Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 1

Prof Dr Ahmet ERGÜN

Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi
Fizyoloji Anabilim Dalı

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 2

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 3
 Su dengesi
 Vücut su oranı
 Vücut sıvıları
 Vücut sıvı komparmanları
 Osmotik basınç
 Su ve NaCl kaybı
 Kapillerlerden geçişler
 Ödem
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 4
 Vücuttaki temel elementler (%99,3) ve
maddelerin yüzdeleri

Hidrojen H (%63) Su %60

Protein %18
Oksijen O (%26)
Yağ %15
Karbon C (%9) Mineral %7

Azot N (%1)

5
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 5
Su dengesi
İnsan organizması dış ortamla sürekli madde ve
sıvı alışverişi halindedir.
Dış ortamdan su ve besin alışverişi gün içinde
büyük değişiklikler gösterir.
su içme, yemek yeme ve aşırı terlemede
Homeostatik mekanizmalar
vücut sıvıları oldukça sabit hacim ve
bileşenlerde tutar
Hastalık bu dengelerin bozulması ile ortaya çıkar

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 6

 Su kaynakları:
Vücuda su 2 önemli kaynaktan sağlanır.
1. İçilerek veya besinlerle alınan su; Erişkin insanda
ortalama 2200 mL/gün kadar
2. Metabolik su; Besin maddelerinin oksidasyonu
sonucu organizmada üretilen su ;
Ortalama 400 mL/gün kadar
• Toplam 2600 mL/gün kadar

İklim koşulları, alışkanlıklar, egzersiz ve hastalıklar

alınan su miktarında önemli değişiklikler yapar

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 7

Su atılım yolları
Her gün alınan ve üretilen metabolik su,
aynı miktarda çeşitli yollarla dışarı atılır.
1- Solunum sisteminden günlük
350 mL/gün kadar su buharlaşma yoluyla
vücudu terk eder.
Soğukta su buharı basıncı azaldığı için
solunumla su kaybı miktarı artar.
2- Deriden terleme olmaksızın buharlaşma ile
kaybedilen günlük su miktarı 350/gün mL
kadardır.
Geniş yanıklarda derinin üst tabakasının
kaybolması sonucu deriden difüzyonla
sızan sıvı miktarı artar.
Yanıklarda yüzey genişliğine bağlı olarak su
kaybı, 10 kat kadar artabilir.
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 8
 Su atılım yolları:
3. Terleme ile kaybedilen su normal Terleme
şartlarda 100 mL/gün kadardır hipoosmolar sıvı
Sıcakta veya egzersiz sırasında artan (150 mOsm/L)
vücut sıcaklığını düşürmek amacıyla
terleme 1-2 saat içinde 1-2 L’yi bulabilir
kaybı olur
4. Feçes ile kaybedilen su ortalama Maratoncu kadın
100 mL/gün kadardır 60 kg 57 kg
Şiddetli ishallerde su kaybı da litreleri Total vücut suyu
bulabilir 36 L 33 L
5. İdrarla günlük atılan su miktarı 1400 mL 3 L terle
kadardır. Ancak günlük su ve diüretik
alımına bağlı olarak (en az 0,5, en fazla sıvı kaybı
20 L’ye) değişebilir 1 L Hücre içi sıvı
2 L hücre dışı sıvı

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 9

Sıcakta ve Egzersizde Su kaybı (mL/gün)

Normal Sıcak Ağır

Hava Egzersiz
Deri 350 350 350
Solunum 350 250 650
İdrar 1400 1200 500
Ter 100 1400 5000
Feces 100 100 100
Toplam 2300 3300 6600
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 10
Çıkan Giren
Böbrekler
Akciğerler
Feçes
Ter
Deri

Ortalama 70 kg
ağırlığında biri
için vücut sıvı
kompartmanları
arası geçişler ve
miktarlar

