªn
 Mét sè phenol tån t¹i trong thiªn nhiªn ë tr¹ng
th¸i tù do thymol, carvacrol (tinh dÇu thùc
vËt), hoÆc ë d¹ng ether (anethol).
 Hãa chøc phenol còng cã mÆt trong ®éng vËt
ë mét sè ph©n tö sinh häc: tyrosin, tyramin,
steroid estrogen...
Điều chế
 ChiÕt suÊt
 Tổng hợp (Đọc tài liệu)
 TÝnh chÊt vËt lý
 Trạng thái: lµ chÊt kÕt tinh, mét vµi chÊt ë
thÓ láng (carvacrol), rÊt Ýt tan/H2O, tan/dung
m«i hữu c¬.
 Phenol ph©n cùc m¹nh h¬n c¸c alcol no tư­¬ng
øng.
 Dư­íi d¹ng kh«ng ®iÖn ly, liªn kÕt OH cña
phenol ph©n cùc theo kiÓu  m¹nh h¬n alcol,
nªn c¸c phenol cã thÓ t¹o liªn kÕt hydro m¹nh
h¬n alcol
 Tính chất hoá học của phenol
1. Tính chất của ngtử H/OH: tính acid, tạo ether oxyd,
tạo ester
2. Tính chất của nhóm OH: thế nhóm OH=X, thế
nhóm OH=NH2
3. Tính chất của nhân thơm: Oxy hóa, hydro hóa, thế
ái điện tử (halogen hóa, nitro hóa, sulfon hóa, alkyl
hóa, nitroso hóa, tạo hợp chất azoic, tác dụng với
anhydrit phthalic, tác dụng với CO2, p.ứng formyl hóa
phenol, ngưng tụ với HCHO trong môi trường acid và
môi trường kiềm ), tạo màu với FeCl3
 1. Tính chất của H/OH
1. 1 Tính acid
- Tính acid của phenol mạnh hơn alcol: phenol tác dụng được với dd
kiềm, còn alcol thì không
- Tính acid của phenol rất yếu: không chuyển màu giấy quì, yếu hơn
cả H2CO3
Ar - OH + NaOH → Ar – ONa + H2O
R - OH + NaOH ≠ R - ONa + H2O
Ar – ONa + H2CO3 → Ar – OH + NaHCO3

1
R OH + Na R ONa + H
2 2
1
Ar OH + Na Ar ONa + H
2 2
1. Tính chất của H/OH

1.2 T¹o ether oxyd:

2 Ar OH Ar O Ar
(- H 2O )

Ar ONa + XR Ar O R + N aX

- Phenol tác dụng với alkylhalogenid tạo ether oxyd.

Phản ứng thuận nghịch, năng xuất thấp.
- Trong môi trường kiềm, phản ứng chạy theo chiều
thuận và cho hiệu suất cao
1. Tính chất của H/OH

1.3 T¹o ester: Phenol t¸c dông víi acid hữu c¬ t¹o
ra ester víi hiÖu suÊt rÊt thÊp

Ar OH + R COOH Ar O C R + H 2O
O
Ar OH + R C Cl Ar O C R + H Cl
O O
Ar OH + (CH 3 CO )2 O Ar O C R + CH 3 CO O H
O
(aryl acetat)
Với xúc tác kiềm hoặc pyridin, sử dụng tác nhân acyl hoá
Là acyl clorid và anhydrid acid phản ứng cho hiệu suất cao
 2. TÝnh chÊt cña nhãm
OH
Liªn kÕt CO cña phenol vµ dÉn xuÊt cña phenol
rÊt khã bÞ c¾t ®øt
O H + HX X + H 2O

2.1 ThÕ nhãm OH b»ng halogen

OH Cl
NO 2 PCl 5 NO 2
+ PO Cl3 + H Cl

NO 2 NO 2
 2. TÝnh chÊt cña nhãm OH
2.2 ThÕ nhãm -OH b»ng -NH2 : phản ứng xảy ra ở
p,t cao và thường ứng dụng với naphtol, diphenol

Ar OH + NH3 Ar NH2 + H 2O
 3. TÝnh chÊt cña nh©n
th¬m
3.1. Oxy ho¸ = dd KMnO4 lo·ng, hoÆc acid
peracetic CH3COOOH  acid muconic
OH [O ] COOH
COOH
acid muconic
 3. TÝnh chÊt cña nh©n
th¬m
3.2 Hydro ho¸  cyclohexanol (xt Ni, to)

C6H5 - OH + 3H2 → C6H11 - OH

 th¬m
3.3 Phản ứng thế ¸i ®iÖn tö
3.3.1 Halogen ho¸
- Cloro hãa:

OH
Cl
OH OH OH
Cl Cl Cl
OH
Cl Cl
Cl Cl

Cl

Clo ë l¹nh thÕ vµo vÞ trÝ ortho vµ para ®Ó cho hçn hîp
monoclorophenol. ë nhiÖt ®é nãng, clo thÕ hoµn toµn
®Ó cho dÉn xuÊt penta clo ho¸.
- Bromo ho¸
OH OH
3Br 2 Br Br
+ 3H Br
(H 2 O )
Br

Trong dung dÞch nư­íc brom cho phản øng t¹o dÉn xuÊt
2,4,6-tribromophenol kh«ng tan
- Iodo ho¸: Iod trong m«i tr­êng kiÒm nãng, võa thÕ, võa
oxy ho¸ t¹o ra tetraiodo diphenylen quinon (hay ®á
Lautemann) kh«ng tan

I I

O O

I I
3.3.2 Nitro ho¸
OH OH OH
NO 2
+ HNO 3 (lo· ng) +

NO 2
o-nitrophenol p-nitrophenol
(hiÖu suÊt 40%) (hiÖu suÊt 13%)

