1.

Gaia: Ekonomia Zientzia Gisa

Jon Las Heras Cuenca
Kontaktua: jon.lasheras@ehu.eus / @jonlhc

Bulegoa: 1. solairua
Tutoretzak:
Asteartea: 12:00 – 17:00
Osteguna: 12:00 – 13:00
 1. Pluralitatea
2. Definizioa
Zer ikasiko degu? neoklasikoa
3. Kontzeptu basikoak
4. Metodologia
neoklasikoa
5. Ekoizpena
6. Ekonomia Sistemak

2
 Ekonomian eskola ezberdinak Pluralitatea

“Ekonomiaren apartekoa zera da, ideia handiak azaldu ondoren, ideia

horiek nonahi agertzen hasten direla. Lehen mailako ekonomia
irakasgaiaren ironia tristea da ikasleek, maizegi, irakurketa
aspergarri eta esoterikoen pean sufritzen dutela, ekonomia inguruan
duten bitartean. Aberastasunaren, pobreziaren, genero-harremanen,
ingurumenaren, diskriminazioaren eta politikaren ulermena eskaintzen
du ekonomiak, baina soilik puntu batzuk izendatzearren. Nola ez da ba
interesgarria izango?”
Charles Wheelan (2008)

3
 Ekonomian eskola ezberdinak Pluralitatea

1. Ekonomia ikastea abentura intelektual handia da

a. Errealitatea oinarrizko printzipio batzuetara mugatu
b. Logika erabiltzen da ondorio harrigarriak ateratzeko

2. Ekonomiak eragin zuzena du gure bizitzetan

a. Arrazoimen ekonomikoa giza ekintza askori aplikatzen zaie
b. Kultura ekonomikoa herritar gisa areagotzen da
c. Logika eta zorroztasuna eguneroko arazoetara eramatea

3. Ideia ekonomikoak garrantzitsuegiak eta interesgarriegiak dira

a. Ekonomiak ez du adituentzako bakarrik tresna izan behar
b. Kontzeptu handi gehienak intuitiboak dira

4
 Ekonomian eskola ezberdinak Pluralitatea

Ekonomia zuentzako zer da?

Eta disziplina bat zientzia izateko zein

irizpideak jarraitu behar ditu?

https://en.wikipedia.org/wiki/Science

5
Ekonomian eskola ezberdinak Pluralitatea

6
 Pluralitatea

Ileapaindegiaren
paradoja
https://www.youtube.com/watch?v=J-voJm6tNJY

Erlatibitatea vs
quantum
vs korda teoria
https://es.wikipedia.org/wiki/Mec
%C3%A1nica_cu%C3%A1ntica
7
 Zuen ustez, zergatik…?
· Urte batzuetan zaila da lana aurkitzea, eta beste batzuetan errazagoa.
· Pertsona batzuek soldata oso handiak lortzen dituzte eta beste batzuek, berriz, ez.
· Gasolinaren/elektrizitatearen prezioek gora egiteko joera dute.
· Enpresek ekoizpen-modua aldatzen dute.
· Euskal enpresek Txinan fabrikatzen dute, eta ez Basaurin.
· Kontsumoko patroiak aldatuz doaz.
· Pobrezia hain zabalduta dago munduko leku batzuetan.
· Espainiako ureztatze-saria murriztu egin da azken urteetan.
· Gazteen langabezia ia % 50ekoa da.
· Gizonek emakumeek baino gehio irabazten dute bataz beste.
· Ondasunen prezioak igotzen dituzte eta soldatak jaisten dituzte.
· Defizita publikoa eta zor publiko hain handia dugu.
8
Ekonomian eskola ezberdinak Pluralitatea

9
 Ekonomian eskola ezberdinak Pluralitatea
https://www.ft.com/content/0dc9b416-8573-11e6-8897-2359a58ac7a5

10
Ekonomian eskola ezberdinak Pluralitatea

11
Ekonomiako eskola ezberdinak Pluralitatea

12
 Ekonomiako eskola ezberdinak Pluralitatea

Diego Guerrero-k, aldira, hiru tendentzia handitan sailkatu:

1. Economics (status quo-a defendatu) Marginali

-smoa
2. Political Economy (txiroak defendatu)
Lanaren
3. Marxistak (ekonomiari kritika osoa) balioaren
teoria

13
Ekonomiako eskola ezberdinak Pluralitatea

14
 Neoklasikoen ekonomiaren ikuspegia Definizioa

Definizio neoklasikoa:

Ekonomia gizabanakoek eta

gizarteak haien beharrak hasetzeko
erabiltzen dituzten baliabide urrien
moduak aztertzen dituen zientzia da.
Lionel Robins

15
• Arazo ekonomiko nagusia, neoklasikoentzat,
baliabideen eskasia edo urritasuna da

• Arazoa ez da txirotasuna, baizik eta desio infinitoak

asetzeko inposibilitatea

• Eskasiak hautatzera behartzen gaitu

• Eskasiak baliabideen erbilera eraginkorra dakar

16
 Definizioa

“Aukeraketaren teoria zientzia ekonomiko hutsaren

muina da: zerbaiten beharra izateak esan nahi du
eskasiaren eraginpean egotea; ekonomizatu behar
dela edo, gaur egun esaten den bezala, optimizatu
behar dela, lor daitezkeenen artean posizio hoberena
aukeratzean datza” (Walsh, 1970).

17
1. Formala: ez da abiatzen arazo konkretuetatik
2. Unibertsala: edozein momento historikora aplikatu
3. Orokorra: edozein erabakira aplikatu

Adibidez, arazo ekonomikoak izan daitezke bai

(i) zein karrera ikasi behar duzuen erabakitzea; (ii) unibertsitatetik
irtetzean futbola jolastera edota liburutegira joatea erabakitzea; bai (iii)
zuen lagunekin parranda jutera edo zuetako lagun edo familiar bat triste
dagoena zaintzea erabakitzea.

