XIV əsrin sonu-XV əsrdə Azərbaycan feodal dövlətləri.

1. XIV əsrin I yarısında Azərbaycanda ictimai-

siyasi vəziyyət. Şirvanşahlar dövlətinin daxili
və xarici siyasəti.
2. Qaraqoyunlu dövləti
3. Ağqoyunlu dövləti. Uzun Həsənin daxili və
xarici siyasəti
4. XV əsrdə Azərbaycanın iqtisadi həyatı və
mədəniyyəti
 ƏDƏBİYYAT

M
a
h
m İ
u
b
dr
a
o
vh
i
m
Y
o
.v
C
Ö .
yA
rzər
əb
a
nyc
ail
m
n
əı
n
m
i
şX
V
əsr
st
əa
hrix
ni
fə
əd
a
lir.
əB
r.
.1
9
B
.5
9
1
9
7
2
.
 XIV əsrin sonlarında Azərbaycanda
siyasi vəziyyət
 Cəlairilər dövləti (1340) hökmdarı Şeyx Üveys
Cəlairi Hülakülər dövlətinin süqutundan istifadə
edərək 1359-cu ildə Təbrizi ələ keçirdi. Beləliklə
Azərbaycan Cəlairilər dövlətinin tərkibinə daxil oldu.
 1367-ci ildə Cəlairilər Şirvanşahları da özlərindən
asılı hala saldılar.
 Şeyx Üveys Cəlairinin ölümündən sonra hakimiyyətə
Sultan Hüseyn gəldi. Lakin o, qardaşı Sultan Əhməd
tərəfindən hakimiyyətdən devrildi.
 Sultan Əhməd Cəlairinin dövründə

Feodal ara müharibələrinin davam edirdi

Əmir Teymura qarşı mübarizə
Əmir Teymura qarşı Qara Yusiflə ittifaq quruldu
Əmir Teymurun ölümündən sonra Qara Yusiflə
birlikdə Azərbaycana qayıtdı
Əlincə qalası bərpa edildi
II Şənbi-Qazan döyüşündə Qara Yusifə məğlub oldu
(1410-cı il).
Əmir Teymur və Toxtamışın hücumları

1385 - ci ildə
Əmir Teymur
Azərbaycana Bundan istifadə edən
hücum etdi. Toxtamış 1385 - ci ildə
Lakin Orta Dərbənd və Şirvanı ələ
keçirərək Təbrizi mühasirəyə
Asiyada baş aldı. O, hiylə işlədərək şəhəri
ələ keçirdi.
vermiş qiyama
görə geri
qayıtdı.
 1386-cı ildə Əmir Teymur
Azərbaycana I yürüşü
• Cəlairi əmirləri məğlub edildi
• Şirvanşahlar dövləti ilə müttəfiqlik
əlaqəsi quruldu
• Azərbaycanın idarəsi Miranşaha
tapşırıldı.
• Təbriz tutuldu
Teymurun Azərbaycana
yürüşü
 1392-ci ildə Əmir Teymur
Azərbaycana II yürüşü
• Təbrizin tutuldu
• Əlincə qalasına yürüş edildi
• Şəki ələ keçirildi (1392-ci il).
 1399-cu ildə Əmir Teymur
Azərbaycana III yürüşü

• Qarabağ tutuldu
• Şəki hakimi Seyid Əhmədlə ittifaqın
bağlandı
• Daxili çəkişmələr nəticəsində Əlincə qalası
tabe oldu (1400-cü il).
Əlincə qalası
 Əlincəqalanın müdafiə
bürclərindən birinin qalıqları

Daha dəqiq versiyası yoxdur.

 Əlincə qalasında
Sınaq göstərişi ölçüsü: 709 × 600 piksel. Dig'r nəticələr: 284 × 240 piksel | 568 × 480 piksel.
arxeoloji tədqiqatlar
Daha dəqiq versiyası yoxdur.

