MEDYA ÇALIŞANLARINI

ENGELLEMEK İÇİN BAŞVURULAN

VASITA VE YOLLAR
Kanunların Uygulanma Biçiminden Çıkan
Baskılar
• Medya çalışanları bütün dünyada özellikle güvenlik ve asayişe ilişkin kanunların
tatbikinden şikâyetçi olmakta ve korkmaktadırlar.
• Ceza kanunlarının asayiş ve devleti korumak maksadıyla konulmuş
hükümlerinden kimse şikâyet etmemektedir.
• Fakat sırf rejimi korumak maksadıyla konulan özel kanunların tatbikinden şikâyet
edilmektedir.
• Zira bu tür kanunlar keyfî tarzda hareket imkânı sağlamaktadır.
Kanunların Uygulanma Biçiminden Çıkan
Baskılar
• Bazen bu hükümlerin çok sert nitelik taşımaları hürriyete etkili
duruma gelmelerine sebebiyet verebilir:
• Hükümler çok gevşek olurlarsa neticede sorumsuz bir basın
yaratılmış olmakta, buna karşılık
• Şiddetli olurlarsa ifade ve eleştiri hürriyeti tehlikeye girmektedir.
Ekonomik Baskılar
• Kamu yararına faaliyet gösteren ve kamu hizmeti gören basın-yayın,
bu görevi nedeniyle Devletin çeşitli yardımlarından yararlanmaktadır.
Bu yardımlar, vergi muafiyetleri, vergi indirimleri, gümrük
muafiyetleri, kâğıt ve diğer ihtiyaç maddelerinin ithalinde
kolaylıklar… gibi çeşitlilik göstermektedir.
• Fakat, kimi ülkelerde, siyasîler; devletin yapmakla yükümlü olduğu bu
tür yardımları bir baskı unsuru haline dönüştürebilmektedir.
Ekonomik Baskılar
• Devletin bu tip bir ayrım gözetmesi ve devlet yardımlarını bir
ekonomik baskı unsuru olarak görmesi sonucunda medya kuruluşları
arasındaki rekabet bozulmakta ve yanlı düşünce şeklinin
yerleşmektedir.
Kağıt, mürekkep
dağıtımı
 Maliye Bakanlığı, 2006'da, kendisine ait televizyon
şirketinin hisselerinin yüzde 25'inin Almanya merkezli
Axel Springer Grubu'na satılması sürecinde
usulsüzlük yapıldığı gerekçesiyle Doğan Grubu'na
toplam 826 milyon 300 bin TL vergi cezası kesmiştir.”

Esasında bu cezanın, Doğan Grubu’na, Hükümeti

eleştiren tutumundan dolayı verildiği dolayısıyla da
bir tür ekonomik baskı olduğu şeklinde düşünceler de
mevcuttur.
Ekonomik Baskılar
• Ekonomik baskıya örnek teşkil eden bir unsur da basın-yayın
çalışanlarına para karşılığı haber yaptırılmasıdır.
• Günümüzdeki ismiyle çek defteri gazeteciliği (checkbook journalism),
tüm dünyada etkili olan ve çokça tartışılan bir kavram olup; para
karşılığı haber yapmayı imlemektedir.
• Para karşılığı haber, bazı durumlarda haberi yapana para verilmesi,
bazı durumlarda ise habere konu olana haberi yapabilmek için para
verilmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır.
Ekonomik Baskılar
• Zaman zaman da çeşitli hediyeler, iş yemekleri, ücretsiz konser
biletleri ya da ücretsiz geziler şeklinde karşımıza çıkabilmektedir.