Hiruretan badago zeozer eskasa: denbora

18
Definizioak baditu bere kritikak:
Kritika enpirikoa (Joan Robinson)

Ekonomia baliabide urriez ari bada, zer gertatzen da orduan

gertatzen diren fenomenoekin, baliabideak urriak ez izateaz gain,
praktikan soberan daudenean eta gehiegizkoak direnean, 1930eko
hamarkadako “Krisi Handian” gertatu den bezala, bai lanean egon
zitezkeen eta ez zeuden milioika langabeen lan-indarrari dagokionez,
bai lantegiei dagokienez eta funtzionatzen ez zuten ekipoak, garai
hontan nagusi izan den gainprodukzioa larriagotzen ez laguntzeko?

19
 Beste kritika

Helburuak ezartzeko kritika eza, edozein helburua lortzeko

eraginkortasuna premiazkoa
Popperren esanetan:
"Ezinezkoa da helburuak zientifikoki zehaztea. Ez dago bi helbururen artean
hautatzeko modu zientifikorik. Edo bestela esanda, nire arrazionalismoak ez du bere
burua barnebiltzen [no se contiene a sí mismo], arrazoizkotasunaren jarreran dagoen
fede irrazionalean oinarritzen da. Horregatik, zientzialariari buruz hitz egiten duenean,
[zientzialariak] helburuak berak hartu behar dituela edo eman egin behar zaizkiola,
zientzialariak egiten duena helburu horiek lortzeko bitartekoak eraikitzea besterik ez
da.” (Karl Popper)
Eraginkortasunaren ideologia defendatzen da
20
21
 1go Adibidea ironikoa

Demagun herrialde batek enplegua sortzea duela helburu

(langabezia murriztea), eta bi helburu zehatzen artean aukeratu
nahi duela: a) enplegua besterik gabe, edo b) enplegu
"produktiboa", hau da, gizarteak nahi duen ekoizpen-eredu
jakin batekin koherentea den enplegua. Inbertsio-kopuru jakin
batek (mila milioi euro) 100.000 enplegu sortzen dituela ikusiko
dugun modu jakin batean soilik bilatzen bada enplegua (a
helburua); eta 90.000 soilik enplegu produktiboa bilatzen bada (b
helburua). 22
 1go Adibidea ironikoa

Demagun inbertsio-bolumen hori emateko gai den

milioidunak berak bakarrik erabakitzen duela zuzeneko eta
zeharkako enpleguak sortzea, ekonomiaren sektore berri
(zentzugabea) bat garatuz: labezomorroak ekoiztea
ilunabarrean abioneta eta helikopteroetatik altuera baxuan
jendeari botatzeko, lehenik milioidunaren lehentasun
estetikoak asetzeko, eta, ondoren, harentzat bere
herritarren lehentasunak direnak asetzeko.
23
 1go Adibidea ironikoa

Zuzeneko enplegua labezomorroen sektorean eta hegazkin- eta

helikoptero-zerbitzuen sektorean sortuko litzateke, baina hori
jarduera horiekin lotuta etorriko litzatekeen zeharkako enplegu-
kopurua kontuan hartu gabe: labezomorroak elikatzeko,
zaintzeko eta biltegiratzeko beharrezkoak diren produktuak,
hegazkinak eta helikopteroak ekoiztea, jarduera horietarako
guztietarako energia, garraio- eta banaketa-jarduerak,
finantza-zerbitzuak, baldin eta xedeak ez balio duen, eta
enplegua soilik baino ez badute kontuan hartzen.
24
 1go Adibidea ironikoa

Xedeak axola ez badu eta bitartekoak bakarrik kontuan hartzen

badira (inbertsioaren eraginkortasuna enpleguari dagokionez),
sozietate honek labezomorroak ekoiztea aukeratuko luke
(zuzeneko eta zeharkako 100.000 enplegu sortzen dira bertan),
90.000 enplegu baino sortzen ez dituzten beste ondasun eta
zerbitzu batzuk ekoizteko, nahiz eta horiek biztanleria askoz
gehiago asetzen duten jardueretan erabili (nahiz eta milioiduna
gutxiago ase).

25
26
 Pluralitatea?¿

Ta zuentzako, ekonomiak printzipio

batzuen bidez mugitu beharko zen?

Zergatik bai, zergatik ez?

Nola?

27
 Analisi ekonomiko neoklasikoa Metodologia

Errealitatea oso konplexua da: erabaki baten ondorioen jarraipen zehatza egitea oso lan
zaila da. Errealitatearen funtsezko egiak hobeto adierazten dira fikzioen bidez, edo
sinplifikazio baten bidez.

Ekonomiako ereduak literaturako alegiak (fábula) bezalakoak dira, eta teoriak, berriz, alegi
horien moralejak bezalakoak (ikasgaiak edo irakaspenak).

Eredu bat errealitatearen irudikapen sinplifikatu eta abstraktua da, hipotesietan,

gertaeretan, argumentuetan (grafikoak, matematikoak, matematikoak) oinarritzen dena.
Eremu ezezagunean barneratzea ahalbidetzen diguten mapak dira (irudi sinplea,
sinplea, logikoa, koherentea, teoria bat sortzen edo artikulatzen duena).