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 11

Vücut sıvıları iyon içerikleri

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 12

Vucut su miktarı
75 kg ağırlığında sağlıklı,, erkek erişkinin total
vucut su miktarı yaklaşık
vücut ağırlığının % 60’ı kadardır
ortalama 45 L kabul edilir.
Değiştiren faktörler yaş-cins-şişmanlık
Kadınlar % 50-55’tir
Yeni doğan %75-80 iken
6. aylık %63’e düşer
Obezlerde %50-55
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 13
 Vücut suyu yaş artıkça azalır
Vücut ağırlığının yüzdesi

%55
%75 %60

Yeni
doğan
Prof Dr Ahmet Ergün
Erişkin Vücut Sıvıları
Yaşlı 14
Vücut ağırlığına göre yaşa bağlı
ortalama vücut su yüzdesi
değişimi
Yaş Çocuk (%)
0-1 ay 76
1-12 ay 65
1-12 yaş 62
Yaş Kadın (%) Erkek(%)
10-16 yaş 57 59
17-39 yaş 50 61
40-59 yaş 47 55
> 60 yaş 46 52

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 15

Vücut su oranı
Şişmanlarda vücut su oranı azdır
Yağ hücreleri çok daha az su içerir.
Sıvı ve elektrolit kayıpları
kusma,
ishal,
geniş yanıklar (fazla miktarda olması)
sıcak çarpması, akut kan kaybı
Kaybın ağızdan veya damar yoluyla yerine konması
gerekir, gecikmesi ölüme sebep olabilir.
su ve elektrolit kaybından çok çabuk etkilenenler
Çocuklar hızlı su kaybederler
Yaşlılar ve hastalar susuzluğa tolerans azalır
.
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 16
75 kg ağırlığında genç erkek ortalama su dağılımı

Total Vucut Suyu (45

%60L)

%40 %20
İntrasellüler (30 L) Ekstrasellüler (15 L)

Plazma(3,5 L) İnterstisyel(11,5 L) Transsellüler

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 17

Vücut sıvıları
yüzde dağılımı

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 18

 Vücut Sıvılarının Sınıflandırılması
Vücut Ağırlığı
Vücut Sıvı Yüzdesi
Litre
Yüzdesi

Total vücut suyu 45 %100 %60

İntrasellüler sıvı 30 %67 %40

Ekstrasellüler
15 %33 %20
sıvı
Plazma 3,5 %6,5 %5

İnterstisyel sıvı 11,5 %26,6 %15

Lenf ve
İhmal edilebilir İhmal edilebilir İhmal edilebilir
transsellüler

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 19

 20-40-60 kuralı
• Total vücut sıvısı = 0.6 × vücut ağırlığı
Vücut ağırlığının %60
• İntrasellüler sıvı = 0.4 × vücut ağırlığı
Vücut ağırlığının %40
• Ekstrasellüler sıvı = 0.2 × vücut
ağırlığı
Vücut ağırlığının %20

intrasellüler sıvı Ekstrasellüler

sıvı
2/3 1/3
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 20 20
 Total vücut sıvısı

Ekstrasellüler
intrasellüler sıvı
sıvı
2/3 1/3
1/3

P
l
İnterstisyel a
sıvı z
m
intrasellüler sıvı a
3/4 1/4

Prof Dr Ahmet Ergün

HÜCRE MEMBRANI ENDOTEL 21
Vücut Sıvıları
 Vücut sıvı hacminin hesaplanmasında
kullanılan indikatör maddenin özellikleri:

1.Nontoksik
2.Ölçülecek sıvı kompartmanına karışabilmeli
3.Hızlı atılmamalı
4.Uygun bir zaman sonra vücuttan tamamen
atılmalı
5.Vücut sıvılarının rengini değiştirmemeli
6.Vücut sıvı hacmini değiştirmemeli.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 24

 Vücut sıvılarının hacminin hesaplanması
pl
İnterstisyel a
sıvı z
ISS
m
a

ESS

İnterstisiyel sıvı hacmi = Ekstrasellüler sıvı hacmi – Plazma hacmi

İntrasellüler sıvı hacmi =Total vücut sıvısı - Ekstrasellüler sıvı hacmi

Total vücut suyu hesaplamasında kullanılan

maddeler:
Deuterium oxide(D2O), Tritium oxide, Antipyrine.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 25