Teymuri
dövləti ən
güclü
dönəmlərin
də
 Teymur imperiyası

Sınaq göstərişi ölçüsü: 800 × 469 piksel. Dig'r nəticələr: 320 × 188 piksel | 640 × 376 piksel | 1.024 × 601 piksel.
Qaraqoyunlu
və Ağqoyunlu
dövlətləri
Qaraqoyu
nlu dövləti
(1410-
1468)
•

Qaraqoyunlu dövlətinin bayrağı Ağqoyunlu

dövlətinin bayrağ
 Qaraqoyunlu dövləti (1410-1468)

• Oğuzların Baharlı nəslinə mənsub olan

Qaraqoyunlular Ərzincan, Sivas və
Kürdüstanda yaşayırdılar.
• Qaraqoyunlu sülaləsinin banisi Bayram Xoca
hesab olunur.
• Qara Məhəmmədin dövründə (1380 - 1389)
mərkəzi Van şəhəri olan Qaraqoyunlu tayfa
ittifaqı quruldu
Qara Məhəmmədin dövrü (1380 - 1389
• Cəlairilərlə mübarizə aparılırdı
• Təbrizə hücum edildi (1382-ci ildə);
• Mardin hökmdarı Məcdəddin İsa məğlub edildi
(1384-cü il)
• Ağqoyunlularla mübarizə genişlənmişdi;
• Çapaqçur döyüşündə Əmir Teymur məğlub edildi
(1387-ci il);
• Cəlairilərin müqaviməti qırılaraq yenidən Təbriz
tutuldu (1388-ci il);
• Qara Məhəmməd Qara Pir Həsən tərəfindən qətlə
 Qara Yusif (1389 - 1420)
 Əmir Teymurla mübarizə aparılırdı
 Pir Həsən məğlub edildi
 Bağdad döyüşündə Cəlairilərlə birlikdə Əmir Teymura məğlub
oldu (1394-cü il)
 Sultan Əhməd Cəlairi ilə birlikdə Misirə qaçdı və Misir
hökmdarı tərəfindən tutuldu
 Əmir Teymurun ölümündən sonra Sultan Əhməd Cəlairi ilə
birlikdə Azərbaycana qayıtdı
 I Şənbi-Qazan döyüşündə Teymuri Əbubəkri məğlub etdi
(1406-cı il)
 Sərdrud döyüşündə Miranşahı məğlub etdi (1408-ci il)
 II Şənbi-Qazan döyüşündə Əhməd Cəlairini məğlub etdi (1410-
cu il).
 Qaraqoyunlu dövlətinin yaranması
• 1410 - cu ildə Qara Yusifin rəhbərliyi ilə Qaraqoyunlu
dövləti yarandı.
• Paytaxtı Təbriz oldu
• Sərhədlərinə Kürdən cənubdakı Azərbaycan
torpaqları, Ərməniyyə, Kürdüstan, Gürcüstanın bir
hissəsi, Qərbi Iran və Qərbi Iraq daxil idi.
• 1411-ci ildə Qara Yusif oğlu Pirbudağı sultan elan
etdi.
• Lakin dövlətin yüksək idarəçilik hüququ Qara Yusifin
əlində qalırdı.
• 1412-ci ildə Qara Yusif Şirvanşah I İbrahimi məğlub
 Qaraqoyunlu dövləti Şirvanşahlar-Teymurilər
ittifaqına qarşı
• 1417-ci ildə Şirvanşah I Xəlilullah hakimiyyətə
gəldikdən sonra Qaraqoyunlu dövlətinə tabe
olmaqdan imtina etdi.
• O, Qara Yusifə qarşı Teymuri hökmdarı Şahruxla
ittifaq bağladı.
• Teymuri hpkmdarı Şahrux 1418 və 1420-ci illərdə
Azərbaycana hücum etsə də, öz məqsədinə çata
bilmədi.
• 1420-ci ildə Qara Yusifin ölümündən istifadə edən
Şahrux yenidən Azərbaycana hücum edərək 1421-ci
il Alaşkert döyüşündə Qaraqoyunluları məğlub etdi.
 Şahruxun Azərbaycana yürüşləri