 Ereduek funtsezko kausa-efektu erlazioak ezartzen dituzte

 Ereduak oinarrizko kasu edo axiomen arabera eraikitzen dira

 Modelizazioak zenbaki handien legea erabiltzen du (gizakien jokabide

tipikoan edo aurreikusgarrienean edo probableenean oinarritzen da)
 “Homo economicus”-a eredu gisa Metodologia
 Deduktiboa: marko teorikoa printzipio abstraktu eta ahistoriko batzuetatik
abiatzen da, gero errealitatea aztertzeko
 Indibidualismoa: indibiduoa (eta ez gizartea) hartzen da azterketa objetu gisa.
Honela, pertsonak sujetu independiente eta askeak ulertzen dira, eta horien arteko
interakzinoak instituzioak sortzen dituzte, adibidez, merkatua.
 Interes pertsonala: subjektuek beti haien interes propioaren bila jarduten dute.
Bizitzan arrakasta neurtzeko, ez da besteen lorpenekin alderatzen, baizik eta gure
lorpenen satisfazio pertsonalarekin. Interes pertsonala ez da soilik dirua
(adiskidetasuna, prestigioa, boterea, errukia).
 Jokabide arrazionalak: subjektuak, beren helburuak finkatu ondoren, erabaki
onenak hartzen saiatzen dira, eskura duten informazioa dela eta, ez du beti esan
nahi irtenbide zuzena (edo etikoagoa) hartzen dutenik. Jendeak egiten duena egiten
duela ere, arrazoi onak ditu horretarako une horietan.
 Ceteris paribus: suposatzen da "gainerako guztiak bere horretan dirauela" kausa-
efektu erlazioak identifikatu nahi direnean. Esperimentu kontrolatuak egiteko
ezintasunaren aurrean agertzen da. Aldagaien arteko erlazioen analisi grafikoa
egiteko aukera ematen du.
 Ondasun guztien zatigarritasuna: analisi matematiko eta grafikoari (deribatuak,
lineak) jarraitutasuna aplikatzeko beharrezkoa.
Kritika metodologikoa = erredukzionismoa Metodologia

• Zergatik hartu behar ditugu egia bezala errealitateari justizia egiten ez

dioten modeloak? (‘The truth is the whole’, GFW. Hegel)
• Nondik agertu dira printzipio horiek? (Beti berdinak dira?)
(kontra-adibideak )https://es.wikipedia.org/wiki/Razonamiento_abductivo
• Nork ezarriko du horien baliotasunaren muga? (Badao norbait
informazio guztia jaso dezakeena?)

• Zerk egiten ditu fidagarriak? (Metodoak gustiz aseptikoak izan

daitezke? Zientzilariek ez dituzte aurreiritziak?)
 Justifikazioa Metodologia
Kasuen garrantzirik eza: eredu bat ez da baztertu behar, kasuak ez
baitatoz bat errealitatearekin

 Eredu batek, alegia batek bezala, ez du egia izan behar, eta ez du

errealista izan behar. Axola duena bere morala da. Xehetasun
errealisten falta bertutea da arazo bat baino gehiago.

 Suposizioak frogan jartzen dira, ez hitzez hitz duten egiagatik,

ondorioen kalitateagatik baizik. "Arrazionaltasuna ez da beti
betetzen, baina pertsonek pizgarriei erantzuten dietela esan nahi du".
 Arrazionalitatearen kontraesanak Metodologia
(experimentua)

Oroitu! Lehenengo AXIOMA

Interes pertsonala: subjektuek beti haien interes propioaren bila jarduten dute. Bizitzan
arrakasta neurtzeko, ez da besteen lorpenekin alderatzen, baizik eta gure lorpenen
satisfazio pertsonalarekin. Interes pertsonala ez da soilik dirua (adiskidetasuna,
prestigioa, boterea, errukia).
Aukera Kostua Kontzeptu basikoak
 Justifikazioa Metodologia

 Iragarpenen garrantzia: eredu bat bere iragarpenen arrakastaren

arabera onartu behar da. Ereduak ez dira aldaezinak: zientzialariek ez dute
egia izateko segurtasunik

 Gertaera harrigarri berriak dauden teoriekin adiskidetzeko ahalegina

egin behar da. Hori ezinezkoa denean bakarrik hartzen da azalpen-
gaitasun handiagoa duen teoria bat.

Benetan?
 Kritika metodologikoa Metodologia

• Zer nolako eraginak izan ditzake zientziak gure

pentsamoldean?

• Zientzia ez da praktikoa ala? Zer helburu jartzen dizkiogu

gure gizarteari?

• Zergatik ez da ekonomia beste zientzietaz baliatzen eta,

guztiz aldrebez, beste zientziak beren printzipioetaz elikatzen
ditu?
• Beste experimentu bat

“The Ultimatum Game”

https://en.wikipedia.org/wiki/Ultimatum_game
 Kontzeptu basikoak
- Mikroekonomia vs Makroekonomia

- Ekonomia Positiboa vs Normatiboa

- Aukera Kostua

- Ondasun motak

- Aldagai ekonomikoak

- Agente ekonomikoak

- Ekoizpen Faktoreak
 Mikroekonomia vs Makroekonomia Kontzeptu basikoak

 Mikroekonomia:

Banakako erabakiak aztertzen ditu (enpresen eta pertsonen portaera), bai eta erabaki
horiek merkatuaren funtzionamenduan nola eragiten duten ere: prezioak, kopuruak eta
erabilitako baliabideak zehaztea.

Adibideak: gasolinaren prezioen aurreikuspena, enplegu murrizketa sektore

siderurgikoan, tabakoaren gaineko zerga baten eragina…

Analisi mikroekonomikoaren helburuak:

(1) merkatuek nola funtzionatzen duten ulertzea,
(2) erabaki indibidual funtsatuagoak egitea, eta
(3) politika ekonomikoetako erabakiak ebaluatzen jakitea
 Mikroekonomia vs Makroekonomia Kontzeptu basikoak

 Makroekonomia:

Eskualde ekonomiko baten portaera aztertzen du, bere osotasunean: agregatu

ekonomikoen determinazioa, bilakaera eta interdependentzia (enplegua edo
langabezia osoa, inflazioa, ekoizpen osoa, defizit publikoa)

Adibideak: inflazio-tasek herrialde baten hazkundean dituzten arrazoiak eta

ondorioak, defizit publikoak inbertsio pribatuan dituen ondorioak, atzeraldiak nola
azaltzen diren eta politika publikoak nola erabil daitezkeen horiei aurre egiteko.

