Pierwsza pomoc

przedlekarska

Dr n. med. Krzysztof Stempniewicz

 Podstawowe definicje

 Czynności życiowe – to czynności organizmu

decydujące o jego przeżyciu. Zaliczamy do nich:
1. Czynność oddechowa – pobieranie tlenu z powietrza
atmosferycznego i wydalanie dwutlenku węgla,
2. Czynność serca i krążenia krwi – transport tlenu i
substancji odżywczych do poszczególnych komórek
oraz wydalanie resztek przemiany materii,
3. Regulacja składu płynów ustrojowych (wody i
zawartych w niej elektrolitów) – zachowanie
homeostazy.
 Definicja nagłego przypadku
(Ahnefelda)

 Doraźnej pomocy wymaga pacjent, u

którego w wyniku urazu (zranienia) lub
groźnego dla życia ostrego zachorowania
dochodzi do zaburzenia ważnych życiowo
czynności, to jest oddychania, akcji serca i
krążenia. To samo dotyczy sytuacji, gdy
stan pacjenta budzi obawę wystąpienia
wspomnianych zaburzeń lub obserwujemy
ich początek
 Nagły przypadek

 Nagłe przypadki są wynikiem:

1. Ciężkich uszkodzeń ciała występujących na
skutek wszelkiego rodzaju nieszczęśliwych
wypadków,
2. Groźnych dla życia ostro występujących
schorzeń,
3. Zatruć.
 Nagła sytuacja

 toostry stan chorobowy, któremu

towarzyszą ciężkie zaburzenia czynności
ustrojowych nie stanowiące jednak
zagrożenia czynności życiowych.
 Odróżnienie nagłego przypadku od nagłej
sytuacji jest trudne nawet dla osób
doświadczonych.
 Łańcuch ratunkowy

 Zgodnie z wzorem opracowanym przez

Czerwony Krzyż przebieg udzielania
pomocy w nagłych przypadkach lub
sytuacjach można przedstawić w postaci
łańcucha.

czynności wezwanie pierwsza pomoc

transport
doraźne pomocy pomoc lekarska
 Na czynności doraźne
ratujące życie

 Ewakuacja ofiary z miejsca zagrożenia,

 Resuscytacja, reanimacja,

 Opanowanie groźnego krwawienia,

 Ułożenie na boku,

 Walka ze wstrząsem,

 Zabezpieczenie miejsca wypadku.

 Ewakuacja ofiary

W wypadku komunikacyjnym natychmiast

zabezpieczyć miejsce zdarzenia trójkątem
ostrzegawczym (bez takiego ostrzeżenia
zagrożenie może się rozszerzać).
 W wypadku innego rodzaju usunąć
przeszkody utrudniające lub
uniemożliwiające czynności ratownicze.
 Ewakuacja ofiary
 Jeślito możliwe, poszkodowanego należy
jak najdelikatniej wydobyć, by ułatwić
dalsze czynności ratownicze.
 Służy temu np. chwyt Rautka
 Wezwanie pomocy

 już w trakcie czynności doraźnych należy wezwać

pomoc. Pamiętać należy, iż wzywanie pomocy nie
może przerywać czynności ratowniczych. Dlatego
też konieczna jest współpraca innych osób.
 W sytuacji, w której brak jest chętnych do pomocy
należy powierzyć to zadanie konkretnej osobie,
błędem jest zdanie: „niech ktoś wezwie karetkę” –
w takiej sytuacji najczęściej nikt z gapiów nie
poczuje się zobligowany do wezwania pomocy.
 Wezwanie pomocy

 Wezwanie musi zawierać następujące informacje:

 Gdzie się to stało?
 Co się wydarzyło?
 Ile jest ofiar?
 Jakie są uszkodzenia ciała?
 Kto wzywa pomocy?
 W sytuacjach, w których z powodu lokalizacji
karetka może mieć problemy z odnalezieniem
miejsca zdarzenia, ważne jest, by ktoś czekał na
pogotowie w miejscu, do którego łatwo trafić.
 Pierwsza pomoc

w oczekiwaniu na przybycie karetki należy

kontynuować czynności ratujące życie, ale
również czas ten można wykorzystać na
zabiegi zmniejszające ból, minimalizujące
ryzyko dalszych uszkodzeń ciała czy
późniejszych powikłań – unieruchamianie
złamań, boczne ułożenie pacjenta, nałożenie
opatrunków na rany, okrycie rannego itp.
 Transport

 jedynymi środkami komunikacji,

nadającymi się do transportu chorych w
stanach zagrożenia życia, jak również
ciężko rannych, są karetki pogotowia
ratunkowego. Należy unikać
transportowania poszkodowanych innymi
środkami transportu, nawet jeśli wiązałoby
się to z wydłużeniem czasu dotarcia do
szpitala.
 Obowiązek udzielania pomocy

 prawny obowiązek udzielenia pomocy jest

określony artykułem 162 Kodeksu Karnego
(Ustawa z dnia 6.07.1997)
 § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu
grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty
życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego
rozstroju zdrowia nie udziela pomocy, mogąc jej
udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego
uszczerbku na zdrowiu – podlega karze pozbawienia
wolności do lat 3.
 Obowiązek udzielania pomocy

 § 2. Nie podlega karze, kto nie udziela

pomocy, do której jest konieczne poddanie się
zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w
których jest możliwa natychmiastowa pomoc ze
strony instytucji lub osoby bardziej do tego
powołanej.
 Reanimacja, ożywianie,
resuscytacja

 zabiegimające na celu przywrócenie

do życia osób znajdujących się w stanie
śmierci klinicznej.
 Reanimacja a resuscytacja

