Unidade 1

Bioelementos, auga e sales

minerais

1
 2

ÍNDICE
1. Enlace químico.
2. Bioelementos.
3. Biomoléculas.
4. A auga.
5. Sales minerais.
6. Disolucións e dispersións coloidais.
7. Técnicas de separación de biomoléculas.
 3

1.- ENLACE QUÍMICO

 Definición: Unión entre átomos, moléculas ou
ions.
 Principais tipos de enlace na materia viva:
 Enlace Iónico.
 Enlace Covalente.
 Enlace de hidróxeno.
 Forzas de Van der Waals.
 4

1.1. ENLACE IÓNICO

 Dase entre elementos electronegativos (non metálicos) e
elementos electropositivos (metais)
 5

1.1 ENLACE IÓNICO

 Son enlaces fortes.
 Un átomo/s dun elemento metálico perde
electróns e o outro/s dun elemento non metálico
os capta, formándose catións e anións que se
unen por atracción eléctrica.
 Os compostos iónicos forman redes cristalinas.
6
7
8
 9

1.2. ENLACE COVALENTE

 Son enlaces fortes.
 Danse entre átomos electronegativos (non
metais).
 Os átomos comparten un ou máis pares de
electróns, formando un enlace por cada par
compartido.
 10

1.2. ENLACE COVALENTE

 Entreelementos de similar electronegatividade:
moléculas apolares(sen carga eléctrica). Ex.:
Hidrocarburos(CH4), enlaces entre atomos dun
mesmo elemento (O2, N2).

 Entre elementos de diferente

electronegatividade: moléculas polares (con polo
+ e polo -) (H2O, NH3)
11
 12
O osíxeno ao ser moi electronegativo atrae
fortemente aos electróns que comparte co
hidróxeno quedando o primeiro con carga – e
o segundo con carga + formando así un
dipolo.

104,5°
 13

Enlace covalente apolar

Enlace covalente polar Enlace iónico

14
 15

1.3. ENLACE OU PONTE DE

HIDRÓXENO
 É un enlace electrostático máis débil que un enlace
covalente ou iónico.
 Dase cando un Hidróxeno está unido a elementos moi
electronegativos. Isto fai que o Hidróxeno quede con
carga + atraendo cara sí aos electróns dos átomos próximos.
 Pode ser:
 Intermolecular: entre átomos de diferentes moléculas. ex.:
entre moléculas de H2O.
 Intramolecular: entre átomos da mesma molécula. Ex: grupo
–NH- e –CO- nunha proteína.
 16

Enlace de
hidróxeno
intermolecular
 17

Enlaces de hidróxeno intramoleculares no ADN

 18

Pontes de hidróxeno intramoleculares

 19

Pontes de hidróxeno
intramoleculares
 20

1.4. ENLACES POR FORZAS DE

VAN DER WAALS
 Son enlaces débiles.
 Dase entre moléculas apolares ou grupos apolares da
mesma molécula. A distribución electrónica vólvese
asimétrica por azar, formando dipolos instantáneos
que xeran atraccións electrostática.
 Canto maior sexa a molécula maior forza adquiren
estes enlaces.
 A formación aleatoria dun dipolo induce a
polarización de moléculas ou grupos moleculares
adxacentes.
 21

2.- BIOELEMENTOS
 Sonos elementos que constitúen a materia viva.
 Tamén se coñecen como elementos bioxénicos
 22

2.1 Bioelementos primarios

 Os bioelementos primarios son os máis abundantes
e constitúen a maior parte da materia viva.
 Son Indispensables para a formación das
biomoléculas orgánicas (glícidos, lípidos, proteínas,
ácidos nucléicos). (96% materia viva)
 C, H, O, N, P, S (CHONPS)
 C, H, O: Presente en tódalas biomoléculas orgánicas.
 N: Compoñente fundamental de proteínas, ácidos
nucleicos, clorofilas e moitos glícidos e lípidos.
 23

 S: Presente en moitas proteínas e

enzimas.
 P: presentes en fosfolípidos, ácidos
nucleicos, ATP, fosfatos de osos e dentes.
 Os bioelementos teñen unha masa
atómica pequena e a súa configuración
electrónica fai que tendan a formar enlaces
covalentes estables.
 24

 Carbono e hidróxeno:
 Forman enlaces covalentes apolares estables.
 Poden formar longas cadeas hidrocarbonadas.
 Poden formar dobles ou triples enlaces adquirindo
diversas estruturas tridimensionais
 25