Azterketa makroekonomikoaren helburuak:

(1) ekonomia nazionalen funtzionamendua ulertzea eta hobetzea,
(2) politika ekonomikoari buruzko eztabaida handiak ulertzea, eta
(3) informazio makroekonomikoa optimizatzen jakitea banakako erabakietan
 Ekonomia Normatiboa vs Positiboa Kontzeptu basikoak

Ekonomiaren bi ikuspegiak

• Ekonomia positiboa: gertaera ekonomikoak modu objektiboan deskribatzen eta

azaltzen dituzten ondorioak, hau da, gizarteak nola funtzionatzen duen jakiteko galderei
erantzuten saiatzen dira

• "Izan denaz", "Izan daitekeenaz" edo "izan litekeenaz" arduratzen dira. Hauek egiazkoak
edo faltsuak izan daitezke

• Adostasun zabala dago gai positiboei buruz

• Ekonomialariek Ekonomia Positiboa garatzeko ahalegin handia egiten dute, eta ereduak
dira azterketako funtsezko elementuak: zergatik gertatzen da hori? Zein da efektua? Zer
gertatuko litzateke?

• Ekonomia Positiboaren galderei emandako erantzunak baliagarriak dira politika

ekonomikoko neurrien emaitzak aurreikusteko
 Ekonomia Normatiboa vs Positiboa Kontzeptu basikoak
Ekonomia Normatiboa: gertakari eta harreman ekonomikoak modu subjektiboan
baloratzen dituzten baieztapenak (lehentasun edo sinesmen pertsonaletan oinarritutako
iritziak). Gizarteak funtzionatzeko moduari buruzko gomendioak edo balio-juizioak

• "Izan behar denaz" edo "izan behar lukeenaz" arduratzen dira

• Ezin dira egiaztatu ona edo txarra bakoitzaren arabera

• Politika ekonomikoko neurrien gaineko lehentasunak barne hartzen dituzte

 Adibidez: ekonomialariek, herritar gisa, beren balio edo sinesmen propioak dituztenez,
desadostasun handiak sortzen dituzte. Zer da hobea PFEZa edo BEZa? Gizarte
berdinzaleago baten aldeko ekonomista batek PFEZa hobetsiko du, beste balio batzuk
dituen beste batek BEZa defendatuko du.

 Botere-taldeek beren ikuspuntu berak hartzen dituzten ekonomialariak bilatzen eta

sustatzen dituzte
 Aukera kostua Kontzeptu basikoak

Aukera kostua (AK)

Gizakiaren eskura dauden baliabideak ezin dira aldi berean helburu asko betetzeko baliatu
 Bi gauzaren artean aukeratzeak horietako bati uko egitea ekarriko du beti
 Ezer ez da doan bizitza honetan: denak du kostua

AK-ren definizioa: uko egiten zaion alternatiba onenaren balioarekin diferentzia:

( Aukera Kostua = Aukeratzen ez denaren balioa – Aukeratzen denaren balioa )

Þ Erabaki bat hartzen dugun bakoitzean, gure baliabideei beste erabilera bat emateko
aukera galtzen dugu
Þ Zerbait "doan" jasotzen badugu ere, norbaitek bere gain hartuko du aukeraren
kostua

Logikoa denez, gizabanakoak bere aukera-kostua gainditzen duten helburuak bilatzen

ditu  Oinarrizko printzipioa da gizakiak bere egungo egoera hobetzeko (edo okerrera ez
egiteko) jarduten duela, hau da, bere bizitzan aldaketa positiboa eragiteko
 Aukera kostua Kontzeptu basikoak

Aukera kostua (AK)

Aukera Kostua = (i) Aukeratzen ez denaren balioa – (ii) Aukeratzen denaren balioa

Adibide 1: 100.000 euro baditugu eta inbertitu nahi baditugu, imajina dezagun fruta-
denda bat jar dezakegula edo Repsolen 12.500 akziotan inbertitu dezakegula,
Madrilgo burtsan 8 eurotan kotizatzen dutenak. Finantza-merkatuez asko ez
dakigunez, fruta-denden alde egitea erabaki genuen; izan ere, 2 urteren buruan
20.000 euroko etekina ematen digu, eta bi urte horietan bertan Repsolen akzioak 11
eurora iritsi dira. Kasu horretan, aukera-kostua honako hau izango litzateke:

Frutagintzako mozkinak: 20.000 €

Repsol ekintzen mozkinak (baztertuta): (11-8) x 12.500: 37.500 €

Aukeraren kostua: 37.500-20.000 € = 17.500 €

 Kontzeptu basikoak
Herrialde pobreetako landa-eremuetan eskolara
joatearen benetako kostua

Prezioaren eta aukera-kostuaren arteko

nahasmenduak ondorio katastrofikoak ekar ditzake

Arazoa mundu pobreko landa-gizarteetan: neskek (arazoa handiagoa da nesken artean mutilen
artean baino) oso adin goiztiarrean uzten dute ikastetxea.

Herrialde pobre horietan hezkuntzarik ez izateak ondorio kaltegarriak ditu haurren eta haien
ondorengoen ongizatean (soldata txikiagoak, askoz gazteago ezkontzen dira, seme-alaba gehiago
dituzte eta horien osasuna hauskorragoa da) > Egiaztatuta dago haurren hilkortasunak (5 urte bete
aurretik) lotura zuzena duela amaren hezkuntza-mailarekin.