 Jeżeli w wyniku czynności ratowniczych oprócz

przywrócenia krążenia, oddychania i czynności
układu nerwowego, choremu wraca
świadomość, to jest to stan reanimacji.
 Jeżeli uzyskamy tylko przywrócenie
podstawowych funkcji życiowych bez powrotu
świadomości, to jest to stan resuscytacji.
Występuje on wtedy, gdy czynności ratownicze
zostały podjęte po upływie dłuższego okresu
czasu od momentu zaniknięcia objawów życia.
 Alfabet reanimacji

A – airway – czyli udrożnienie dróg

oddechowych
 B – breath – oddech (wspomaganie
oddechu)
 C – circulation – krążenie (masaż serca)
 D – drugs – leki
 E – electrostimulation – stymulacja
elektryczna
 Śmierć kliniczna

w okresie tym poszczególne narządy i

tkanki zachowują nieraz indywidualną
żywotność, co jeszcze daje szansę
przywrócenia do życia za pomocą
reanimacji, jeśli nie doszło do
nieodwracalnego uszkodzenia ważnych dla
życia ośrodków mózgowych, a zatem w
czasie nie dłuższym niż 3-4 minuty po
zatrzymaniu oddychania i krążenia.
 Gdzie szukamy tętna?

 Tętnice szyjne wewnętrzne (2-3 cm bocznie

od chrząstki tarczowatej)
 Tętnice promieniowe (wewnętrzne powierz-
chnie nadgarstków po stronie kciuka)
 Tętnice udowe (1/3 wewnętrzna pachwin)

 Tętnice pachowe (u małych dzieci)??

 Sposoby kontroli oddechu

 Wzrokowe (obserwacja ruchów klatki

piersiowej)
 Słuchowe (nasłuchiwanie szmerów
oddechowych)
 Palpacyjne (wyczuwanie ruchów
oddechowych)
 Cechy osoby nieprzytomnej

 Brak reakcji na bodźce słowne

 Brak reakcji na bodźce bólowe

 Z reguły ciało wiotkie

 Objawy nagłego zatrzymania
krążenia

 Pewne
 Brak tętna na dużych tętnicach
 Brak oddechu
 Osoba nieprzytomna
 Dodatkowe
 Sinica powłok
 Szerokie, sztywne źrenice
 Postępowanie resuscytacyjne
(wg Safara)

 I okres – natychmiast podejmowane Pierwsza

podstawowe czynności pomoc
resuscytacyjne przedlekarska
 II okres – rozszerzone czynności
resuscytacyjne (z wykorzystaniem
Kwalifikowana
środków pomocniczych – intubacja, opieka
leki, defibrylacja) medyczna
 III okres – intensywne leczenie
po resuscytacji
 Objawy zatrzymania krążenia

 brak tętna - badamy na tętnicach szyjnych

wspólnych lub promieniowych;
 brak oddychania - zatrzymanie krążenia może
nastąpić równocześnie z zatrzymaniem wentylacji
lub wkrótce potem; nie występuje zjawisko
odwrotne - zatrzymanie krążenia nie poprzedza
nigdy zatrzymania oddychania;
 brak odruchów (rozszerzenie i sztywność źrenic) -
rozszerzenie źrenic następuje 1- 1,5 min po ustaniu
krążenia mózgowego;
 Objawy zatrzymania krążenia

 wiotkość pacjenta - zatrzymanie krążenia powoduje

przerwanie ukrwienia ośrodkowego układu nerwowego, a to z
kolei jest przyczyną zniesienia napięcia wszyst-kich mięśni
prążkowanych; całkowicie zwiotczenie (w tym także mięśni
żuchwy - co jest szczególnie ważne dla podjęcia sztucznej
wentylacji) jest nieodłączną cechą zatrzymania krążenia;
utrzymanie napięcia mięśni dowodzi istniejącej czynności
serca;
 bladość lub sinica - bladość powłok miewa charakter
odruchowy i nie może służyć za podstawę do wniosko-wania o
stanie krążenia; sinica jest wyrazem obecności w tkankach
krwi o niedostatecznym wysyceniu tlenem.
 Podjęcie próby resuscytacji
jest celowe, gdy:
 zatrzymanie serca nastąpiło nagle na skutek
gwałtownych bodźców uszkadzających, jak np.:
 rażenie prądem,
 zatkanie dróg oddechowych,
 zawał mięśnia sercowego
 zatrzymanie serca jest skutkiem gwałtownych
zaburzeń ustrojowych, dających się odwrócić lub
usunąć, jak np.:
 bardzo obfity krwotok,
 nadmierne podrażnienie układu przywspółczulnego
 Z reguły skazane na
niepowodzenie są sytuacje,
gdy:
 zatrzymanie serca jest wynikiem od dawna toczącego
się w ustroju procesu chorobowego, np.:
 niewydolności krążenia,
 zapalenia płuc,
 ciężkiej miażdżycy,
 choroby nowotworowej.
 nie istnieje szansa wyrównania zaburzeń, które
doprowadziły do zatrzymania serca, np.:
 nieopanowane krwawienie z wielkiego naczynia (przerwanie
aorty, pęknięcie serca)
 nie podejmuje się jednocześnie wentylacji płuc.
 Ocena stanu poszkodowanego
i pierwsza pomoc
tak
Poszkodowany
przytomny Obserwacja

nie
Poszkodowany tak
Pozycja boczna
oddycha bezpieczna
nie
Czy zachowane tak
Udrożnienie dróg oddecho-
krążenie wych, sztuczny oddech
nie
Masaż serca,
sztuczny oddech
 Alfabet reanimacji