 Osíxeno, nitróxeno, xofre e fósforo:

 Son elementos electronegativos que establecen
enlaces covalentes dando lugar a moléculas
bipolares.
 26

2.- Bioelementos secundarios e

oligoelementos
 Os bioelementos secundarios son menos abundantes e
moitas veces atópanse en forma iónica.
 Algúns están presentes en todos os seres vivos. Ex.: Ca, Na, K,
Mg, Cl, Fe, I
 Outros non están en tódolos seres vivos. Ex.: Cu, Br, Zn, Mn...
 Oligoelementos: son bioelementos que se atópan nunha
porcentaxe en peso moi pequena(menos do 0,1 % en peso)
pero son inmprescindibles para os seres vivos. (Cu, Si, Fe,
Mn, Zn, F, I, Bo, V, Cr, Co, Se, Mo, Sn)
Son imprescindibles para os seres vivos en pequenas cantidades
pero poden producir patoloxías tanto por exceso como por defecto.
 27

 Sodio, potasio e cloro: forman ions Na+, K+ e Cl-. Papel no

equilibrio osmótico, gradientes de membrana, no impulso
nervioso.
 Calcio: en forma de CO3Ca forma parte de cunchas de
molúscos e como ion Ca2+ intervén na contracción muscular,
na transmisión do impulso nervioso e na coagulación do
sangue.
 Magnesio: en forma de catión Mg2+ e un compoñente da
clorofila e de moitos enzimas.
 Ferro: presente na hemoglobina e mioglobina.
 Cobre: presente na hemocianina
 Cobalto: forma parte da vitamina B12
 Litio: incrementa secrección de neurotransmisores.
 Iodo: forma parte da hormona tiroxina (metabolismo
enerxético)
 Fluor: se acumula nos osos.
 28

3.- BIOMOLÉCULAS
 Son as substancias que forman parte dos seres
vivos. Tamén se lles chama principios inmediatos.
 Simples: moléculas formadas por átomos do mesmo
tipo. Ex: O2
 Compostas: moléculas formadas por átomos de
diferentes elementos.
 Inorgánicas: H2O, CO2, Sales minerales
 Orgánicas: glícidos, lípidos, proteínas e ácidos
nucleicos.
 29

4.- A AUGA
 É a substancia máis abondosa na materia viva. 63%
en peso en humanos, 95% en algas.
 Os seres vivos obteñen auga do exterior ou doutras
biomoléculas mediante reaccións bioquímicas (auga
metabólica)
 Distinguimos entre:
 Auga circulante: ex.: sangue
 Auga intersticial: entre as células.
 Auga intracelular: no citosol e dentro dos orgánulos
celulares.
 30

4.1Propiedades da auga.
 Propiedade:
Elevada forza de cohesión entre moléculas debido
aos enlaces de hidróxeno intermoleculares e
facilidade de adhesión a superficies.
 Esto explica:
 Capilaridade: capacidade de ascender por condutos
estreitos. (de gran importancia para as plantas)
 Función estrutural (incompresibilidade facend de
esqueleto hidrostático e dándolle volume á célula
turxescencia celular, amortecedor mecánico)
31
 32

 Propiedade:

Elevada tensión superficial: A elevada cohesión

entre as súas moléculas fai que a superficie da auga
presente gran resistencia a romper.

Función: permite o
desplazamento dalgúns
insectos pola súa
superficie.
 33

 Propiedade:
Elevada calor específica: hai que comunicarlle moita calor
para elevar a súa temperatura un grao centígrado. Do
mesmo xeito debe perder moita calor para que baixe a súa
temperatura.

Función:
Amortecedor térmico.

 Propiedade:
Elevada calor de vaporización: para pasar de estado
líquido a gasoso a auga absorve moita enerxía.

Función:
Regulador da temperatura. Ex: a evaporación da suor.
 34

 Propiedade:

Densidade máis baixa en estado sólido ca en

estado líquido.
Función: o xeo flota sobre a auga e fai de illante
térmico da auga líquida que hai debaixo, facilitando
a existencia de vida acuática baixo o xeo.
35
36
 37

 Propiedade:
Ten unha elevada constante dieléctrica, é unha
molécula bipolar con gran tendencia a formar
enlaces de hidróxeno.

Funcións:

Elevado poder disolvente. Ao ser un dipolo a molécula

de auga é un excelente disolvente de compostos iónicos
e compostos covalentes polares.

A auga é un bo medio de transporte de substancias.