OH OH
HNO 3 đặc O2N NO2

NO2
2,4,6-trinitrophenol
(acid picric)
3.3.3 Sulfon ho¸ OH
15-20oC SO3H
OH

+ H 2SO 4 H 2SO 4, 100oC

OH
100oC

SO3H
3.3.4 Alkyl ho¸
OH

OH OH
Chính
XR R
AlCl 3 OH > 100oC R
R
Phụ
3.3.5 Nitroso hóa
Phenol cho phản ứng SE với tác nhân ái yếu
-N+=O (ion nitroni)
OH OH OH

+ N O + H+

H N O N O
p-nitrosophenol
 3.3.6 * Phản ứng màu với FeCl3

Các phenol cho phản ứng tạo màu từ xanh đến

xanh tím với dung dịch FeCl3 màu này có thể
do sự tạo thành ion phức sau
3-
F e C l3 + 6 A rO H 6 H+ + 3 C l- + F e ( O A r )6
 III. ETHER OXYD

 ThÕ hydro cña nhãm hydroxyl trong alcol

b»ng gèc hydrocarbon t¹o ra ether oxyd
(hay ether).

 CTTQ R-O-R' Ar-O-R Ar-O-Ar

 ETHER OXYD
 Phân loại
- Theo mạch HC: ether m¹ch hë, ether no, ether ch­a
no, ether vßng, ether th¬m...
- Theo gèc R:
R = R' :ether ®èi xøng.
R  R' :ether bÊt ®èi xøng
 ETHER OXYD
 Danh ph¸p th«ng th­ưêng
Tªn gèc hydrocarbon liªn kÕt víi nguyªn tö oxy
+ “ether”
C2H5 O C2H5 CH3 O CH2CH2CH3
diethyl ether methyl propyl ether

CH3
CH3 O C CH3 CH3 O
CH3
tert-butyl methyl ether methyl phenyl ether
 ETHER OXYD

Danh ph¸p quèc tÕ: Coi ether lµ dÉn xuÊt cña HC

trong ®ã nguyªn tö hydro ®ư­îc thay thÕ b»ng nhãm
alkoxy RO

CH3 – O – CH3 Methoxy methan

CH3 – O – CH2 – CH3 Methoxy ethan
C2H5 – O – C6H5 Ethoxy benzen
 ETHER OXYD
Ph­ư¬ng ph¸p ®iÒu chÕ
1. Dehydrat ho¸ alcol
H 2 SO 4
2 R O H R O R + H 2O
®u n n ã n g
Al 2 O 3
CH 3CH 2 O CH 2CH 3 + H 2O
300 o C
CH 3 CH 2 O H
Al 2 O 3
CH 2 CH 2 + H 2O
375 o C

2. Cac p.p khac :Đọc tai lieu

 ETHER OXYD
 Tính chất Hoá học
- Ph¶n øng ph©n c¾t liªn kÕt CO
- T¹o muèi oxoni
- Oxy ho¸
 ETHER OXYD
 Tính chất Hoá học
1. Ph¶n øng ph©n c¾t liªn kÕt C-O
R O R + HX R OH + X R
Ar O R + HX Ar OH + X R

Kh¶ n¨ng ph¶n øng cña HX: HI > HBr > HCl
Đ/v ether bÊt ®èi xøng, th× RX ®ư­îc t¹o ra trªn m¹ch carbon
ng¾n h¬n vµ alcol t¹o ra trªn m¹ch carbon dµi h¬n:

C 4H 9 O CH3 + H I C 4H 9 O H + I CH3
 ETHER OXYD
 Tính chất Hoá học
2. T¹o muèi oxoni
H
C 2H 5 O C 2H 5 + H 2SO 4 C2H5 O C2H5 HSO 4
diethyl oxoni sulfat acid
H
C 2H 5 O C 2H 5 + HCl C2H5 O C2H5 Cl
diethyl oxoni clorid
 ETHER OXYD
 Tính chất Hoá học
3.Oxy ho¸
R O O CH 2 R '
O2
R O CH 2 R '
R O CH R '
O O H

Ph¶n øng d©y chuyÒn theo c¬ chÕ gèc. Qu¸ tr×nh

nµy gäi lµ sù tù oxy ho¸.
 THIOETHER
Thioether lµ nh÷ng hîp chÊt cã c«ng thøc:

R-S-R’
Thi du:
CH2 = CH – CH2 – S – CH2 – CH = CH2
Dialyl sulfid (Alyl sulfid)
Co trong tinh dầu tỏi
 THIOETHER
Tính chất
- Thioether cã kh¶ n¨ng dÔ t¹o phøc bÒn v÷ng víi mét sè muèi
kim lo¹i (Ph¶n øng nµy dïng ®Ó ph¸t hiÖn c¸c thioether)

R 2S + H g C l2 R 2S H g C l2
R 2 S víi alkyl
- T¸c dông + halogenid,
A u C l 3 t¹o muèi sulfoni:R 2 S A u C l 3

R + -
R 2S + R 'X S X
R
R ' oxoni t¹o ra tõ
Sulfoni halogenid thư­êng bÒn h¬n c¸c dÉn xuÊt
(sulfoni halogenid)
ether oxyd.
 THIOETHER
Tính chất
Phản ứng oxy ho¸:
Thioether bÞ oxy ho¸ thµnh sulfoxyd hoÆc thµnh sulfon
tuú theo t¸c nh©n oxy ho¸ nhÑ hay m¹nh
+ Oxy ho¸ b»ng hydroperoxyd, t¹o sulfoxyd:
[O ] R
R 2S S O
H 2O 2 R
+ Oxy ho¸ b»ng kali permanganat hoÆc acid nitric, t¹o
sulfon: O
[O ] R
R 2S S
KM nO 4 R O