A – airway – czyli udrożnienie dróg

oddechowych
 B – breath – oddech (wspomaganie
oddechu)
 C – circulation – krążenie (masaż serca)
 D – drugs – leki
 E – electrostimulation – stymulacja
elektryczna
 Udrożnienie dróg
oddechowych
 Aby nasze czynności były efektywne powinniśmy
zapobiec niedrożności górnych dróg
oddechowych do której najczęściej dochodzi w
wyniku zapadania się języka blokującego
wejście do krtani. Aby to zrobić należy:
 skontrolować jamę ustną usuwając z niej resztki
pokarmu, protezy zębowe czy też muł ofiarom utonięć
 położyć chorego na wznak a następnie trzymając
jedną dłoń na czole ofiary odchylić głowę do tyłu oraz
jednocześnie dwoma palcami drugiej ręki unieść
podbródek do góry
 Udrożnienie dróg
oddechowych

 przesunąć żuchwę ku przodowi tak, aby

zęby dolne znalazły się przed górnymi
 Jeślipodejrzewamy uszkodzenie
kręgosłupa szyjnego nie powinniśmy
odginać głowy do tyłu. Możemy jednak
przesunąć żuchwę do przodu oraz
powinniśmy unieruchomić kręgosłup
 Alfabet reanimacji

A – airway – czyli udrożnienie dróg

oddechowych
 B – breath – oddech (wspomaganie
oddechu)
 C – circulation – krążenie (masaż serca)
 D – drugs – leki
 E – electrostimulation – stymulacja
elektryczna
 Sztuczne oddychanie

 tozabieg stosowany w celu przywrócenia

czynności oddechowej. Warunkiem
powodzenia zabiegu jest:
 natychmiastowe rozpoczęcie zabiegu,
 utrzymanie drożności dróg oddechowych,
 stosowanie do momentu rozpoczęcia
samoistnego oddychania.
 Sztuczne oddychanie

 Bezprzyrządowe
 metoda usta-usta (usta-usta nos)
 Przyrządowe
 Bez sztucznej drogi oddechowej
 maseczka twarzowa, worek samorozprężalny
 Ze sztuczną drogą oddechową
 rurka intubacyjna
 rurka tracheostomijna
 (maseczka krtaniowa- u dzieci większych)
 worek samorozprężalny lub respirator
 Sztuczne oddychanie

 Kolejność czynności przy metodzie „usta-usta":

 ratowanego układa się na wznak z barkami uniesionymi
około 10 cm nad poziom podłoża przez podłożenie
wałka lub zwiniętego koca w celu odchylenia głowy do
tyłu;
 ratownik oczyszcza jamę ustną ratowanego (muł
rzeczny w przypadku utonięć, ziemia, wydzielina, ciała
obce itp.) za pomocą palca lub gazy i podciąga do góry
żuchwę;
 Sztuczne oddychanie

 odciągając żuchwę jedną ręką i

odginając głowę ratowanego ku
tyłowi, drugą ręką położoną na
czole (kciuk i palec wskazujący
tej ręki zaciskają nozdrza)
ratownik wdmuchuje powietrze
do ust ratowanego bezpośrednio
albo przez cienki płat gazy i
czeka chwilę, aby umożliwić
ratowanemu samoistny wydech;
 Sztuczne oddychanie

 cykl ten powtarza się możliwie szybko przez

pierwszych 10 wdechów, a następnie zwalnia
się oddychanie do 12-14 oddechów na minutę;
wdmuchując powietrze do ust ratowanego,
należy kątem oka obserwować jego nadbrzusze
i klatkę piersiową; dowodem skutecznej
wentylacji jest ich rytmiczne unoszenie się oraz
słyszalny szmer wydechu następujący po
każdym wdechu.
Sztuczne oddychanie
Sztuczne oddychanie
Sztuczne oddychanie
Sztuczne oddychanie
 Sztuczne oddychanie - dzieci

 Częstość oddechów:
 noworodek, niemowlę:
40/min (1 wdech na 3 uciski mostka)
 dziecko większe:
20-30/min
 Sztuczne oddychanie - dzieci

 Głębokość wdechów:
 wg oceny ruchomości klatki piersiowej
 zazwyczaj ciśnienie ok. 20-30 cm H2O
 noworodkowy worek Ambu:
1 palec  5 cm H2O
 Czas trwania wdechu:
 ok. 0,5 sek.
Sztuczne oddychanie – dzieci
 Oddech zastępczy – warunki
powodzenia

 Natychmiastowe rozpoczęcie zabiegu

 Utrzymanie drożności dróg oddechowych

 Stosowanie do momentu rozpoczęcia

samoistnego oddychania
 Alfabet reanimacji

A – airway – czyli udrożnienie dróg

oddechowych
 B – breath – oddech (wspomaganie
oddechu)
 C – circulation – krążenie (masaż serca)
 D – drugs – leki
 E – electrostimulation – stymulacja
elektryczna
 Masaż serca

 to zabieg mający na celu przywrócenie akcji

serca.
 Ratowanego umieszcza się na twardym podłożu,
możliwie nisko (najlepiej na podłodze).
 Istotą zabiegu jest rytmiczne masowanie klatki
piersiowej między mostkiem a kręgosłupem
 Oraz jednoczesne prowadzenie wentylacji płuc
(resuscytacja krążeniowo-oddechowa – RKO)
 Masaż serca

 Rytmiczne uciski dolnej części mostka

w kierunku kręgosłupa – daje ok. 10-
40% normalnego rzutu serca
 Ilość ta zapobiega przez 1-2 h śmierci
mózgu, ale nie wystarcza, by przywrócić
świadomość
 Masaż serca

 Klęcząc lub stojąc

obok ofiary,
ratownik
rytmicznie i dość
silnie uciska w 1/3
mostka,
 Masaż serca
 w rytmie 60-70 (100) razy na
minutę.
 Według wytycznych Europej-
skiej Rady Resuscytacji z
2000 roku nie ma już po-
działu na 1 i 2 ratowników.
 Według wytycznych Europej-
skiej Rady Resuscytacji z
2005 roku : 30 uciśnięć
mostka na 2 wdechy,
rozpoczyna się od uciśnięć
klatki piersiowej.
 Warunki skutecznego masażu serca