Ekstrasellüler sıvı hacminin hesaplanmasında,
Raydoaktif sodyum, klorid, bromid sülfat ve
tiyofülfat
Metabolize edilemeyen inülin,
mannitol,
raffinoz
sükroz kullanılır

Plazma hacminin hesaplanmasında

kullanılan maddeler: Radyoaktif iyot (131I),
Evan’s mavisi (T-1824)

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 26

26
Vücut sıvı kompartmanları
Total vücut suyu, kompartmanlara ayrılarak incelenir.
İntrasellüler sıvı (intrasellüler sıvısı)
75 trilyon hücrenin içinde bulunan su 30 L kadar
Vücut ağırlığının %40’ı
Kan hücreleri nin
içinde bulunan sıvı (2 L)
Ekstrasellüler sıvı (hücre dışı sıvısı)
yaklaşık 15 L kadardır. %20 oranında bulunur.
1. İnterstisyel sıvı (Hücreler arası sıvı ve lenf sıvısı),
vücut ağırlığının yaklaşık %15’ini 10, 5 L
2. Plazma vücut ağırlığının %5’ini 3,5 L
3. Transsellüler sıvı 1L

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 27

Transsellüler sıvılar (toplam ~1 L kadar)
devamlı yapılır, yenilenir,
değiştirilir
Beyin omurilik sıvısı
Sinoviyal sıvı
Lenf sıvısı
Periton, plevra, perikard sıvısı
Göz içi sıvısı (humor akuöz)
İç kulak sıvıları(endolenf, perilenf)
Tübüler sıvı(ultrafiltrat)
Sindirim kanal sıvısı(kimus)

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 28

 İntrasellüler(ISS) ve ekstrasellüler(ESS) sıvıların farkı
Hücre içinde K+ çok, hücre
dışında Na+ fazla bu dinlenim
mEq/L ISS ESS
membran potansiyelini oluşturur
Na+ 14 140
Hücre membranında bulunan ve enerji
K+ 120 4
gerektiren pompalar
Ca+2 1 x10-4 2,5
Enerjiyi ATP’den elde eden bu
pompalara örnekler Cl- 10 105
Na+-K+ ATPaz, sodyum pompası Bikarbonat 10 26
Ca2+ ATPaz kalsiyum pompası Fosfat 2 40
Bu pompalarla pH 7,1 7,4
K+ hücre içinde daha çok,
Na+ hücre dışında daha fazla olması
sağlanır
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 29
 Vücut sıvıları içerikleri karşılaştırılması
Ekstrasellüler sıvı:
Plazma ve İnterstisyel sıvı
birbirlerine göre oldukça Ekstra
benzer her iki sıvı da İntrasellüler sellüler
Na+, Cl-, HCO-3 çok
– Plazmanın proteini interstisyel aralığa
göre 6 kat fazla Neden
interstisyel sıvı proteini az?
İntrasellüler sıvı:
K+, Mg+2, fosfat çok fazla Fosfokreatinin
Protein plazmaya göre yaklaşık 3.5 ATP
kat fazla, ADP
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 30
 Total vücut sıvısı içerikleri (mM/L )
intrasellüler sıvı Eksrasellüler sıvı
Na+ = 15 Na+ = 142 - 144
K+ = 120 K+ = 4,4 -
Cl- = 20 4,5 Cl- = 116
Protein = 4 - 102
2/3 1/3

intrasellüler sıvı İnterstisyel P

Na+, K+, Cl−, HCO3−, sıvı l
1 mmol = 1 mEq a
z
Ca2+, Mg2+, SO42− m
1 mmol = 2 mEq a
3/4
1/4