Irtenbide okerra: Elkargoa doakoa izatea! - Gobernuek oker uste dute elkargoaren kostua matrikularen
prezioa dela. Kostua liburuen, uniformeen eta garraioaren prezioa baino askoz handiagoa da…
 Aukera Kostua Kontzeptu basikoak

Gobernuak liburuak, uniformeak eta garraioa doan ematen hasi baziren ere,
neskatoek ikastetxeetara joan gabe jarraitzen zuten. Zer gertatzen zen?

• Kostu are garrantzitsuago bat zegoen: eskola uzten zuten neskek pobreak zirelako uzten
zuten, eta haien familiek beren lanaren dirua behar zuten (haur batek ezin du eskolara joan
eta aldi berean lan egin). Haur bat eskolara joaten denean, lantegian edo landa-eremuan lan
eginez gero irabaziko lukeen soldata irabazteari uzten dio. Hori zen benetako kostua:
Aukera Kostua

• Irtenbide arrakastatsua: Ernesto Zedillo presidente mexikarrarena (90eko hamarkada)

estatu txiroenetan (Chiapas, Oaxaca, Oaxaca) "soldata" moduko bat ordaintzea eskolara
joateko gurasoek diru bat jasotzen zuten eta beren alabei ikasketak amaitzen uzten zieten
(gainera azterketa medikoak egiten zituzten eta modu osasuntsuan jaten zuten).

• Neskato askok unibertsitatean ikasten jarraitu zuten, lanpostu hobeak lortu zituzten, soldata
handiagoak eta seme-alabek osasun hobea
Aukera Kostua Kontzeptu basikoak
Aukera Kostua Kontzeptu basikoak
 Kostu ekonomikoa Kontzeptu basikoak

Kostu ekonomikoa (KE)

Hautu baten kostu ekonomikoa edo erreala izango da diru- edo

kontabilitate-kostuaren (erabaki horri lotutako gastua) eta aukera-kostuaren
batura

K ekonomikoa = K. monetarioa + Aukera kostua

Kostu objetiboa Kostu subjetiboa

Aukera kostua "gainera" bat da, hau da, diru-kostuari gehitzen zaion zerbait,
hautu baten benetako kostua zein den jakiteko

Aukera kostuak azaltzen du zergatik uzten dituzten ikasketak goi-mailako

kirolariek, edo zergatik “gaitasun bikainak” dituztenak ez direla politikan sartuko
diru-konpentsazio nahikoa ikusten ez badute
 Ariketak Kontzeptu basikoak
Ariketa 1: 10 euro ditugu eta, lehentasunaren arabera, hiru aukera
ditugu: zinemara joan, terraza batean eseri eta liburu bat erosi. Zein
da zinemara joateko bidea?

Ariketa 2: CD batek 12 €balio du eta DVD batek 24 €. Zein da DVD

bat erosteko AK? Eta bi CD erosteko AK?

Ariketa 3: Bilbotik Bartzelonara hegazkinez bidaiatzeak 90€

kostatzen du eta ordubete behar da. Autobuseko ibilbide berak 30€
balio du eta 5 ordu behar dira. Kostu ekonomikoari dagokionez, zer
garraiobide aukeratuko du ordu bakoitza 50 eurotan baloratzen duen
pertsona batek? Eta ordu bakoitza 5 eurotan baloratzen duen
pertsona batek?

Ariketa 4 : Zein da Negozioen Kudeaketa Graduko titulua lortzearen

guztizko kostu ekonomikoa?
 Ondasun ekonomikoak Kontzeptu basikoak

Oro har, ondasun eta zerbitzu deituko diogu gizakiak bere

beharrak asetzeko baliagarritzat jotzen duen guztiari

Klasifikazioa
Librea erlatiboa da, ez da
Ondasun absolutoa (ej. area,
izotza, aire puroa, ura
Ekonomikoa minerala,….

 Ondasun libreak: Ugariak eta dohan  Ez dira pribatuak  Ez dago

haientzako merkaturik  Ez dakate preziorik (P = 0)

 Ondasun ekonomikoak: Urriak dira eskariaren arabera  Pribatuak eta

trukatzeko posibleak (semeak izan daitezke? Eskubide unibertsalak)
 Merkatuetan erosi eta saltzen dira: prezioa dute (P > 0)
 Ondasun ekonomikoak Kontzeptu basikoak

Librea Bitartekoa Iraunkorra /

Ondasun ez iraunkorra
Ekonomikoa
Finala / Publikoa /
Kontsumoa Pribatua

Ta kontsumidoreen preferentzien arabera…

 Ondasun konplementarioak: Batera kontsumitzea beharrezkoa da kontsumitzaile baten

lehentasunak asetzeko (zapata-galtzerdiak; sofa-etxea; mugikorra - seinalea)

 Ordezko ondasunak: bananduta kontsumitzeak kontsumitzaile baten premia bera

asetzea ahalbidetzen du (bizikleta-patinetea, te-kafea)

 Ondasun independienteak: Kontsumitzaile baten lehentasunen arabera, bietako

baten kontsumoa ez dago bestearen kontsumoaren mende edo hari eragiten dio
 Ta kontsumidoreen
preferentzien Luxuzkoak
arabera…
Normalak
Premiazkoak
Errentak ze
Ondasuna nolako eragina
duen arabera
Behe-
mailakoak

 Ondasun normalak: Norbanakoak zenbat eta errenta handiagoa izan, orduan

eta gehiago kontsumitzen diren ondasunak dira

 Luxuzkoak: Errentak gora egin ahala, ondasun mota horretako gastua

proportzionalki handiagoa da aurrekontuaren barruan
 Premiazkoak / beharrezkoak: Errentak gora egin ahala, ondasun
horietan egiten den gastua gero eta txikiagoa da

 Behe-mailakoak: Norbanakoak errenta handiagoa duenean gutxiago

kontsumitzen diren ondasunak dira
 Aldagai ekonomikoak Kontzeptu basikoak

 Aldagai independientea (exogena) -- aldagai dependientea (endogena)