 Twarde podłoże
 Właściwy punkt przyłożenia rąk:
 1/3 dolna mostka (2 palce powyżej końca
mostka)
 Do klatki piersiowej przylegają tylko
nadgarstki!!!
 Właściwa częstość uciśnięć (80-100/min)
 Głębokość ucisku 3-5 cm
 Wyprostowane ramiona
 Powikłania masażu serca

 Urazy żeber
 Wyłamanie mostka

 Odma opłucnej

 Pęknięcie żołądka

 Obrażenia narządów wewnętrznych

(wątroba, śledziona)
 Masaż serca – noworodki

 Miejsce ucisku
 w połowie mostka
 Technika masażu
 noworodek, małe niemowlę
 dwoma palcami jednej ręki
 kciukami
Masaż serca – noworodki
Masaż serca - noworodki
 Masaż serca - noworodki

 Częstość ucisków:
 noworodek, niemowlę: 120/min
 dziecko większe: 100/min.
 Siła ucisku:
 ugięcie klatki piersiowej ok. 2-3 cm
 fala tętna na tętnicach udowych
 Masaż serca – dzieci

 Mostek uciska się kłębem

prawego nadgarstka,
podtrzymując plecy
dziecka lewą dłonią.
 Częstotliwość ucisków:
ok. 100/min.
 Co 5 ucisków 1 wdech.
 Objawy skutecznej reanimacji

 Obecność ruchów klatki piersiowej podczas

wentylacji
 Obecność tętna na dużych naczyniach
przy każdym uciśnięciu mostka
 Zaróżowienie skóry pacjenta

 Zwężenie się źrenic

 Pojawianie się poronnych oddechów pacjenta

 Powrót świadomości u niektórych

 Reanimacja – duże szanse
powodzenia

 Gdy NZK jest efektem gwałtownych,

odwracalnych procesów, jak: gwałtowny
krwotok, niedrożność dróg
oddechowych, zawał mięśnia
sercowego, wstrząs, porażenie prądem,
niektóre zatrucia, zaburzenia
metaboliczne, tamponada osierdzia,
odma opłucnowa
 Reanimacja – nikłe szanse
powodzenia
 NZK jest wynikiem długotrwałego procesu
chorobowego, jak: przewlekła niewydolność
krążenia, nerek, oddechowa, rozsiany pro-
ces nowotworowy, uogólniona miażdżyca
 Nie istnieje możliwość usunięcia przyczyny
NZK – gwałtowny krwotok wewnętrzny,
niektóre zatrucia, wstrząs septyczny
 Przerwanie postępowania
resuscytacyjnego

 Zawsze jest decyzją lekarza

 Następuje w chwili stwierdzenia
nieodwracalnych cech śmierci
 Następuje w chwili powrotu
hemodynamicznie skutecznej pracy
serca i stabilizacji stanu pacjenta
 Błędy podczas resuscytacji

 Zbyt długa przerwa w czynnościach

reanimacyjnych (nie powinna trwać
powyżej 5s, wyjątek – intubacja, <15s)
 Uciskanie górnej części mostka
 Uciskanie okolicy serca (na lewo
od mostka)
 Odrywanie dłoni od klatki piersiowej
pomiędzy uciśnięciami
 Błędy podczas resuscytacji cd.

 Ucisk żeber pacjenta palcami ratownika

 Brak kontroli efektów reanimacji w
krótkich i regularnych odstępach czasu
 Brak synchronizacji wentylacji i masażu
serca
 Alfabet reanimacji

A – airway – czyli udrożnienie dróg

oddechowych
 B – breath – oddech (wspomaganie
oddechu)
 C – circulation – krążenie (masaż serca)
 D – drugs – leki
 E – electrostimulation – stymulacja
elektryczna
 Leki w reanimacji

 Mogą być stosowane tylko na zlecenie

lekarza
 Ich podawanie nie wchodzi więc w zakres
pierwszej pomocy przedlekarskiej
 W zasadzie jedyną skuteczną drogą podaży
jest droga dożylna
 Wyjątkowo – podjęzykowo, dotchawiczo
lub do jamy szpikowej (noworodki)
 Alfabet reanimacji

A – airway – czyli udrożnienie dróg

oddechowych
 B – breath – oddech (wspomaganie
oddechu)
 C – circulation – krążenie (masaż serca)
 D – drugs – leki
 E – electrostimulation – stymulacja
elektryczna
 Stymulacja elektryczna

 Jestrównież w zasadzie zarezerwowana dla

wykwalifikowanego personelu, choć od
2005 roku jest również częścią pierwszej
pomocy przedlekarskiej
 Polega na przywróceniu rytmu serca przy
użyciu bodźca elektrycznego
 Kardiowersja – (zawsze w znieczuleniu), z
koordynacją z czynnością serca
 Defibrylacja – bez koordynacji z czynnością
serca (w migotaniu komór)
 Stymulacja elektryczna

 Programy publicznego dostępu do defibrylacji

są zalecane w miejscach, w których
spodziewane użycie automatycznego
defibrylatora zewnętrznego przez świadków
NZK przekracza 1 raz w ciągu 2 lat
 Po jednej defibrylacji należy podjąć RKO i
prowadzić ją przez 2 minuty bez sprawdzania
oznak życia czy analizy tętna
 Reanimacja

 Warunkiem powodzenia reanimacji jest

dostatecznie wczesne podjęcie zabiegów
reanimacyjnych, prawidłowe ich
wykonanie, a następnie wezwanie
kwalifikowanej pomocy medycznej.
 Decyzja zaniechania akcji ratowniczej
należy do lekarza.
 Zasady udzielania pierwszej
pomocy