Prof Dr Ahmet Ergün

HÜCRE MEMBRANI ENDOTEL 31
Vücut Sıvıları
 Vücut sıvı kompartmanlarında ortalama
iyonik maddeler ve miktarları (mEq/L)
Plasma İntertisyum İntrasellüler
Katyonlar
K+ 4 4.2 140
Na+ 144 142 12
Ca2+ 2.5 2.4 --
Mg2+ 1 1 34
Anyonlar
Cl- 103.5 117 4
HCO-3 24 25.8 12
Fosfatlar 2 2 40
Protein
Prof Dr Ahmet Ergün
6 1Vücut Sıvıları 84 32
 İntrasellüler ve ekstrasellüler sıvılar sürekli
değişim halindedir.
Su, vücut sıvı kompartmanları arasında serbesçe dolaşır
Kapiller endotel Endotel Plazma
Kapiller endotel
Plazma İnterstisyel
İnterstisyel
Protein
solütlere ve suya çok geçirgen,
Hücre membranı
proteinlere az geçirgen

Hücre membranı İntrasellüler

Hücre membranı
İnterstisyel Su İntrasellüler

suya geçirgen, solütleri geçirmez

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 33

 İnterstisyel sıvı ve plazma farkının
 nedenisıvıda Cl- plazmaya
İnterstisyel
göre daha fazla, Na+ daha az
 Plazma proteinleri albumin,
globulinin negatif yükte olması
kapillerlerden geçen anyon
katyon geçiş dengesini bozar
interstisyel sıvı plazma
Gibbs-Donan
dengesi Na+ mmol/L 142 - 144
K+ mmol/L 4,4 -
4,5 Cl- mmol/L 116
- 102
Protein mg/dL 1 - 6

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 34

 Sıvı ortamların birinden diğerine su geçişi
Hücre zarının suya karşı çok geçirgen olması
nedeniyle suyun az yoğun ortamdan çok
yoğun ortam doğru yönelmesi ve su
geçişine Ozmoz denir, membrandan basınç
farkı nedeniyle denge yeniden kurulana
kadar su geçişi devam eder.
İn vitro koşullarda su geçişi ve osmotik
denge saniyeler, dakikalar içinde
yeniden kurulur.
Osmotik dengenin ağızdan su alımı ile
intrasellüler ve ekstrasellüler ortam arasında
oluşması sindirim kanalından emilim ve
dolaşımdaki gecikme nedeniyle 20-30 dk’yı
bulur.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 35

Osmotik basınç:
Suyun az yoğun ortamdan çok yoğun ortama
hareketine, suyun zardan geçişine osmoz denir
Su geçişine karşı koyan kuvvete de osmotik basınç
denir
Çözeltideki madde miktarı, eşitlik ilkesinden
hareketle osmotik basınç mm Hg cinsinden de
ifade edilir.
Bir sıvının osmotik basıncı fazla ise çözeltideki su
miktarı az, eriyik madde miktarı fazladır
Plazmada, Bir molekül NaCl; bir mol albumin ve bir
mol glukozun toplam osmotik etkisine sahiptir

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 36

Yarı geçirgen zardan geçemeyen
maddelerin su tutma gücü osmotik basınç

Zaman

2’den 1’e
su geçişi

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 37

Osmotik basınç yarı geçirgen zardan
geçemeyen maddelerin su tutma gücüdür

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 38

Osmolalite: 1 kg suda erimiş halde bulunan maddelerin mol
cinsinden değeridir.
Osmolarite: 1 litre suda erimiş halde bulunan maddelerin
mol cinsinden değeridir.
Suya yarı geçirgen membranın bir tarafındaki
1 mOsmol/L’lik basınç artışı, su geçişi, aynı
tarafa 19.3 mm Hg’lik bir hidrostatik basınç
uygulanarak durdurulur. Osmotik Basınç
Çözünmüş madde miktarı arttıkça osmatik basınç artar.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 39

 Vucut sıvılarında osmolarite hesabı
Na+ plazma ozmolaritesinin ana belirleyicisidir

Plazma osmolaritesi( mOsm): 2Na + Glukoz/18 + Üre/2.8

Normal plazma osmolaritesi : 2 Na + 10 : 2 x 140 + 10
olarak hesaplanabilir.
Fizyolojik şartlarda plazma osmolaritesi: 290 mOsm/L