• Şahrux Azərbaycandakı feodallara özünün ali hakimiyyətini tanıdaraq
Herata qayıtdı.
• Şahruxun Herata qayıtmasından istifadə edən Qara İsgəndər öz
qüvvələrini yenidən toplayaraq 1427-ci ildə Şirvana hücum etdi.
• Onun bu addımına cavab olaraq Şahrux yenidən Azərbaycana yürüş
edərək Salmas yaxınlığında Qaraqoyunluları yenidən məğlub etdi.
• Şahrux Qara İsgəndərin yerinə Qaraqoyunlu taxtına Əbu Səidi çıxardı.
• Lakin Əbu Səid Qara İsgəndər tərəfindən öldürüldü.
• Öz hakimiyyətini yenidən möhkəmləndirən Qara İsgəndər 1434-cü
ildə yenidən Şirvana hücum etdi.
• Qara İsgəndərin bu addımı Şahruxun yenidən Azərbaycana hücum
etməsinə səbəb oldu.
• 1435-ci ildə Şirvanşahlar və Teymurilərin birləşmiş qüvvələri Təbriz
yaxınlığında Qara İsgəndəri məğlub etdilər.
• Qələbə qazanan Şahrux Qaraqoyunlu taxtına Cahanşahı çıxardı.
 Cahanşahın hakimiyyəti (1438-1467)
• Teymurilərin vassalı kimi hakimiyyətə gələn Cahanşah qısa bir
zamanda öz hakimiyyətini qurdu.
• Şahruxun ölümündən sonra müstəqil siyasət yürütməyə
başladı (1447-ci il);
• Şirvanşahlarla dostluq münasibətlərinin qurdu
• Ağqoyunlularla tez-tez toqquşmalar baş verirdi
• Teymurilərin daxili çəkişmələrindən istifadə edərək Əcəm
İraqını, bütün Qərbi İranı və Şərqi İranı ələ keçirdi (1453-cü i)
• Cürcan və Xorasanın tutuldu (1457)
• Teymuri Əbu Səidlə Herat müqaviləsinin bağladı(1459)
• Oğlanları Həsənəli və Pirbudağın qiyamını yatırdı.
• Təbrizdə “Göy məscid”i inşa etdirdi (1465).
• Muş döyüşündə Uzun Həsənə məğlub oldu (1467 ) Cahanşahın
döyüşdə öldürülməsindən sonra hakimiyyətə oğlu Həsənəli
 Qaraqoyunlu dövlətinin süqutunun səbəbləri
• Mərkəzi hakimiyyətin zəif olması;
• Daxili çəkişmələrin güclənməsi;
• Feodalların mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaması;
• Ağır vergilər və xalq kütlələrinin vəziyyətinin
ağırlaşması;
• Feodal çəkişmələrinin güclənməsi;
• Ağqoyunluların mübarizə aparması;
• Sülalə üzvlərinin qiyam qaldırması.
• 1468 - ci ildə Uzun Həsən Qaraqoyunlu dövlətinin
varlığına son qoydu.
 Qaraqoyunlu dövlətində idarəetmə
sistemi
 Dövlətin idarə edilməsi- Şah (sultan)
 Orduya rəhbərlik Əmir - əl - ümərə
( əmirlər əmiri )-
 Ruhanilərin başçı-Sədrəzəm (mövlana)
vəqfvergilərini toplayır və məhkəmə
işlərini qaydaya salırdı;
 Daxili və xarici işlərinə nəzarət- Baş
vəzir(sahibi-divan)
 Qaraqoyunlu dövlətində vergilər
 Malcəhət - məhsul vergisi;
 Bəhrə - sudan istifadəyə görə
alınırdı;
 Çobanbəyi - otlaqlardan istifadəyə
görə maldarlardan alınırdı;
 Tamğa - sənətkarlardan alınırdı;
 Bac - tacirlərdən alınırdı.
Qaraqoyunlu dövlətində torpaq sahibliyi