 Podczas udzielania pierwszej pomocy

należy usunąć z bezpośredniego otoczenia
chorego wszystkie osoby, których obecność
nie jest potrzebna, a które mogą utrudniać
sprawność działania.
 Należy zatrzymać te, które mogą pomóc w
czynnościach ratowniczych, transporcie,
unieruchomieniu itp.
 Zasady udzielania pierwszej
pomocy

 Należyzawsze pamiętać, że przy udzielaniu

pierwszej pomocy obowiązuje zachowanie
maksymalnej czystości, gdyż
zanieczyszczenie rany może doprowadzić
do zakażenia i późniejszych powikłań.
 Zasady udzielania pierwszej
pomocy
 Jeśli zachodzi konieczność obnażenia uszkodzonej
części ciała, to należy tego dokonać z największą
ostrożnością; zdejmuje się wówczas najpierw
ubranie ze zdrowej okolicy ciała, a dopiero później
- z uszkodzonych.
 W pewnych sytuacjach lepiej jest ubranie lub
obuwie przeciąć (złamanie otwarte, zmiażdżenie,
silne przyklejenie się odzieży do ran, przy dużych
obrzękach itp.).
 Postępowanie ratownicze

 Do podstawowych czynności składających się na

postępowanie ratownicze należą:
 przywrócenie drożności dróg oddechowych,
 zastosowanie w razie potrzeby sztucznego oddychania,
 pośredni masaż serca, gdy występują cechy przerwania
krążenia (zagadnienia te zostały omówione powyżej),
 zatamowanie krwotoku i właściwe ułożenie chorego,
 w razie rozpoznania lub podejrzenia wstrząsu
urazowego natychmiastowe rozpoczęcie postępowania
przeciwwstrząsowego,
 Postępowanie ratownicze

 Do podstawowych czynności składających się na

postępowanie ratownicze należą (cd.):
 zamknięcie odmy otwartej, odbarczenie odmy
ciśnieniowej, ułożenie chorego na tej stronie klatki
piersiowej, po której stwierdza się rozległe złamania
żeber w celu uniknięcia ruchów opacznych,
 w razie potrzeby zastosowanie środków
przeciwbólowych,
 założenie opatrunków,
 unieruchomienie złamań i zwichnięć,
 Postępowanie ratownicze

 Do podstawowych czynności składających

się na postępowanie ratownicze należą (cd.):
 ułożenie chorego nieprzytomnego w „pozycji
bocznej ustalonej", jeżeli nie ma do tego
przeciwwskazań (np. złamania kręgosłupa),
 przekazanie chorego do szpitala w celu
udzielenia pomocy kwalifikowanej.
 Krwotoki (krwawienia)

 Krwotokiem nazywamy nagłą utratę krwi

(dużej ilości w krótkim czasie), prowadzącą
do zaburzeń ogólnoustrojowych, a nawet
zagrożenia życia.
 Krwawienie – to powolna utrata krwi,
początkowo nie dająca objawów
klinicznych.
 Krwotok tętniczy

 gwałtowne tryskanie z rany żywoczerwonej krwi:

przy zranieniu większych tętnic krew tryska falami
wyrzucanymi w rytmie tętna.
 Pierwsza pomoc polega na natychmiastowym
zatrzymaniu krwotoku.
 Uszkodzoną tętnicę należy ucisnąć powyżej rany.

 Można to wykonać stosunkowo łatwo w tych

miejscach, gdzie tętnica przebiega
powierzchownie i może być przyciśnięta do kości.
Krwotok tętniczy - miejsca
ucisku tętnic
 Krwotok tętniczy

 Tego rodzaju zatrzymanie krwotoku może być

tylko krótkotrwałe, do czasu nałożenia na ranę
opatrunku uciskowego.
 Wszelkie krwotoki w obrębie kończyn
należy tamować opatrunkiem uciskowym
nałożonym na ranę.
 W wyjątkowych przypadkach stosuje się
okrężne uciśnięcie całej kończyny za
pomocą elastycznej opaski uciskowej.
 Krwotok żylny

 Charakteryzuje się wypływaniem z rany

krwi koloru ciemnego.
 W tych przypadkach do zatrzymania
krwotoku wystarcza założenie opatrunku
uciskowego.
 Krwawienie po ekstrakcji zęba

 Zatrzymuje się przez założenie małego

tamponu z gazy.
 W przypadku przedłużonego krwawienia
konieczna jest wizyta u lekarza
 U chorych na hemofilię bywa niebezpieczny
dla życia
 Krwawienie z nosa

 Chorego należy wygodnie posadzić (nie wolno

kłaść),
 Pochylić głowę do przodu

 Na nos, czoło i kark położyć zimny kompres.

 Nie należy łykać krwi (może o wywołać wymioty)

 Do nozdrzy wsunąć tampon gazy nasycony

uprzednio wodą destylowaną (koniec tamponu
powinien wystawać z nosa),
 Część źródeł nie zaleca zatykania nozdrzy
 Krwawienia i krwotoki
wewnętrzne

 mogą objawiać się wypływaniem krwi na

zewnątrz otworami naturalnymi ciała
 lub też mogą pozostawać niewidoczne - są
to wylewy krwi do jam ciała
 Krew wypływająca z ust może pochodzić z
płuc lub z przewodu pokarmowego.
 Krwawienie z ust

 Krwotok płucny charakteryzuje się wypływaniem

z ust krwi żywoczerwonej, pienistej.
 Chorego należy umieścić w pozycji półleżącej, na
klatkę piersiową położyć worek z lodem.
 Krwotok żołądkowy objawia się wymiotami
krwawymi, przy czym krew jest zwykle ciemna,
czasem przypomina fusy od kawy.
 Chorego należy ułożyć wygodnie z lekko uniesionym
tułowiem, na okolicę żołądka położyć zimny okład.
 Krwotoki do jam ciała