İdrar osmolaritesi 50-1200 mOsm/L arasında

değişmektedir.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 40

 Plazma, interstisyel sıvı, intrasellüler sıvı
osmolaritesi
Bu üç sıvının osmolar aktivitelerinin birbirlerine yakın,
sıvıdaki maddelerin toplam osmotik basınçları
yaklaşık 300
mOsmol/L kadar
İyonların bir kısmının bileşikler yapmaları nedeniyle
bu sıvıların gerçek (düzeltilmiş) osmotik basınçları
yaklaşık 281 mOsmol/L olarak hesaplanmışdır.
Ekstrasellüler, İntrasellüler sıvı osmotik basınçlarının
birbirlerine benzer olması her iki ortam arasında su
alışverişinin dengeli sürdürülmesini sağlar.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 41

 Osmotik basıncı vücut sıvılarının osmotik basıncına
eşit sıvılar; İzotonik
Bir hücre izole edilerek
280 mOsm/L’lik konsantrasyonda
içeren solüsyon içine bırakılırsa iç
ve dışı ortamlar arasındaki su
dengesi korunur.
İzotonik: Hücrede bir hacim
değişikliğine sebep olmayan sıvı
%0.9’luk NaCl ve %5’lik glukoz
çözeltileri izotonik
İntravenöz sıvı tedavilerinde çoğu kez
izotonik solüsyonlar tercih edilir.
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 42
 Osmotik basınçı vücut sıvılarından farklı
sıvılar; hipotonik, hipertonik
Hipotonik: Osmotik basınçları 280
mOsm/L’den düşük olan sıvılarda,
madde konsantrasyonu daha yoğun
olan hücre içine doğru su geçişi olur. 200 mOsm/L
Bu durumda hücre su alarak şişer. Aşırı
hipotonik ortamlarda hücre zarı patlar,
yırtılır. hemoliz
Hipertonik: intrasellüler madde
konsantrasyonu, hücre dışındaki
yüksek osmotik değere ulaşıncaya 360 mOsm/L
kadar hücre dışına doğru su geçişi
olur, hücre su kaybeder ve büzüşür.
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 43
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 44
Osmotik basınçı farklı sıvılar; hipotonik, hipertonik
Sindirim kanalı mukoza hücreleri ve böbrek medülla
tübülüs hücreleri tonisiteye dayanıklı hücrelerdir

%0,5 %0,9 %1 %0,2

NaCl NaCl NaCl NaCl

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 45

İntrasellüler ve ekstrasellüler sıvının normal durumda
osmolarite ve volüm olarak grafiksel görünümü

Normal Durum

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 46

 İntrasellüler ve ekstrasellüler hacim değişikliğini
etkiliyen faktörler
Çok fazla su içilmesi
Vücuttan çok fazla su kaybı
kusma veya ishal
yanık, çok fazla terleme
Böbreklerde idrar oluşumu
(anüri, poliüri)
Oral veya parenteral sıvı alımı
Kan kaybı

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 47

İntrasellüler ve ekstrasellüler hacim değişikliğini etkiliyen
faktörler

Saf su içilmesi 2 L deniz suyu yutulması veya

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları %3’lük NaCl ilave edilmesi 48
 Çok su içilmesi
Osmolarite
(Hipotonik sıvı alımı)
(hiposmotik hacim
büyümesi)
Ekstrasellüler ve
intrasellüler sıvı
hacmi artar,
osmolarite düşer
Su İntrarasellüler kayar Volüm (L)

intrasellüler sıvı hacmi artar

Plazma proteini ve Htc azalır
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 49
 İzotonik sıvı alınması
Osmolarite
Oral veya parenteral
Ekstrasellüler sıvı hacim artar
Fakat intrasellüler ve hücre
dışı sıvıların
osmolaritesi değişmez
Volüm ((L)
Ekstrasellüler sıvının plazma protein miktarı ve Htc
değeri azalır eritrositlerde bir değişiklik olmaz
Hacim artması nedeniyle arteryel kan basıncı artar

