ENDOKRINI SISTEM

hipofiza pinealna žlezda

tireoidea paratireoidne žlezde

DNES

nadbubrežna žlezda

pankreas

ovarijum

- sinteza i sekrecija signalnih molekula (hormoni i hormonski aktivne

supstance)
testis - endokrine žlezde
- regulacija aktivnosti različitih ciljnih ćelija, tkiva i organa
- pojedinačne ili grupisane
- održavanje homeostaze, koordinisanje rasta i razvoja
endokrine žlezdane ćelije
 Hemijske klase jedinjenja sa hormonskom aktivnošću

- peptidi/proteini/GP - hipotalamus, hipofiza, tiroidea, paratiroidea,

pankreas,DNES; ne zahtevaju transportne proteine

- steroidi - derivati holesterola; testis, ovarijum, nadbubrežne

žlezde; u cirkulaciji se vezuju za transportne proteine

- derivati i analozi AK - neuroni, pinealna žlezda, medula nadbubega,

tiroidea; neki zahtevaju vezivanje sa transportnim proteinima, neki
ne
 Delovanje hormona na ciljne ćelije

endokrina kontrola parakrina kontrola autokrina kontrola

 Opšti mehanizam delovanja hormona

- peptidni hormoni - steroidi

- kateholamini - TH
HIPOTALAMUS
- veza endokrinog i nervnog sistema
- neuroendokrinologija (CNS, ANS, endorkini, imuni)

- hormoni (oksitocin i vazopresin)

- osobađajući/inhibirajući hormoni i faktori (direktna regulacija hipofize)
- indirektna regulacija drugih endokrinih žlezda

HPTL

oslobađajući hormoni hipofiza inhibirajući hormoni

ciljne ćelije
HIPOFIZA
 Pozicija, anatomske i histoanatomske karakteristike
hipotalamus
mozak
hipofiza

10 x 13 x 6 mm
~1 g
kapsula...

Funkcionalne komponente

Adenohipofiza (žlezdana) Neurohipofiza (neurosekretna)

- pars distalis - pars nervosa
- pars intermedia - eminentia mediana
- pars tuberalis - infundibulum
 Embrionalno poreklo

pod diencefalona
(nervno tkivo)
1. 2.
Ratkeov
džep

ektoderm
krova
usta

Pars
3. tuberalis

Infundibulum Pars distalis

Pars
Ratkeov
nervosa
džep
Pars
ektoderm krova usne intermedia
duplje
 Vaskularizacija
(od unutrašnje karotidne arterije)

snabdeva:
pars tuberalis
eminentia mediana
infundibulum
primarni kapilarni pleksus

snabdeva: pars nervosa

sekundarni kapilarni pleksus

Adenohipofiza - pregled funkcija
 Hormoni adenohipofize

1. somatotropni hormon (hormon rasta = STH, GH; protein; rast tela)

2. prolaktin (PRL; protein; razviće mlečnih žlezda, formiranje mleka)

3. adrenokortikotropni hormon (POMC, GP ACTH; polipeptid; stimuliše

sekreciju hormona kore NBŽ)

4. tireotropni hormon (tireostimulirajući hormon, TSH; GP; funkcija

tireoidee)

5. gonadotropni hormoni (GnH: FSH, GP; stimuliše razviće folikula i

spermatogenezu; i LH, GP; sazrevanje folikula, ovulacija, održava
funkciju Lejdigovih ćelija)
 lin
gr
e GHRH GH somatostatin

CRH ACTH CRIF, negativna povratna sprega

TRH TSH negativna povratna sprega

GnRH FSH, LH negativna povratna sprega

PRF, TRH i VIP prolaktin dopamin, PIF

Histološka organizacija pars distalis i pars tuberalis*
(* ACTH, FSH, LH)

- hromofilne ćelije ~50%

acidofilne ~40%
bazofilne~10%
- hromofobne ćelije ~50%
- fibroblasti
- kolagena vlakna
- fenestrirani kapilari
 n e iln e
il f
c ido f ba
z o
a

Somatotropne i prolaktinske

n e
fo b
m o Tireotropne, gonadotropne i
h ro kortikotropne
 Somatotropne ćelije

- ovalne do višeugaone ćelije

- euhromatski centralno postavljen nukleus
- hormon rasta
 Prolaktinske ćelije

- krupne, višeugaone ili ovalne

- euhromatski nukleus centralno postavljen
- granule PRL
- periodična promena nivoa sekrecije – hipertrofija, hiperplazija –
krinofagija

