Davranışın Doğası

İnsan ve Davranışı

• İnsan, “biyo-kültürel ve sosyal bir varlıktır”.

• Freud’a göre ise…

Davranım ve Davranış Nedir?
Bir davranış, bazen tek bir eylemden oluşurken (göz kırpmak gibi), bazen de daha
karmaşık ve çoklu davranımlardan oluşur.

• Davranım:

• Davranış:
• Davranım ve davranış arasındaki farkı:…

• Öyleyse bir davranışın bilişsel, duyuşsal ve devinişsel (psiko-motor)

yönü olan birden fazla davranımdan meydana geldiği söylenebilir.

Davranışın Üç Yönü

• Davranışın bilişsel yönü, “zihinsel yönü ağır basan ve doğrudan gözlenemeyen

davranışları” içerir. Anlamak, düşünmek, algılamak, hatırlamak gibi davranışlar

bilişsel davranışlardır.

• *dikkat, *algılama, *hatırlama, *neden-sonuç ilişkileri kurma, *sonuç çıkarma,

*problem çözme, *hayal kurma, *geri getirmek

• Davranışın duyuşsal yönü ise duygularla ilgili olan bölümdür.

• bilmediğimiz bir nesneye, olguya karşı herhangi bir sevgi, nefret,

kaygı ve ya korku gibi duyuşsal bir tepki gösteremeyiz.

• İnsan davranışlarının üçüncü yönü devinişsel ya da devimseldir.

• Yürümek, oturmak, koşmak, yemek, içmek, atlamak, zıplamak,

sökmek, takmak
İnsan Davranışlarını Açıklayan
Yaklaşımlar

• Nörobiyolojik yaklaşım :

• Davranışsal yaklaşım :

• Bilişsel yaklaşım :
• Fenomenolojik yaklaşım:

• Hümanistik yaklaşım:
• Günümüzdeki baş döndürücü gelişmelere rağmen henüz insan
beyninin % 5’i bilinmekte
• Amerikalı psikolog J. B. Watson, insan zihninde olup biten ve insan
davranışına yön veren duygu ve düşüncelerle hiç ilgilenmeden, bireyin
gözlenebilir davranışlarını temel alarak, bir kuram geliştirmiştir.
• Gestalt psikologlarına göre “ne davranışlar ne de bilişsel süreçler
parçalara ayrılarak anlaşılamazlar. Çünkü bütün, kendisini oluşturan
parçalardan daha fazla bir anlam ifade etmektedir”
• Freud, insan davranışlarını açıklamak için geliştirdiği psikoanalitik

kuramıyla, her bireyin kendi geçmişini ele almıştır.

• cinsellik ve saldırganlık
• dil sürçmesi,

• unutmalar,

• hatalar ve buna benzer davranışlar,

• bilinçaltındaki isteklerin ifadesidir

-İnsan davranışlarını açıklamaya çalışan başka bir kuram da fenomenolojik

yaklaşımdır. Bu kuram için akla gelen kişi Rogers’dır.

-bireyin davranışlarını biçimlendiren en önemli etken, onun kendini ve

çevreyi o andaki anlamlandırış biçimi, başka bir deyişle, bireyin o andaki

fenomenidir.
• Hümanistik (insancıl) yaklaşım,

• insana, bireyselliğe, insan olmanın değerine, kişisel eylemleri

belirleme hakkına önem
MASLOW’UN İHTİYAÇLAR
HİYERARŞİSİ
Davranışların Nörolojik Doğası
Zihin teorisi (ZT)

• başkalarının inançlarını, arzularını ya da niyetlerini “okuma” ya da

anlama yetisini kastetmektedir,

• İlk defa bütünlüklü olarak Premack ve Woodruff tarafından

tanımlanmıştır.
 Zihin teorisine sahip olmak aşağıda sıralanan maddeler hakkında bir bilince ulaşmayı
gerektirir:

• Düşünceler ve şeyler farklı olabilirler

• Gerçek ve inançlar farklı olabilirler

• İstekler ve sonuçlar farklı olabilir:

• Gerçek hayali kısıtlamaz:

• Zihin bireyseldir:

• Zihin ve vücut farklıdır:

Zihin Kuramı Gelişimi

• 18 aylık gibiyken çocuklar kendilerinin ve başkalarının eylemlerini ya

da duygularını açıklamak için “istemek”, “dilemek” ve “ilgilenmek”
gibi terimler kullanarak başkalarının ve kendilerinin istekleri hakkında
konuşmaya başlarlar.