 W takich sytuacjach nie widać wynaczynionej

krwi, gdyż zbiera się ona w jamie otrzewnej,
opłucnowej itp.
 Do krwotoków wewnętrznych dochodzi
najczęściej po tępych urazach brzucha.
 Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu objawów
wstrząsu.
 Zatrzymanie krwotoku wewnętrznego wymaga
interwencji chirurgicznej.
 Wstrząs

 Wstrząs jest zagrażającym życiu

zaburzeniem krążenia, które wynika z
dysproporcji pomiędzy pożądanym a
rzeczywistym zaopatrzeniem w krew.
 Występujące niedostateczne zaopatrzenie
tkanek może być spowodowane różnymi
przyczynami
 Wstrząs - przyczyny

 Zmniejszenieobjętości krwi krążącej -

wstrząs hipowolemiczny
 utrata krwi na zewnątrz lub do wewnątrz,
 utrata osocza,
 utrata wody lub soli (w wyniku masywnych
wymiotów lub biegunki).
 Zmniejszenie wydolności serca - wstrząs
kardiogenny.
 Wstrząs - przyczyny

 Powiększeniepojemności układu
naczyniowego przy niezmienionej objętości
masy krwi krążącej - wstrząs
przywspółczulno-naczyniowy
 na drodze wadliwej regulacji przez układ nerwowy -
ból, przerażenie, nagłe bodźce termiczne mogą
wywołać gwałtowne rozszerzenie naczyń i zwolnienie
tętna powodując spadek ciśnienia krwi,
 na skutek zatrucia - wstrząs septyczny lub toksyczny,

 w wyniku reakcji uczuleniowej - wstrząs

anafilaktyczny.
 Wstrząs - objawy

 Objawy wstrząsu są proporcjonalne do ciężkości

i okresu działania jego przyczyny:
 szybki, płytki oddech,
 bladość i chłód skóry,
 wargi przybierają odcień bladosiny,
 bledną łożyska paznokci, po ich uciśnięciu bardzo
powoli różowieją,
 chory jest niespokojny i lękliwy, drży,
 na czole występuje zimny, lepki pot,
 bardzo wysokie tętno (180-200 uderzeń na minutę).
 Wstrząs - postępowanie

 Czynności ratujące:
 tamujemy krwawienia (jeśli jest to krwawienie zewnętrzne),
 układamy chorego w pozycji przeciwwstrząsowej (nogi
uniesione na wysokość około 30-40 cm powyżej poziomu
głowy),
 chronimy przed utratą ciepła,
 uspokajamy chorego,
 systematycznie kontrolujemy tętno i oddech (co 1 minutę),
 zakaz palenia oraz podawania pokarmu i alkoholu,
 nie wolno przewozić chorego przypadkowym środkiem
transportu.
Pozycja przeciwwstrząsowa
 Wstrząs - postępowanie

 Ułożenie przeciwstrząsowe nie powinno być

stosowane przy urazach czaszkowo-
mózgowych, duszności, nagłych bólach w
klatce piersiowej i nadbrzuszu.
 Wstrząs kardiogenny

 Inną postać ma wstrząs sercopochodny

(kardiogenny) spowodowany spadkiem wydajności
serca. Występuje on nieraz w trakcie długotrwałej
choroby serca, a powstaje na skutek zawału serca
mięśniowego lub zatoru tętnicy płucnej.
Charakteryzuje się bólem w klatce piersiowej i
śmiertelną trwogą, wzmożonym wypełnianiem się
żył szyjnych, pacjent odczuwa duszność, może
wystąpić rzężący oddech i wydzielina przy kaszlu
podbarwiona krwią. Ciśnienie krwi spada, nieraz
obserwuje się zwolnienie akcji serca.
 Objawy wstrząsu
sercopochodnego

 szybkie, słabo wyczuwalne tętno,

 zimna, blada skóra,

 zimny pot,

 drżenia.
 Postępowanie we wstrząsie
kardiogennym

 Czynności ratujące:
 sprawdzamy podstawowe funkcje życiowe,
 układamy poszkodowanego z lekko uniesioną górną
częścią ciała (podobnie jak w przypadku zawału serca),
 chronimy przed utratą ciepła,
 uspokajamy chorego.
 Przy wstrząsie kardiogennym nie wolno stosować
pozycji przeciwstrząsowej, która dodatkowo
obciąży krwią niewydolne serce.
 Ciało obce – postępowanie

 Ciała obce pozostawia się w ranie. Wyjąć je może

tylko lekarz
 Ciała obce mogą być usuwane z rany tylko przez
lekarza i ta czynność nie wchodzi w zakres pierwszej
pomocy. Niewprawne próby usuwania grożą
pozostawieniem w ranie fragmentów ciała obcego, a
także stanowią niebezpieczeństwo wprowadzenia
dodatkowego zakażenia.
 Większe ciała obce o gładkich brzegach często
tamponują ranę i zapobiegają tym samym powstaniu
dużego krwawienia.
 Ciało obce w oku

 Gdy ciało obce znajduje się pod górną powieką,

polecamy pacjentowi kierować wzrok ku dołowi.
Górną powiekę nakładamy na dolną. Wówczas rzęsy
dolnej powieki "wymiatają" wewnętrzną stroną
powieki górnej.
 W przypadku gdy ciało obce znajduje się pod dolna
powieką, polecamy pacjentowi patrzeć w górę.
Odchylamy powiekę na około 0,5 cm i usuwamy
ciało obce wilgotnym rożkiem chusteczki do nosa,
kierując się od strony zewnętrznej do nosa.
 Ciało obce w oku

 Nie usuwać szkieł kontaktowych.