 Aldagai independientea: Beste batean efektu zuzena edo balorea ezartzen duena
 Aldagai dependientea: Azaltzen da beste aldagaien efektuaz
Adibidea: Izozkien salmenta aldagai independientea eta temperatura
eta prezioak independienteak

Izozkien Salmenta (It) = temperatura (Tt) eta prezioen (Pt) funtzioa

 Aldagai stock (edo fondoa) -- fluxuzko aldagaia

 Stock-a: Denboran momentu batean agertzen dena (eguna eta ordu

konkretuan)  Adibidea: Pretroleoaren erreserbak gaur

 Fluxua: Denbora tarte baterako zentzua dutenak (bi egunen artekoa) 

Adibidea: 2020. urtean ekoiztutako petroleo barrilak
 Aldagai ekonomikoak Kontzeptu basikoak

Azaldu zein den aldagai endogenoa eta zein aldagai exogenoa honako
adibide hauetan:
 Paper-denda bateko koaderno baten prezioa ezagutu ondoren,
bezeroak erabakiko du zenbat erosi.
 Ikasle batek erabakiko du zenbat irakasgaitara joan behar duen,
lanean txandak eta lan egin beharreko orduak jakinarazi ondoren.
 Ikasle batek ekonomia azterketaren kalifikazioa jaso nahi du, ordu
asko ikasi baitzituen aurreko asteetan.
 Aldagai ekonomikoak Kontzeptu basikoak

 Aldagai nominala - edo Erreala

Nominala: Prezio korronteetan baloratua (unean-unean indarrean dauden

prezioetan, aldagai horren balioak lortu behar dira).

Erreala: Prezio konstanteetan baloratua (oinarri-urte edo erreferentzia-urte bateko

prezioetan) - Inflazioaren eragina ezabatzea erosketa-boterea lortzeko
Adibidea: Soldata 1.000 €bada eta inflazio-tasa % 10 bada, soldata nominala
1.000 €da, eta benetako soldata 990 €baino ez dira izango.
 Aldagai transbertsala - edo Temporala

 Mozketa transbertsala: Soldata 1.000 €bada eta inflazio-tasa % 10 bada,

soldata nominala 1.000 €da, eta benetako soldata 990 €baino ez dira izango.
Denbora-tarte edo une jakin bateko banakako unitate-talde baterako datu-multzoa.
Adibidea: abuztuan izandako lan-istripuen kopurua, autonomia-erkidegoen arabera
 Serie temporal: Banakako unitate baterako datuen multzoa, denboran
ordenatuta. Adibidea: 2015-2020 aldiko abuztuan izandako lan-istripuen kopurua
Euskadin
 Agente ekonomikoak Kontzeptu basikoak

Erabakiak hartzeko unitate basikoak

Sektore pribatua
 Etxeko ekonomiak edo familiak
 Enpresak

Sektore publikoa (EHn)

 Administrazio publikoa (gobernu estatala, autonomikoa eta lokala)
 Enpresa publikoak (Euskotren edo Correos, EITB, ICO)
 Gizarte segurantza eta organismo autonomoak (INE, CSIC, Parke Naturalak,
etc.)

Kanpoko sektorea

 Beste herrietako unitate ekonomikoak (bai pribatuak bai

publikoak)
 Ekoizpen faktoreak Kontzeptu basikoak
Jarduera ekonomikoa inplizituki zerbaiten ekoizpena eta trukea (edo
banaketa) eskatzen dituen jarduera oro da, kontsumitzailearen beharrak
asetzeko eta horretarako errenta bat lortzeko

(Adi! Horretarako pentsamolde ekonomikoa suposatzen du!)

Hiru fase: Ekoizpena, banaketa eta kontsumoa

Ekoizpena

Produktua,
Ekoizpen faktoreak: merkantzia, zerbitzua,
INPUTak ondareak…
OUTPUTak
Transformazio
prozesua
 Ekoizpen faktoreak Kontzeptu basikoak

EF Definizioa: Enpresek ondasunak eta zerbitzuak ekoizteko erabiltzen

dituzten baliabideak (modu berean edo eraldaketaren batekin erabiltzen direnak): EF
edo inputak konbinatzea produktu edo output deritzon beste zerbait lortzeko

Ekonomia klasikoaren aburuz, hiru faktore daude: Lurra (T), Lana (L) eta
Kapitala (K)  Sailkapen hori, jatorrian (XVIII. mendea), ondo bereizitako hiru
gizarte-klaseri zegokien:

(1) aristokrazia, lurraren jabea, (2) burgesia, kapitalaren jabea, eta (3) langileak,
eskuzko indarraren jabe

Gaur egun, 3 EF hauei beste bi gehitzen zaie:

 Giza-kapitala edo “Know-how”

 Enpresak sortzeko iniziatiba, “enpresariaren funtzioa”
 Ekoizpen faktoreak Kontzeptu basikoak

Lurra edo errekurtso naturalak

 Lurra (T): Naturak ematen dituen baliabideak, ondasunak eta

zerbitzuak ekoizteko erabil daitezkeenak: lur landagarria, lur
urbanizagarria, ibaiak, itsasoak, baso mineralak, abereak, hegaztiak,
fruituak (ondasunekin integratzen diren lehengaiak)

Baliabide naturalak honela banatzen dira: berriztagarriak (behin eta berriz erabil badaitezke)
eta ez-berriztagarriak (erabiltzearekin agortzen dira). Giza ekintzaren erabilera zehatza:
berriztagarriak ez direnak agortzea edo gainexplotatzea.