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 50

 Su ve NaCl kaybı dehidratasyon

NaCl kaybı hipoosmotik dehidratasyon Hiponatremi

su kaybı yok
Su kaybı veya susuz kalma durumunda
hiperosmotik dehidratasyon gelişir.
Hipernatremi NaCl kaybı yok
İki durumda hayatı tehdit eder
Organizmanın sahip olduğu feed back mekanizmalar
fizyolojik dengeyi sağlamak için devreye girerler.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 51

SU ve NaCl kaybında devreye giren feed back
mekanizmalar:

Dehidratasyon gelişince, hiperosmotik ortam oluşur

Susama ve susama merkezi uyarılır.
Su içilerek eksik kapatılır.
Hipofizden antidiüretik hormon (ADH) salgılanır.
böbreklerden su geriemilimini artırılır ADH etkisiyle
Su kaybını önlenmiş olur.
idrar miktarı azalır, konsantre idrar
yoğunluğu fazla

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 52

Su kaybında devreye giren feed back
mekanizmalar:
Dehidratasyon

hiperosmotik ortam

susama merkezi
HİPOTALAMUS
su içilmesi
ADH sentezi ve salgısında artma

Böbrekler
su geriemiliminde artış

idrarla miktarı azalır

idrarın yoğunluğu artar.
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 53
ESS

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 54

 ADH’nın
hipotalamusta
sentezi,
hipofiz arka
lobdan
salgılanması
Böbrekte etki
yeri toplayıcı
kanallar
Prof Dr Ahmet Ergün 55
 Su ve NaCl Kaybı
Na+ kaybettiren durumlar
• İshal, aşırı terleme, kusma

• Plazma kaybı kan kaybı,

• Diüretik ilaçların kullanımı, böbrek hastalıkları

• Aldosteron salgısı yetersizliği

Bu durumlarda NaCl kaybına dikkat etmeden

sadece su alınırsa hem ekstrasellüler sıvının
osmotik basıncı bir miktar düşer ve hem de sıvı
kaybı tam olarak yerine konamaz.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 56

Fazla NaCl alımı ile devreye giren feed back
mekanizmalar
Fazla NaCl alımına bağlı olarak su emilimi artar ve
susama hissi oluşur, plazma ve ekstrasellüler sıvıların
hacimlerinde artış görülür.
Bu durumda, plazma ve ekstrasellüler sıvı hacim artışını
engelleyen feedback devreler çalışır:
1- İdrarla NaCl ve su kaybı artırılır
2- Atriyal natriüretik peptid (ANP) sekresyonu artırılır
3- Aldosteron salgısını azaltılır.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 57

 Fazla NaCl alımı ile devreye giren feed back
mekanizmalar
1- İdrarla NaCl ve su kaybının artırılması
Plazma ve kan hacminin artması kan basıncının
yükselmesine neden olur. Kan basıncındaki yükselme
sonucu böbreklerden ultrafiltrata geçen sıvı miktarı artar.
Ultrafiltrat miktarının ve tübülüslerden geçiş hızının artışı,
böbrek tübüsüllerinden NaCl geri emilimini azaltır.
Böbrek tübülüslerinden geçen ultrafiltratta konsantrasyonu
artan NaCl beraberinde suyu da tutar.
Artmış ekstrasellüler sıvı ve plazma hacminin normale
inmesi sağlanır

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 58

NaCl Alımında Artış

Su Emilimi Artar ve Susama Hissi Oluşur

Sindirim Kanalı
Plazma ve Ekstrasellüler Hacim Artar
Hipotalamus
Kan Basıncının Yükselir
Böbrekler
Böbrek Glomerüllerinde Filtrasyon Artar

Böbrek Tübüsüllerinden NaCl Geri Emilimi Azalır.

NaCl Beraberinde Su Tutar.