 Ciała obce znajdujące się w gałce ocznej
usunąć może tylko lekarz. Należy pamiętać,
że nieumiejętne usuwanie grozi ciężkim
uszkodzeniem oka.
 Ciało obce w nosie i uchu

 Ciało obce w nosie

 Jedyne co może zrobić poszkodowany to zatkać druga
dziurkę i spróbować wydmuchnąć.
 Użycie jakichkolwiek narzędzi grozi wystąpieniem
krwawienia.
 Ciało obce w uchu
 Należy spróbować przez zwyczajne potrząsanie głową.
 Nie wolno manipulować w przewodzie słuchowym.
 Ciało obce w przełyku

 Utkwienie w przełyku ciała obcego jest

brane pod uwagę w przypadku ściskającego
bólu i trudności w przełykaniu. W takiej
sytuacji chorego należy sprowokować do
wymiotów.
 Ciało obce w tchawicy

 Najskuteczniejszą metodą jest tzw. chwyt

Heimlicha, nazywany też tłocznią brzuszną.
Uwaga! Upewnij się, że masz do czynienia z
udławieniem, a nie z atakiem serca!
 Ratujący staje z tyłu za pacjentem. Obejmuje go
oburącz za brzuch tak, aby dłonie zetknęły się na
brzuchu powyżej pępka. Nagłym ruchem przyciska go
mocno do siebie powodując gwałtowne zwiększenie się
tłoczni brzusznej działającej z kolei na klatkę piersiową.
Ciało obce bywa w ten sposób gwałtownie "wyciśnięte"
z tchawicy na zewnątrz.
 Ciało obce w tchawicy

 Można również tą czynność wykonać u pacjenta

leżącego. Ratujący klęka przed pacjentem i
kładzie mu obydwie ręce na nadbrzusze ponad
pępkiem. Teraz przez gwałtowne ściśnięcie
zwiększa się ciśnienie tłoczni brzusznej.
 Gdy się dławisz, a jesteś sam, spróbuj wykonać
manewr na sobie, kładąc zaciśniętą pięść
wewnętrzną stroną na brzuchu nieco powyżej
pępka i obejmując ją drugą dłonią. Możesz też
posłużyć się czymkolwiek, co popchnie przeponę
od dołu.
 Ciało obce w tchawicy

 Rękoczyn Heimlicha – przeciwwskazania

 Kobiety w ciąży
 Ludzie o znacznej otyłości
 Pacjenci nieprzytomni
 Dzieci
 Ciało obce w tchawicy

 Udławienia u dzieci do 1 roku życia

 Nie rób nic, jeśli dziecko może oddychać, wydawać
dźwięki lub gdy kaszle. Te objawy oznaczają, że do
tchawicy dociera powietrze i dziecko samo wykrztusi z
tchawicy to, co się tam znalazło. Wszelkie środki, które
zastosujesz mogą zaburzyć ten naturalny proces i
częściowe zablokowanie dróg oddechowych
przekształci się w ich całkowite zatkanie.

 Uważnie obserwuj co się dzieje, gdy trzeba -

interweniuj.
 Ciało obce w tchawicy

 Dzieci do 1 roku życia

 Gdy nie może oddychać ani wydawać
dźwięków przełóż je sobie przez rękę, twarzą
do dołu, tak, żeby jego głowa znalazła się niżej
niż tułów.
 Nie uciskaj brzucha niemowlęcia.
 Nasadą dłoni wykonaj z wyczuciem 5 uderzeń
w plecki dziecka, w miejsce pomiędzy
łopatkami.
 Ciało obce w tchawicy

 Dzieci do 1 roku życia

 Jeśli uderzenia w plecy nie dadzą rezultatu, zastosuj 5
szybkich uciśnięć poniżej klatki piersiowej.
 Aby to zrobić, odwróć dziecko na plecy. Połóż je sobie na
udach, aby jego głowa była poniżej tułowia. Palce wskazujący
i środkowy jednej ręki połóż poniżej dolnej części mostka i
wykonaj 5 szybko po sobie następujących uciśnięć.
 Jeśli i to nie przyniesie rezultatów, odblokuj drogi
oddechowe, chwytając język i żuchwę niemowlęcia między
kciuk i palec.
 Sprawdź, czy nie widać obcego ciała w gardle. Spróbuj je
wyciągnąć tylko, gdy jest dobrze widoczne.
 Ciało obce w tchawicy

 Dzieci do 1 roku życia

 Jeśli klatka piersiowa się nie unosi, powtórz sekwencję -
5 uderzeń w plecy i 5 uciśnięć - aż do skutku, każąc
komuś wezwać pogotowie ratunkowe.
 Gdy dławi się większe dziecko (powyżej 1 roku życia) -
połóż je na podłodze twarzą do góry i dalej postępuj tak
jak w przypadku dorosłego, który leży, ale uklęknij u
stóp dziecka.
 Zastosuj manewr Heimlicha (tłocznia brzuszna),
używając obu dłoni, kładąc nasadę dłoni znajdującej się
pod spodem na brzuchu, między pępkiem a dolnymi
żebrami. Wykonuj manewr delikatnie.
 Ciało obce w tchawicy

 Wykonuje się 5 serii po 5 razy, gdy to nie

przyniesie oczekiwanego rezultatu
 w ostateczności wykonujemy ciśnieniowe
przepchnięcie ciała obcego tj. metodą usta-usta,
zamknięcie nosa, koniecznie rękoczyn Sellica i
nagły, energiczny wdmuch powietrza.
 Jedno płuco w zupełności wystarcza, aby
prawidłowo utlenić krew.
 Bandażowanie

 polega na nakładaniu opasek zwanych bandażami

w celu umocowania opatrunku lub
unieruchomienia stawu bądź kończyny.
 Stosujemy opaski z gazy lub innego materiału (np.
bandaż elastyczny wykonany z rozciągliwego
materiału czy przylepca), dzięki którym lepiej
utrzymywany jest opatrunek lub lepiej
unieruchomiona jest owinięta część ciała.
 Rodzaje opatrunków