- stimulacija rasta testisa, sazrevanje spermatozoida

 Adrenokortikotropne ćelije

- višeugaone, ovalne ili izdužene, sa nastavcima

- nukleus sferičan, postavljen ekscentrično
- manji broj pleomorfnih granula na periferiji ćelije
- proizvod: POMC  ACTH
 Gonadotropne ćelije

- ovalnog ili nepravilnog oblika

- nukleus sferičan, postavljen ekscentrično
- sintetišu jedan ili oba hormona (3 populacije ćelija?)
FSH
ženski pol - stimuliše folikulogenezu
muški pol - stimuliše spermatogenezu i razvoj semenih kanalića

LH
ženski pol - utiče na sazrevanje Grafovog folikula
muški pol - deluje na Lejdigove ćelije da sintetišu testosteron.
 Tireotropne ćelije

- višeugaone do ovalno izdužene

- okrugao ili ovalan nukleus
- granule ujednačene veličine, uz plazminu membranu
- glavni proizvod – TSH
 Folikulo-stelatne ćelije

- spojni kompleksi i pukotinaste veze

- nemaju sekretne granule
- funkcije:
strukturna i metabolička potpora
fagocitoza, AGP-ćelije
komunikacija između ćelija hipofize
stem-ćelije (?)
 Pars intermedia

folikuli – folikularne ćelije

koloid (?)

- bazofilne ćelije (ACTH? - MSH -)

- hromofobne ćelije
(folikulo-stelatne/glijske)

- fenestrirani kapilari

- funkcija kod ljudi?

(glavni proizvodi su α-MSH i β-endorfin)

Makoto Takeuchi (2001) The Mammalian Pars Intermedia —Structure and Function—Zoological Science, 18(2):133-144.
Histološka organizacija neurohipofize

Neurohipofiza (neurosekretorna)
- pars nervosa
- eminentia mediana
- infundibulum
 Hormoni neurohipofize

1. oksitocin
2. vazopresin (antidiuretički hormon)
- nemijelinizirani aksoni neurosekretnih ćelija iz PV i SO nukleusa
- Herring-ova tela (Oxy ili Vas)
- fenestrirani kapilari
- fibroblasti i kolagena vlakna, mastociti, pituiciti
 Pituiciti

- okrugao ili ovalan nukleus

- nepravilan oblik, dugi citoplazmatski nastavci
- intermedijarni filamenti od GAFP proteina

- mehanička i metabolička potpora aksonima neurosekretnih ćelija

- regulacija oslobađanja oksitocina i vazopresina
 Herring-ova tela

oksitocin
ili
vazopresin
neurofizin
ATP
D. Scheele, N. Striepens, O.
Guturkun, S. Deutschlander, W.
Maier, K. M. Kendrick, R.
Hurlemann (2012)
The Journal of Neuroscience, 32(46):
16074 –16079
Pinealna žlezda
 korteks velikog mozga

pinealna žlezda

n.suprachiasmaticus

optička hijazma

hipofiza hipotalamus

embrionalno poreklo 5-8 mm x 3-5 mm

od krova diencefalona 100-200 mg
- vezivno-tkivna kapsula (=pia mater), septe, lobulusi
- pinealociti
- glijske ćelije (5%) - potporne ćelije slične astrocitima (podsećaju
na pituicite)
- fenestrirani kapilari, nemijelinizirana nervna vlakna

- fotosenzitivni organ; regulacija dnevno-noćne i sezonske ritmike

- melatonin - luči se u mraku
- sezonska depresija; "jet lag"...
 Pinealociti

neurogl. ć.
- blago bazofilna citoplazma
- loptast nukleus sa uvratima
- citoplazmatski nastavci, proširenja uz kapilare
- lipidne kapi
- lizozomski sistem, rezidualna tela
- presinaptičke oblasti sa svetlim vezikulama
pinealociti

sinaptičke trake
 Moždani pesak
(acervuli, corpora aranacea)

lamelarne strukture

kalcijum-karbonat
kalcijum-fosfat
proteini

količina raste sa starošću

Pitanja:

1. Poreklo i histološka organizacija hipofize

2. Poreklo i histološka organizacija pinealne žlezde