Epe luzerako hazkundearen helburua: baliabide naturalen agorpenari eta

ingurumenaren narriadurari arreta jartzea.
 Ekoizpen faktoreak Kontzeptu basikoak
Lana
 Lana (L): Ondasunak eta zerbitzuak ekoiztera bideratutako
ahalegin fisiko edo mental orok barne hartzen ditu edozein
industriatako langileek egindako lanak eta jokalari profesionalen
gaitasunak.

Gizarte modernoetan, lana da faktorerik ezagunena eta gehien balioesten dena. Izan
ere, faktore horrek duintasuna ematen dio gizakiari bere produkzio-lanean, babes-,
segurtasun- eta bidezko ordainsari-beharra baitu (egoera bidegabeak, apalgarriak eta
esplotaziokoak saihestea > langileen lan-arauak edo estatutuak).

Nola neur daiteke: langile kopurua edo lan egindako ordu kopurua (eskulana,
lan-indarra, lan-eskaintza: pertsonak edo orduak).
 Ekoizpen faktoreak Kontzeptu basikoak

Kapitala

 KAPITALA (K): Gizonek ekoitzitako eta beste ondasun eta

zerbitzu batzuk ekoizteko erabiltzen diren baliabideak. Ekoizpen-
faktore bat da, eta ekoitzitako ondasun bat ere bada: tresnak,
makinak, industria-nabeak, azpiegiturak (errepideak, trenbideak),

Kapital faktorea kapital fisikoa edo erreala da, ez kapital finantzarioa edo dirua (ez bonuak,
ez akzioak, ez maileguak)!!... Kapital finkoa eraikuntzen eta enpresetan instalatutako makinen
stocka da (Ondasun TANGIBLEAK)... "inbertsioa" edo "kapital-eraketa" edo "kapital-
metaketa" stock hori handitu egiten da urtez urte (i.e. Gross Fixed-Capital Formation).

Ekonomia kapitalistak: kapital fisikoa edo produktiboa "kapitalisten" jabetza

pribatua izan ohi da (aurrerapenaren funtsezko elementua)
 Ekoizpen faktoreak Kontzeptu basikoak
Giza-kapitala

 Giza-kapitala (edo “Know-How”): Lan-faktorearen kalitatea.

Giza produktibitatea baldintzatzen duten ezagutzen, trebetasunen,
prestakuntzaren, esperientziaren eta kualifikazioen maila (pertsonen
trebetasuna enplegu guztietan)

Giza kapitalaren balioa haren eskasiarekin lotuta dago, haren balio sozialarekin baino gehiago (nork
irabazi behar du gehiago: mediku batek edo gorpuen "makillatzaile" batek? Gaur egun giza kapitalean
egindako edozein inbertsiok (prestakuntza gehiago) errendimendua sortuko du etorkizunean (bai?)

Giza kapitala produktibitatearekin estuki lotuta dago. Produktibitatearen hazkundeak aberatsago

egiten gaitu (zergatik ari zarete gradua ikasten?).. Pobreziaren arazoa trebetasunik edo giza
kapitalik ez izatea da.
 Kontzeptu basikoak
Enpresagintza

 Sorkuntza edo Enpresarioen Funtzioa

(frantsezez “entrepeneur”): Ahalik eta errentagarritasun handiena
lortzea da kontua, eskura dagoen faktore-konbinazio bakoitzarekin:
enpresariaren zeregina berritzailea izatea, ideiak sortzeko moduan.
Arriskuak hartzen ditu, produktu berrien sorkuntza koordinatzen,
administratzen, antolatzen eta gidatzen du.

Enpresaburuak funtsezko funtzio berritzailea betetzen du gizartearen aurrerabiderako:

ezagutza eta ekoizpen-teknika berriak sartzen ditu, ondasun eta zerbitzu berriak lortzeko
aukera ematen dutenak.

Enpresaburuak arriskuak hartzen ditu, eta ez du arrakasta bermatzen.

Negozio-aukera berriei adi egoten da beti, eta bezeroen etorkizuneko beharrei
aurrea hartzen die.
 Zein uste duzu izan daitekeen gaur
egungo gure izarteak dituen erronkak
gainditzeko Ekoizpen Faktorerik
garrantsisuena?

Zergatik?

Nola erabili behar zen?

 Ekoizpen Ahalbideen Muga Ekoizpena

Modeloak modu askotan errepresentatu

daitezke

- Ahotsaren bidez / idazmenaren bidez

- Grafikoak

- Ekuazioak

66
Ekoizpen Ahalbideen Muga Ekoizpena

Bi aldagaien grafika motak

67
 Ekoizpen Ahalbideen Muga Ekoizpena

Aldagai-biko ekuazioak…

Saiatu ekuazio bi hauek irudikatzen

NºV = 250.000 –0,025 Pm + 0,0015 Pt + 0,015 Pg+ 0,000Pa +

1,12 R

68
 Ekoizpen Ahalbideen Muga Ekoizpena

Aldagai-ahunitzeko ekuazioak…

Qdx = k – α Px + β Por + ᵞ R + ∑ Pn

Grafikak hobeto ulertzeko irakurri Mankiw 2. Kapitulua, eta batez ere

apendizea...

69
 Ekoizpen Ahalbideen Muga Ekoizpena

Ekoizpen Ahalbideen Muga

(La Frontera de Posibilidades de Producción)

Eredu honek baliabide-eskasiaren arazoa

azaltzen du, baita baliabide horien artean
aukeratu beharra ere, ondasun eta
zerbitzu desberdinak ekoitzi ahal izateko

70
 Ekoizpen Ahalbideen Muga Ekoizpena

EAM eredu ekonomiko bat da (errazena), eta eskura

dauden baliabide mugatuekin eta aldi jakin batean dagoen
teknologiarik onenarekin lor daitezkeen produktuen kopuru
maximoak adieraziko dizkigu.

Gainera, hautatzeak beti kostua duenez, hainbat

aukeraren arteko kostua ere islatuko du.