 Wyróżniamy następujące rodzaje opatrunków:

 opatrunek ochronny - zakładany na rany w celu ochrony
przed szkodliwym działaniem środowiska
zewnętrznego (przede wszystkim przed zakażeniem),
 opatrunek uciskowy - stosowany w celu zatrzymania
krwawienia,
 opatrunek unieruchamiający - stosowany w
przypadkach złamań, zwichnięć oraz w rozległych
uszkodzeniach (np. zmiażdżenie kończyny).
 Unieruchamianie kończyn

 Unieruchomienie - złamanie i zwichnięcie należy

unieruchomić bez uprzednich prób repozycji w takim
ustawieniu, w jakim kończyna znajduje się po wypadku.
 Przy złamaniach obowiązuje unieruchomienie przynajmniej
dwu sąsiednich stawów, pomiędzy którymi kość uległa
złamaniu.
 W przypadku zwichnięć unieruchamiamy zwichnięty staw.
Postępowanie z osobą nieprzytomną polega na ułożeniu
ratowanego w „pozycji bocz­nej ustalonej", która zapobiega
zapadaniu języka i zachłyśnięciu się treścią pokarmową.
 Ułożenie pacjenta

 Przy zachowanym oddechu – pozycja boczna

bezpieczna
 Przy braku oddechu – na wznak na twardym
podłożu (i reanimacja)
 Po udanej reanimacji – pozycja boczna bezpieczna
 Pacjent przytomny może być pozostawiony w
pozycji dla niego wygodnej, ale wymaga
wnikliwej obserwacji
 Ułożenie pacjenta – pozycja
boczna bezpieczna

 Na boku
 Usta stanowią
najniższy punkt ciała
 Tchawica przebiega
skośnie w dół
 Należy odciągnąć
szyję i odgiąć głowę
 Ułożenie pacjenta
przytomnego
 Na wznak z lekko uniesioną głową – pozycja relaksowa
 Na wznak z wałkiem pod kolanami – przy urazie (bólu)
brzucha
 Z uniesionymi nogami (30-40 cm) – pozycja
przeciwwstrząsowa (lub całe ciało głową w dół – 10-
15°)
 Z uniesionym tułowiem – urazy czaszkowo-mózgowe, lekka
duszność
 Pozycja półsiedząca (z podparciem rękami) – znaczna
duszność, uraz klatki piersiowej
 Płasko na wznak – uraz kręgosłupa
 Zatrucia - postępowanie
ogólne
 Właściwe rozpoznanie rodzaju zatrucia decyduje o
rokowaniu!
 Podejrzenie zatrucia zachodzi w razie:
 obecności resztek trucizny lub podobnych oznak (np.
pustych opakowań po lekach, woni gazu itp.)
 uzyskania określonych informacji od pacjenta lub jego
otoczenia (np. list pożegnalny)
 obrazu ciężkiego, nagłego zachorowania z zaburzeniami
lub utratą przytomności, szczególnie u ludzi młodych, bez
uchwytnej przyczyny lub przeszłości chorobowej.
 Zatrucia - postępowanie
ogólne

 Natychmiastowe wstępne czynności ratownicze:

 Podtrzymanie funkcji życiowych. Przy podejrzeniu
lub pewności nagłego zatrzymania krążenia -
natychmiast podjąć resuscytację.
 Należy zachować ostrożność, gdy zachodzi
niebezpieczeństwo dalszych zatruć (np. trujące gazy,
trucizny skórne).
 Przy pewnych rodzajach zatruć, np. cyjanowodorem,
tylko natychmiastowe podanie odtrutki rokuje
powodzenie resuscytacji.
 Zatrucia - postępowanie
ogólne

 Odtruwanie
 Przewód pokarmowy
 Podać do picia dużo płynów (z wyjątkiem mleka i
alkoholu).
 Wywołać wymioty drażniąc tylną ścianę gardła.

 Wyjątki

 Nie wywoływać wymiotów przy zatruciu kwasami lub

ługami, środkami piorącymi, rozpuszczalnikami, u chorych
nieprzytomnych lub z drgawkami.
 Po spożyciu kwasów, ługów, metali ciężkich lub fenoli
podawać do picia dużo wody (celem rozcieńczenia trucizny).
Dalsze postępowanie pod nadzorem lekarza.
 Zatrucia - postępowanie
ogólne
 Odtruwanie
 Śluzówki
 Płukać bieżącą wodą! Nie stosować żadnych rozpuszczalników ani
benzyny!
 Oczy
 Płukać bieżącą wodą.
 Cząstki stałe (np. wapna) usuwać chusteczką lub wacikiem w
kierunku donosowym.
 Drogi oddechowe i płuca
 Dużo świeżego powietrza lub tlenu. Przy zatruciu gazami
drażniącymi lub parami metali ciężkich stosować, w miarę
możliwości, deksametazon w aerozolu celem zmniejszenia
toksycznego uszkodzenia tkanki płucnej.
 Zatrucia - postępowanie
ogólne

 Odtruwanie w postępowaniu lekarskim to

farmakologiczne wywołanie wymiotów,
płukanie żołądka, podanie adsorbentów (np.
węgla aktywowanego), wywołanie
szybkiego opróżnienia jelit oraz inne
metody szybkiej eliminacji toksyny z krwi i
krążenia.
 Zatrucia - postępowanie
ogólne

 Odtrutki
 Tylko w nielicznych zatruciach dysponujemy
specyficznymi odtrutkami.
 Ich zastosowanie zależy od decyzji lekarskiej.
 !!! Już w czasie wstępnych czynności ratowniczych
należy zabezpieczyć resztki trucizny i powiadomić
lekarza-ratownika oraz ośrodek leczenia zatruć. Należy
poinformować, możliwie dokładnie, o rodzaju zatrucia i
stanie pacjenta.
 Postępowanie ratownicze powinien
cechować spokój i rozwaga
 Nadmierny pośpiech nie jest wskazany