მექანიკური მოვლენები

Მარიამ კოპალაძე
 Კომპლექსური დავალ
ების პირობა
• ბორბალი ისეთ მარტივ მექანიზმად გვეჩვენება, რომ ვერც
კი წარმოგვიდგენია , რამდენად გონებამახვილური
და მნიშვნელოვანი გამოგონებაა იგი სინამდვილეში..
საკუთარი ღერძის ირგვლივ მბრუნავი მრგვალი დისკოს ან
ცილინდრის გამოჭრით მრავალი მიზნისთვის გამოყენებული
მარტივი მექანიზმი შეიქმნა. თუ მას მივამაგრებთ რაიმე ტვირთს
ან საზიდარს, იგი ამცირებს ხახუნს და უადვილებს ადამიანს ტვირთის
სწრაფად და დიდ მანძილზე გადატანას. ამგვარად, ბორბალმა
განსაზღვრა კაცობრიობის ისტორია
ათასწლეულების განმავლობაში . ბორბლისა და კბილანის
ბრუნვითმა მოძრაობამ მანქანის შიგთავსში საფუძველი დაუდო
ყველა მექანიზმს საათიდან ორთქლის ძრავამდე და აეროპლანის
პროპელერიდან კომპიუტერის დისკის დრაივერამდე.
• ჩვეულებრივმა ბორბალმა დასაბამი მისცა წყლის ბორბალს,
რომლის საშუალებითაც შეგვიძლია გარდავქმნათ ენერგია.
• წყლის ბორბალი არის მექანიკური მოწყობილობა ვარდნილი
წყლის ენერგიის მბრუნავი მოძრაობის ენერგიად
გადასაქცევად, რათა ბორბლის ღერძზე შესაძლებელი
იყოს სამუშაოს შესრულება. გარკვეულ დონეზე წყლის აწევისას
მასში იკრიბება ამ დონის შესაბამისი პოტენციური ენერგია,
ამდენად, ვარდნილ წყალს მუშაობის შესრულება შეუძლია.
მაგალითად, წყლის წისქვილი არის სწორედ ის მექანიზმი,
რომელიც მოძრაობაში მოიყვანება ვარდნილი წყლის
ენერგიით.
 Პირველი ბორბალი
• ბორბალი უტილიტარული საგანია, პირველად
დამზადებული შუმერების მიერ, რომელიც თავის თავში
აერთიანებს წრისა და მოძრაობის სიმბოლოს („მოძრაობა და
მხოლოდ მოძრაობა არის ჩემო თერგო ქვეყნის სიცოცხლისა და
ძალის მიმცემი“). ასოცირებულია ციური სხულების მოძრაობასთან.
ამავე დროს ბორბალიც, როგორც ბორჯღალი, თავისი ცენტრის
გარშემო დატრიალებული ჯვარია. ბრუნვისას წრეში ჩახატული
ჯვრის მკლავები მანებად გადაისახება და მოძრავ საგნად იქცევა.
ამრიგად, ჯვრიანი ბორბალი ცის კაბადონზე მოძრავი მზის
სიმბოლოა. აქედან მოდის წარმოდგენა მზის ეტლზე, რაც
ძალიან გავრცელებული იყო ძველ მითოლოგიაში,
განსაკუთრებით ელინურში. აქ ცნობილია ჰელიოსის ეტლი,
რომელსაც ფაეტონი მართავს.
 Ენერგიის მნიშვნელობა
• მსოფლიო მოსახლეობის ზრდასთან ერთად განუწყვეტლივ
იზრდება მოთხოვნა ენერგიაზე. მართლაც, ჩვენი
ყოველდღიურობა უკვე წარმოუდგენელია ელექტრონული
მოწყობილობების, სატრანსპორტო საშუალებების,
ინტერნეტის თუ კომფორტულად მოწყობილი
საცხოვრებელი სახლების გარეშე, რომელთა
ფუქციონირებისათვის უზარმაზარი ენერგიაა საჭირო,
განსაკუთრებით იმ ფონზე, როდესაც მოსახლეობის
რაოდენობის ზრდასთან ერთად მათზე მოთხოვნა
განუწყვეტლივ იზრდება.
 ენერგიის განახლებადი წყაროების
სახეები

• არსებობს განახლებადი ენერგიის წყარეობის შემდეგი სახეები:

• წყლის ენერგია;
• ტალღების ენერგია;
• მზის ენერგია;
• ქარის ენერგია;
• გეოთერმული ენერგია;
• ბიომასის ენერგია.
 Წყლის ენერგია
• წყლის ენერგიის გამოყენება კაცობრიობამ ჯერ კიდევ
ძველი წელთაღრიცხვით დაიწყო. მაგალითად, ძველი
ბერძნები და რომაელები წყლის ენერგიას დოლაბების
ასამოძრავლებლად და მარცვლეულის დასაფქვავად
იყენებდნენ. დაახლოებით 100 წლის წინ წყლის ენერგიის
გამოყენებით უკვე ელექტროენერგიის მიღება გახდა
შესაძლებელი, რაც უდიდესი წინ გადადგმული ნაბიჯი იყო
იმდროინდელ მსოფლიოში. ჰიდროელექტროსადგურებს
უდიდესი მნიშვნელობა აქვს საქართველოსთვის, რადგან
ჩვენი ქავეყნის ელექტროენერგიის 80% სწორედ წყლით
ენერგიით მიიღება.
 ᲛᲐრტივი მექანიზმები
• მექანიკის Ოქროს წესის თანახმად იმისათვის რომ დიდ
ძალას დავუპირისპიროთ პატარა ძალა ამისთვის საჭიროა
იმ მარტივი მექანიზმების გამოყენება როგორებიცაა:
ბორბალი, ჭოჭონაქი, მაკრატელი, ლითონის საჭრელი,
მკვნეტაერა და ა.შ. ყოველივე ეს მექანიზმები სხვადასხვა
მარტივ მუშაობას ასრულებენ.
• ექანიკის ოქროს წესის თანახმად: ნებისმიერი მარტივი
მექანიზმის გამოყენებისას რამდენჯერაც ვიგებ ძალას,
იმდენჯერ ვაგებ მანძილს.
 ენერგიების
ურთიერთგარდაქმნა
• წყლის ბორბალი არის მექანიკური მოწყობილობა ვარდნილი
წყლის ენერგიის მბრუნავი მოძრაობის ენერგიად
გადასაქცევად, რათა ბორბლის ღერძზე შესაძლებელი იყოს
სამუშაოს შესრულება. გარკვეულ დონეზე წყლის აწევისას
მასში იკრიბება ამ დონის შესაბამისი პოტენციური ენერგია,
ამდენად, ვარდნილ წყალს მუშაობის შესრულება შეუძლია.
მაგალითად, წყლის წისქვილი არის სწორედ ის მექანიზმი,
რომელიც მოძრაობაში მოიყვანება ვარდნილი წყლის
ენერგიით.
 კინეტიკური და პოტენციური
ენერგია
• დედამიწის ზედაპირზე დავარდნილი სხეულის კინეტიკური
ენერგია მით უფრო მეტია, რაც მეტია ამ სხეულის მასა და
ვარდნის სიმაღლე. მაგალითად, ვარდნილი წყალს აქვს
კინეტიკური ენერგია, რადგან კაშხალში არსებული წყლის
პოტენციური ვარდნისას გარდაიქმნება კინეტიკურ
ენერგიად, რომელსაც იყენებენ ელექტროენერგიის
მისაღებად. ვარდნილი წყალი ეცემა ტურბინას და იწვევს
ელექტროგენერატორის ამოძრავებას, რის შედეგადაც
წარმოიქმნება ელექტრული დენი.
 ენერგიის მუდმივობის კანონის
• ჩაკეტილ სისტემაში ენერგია არც ქრება და არც
რაიმესგან წარმოიქმნება. ერთი სახის ენერგია გარდაიქმნება
მეორე სახის ენერგიად ან გადაეცემა ერთი სხეულიდან მეორეს ,
ამასთან, ენერგიის საერთო სიდიდე უცვლელი
რჩება. ჩაკეტილ სისტემაში ენერგიას შეუძლია მხოლოდ
იცვალოს თავის ფორმები.
მაგალითად ხახუნის ძალა კინეტიკურ ენერგიას სითბოდ (გამოს
ხივების ენერგიად) აქცევს და ა.შ. კლასიკურ მექანიკაში ეს
კანონი გამოისახება მექანიკური ენერგიის (პოტენციური და
კინეტიკური ენერგიების ჯამი) მუდმივობაში, თერმოდინამიკაში
კი თერმოდინამიკის პირველი კანონის სახით. წყლის მიერ
ბორბლის ბრუნვისას შესრულდა მექანიკის მუდმივობის კანონი .
 • ბორბლის მიერ შესრულებული
სასარგებლო მუშაობა
დამოკიდებულია წყლის ვარდნის
რაზე არის სიმაღლეზე და რაოდენობაზე,
დამოკიდებულ რადგან წყლის ვარდნის სიმაღლის
ი სასარგებლო და ამავდროულად რაოდენობის
გაზრდით გაიზრდება ბორბლის მიერ
მუშაობა? შესრულებული სასარგებლო
მუშაობა და ჩვენთვისაც გამოსადეგი
იქნება.
• კინეტ იკური ენერგია შეიძლება გაიცვალოს
სხეულებს შორის ან გარდაიქმნას ენერგიის
სხვა ფორმად . Წყლის ბორბლის მაგალითის
მოყვანით შეიძლება ვთქვათ რომ წყლის
ენერგია გადაიქცა მექანიკურ ენერგიად
ბორბალის საშუალებით , ხოლო ბორბლის
საშუალებით მოვიგებთ მუშაობას .
Გმადლობთ ყურადღებისთვის