• 30 ay itibariyle çocuklar aynı nesne için farklı insanların farklı istekleri

olabileceğini anlayabilirler.
• 18. aydan 3 yaşına kadar geçen sürede bebekler …

• 2 yaşına geldiklerinde …

• Bu yaşlarda çocuklar mutluluk, üzüntü, kızgınlık gibi duyguları ayırt

edebilirler.
• 2 yaşında çocuklar kendilerinin ve diğerlerinin istedikleri,
hoşlandıkları ve hissettikleri hakkında konuşurlar.
• 3 ve 5 yaşları arasında çocuklar …

• 5 yaşına geldiklerinde…
• 3 yaşından itibaren güdülerin ne olduklarını anlayabilir ve olumlu ve
olumsuz güdüleri birbirinden ayırt edebilirler.

• Yani davranışları ‘iyi’ ya da ‘kötü’ olarak analiz edebilirler.

• Zihin teorisi araştırmalarının çoğunda 3 yaşında önemli bir gelişimin
olduğu ve asıl dönüm noktasının başkalarının kendilerinden farklı bir
isteğe sahip olabileceklerini anladıkları anda gerçekleştiği
belirtilmiştir
• Bu yaşta çocuklar başkalarının inanış ve düşüncelerinin yanlış
olabileceği düşüncesinden, aynı inanış ve düşüncelerin başka
yorumlamalara da açık olabileceği düşüncesine doğru ilerlerler…
Davranışların Duygusal Doğası

• Çocuk doğduğu andan itibaren yetişkinlerin yaşadığı tüm duyguları

yaşamaya başlar.
Örneğin erinlik döneminde alaya alındığında,
• gülünç duruma düşürüldüğünde,
• eleştirildiğinde ve
• uzun uzadıya öğütler verildiğinde,
• kendisine çocukmuş gibi davranıldığında,
• kendisine ve arkadaşlarına haksızlık yapıldığında ya
da
• davranışları baskı altında tutulduğunda öfkelenir.
• Normalde korku, 1 yaşından sonra görülmeye başlar.

• 2 yaşına doğru gürültüden, tanımadığı canlılardan, karanlıktan,

yükseklere kaldırılmaktan ve yabancı varlıklardan korkar.
İlk çocukluk çağı, çocuğun bebeklik çağına oranla daha az mutlu
olduğu dönemdir.

Çünkü kendisini mutsuzluğa götüren tüm duyguları tatmış, onları

tanıyordur

Bu dönemde sık sık öfkelenmektedir.

• Eğer kardeşler arasında sevgi ve şefkat gösterimi açısından bir ayırım
olursa, çocuklar bunu çabuk fark ederler. Bu durum devam ederse,
kıskançlık nefrete dönüşebilir
• İlkokul çağına doğru çocuğun öfke, kıskançlık, nefret

ve düşmanlık duygularında azalma görülür. Ancak,

ilkokula gelen çocukların, ilk çocukluk çağının

saldırganlık duygularından kurtulamadıkları görülür.

• İlkokul çağındaki çocuk duygusal olarak daha bağımsızdır.
• İlkokul çocuğu yangından, karanlıktan, hastalanmaktan,

yaralanmaktan, kazalardan, hayvanların kendine zarar vereceğinden

korkar
• Bu dönemde çocuk, okula uğurlanmaktan, okuldan alınmaktan,
öpülmekten hoşlanmaz.
• Artık ergenliğe girmektedir.

• Alaya alınmak, gülünç duruma düşürülmek, eleştirilmek, uzun

öğütlere maruz kalmak, kendisine ve arkadaşlarına haksız
davranışlarda bulunulmak, davranışlarının baskı altında tutulması,
ergenleri sinirlendirir.
• Gençler bu dönemde kendi görünümleriyle oldukça ilgililer.
• Ergenin vücut yapısı, roller ile ilgili beklentileri ve arkadaşlık
ilişkilerindeki hızlı değişimler beklenmeyen durumlar olmasa da,
bireyde kaygı yaratır
• Duyguda bilinçdışı aktarma olabilir.

• bilinçaltı bir elektra kompleksi ???

• Kaynak: Hotaman D. Davranışın Doğası. İçinde: Doğumdan Ölüme
Psikolojik Süreçler Psikoloji, Yapıcı M. (Ed.), Ankara, Eğiten Kitap
Yayınevi, 2018, s. 35-71.