İdrarla Kaybedilen NaCl ve Su miktarı Artar

Ekstrasellüler Sıvı ve Plazma Hacmi Normale İner

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 59
Fazla NaCl alımı ile devreye giren feed back
mekanizmalar

2- Atriyal natriüretik peptid (ANP) sekresyonu

artar. ANP de böbrekleri etkileyerek idrarla
NaCl atılımını artırır.
İdrarla NaCl atılımına bağlı olarak su fazlasının
da kaybedilmesi ekstrasellüler sıvı ve plazma
hacminin normale getirilmesi sağlanır.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 60

 Fazla NaCl alımı ile devreye giren feed back
mekanizmalar

3. Aldosteron hormonu; Ekstrasellüler sıvı hacmi

artışı böbrek üstü bezinden aldosteron
salgısını azaltır.
Aldosteron salgısının azalması böbrek
tübülüslerinden NaCl geri emilimini azaltır.
NaCl emiliminin azalması da plazma ve
ekstrasellüler sıvı hacminin küçülmesini sağlar

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 61

• Dokuda kapiller endotel geçişleri
• Hidrostatik basınç: Kapillerin arteriyel taraftaki
basıncı (kapiller kan basıncı, kalbin pompa gücü) HB
• Onkotik basınç: Plazma proteinlerinin sağladığı ve

sıvıyı kapiller içinde tutmaya çalışan basınç. OB

Su ve elektrolitler kapillerin arteryel ucunda dışa sızar,
HB > OB
kapillerin venöz uçta kapiller içine döner.
HB < OB
– Dolaşımdaki intravasküler sıvının, plazmanın, devamlı

hareketi sayesinde, vücut sıvı kompartmanları kendi

aralarında dinamik bir denge oluştururlar.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 62

 Kapillerler

HB > OB

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları

HB < OB 63
Kapiller endotel

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 64

 Kapillerlerde Geçişler
Arteriol HB > OB Kapiller HB < OB Venül
Plazma
25-30 mm Hg 10 mm Hg
İnterstisyel sıvı
O2 , CO2,
NaCl, H+
Glukoz,
Doku Kreatinin,
Laktik asit
Amino asit, Üre
Yağ asitleri
Proteinler Lenf

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 65

Geçişler Starling Eşitliğine göre onkotik
ve osmotik kuvvetlere tabi

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 66

 Vücut sıvı kopartmanları arasında yer
değiştirmede etkin kuvvetler
Geçişlerde etkili olan membranın her iki yanındaki
hidrostatik ve onkotik basınçlardır.
Kapillerlerdeki sıvı geçişi için Starling formülü
Jv = Kf(Pk - Pi) - (πk - πi)
Jv: Net sıvı geçişi
Kf: Geçirgenlik katsayısı
İNTERSTİSYEL
Pk: kapiller hidrostatik basınç PLAZMA
sıvı
Pi: İnterstisyel hidrostatik basınç
Pi Pk
πk: kapiller onkotik basınç
πi: İnterstisyel onkotik basınç πi πk
Jv
Kapiller
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 67
endotel
 Hücreler arası sıvı birikimini (Ödem)
Önleyen mekanizmalar,
İnterstisyel aralıkta sıvı birikimi (ödem) sık
karşılaşılan bir problemdir.
Fizyolojik koşullarda çalışan 3 emniyet sistemi
ödem oluşmasını önler.
1. Hücreler arası sıvının negatif hidrostatik basıncı

2. Lenfatik akım var, interstisyel aralığa geçen

sıvının emilmesi
3. İnterstisyel aralığa geçen proteinlerin lenfatik
akımla uzaklaştırılması. hücreler arası kolloid
osmotik basıncın düşmesi.
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 68
 ödem gelişimini engeleyen güvenlik faktörleri:
Negatif hidrostatik basınc

Hücreler arası sıvının hidrostatik basıncı

-3 mm Hg kadardır.
Negatif basınç oluşmasının sebebi hücreler arası
mesafedeki proteoglikan liflerin sıvıyı emme
gücleridir

İnterstisyel aralıktaki sıvı basıncı 0 mmHg’den

yukarılara doğru çıkarsa bu faktörün koruyucu
etkisi ortadan kalkar.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 69

İnterstisyel aralığın yapısı, interstisyel sıvı basıncı
ve volümü, interstisyel sıvı serbes ve jel miktarı