o Divan - dövlət torpaqları;

o Xassə - sülalə torpaqları;
o Mülk - feodalların irsi torpaqları;
o Vəqf - dini torpaqlar;
o Soyurqal - irsi torpaqlar
Ağqoyunlu dövləti
(1478)
 Ağqoyunlular
• Kiçik Asiyanın şərqində məskunlaşan Ağqoyunlular
oğuzların bayandur boyuna mənsub idilər.
• Ağqoyunlu tayfa birliyinin banisi Pəhləvan bəy
(1370-1388) olmuşdur.
• Pəhləvan bəy Qaraqoyunlular və Teymurilər
arasındakı mübarizədən istifadə edərək Ağqoyunlu
tayfalarını birləşdirmək uğrunda mübarizə aparırdı.
• Pəhləvan bəyin ölümündən sonra Ağqoyunlular
arasında ara müharibələri yenidən qızışdı.
 Ağqoyunlular Qara Yuluq Osmanını
dövründə (1394-1434)
• Ağqoyunlu bəyliyinin əsasını qoydu;
• Diyarbəkiri Ağqoyunlu tayfa ittifaqının mərkəzinə
çevirdi;
• Öz adına pul kəsdirdi;
• Ağqoyunlu tayfa ittifaqını xeyli möhkəmləndirdi;
• Sivas uğrunda Qaraqoyunlularla apardığı mübarizədə
qələbə qazandı;
• Ərzincan və Mardini asılı hala saldı;
• Ağqoyunlu tayfa ittifaqını xeyli möhkəmləndirdi.
• Qara Yuluq Osmanın öldürülməsindən sonra
 Uzun Həsənin hakimiyyətə gəlməsi
 Cahangir Mirzədən(1444-1453) sonra Ağqoyunlu tayfalarının yenidən
gücləndi,
 1453-də Uzun Həsənin qardaşının yerinə tayfa birliyinin başçısı oldu.
 Gürcüstanın Qaraqoyunlu dövlətinə tabe olan şərq hissəsini ələ
keçirdi( XV əsrin 50-ci illəri)
 Trabzonla qohumluq əlaqələri qurdu;
 Qərb ölkələri ilə yaxın əlaqələri; Venesiya Respublikası ilə əlaqələr
saxlayırdı;
 Trabzona hücum edən Osmanlı qüvvələri ilə Qoyluhisar
döyüşü(1461)
 Sara xatun vasitəsilə Osmanlı ilə Yassıçəmən müqaviləsini bağladı
(1461-ci ildə);
 Ərdəbilli Şeyx Cüneydlə qohumluq əlaqəsi
 Muş döyüşündə Qaraqoyunlu Cahanşahı məğlub etdi.
 Ağqoyunlu dövlətinin yaranması
 1468-ci ildə paytaxtı Təbriz şəhəri olan
Ağqoyunlu dövləti yarandı
 Dövlətin ərazisinə Kürdən cənubdakı
Azərbaycan torpaqları, Şərqi Anadolu, Qərbi
İran, İraq və Şərqi Gürcüstan daxil idi
 Ağqoyunlu dövlətinin ilk hökmdarı olan Uzun
Həsən dövrü (1468-1478)
Daha dəqiq versiyası yoxdur.
 Uzun Həsənin gördüyü işlər
 Şirvanşah Fərrux Yasar və Ərdəbilli Şeyx Heydərin köməyi ilə Teymuri
Əbu Səidi məğlub etdi (1468)
 Feodal özbaşınalığının qarşısını almaq üçün “Qanunnamə” qəbul etdi
 Malatya döyüşündə Osmanlını məğlub etdi (1473)
 Otluqbeli döyüşündə Osmanlıya məğlub oldu (1473)
 Venesiya respublikası ilə Osmanlıya qarşı ittifaq qurdu (1472)
 Gürcüstana yürüşdən sonra (1474-1477) Gürcü çarı VI Baqratla sülh
müqaviləsi (1477) müqaviləyə əsasən Tiflis daxil olmaqla Şərqi Gürcüstanı
Ağqoyunlu dövlətinə birləşdirdi);
 Uğurlu Məhəmmədin Şirazda qaldırdığı qiyamı yatırdı (1474)
 Moskva knyazlığı III İvanla diplomatik əlaqələr qurdu (1475)
 Nizami ordu qurdu; Odlu silah istehsal etməyə təşəbbüs etdi;
 Osmanlıya qarşı Qaraman bəyliyi, Kipr və Rodos feodalları ilə əlaqə
saxlayırdı;
 İri feodallara, hərbi köçəri əyanlara qarşı mübarizə aparsa da
mərkəzləşdirilmiş dövlət qura bilmədi.
 Uzun Həsənin xarici siyasəti

Ağqoyunlu dövlətinin başlıca rəqibi Fateh II Mehmet olduğu üçün Uzun Həsənin xarici
siyasətində əsas yeri Osmanlı ilə münasibətlər tuturdu.

Trabzon dövləti ilə Osmanlı Türkiyəsinə qarşı müttəfiqlik. Trabzon Ağqoyunlular üçün Qara
dənizə oradan da Avropaya əlverişli çıxış yolu idi

Ağqoyunlu tacirləri Trabzonda venesiyali və genuyalı tacirlərlə vasitəçilik ticarətindən böyük

gəlir götürür, bu şəhər vasitəsilə Krımla da ticarət əlaqəsi saxlayırdılar.
 FATİH

Fatih IIMehmet
Uzun Həsən Avropa dövlətləri ilə əlaqələri
• Osmanlı imperiyasının siyasəti Azərbaycanla Avropa
ölkələri arasında tranzit karvan ticarətinə mane
oluduğu üçün Uzun Həsən Avropa dövlətləri ilə birbaşa
əlaqələri günişləndirmək yolu tutdu
• Qaraman bəyliyi, Kipr krallığı və Rodos dövlət ilə
koalisiya, Venesiya respublikası ilə əlaqələr
• Uzun Həsən Türkiyənin iştirakı olmadan Avropa ölkələri
ilə bilavasitə ticarət əlaqələrini möhkəmləndirməyə
çalışırdı.
• II Mehmetin gömrük siyasəti Avropa-Asiya tranzit
ticarətinə mənfi təsir göstərdiyi üçün Avropa ölkələri bu
iki türk dövləti arasında gərginliyi daha da artırmağa
 Sultan Yaqubun dövrü (1478-1490)