A auga intervén en multitude de reaccións

metabólicas.
38
39
 40

4.2 Outras funcións da auga

 Función estrutural: O volume e forma das células
que non teñen parede celular mantense grazas á
presión que exerce a auga interna
(turxescencia).
 Función de amortecedor mecánico e lubricante:
por exemplo no líquido sinovial das articulacións.
 41

RELACIÓN DE ALGUNHAS PROPIEDADES DA AUGA COAS FUNCIÓNS

BIOLÓXICAS CORRESPONDENTES
Propiedades físico -Químicas Funcións biolóxicas

Elevada s forzas de cohesión e adhesión Función estrutural (volume celular, turxescencia celular,
amortecedor mecánico) A capilaridade facilita a ascensión da
savia bruta.

elevada tensión superficial Pequenos animáis se deslizan na superficie no medio acuático

Elevada calor específica Amortecedor térmico

Elevado calor de vaporización Función refrixerante regulando a temperatura.

Menor densidade en estado sólido que en O xeo flota sobre a auga facendo de de
estado líquido termoillante e permitindo que haxa vida na
auga que hai baixo a capa conxelada

Elevada constante dieléctrica Función bioquímica, función disolvente e de

transporte. É un excelente medio de transporte de
substancias nos seres vivos así como un medio onde se
producen as reaccións bioquímicas intervindo ademáis en
multitude de reaccións metabólicas.
 42

5.- SALES MINERAIS

 Nos seres vivos poden atoparse en tres formas:
 Formando precipitados
 Disoltas.
 Asociadas a outras moléculas.
 43

 Funcións das sales minerais:

 Precipitadas forman parte de estruturas esqueléticas. Ex: carbonato

cálcico das cunchas de moluscos ou o fosfato cálcico dos osos.

 Manter constante o grao de salinidade (equilibrio osmótico) no medio

interno. O interior dos organismos mantén unhas concentracións iónicas
constantes.

 Constituir disolucións amortecedoras do PH: os líquidos biolóxicos

conteñen sales que se poden ionizar dando lugar a ions H + ou OH- que
contrarrestan aos ácidos ou bases engadidos mantendo o pH constante.

 Estabilizar dispersións coloidais.

 Funcións específicas:
 Ás veces antagónicas. Ex: K+ aumenta turxescencia da célula e Ca 2+ a diminúe.
Son ions antagónicos.
 Controlar a contracción muscular.
 Xerar potenciais eléctricos de membrana.
 Ferro na hemoglobina
 44

6.- DISOLUCIÓNS E
DISPERSIÓNS COLOIDAIS
 Nos fluídos dos seres vivos hai disolucións e
dispersións coloidais. En ambas a fase
dispersante e a auga.
 As dispersións de solutos de baixa masa
molecular ou cristaloides reciben o nome de
disolucións verdadeiras.
 As dispersións de solutos de elevada masa
molecular forman coloides.
 45

6.1. Propiedades de disolucións

verdadeiras
 Difusión: Repartición homoxénea das partículas dun
fluído ao poñelo en contacto con outro fluído. Ex:
humidificación do aire, absorción de osíxeno polo auga.
46
 47

 Osmose: paso do disolvente a traves dunha

membrana semipermeable (que deixa pasar o
disolvente pero non os solutos) entre dúas
disolucións de concentración diferente ata que a
ambos lados da membrana se acada unha
concentración semellante (solucións isotónicas).

A auga móvese da disolución máis diluída á disolución

máis concentrada ata igualar as concentracións de soluto
 48

 O impulso da auga cara a disolución máis

concentrada recibe o nome de presión osmótica.
 Nun medio hipotónico (menor concentración no
medio extracelular) a célula incha e ponse
turxescente.
 Nun medio hipertónico( maior concentración no
medio extracelular) a célula perde auga e
engúrrase, esto coñécese como plamólise
 49

Crenación
Hemólise

Turxencia

Plasmólise
 50

6.2. Disolucións amortecedoras ou

tampón
 Son disolucións que axudan a manter constante o
pH.
 Son importantes xa que alteracións no pH do medio
poden afectar á estabilidade das proteínas e a
actividade catalítica das enzimas alterando as
reaccións bioquímicas do organismo chegando mesmo
a causarlle a morte.
 Si a disolución é ácida captan H+ (se comportan
como base) e si a disolución é básica ceden H+ (se
comportan como ácido)
 51

 Exemplos de disolucións tampón o buffer:

 Tampón fosfato (actúa no medio intracelular)
 Tampón bicarbonato (actúa nos líquidos
extracelulares coma o sangue)
 52

Cando o sangue se acidifica o

Cando o sangue se alcaliniza o
equilibrio desprázase producindo
equilibrio desprázase producindo ion
ácido carbónico que se disocia en
bicarbonato
H2O e CO2
 53

6.3. Dispersións coloidais

 Son dispersións de solutos de elevada masa
molecular que non son solubles en auga. Ex:
fosfolípidos ou proteínas.
 A maior parte dos líquidos dos seres vivos son
dispersións coloidais.
 54

6.3.1Propiedades das dispersións

coloidais
 Dous estados posibles:
 Sol: líquido. Fase dispersante = líquido.
Fase dispersa= sólido.

 Xel: semisólidoFase dispersante = fibras

entrelazadas.
Fase dispersa= líquido.
 Elevada viscosidade.
 55

 Elevado poder adsorvente.

 Adsorción: atracción da superficie dun sólido sobre
as moléculas dun fluído.
 56

 Efecto Tyndall
 57

Dispersións coloidais Disolucións

Moléculas de soluto de gran Moléculas de soluto de pequeno

tamaño tamaño

Aspecto: Sol ou xel

Presenta efecto Tyndall Non efecto Tyndall

Sedimenta por ultracentrifugación Non sedimenta por

ultracentrifugación
Maior viscosidade Menor viscosidade
 58

7.- TÉCNICAS DE SEPARACIÓN

DE BIOMOLÉCULAS
 Centrifugación:
• É un proceso de sedimentación acelerada
empregando a forza centrífuga.
• Pode empregarse para separar orgánulos ou
macromoléculas que forman parte de dispersións
coloidais.
• As partículas se separan en función da densidade.
• As centrífugadoras poden acadar entre 3000 e
100000 rpm.
59
60
61
62
 63

 Diálese: serve para separar coloides de cristaloides grazas a unha

membrana semipermeable que permite o paso, por difusión, de
moléculas de pequeno tamaño (solutos) pero non o de
macromoléculas.

Proceso:

1.- A disolución de traballo introdúcese nunha bolsa de diálese, cuxas paredes

están formadas por unha membrana semipermeable.

2.- A bolsa completa mergúllase en auga destilada ou nunha disolución moi

pouco concentrada.

3.- As moléculas móvense por difusión ata igualar esas concentracións, pero
as macromoléculas non poden atravesar a membrana.

A "forza impulsora" é a diferenza de concentración entre o interior e o

exterior da bolsa.
 Ex: hemodiálise.
64
 65

 Cromatografía:

Permite separar e incluso cuantificar os diferentes compoñentes dunha

mestura

1.- A mostra debe estar disolta nun fluído (fáse móbil).

2.- A fase móbil faise pasar a través dun medio fixo (fase estacionaria)
3.- Os compoñentes da mostra sepáranse en función do diferente grao de
retención que exerce sobre elas a fase estacionaria.
As substancias que son retidas con menos forza avanzan máis na fase
estacionaria.
• Tipos:
• Cromatografía plana: fase estacionaria en placa o papel.
• Capa fina.
• Papel.
• Cromatografía en columna: fase estacionaria en una columna
• Cromatografía de gases.
• Cromatografía de líquidos.
 66

Cromatografía en capa fina

 67

Cromatografía en papel
 68

 Electroforese:

Serve para separar moléculas segundo a súa mobilidade ao ser

sometidas a un campo eléctrico.
As moléculas se separan en función da súa masa molecular e
a súa carga eléctrica.

Emprégase para separar diferentes proteínas e para separar

diferentes fragmentos de ADN.

Deposítase a mostra nun xel e sométese a un campo eléctrico.

A velocidade de desprazamento das partículas ao longo do xel é

maior canto maior sexa a súa carga eléctrica e menor sexa a
súa masa molecular.
69
70
 71

 Espectrofotometría:

Esta técnica emprégase para medir a concentración dun

determinado produto químico nunha mostra determinada.

Cada substancia presenta un grao de absorción de radiación

electromagnética diferente segundo a lonxitude de onda (espectro
de absorción).

Isto permite deducir a concentración de determinada substancia

nunha disolución medindo a luz absorvida pola mostra e
comparándoa cunha disolución de concentración coñecida.

Emprégase a lonxitude de onda que presenta máxima absorbancia

para a substancia que se quere analizar.

Para esta técnica emprégase un espectrofotómetro.

72