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 70

 Ödem gelişimini engeleyen güvenlik faktörleri:
Lenfatik akım ve proteinlerin uzaklaştırılması
Lenfatik akım kapillerlerden interstisyel aralığa
geçen sıvıyı ortamdan uzaklaştırır duktus torasikus
aracılığı ile dolaşım sistemine kazandırılır
İnterstisyel aralığa geçen aşırı sıvı ile birlikte artan
lenfatik akım bu alandaki proteinlerin ortamdan
uzaklaştırılmasını hızlandırır.
İnterstisyel aralıktaki protein konsantrasyonunun
azalması hücreler arası kolloid osmotik basıncını
düşürerek interstisyel aralığa sıvı geçişini azaltır.
Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 71
Lenf sistemi
Vücudun hemen hemen her yerinde
bütün dokularda interstisyel sıvıyı
“lenf sıvısını” uzaklaştırabilecek lenf
sistemi vardır.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 72

 Ödem gelişimini engeleyen güvenlik faktörleri:
proteinlerin uzaklaştırılması
Lenfatik akımla protein konsantrasyonunun azalması
ödem oluşumuna karşı 7 mm Hg’lik ilave bir emniyet
faktörü oluşturur.
Sonuçta interstisyel aralıkta toplam
3 + 7+ 7 = 17 mm Hg’lik bir basınç artışı oluncaya
kadar ödem gelişimi engellenmiş olur.
Bu faktörlerinin oluşturduğu toplam basıncın aşılması
durumunda aşılan miktara bağlı olarak interstisyel
aralıkta ödem gelişimi olur.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 73

 Ödem oluşumunda 4 etkili faktörler
1- Kapiller içindeki plazmanın hidrostatik basıncında artma
kan basıncı artışı
2- Kapiller içindeki plazmanın onkotik basıncında azalma
plazma proteinlerinin azalması veya sentez edilememesi
3- Lenf akımının yetersizliği
tümör
4- Kapiller geçirgenlikte artma
travma, damar zedelenmesi

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 74

 Ödem oluşumunda kapiller geçirgenlik artışı
plazma proteinlerinin azalması ile oluşur
Kapiller içinde ve dışında elektrolit yoğunluğu aynı
olduğundan osmotik basınç kapiller içinde ve
interstisyel bölgede aynıdır
Kapiller elektrolit geçişine izin verirken, proteinlerin
direkt geçişine izin vermez
Kapiller geçirgenlik artışı (Toksinler, kimyasal
maddeler, ısı, mekanik yaralanma, hipoksi )
nedeni ile sıvı ve proteinin kapiller dışına
çıkması Ödeme neden olur

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 75

Ödem oluşumunda protein kaybı
Plazma onkotik basıncının düşmesi ödem oluşumunu
kolaylaştırır.
Serum albumin değerinin 2.5 g/dL altına düşmesi durumunda
hipoproteinemik ödem oluşumundan bahsedilir
Onkotik basınç düşmesi iki şekilde olabilir
protein yapım azlığı veya bozukluğu Karaciğer Hst
protein kaybı böbrek, barsak veya
deri yolu ile

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 76

Ödem oluşumunda lenfatik akım ve doku direnci
Lenfatik akımın azalması normalde az miktarda dokulara
geçmekte olan protein lenf kanallarına geçemediğinden
interstisyumda birikime uğrar ve onkotik basınç yükselir
Lenf yolları akımı engellenirse tümor, infeksiyon veya
lenflerin çıkarılmaları sonucu ödem olur
Doku direnci ödem oluşumunda önemlidir. Yaşlılarda doku
direnci azalmıştır
Göz kapağı çevresinde doku direnci azdır.

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 77

Nefrotik sendromda ödem
Aşırı proteinüri nedeniyle onkotik basınç düşüşü
Renin-angiotensin sistem aktivasyonu

Ödem yumuşak olup, pretibial bölgeye bastırılınca

dakikalarca çukurluk ( gode 1-4 pozitif) kalır
Ödem sıvısı içinde protein
düşüktür (500 mg/dL altındadır)

Prof Dr Ahmet Ergün Vücut Sıvıları 78

ÇİÇEKLERİNİZİN
Prof Dr Ahmet Ergün ÇOK OLMASI Vücut
DİLEĞİSıvıları İLE.. 79