 Uzun Həsənin siyasətinin davam etdirilməsi

 Şirvanşahlar dövləti ilə dostluq münasibətlərinin
davam etdirilməsi;
 Qaraqoyunlu Topal Əhmədin Qarabulaq
döyüşündə məğlub edilməsi (1474)
 Şirvanşahlarla birlikdə Şeyx Heydərin məğlub
edilməsi (1488)
 Ərdəbilin işğal edilməsi
 “Həşt-behişt” sarayının inşa edilməsi (1483).
Ağqoyunlu dövlətində daxili çəkişmələrin güclənməsi

 Sufi Xəlil Ağqoyunlu dövlətinin idarə edilməsində mühüm rol

oynayırdı;
 Süleyman bəy Bicanoğlu Sufi Xəlili dövlət idarəsindən
kənarlaşdırması
 Feodal qrupları arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə
genişləndi;
 Rüstəm Mirzə və Əbih Sultanın hakimiyyət uğrunda mübarizəsi
başladı.
 1492-ci il Bərdə döyüşündə Rüstəm Mirzənin qüvvələri
tərəfindən Baysunqur məğlub edildi.
 Məğlub olan Baysunqur Şirvanşah hökmdarı Fərrux Yasarın
yanına qaçdı. Beləliklə, 1492-ci ildə Rüstəm Mirzə Ağqoyunlu
 Rüstəm Mirzənin hakimiyyəti (1492-1497)
 Dövlət demək olar ki, Əbih Sultan tərəfindən idarə olunurdu
 Soyurqal paylanmaqla hərbi-köçəri əyanların rəğbəti qazanıldı;
 İri feodallar arasında çəkişmələr gücləndi;
 Köçəri əyanların mərkəzi hakimiyyətə qarşı çıxması gücləndi
 Şirvanşahlardan kömək alan Baysunqur məğlub edildi (1492)
 Şeyx Heydərin övladları həbsdən azad edildi
 Şirvan ərazisinə yürüş edildi;
 Əhər döyüşündə Baysunqurun məğlubiyyəti(1493).
 Feodal özbaşınalığı Ağqoyunlu dövlətini zəiflətdi.
 Uzun Həsənin digər nəvəsi Gödək Əhməd Osmanlı dövlətinin
 köməyi ilə Ağqoyunlu dövlətinə yürüşə başladı.
 O, Sultaniyyə döyüşündə Rüstəm Mirzəni məğlub edərək əsir
aldı. 1496-cı il
 1497-ci ildə Gödək Əhməd Ağqoyunlu
taxtına çıxdı.
 Mərkəzi hakimiyyəti möhkəmləndirməyə cəhd göstərdi
 Köçəri əyanlara qarşı mübarizə aparırdı;
 Ara müharibələrə son qoymağa çalışırdı;
 Ağqoyunlu dövlətinin iqtisadi cəhətdən zəifləməsinin
qarşısını almağa çalışırdı;
 İslahat keçirərək 20-yə qədər vergi və mükəlləfiyyəti
ləğv etdi.
 Gödək Əhmədin daxili siyasətindən narazı qalan feodal
əyanları İraqda və Farsda qiyam qaldırdılar.
 1497-ci il İsfahan döyüşündə Gödək Əhməd qiyamçı
feodallar tərəfindən məğlub edilərək öldürüldü.
Ağqoyunu dövlətinin bölünməsi
Onun əmisi
Gödək oğlu Əlvənd
Əhmədin Mirzə
ölümündə Ağqoyunlu
n sonra taxtına öz
hakimiyyə iddiasını
təHər iki
Murad bildirərək
Müqaviləyə
şahzadə
Mirzə 1499-cu
əsasən ildə
Kürdən
cənubdakı
Təbrizi ələ
öz .
gəldi Azərbaycan
keçirdi.
Ağqoyunlu torpaqları və
dövlətini Qarabağ
Əlvənd
aralarında Mirzəyə,
böldülər. bütün
1500-cü il ƏrəbİraqıKirm
an Murad ,
Əbhər Fars və
SON