• Para karşılığı haber yapan gazeteci için haber, parayla alınıp

satılabilen bir meta durumuna gelmektedir.
Ekonomik Baskılar
• Bu olumsuz durumun tek çözüm yolu, medya kuruluşlarının kendi muhabirlerine
hediye almayı ve gezilerden bedava yararlanmayı yasaklamalarıdır.
• Bu konuda yararlanılabilecek bir ilke, ABD Profesyonel Gazeteciler Derneği
tarafından Sigma Delta Chi isimli Etik Kurallar Kodu’nda (1926) geliştirilmiştir:
‘Gazeteciler, armağanları, iyilikleri, bedava gezileri ve özel muameleleri
reddetmeli, gazeteci dürüstlüğünü zedeleyebilecek ikinci iş, siyasal bağlantı,
kamu görevi ve sivil toplum örgütlerinde hizmet gibi işlerden kaçınmalıdırlar.’
Siyasî Baskılar
• Siyasî nüfuz sahibi kişiler, hükümetler ve diğer kurum ve kuruluşlarca basın-yayın
üzerinde gerçekleştirilmeye çalışılan baskı olarak tanımlanabilecek olan bu baskı
türünde kişiler, makamlarını adeta bir silah olarak görüp basın-yayın mensubunun
hür faaliyet alanını daraltmakta, yanlı bir tutum sergilemesini talep
edebilmektedir.
• Bazen üstü kapalı bir rica bazen de tehdide varacak niteliğiyle yapılan siyasî
baskıların, ulusal ve uluslararası düzlemde pek çok örneği mevcuttur.
“Almanya Cumhurbaşkanı Christian Wulff’un işadamı
arkadaşından ev satın almak için 500 bin Euro özel
kredi ve devlete ait BW Bankası’ndan düşük faizle
kredi aldığının ortaya çıkması ile patlak veren
skandalda şoke edici bir gelişme yaşandı. Kendisi
hakkındaki haberi yayınlayacağını öğrenen Wulff’un
Bild gazetesini ‘batırmakla’ tehdit ettiği ortaya çıktı.
 Başbakanın sözlerinin ekonomiyi ne derece
etkileyeceği sorusu yöneltilen Başbakan
Başdanışmanı Turan Erol, gazeteci Murat Aktaş’a
“Bu tarz bir haber yapma gazeten kapanır”
ifadesinde bulunmuştur
Siyasî Baskılar
• Siyasî baskılardan bir diğeri de basın-yayın mensuplarının akreditasyonu
konusundadır. Siyasîlerin, toplantı ve yurt dışı gezilerinde kendilerine eşlik eden
basın-yayın mensupları konusunda ayrıma gittiği, yani bazılarını akredite ederken
bazılarını akredite etmediği gözlemlenmektedir.
Fransa’da De Gaule’ün Cumhurbaşkanlığı sırasında
(Parisien libere) adlı derginin hiçbir muhabiri Elysee
Sarayı’na bir yıl süre ile sokulmamıştır. Bu tür
uygulamaların sonucu şu olmaktadır ki, gazeteci
ileride görevini yaparken yoksulluk ve sıkıntılara
maruz kalmamak için siyaset adamı ile iyi geçinmek
ve böylece eleştiri serbestliğinden fedakârlık yapmak
mecburiyetinde kalmaktadır.
 Belirtilen siyasî baskı örneklerinin dışında, bir de
dolaylı yoldan yapılan siyasî sınırlamalar da söz
konusudur. Örneğin, “Peron rejiminde Buenos
Aires’de çıkan La Vanguardia sosyalist eğilimli
gazetenin matbaasının neden olduğu titreşimlerin
civardaki binalar için tehlike yarattığı ve matbaa
önünde boşaltılan kâğıt stoklarının trafiği aksattığı
iddia edilmiş; matbaa buna dayanılarak kapatılmış ve
sonradan da yeni bir matbaanın başka bir yerde
kurulmasına imkân verilmemiştir.
 siyasî menfaatler,
millî menfaatler,
şahsî menfaatler

millî menfaatlere yönelik baskılar, kamu yararının göz

önünde bulundurulması sebebiyle diğer baskı
türlerinden ayrılmaktadır.
İdarî Baskılar
• İdarî baskılar aslında diğer baskılarla iç içedir. Genellikle dış baskıların bir
yansıması olarak kurumların kendi içinde meydana gelen baskılar idarî baskı
olarak sınıflandırılmaktadır.
• Örneğin, siyasî baskıların bir yansıması olarak medya patronları bağlı (özellikle
ekonomik bakımdan) ve bağımlı olduğu bu güç odaklarından bir nev’î çekinerek
kurum içerisinde bir oto-sansür mekanizmasını devreye sokmaktadır. Bu hususta
belirtmek gerekir ki, bu mekanizma otokontrolden öte bir tutum olup, sansür
niteliğindedir.
İdarî Baskılar
• Yani, bu süreçte güç odaklarının çıkarlarına dokunacak nitelikte yazı ve haber
yayınlayan kişiler, medya patronları tarafından gözden çıkarılabilmektedir.

• Türk medyasında pek çok örneği bulunan bu durumda, basın-yayında mutlaka

bulunması gereken etik değerler ve tarafsızlık gibi ilkeler yitirilmekte; basın-yayın
mensupları yandaş medya olma yönünde yönlendirilmektedir.