Beraz, EAM-k da ekonomia batean lor daitezkeen

produkzio-konbinazioak irudikatzen ditu.

71
 Adi! Beste kategoria garrantsitsua! Ekoizpena

Errendimendu beherakorren legeak (ley de rendimientos decrecientes) produkzio-

faktoreen eta hauekin lortzen den ondasunaren arteko erlazioari erreferentzia egiten dio, eta
ez bi ondasunen arteko erlazioari.

Lege honen arabera, ondasun bat ekoizteko erabilitako produkzio-faktore baten

kantitatea handitzean, beste faktoreen kantitateak finko mantendurik, lortutako
produktu gehigarria gero eta txikiagoa da.

Hau da, ondasun baten ekoizpenean beharrezkoa den produkzio-faktoreak gero eta
errendimendu txikiagoa eskaintzen du, eta beraz produkzio-faktorea gehitzean gero eta
ekoizpen gehigarri txikiagoa lortu ahal izango dugu.

72
 Adi! Beste kategoria garrantsitsua! Ekoizpena

Errendimendu beherakorren legea ikasteari lotuta

Ikasitako
orri
kopurua
Errendimendu
beherakorren legea
ikastearen hirugarren
ordutik aurrera hasten
da

Ikasitako
orduak
73
 Ekoizpen Ahalbideen Muga Ekoizpena

EAM azaltzen duen bi bideo gazteleraz

(i) EAM eta Aukera Kostua

https://www.youtube.com/watch?v=a_y0tUZ3ofE

(ii) EAM eta efizientzia aldaketak

https://www.youtube.com/watch?v=g5l6yGGt7XM

74
 Ekoizpen Ahalbideen Muga Ekoizpena

Lurra Kapitala
Lana (L) Janariak Janarien Lana (L) Ohialak Ohialen
(T) (K)
aldaketa aldaketa
10 0 0 3 0 0
10 1 50 50 3 1 10 10
10 2 90 40 3 2 18 8
10 3 120 30 3 3 24 6
10 4 140 20 3 4 28 4
10 5 150 10 3 5 30 2

Teknologien propietatea: Errendimendu Beherakorren Legea (EBL)

Faktore baten hurrengo unitate berdinek, beste faktore konstante baten edo
batzuen kantitateari eutsiz, ekoizpena handitzen dute, baina gero eta erritmo
txikiagoan

75
 Ekoizpen Ahalbideen Muga Ekoizpena
Lurra (T) Lana (L) Janariak Kapitala (K) Lana (L) Ohialak
10 0 0 3 0 0
10 1 50 3 1 10
10 2 90 3 2 18
10 3 120 3 3 24
10 4 140 3 4 28
10 5 150 3 5 30

Lana janariak Lana ohialak

Egoera Janariak Ohialak
ekoizten ekoizten

A 5 0 150 0
B 4 1 140 10
C 3 2 120 18
D 2 3 90 24
E 1 4 50 28
F 0 5 0 30

76
 Ekoizpen Ahalbideen Muga Ekoizpena
Irudikapen Grafikoa: EAM denbora-tarte baterako

Janariak
Ekoizpen aukera inposiblea

.A .H
150
140 .B Ekoizpen Ahalbideen Muga (EAM):

120
.C Faktore guztiak teknologiarik onenarekin erabiltzen diren
konbinazioak  EFIZIENTZIA  Ondasun baten
ekoizpena handitzeak bestearen ekoizpena murriztea

90
J . . D dakar

EAM-n azpian: Baliabideak langabezian daude

.
edo ez da teknologiarik onena erabiltzen
E
50  INEFIZIENTZIA  Gehio ekoiztu daiteke

0 10 18 24 28 30
.F
Ohialak
 Ekoizpen Ahalbideen Muga Ekoizpena

Aukera Kostua Aukera Kostuak handitzen dihoaz:

EAM funtzio konkaboa/ahurra da
Janariak
Janariak

.A .A1 .B
.B
150 150
140 140
0
120 .C 110
3
0 .G

90 . D

50 .E 11
0

0 10 18
.F
24 28 30 0 10 20
.F
30
Ohialak Ohialak
 Ekoizpen Ahalbideen Muga Ekoizpena

EAM-ren ondorioak
1) EAMren legeak Aukera Kostua handituz joango dela suposatzen du
 EAM-ren grafikoa konkaboa izango da bere jatorrirekiko
Salbuespenak (hurrengo diapositban):
 Errendimendu konstanteak AK konstanteak suposatzen du
 EAM lineala (marra zuzena)
 Errendimendu konstanteak AK beherakorrak suposatzen du
 EAM conbexoa/ganbila

2) EAM denbora aldatzen da Erabilgarri dauden ekoizpen-faktoreak aldatzen

direnean eta/edo teknologia aldatzen denean lekualdatuko da.
Bi kasu:
 Kanporuntz desplazamendua  Ekoizpen aukerak handitzen dira
(ezinezkoa zena orain posiblea da)
 Barrurantz desplazamendua  Ekoizpen aukerak murrizten dira
(posiblea zena orain ezinezkoa da)
 Aukera Kostuak konstanteak: Aukera Kostuak beherakorrak:
EAM zuzena EAM konbexoa

Y Y
ondasuna ondasuna

150 .A 150 .A
5
100 0 .B 8
0

70 .B
.
5
0 C 5
50

50 20
0
.
C

0 10 20
.30
D
0 10
20
20
.D
30
X ondasuna X ondasuna
 Honelako aldaketa suertatzen bada… EAM desplazatuko da…

…ekoizpen faktoreen garapena …kanpora

…ekoizpen faktoreen murrizketa …barrura

…kanpora, hobetzen den ondasunaren

…ondasun baten teknologia hobetzen da
teknologiaren aldean
…ondasun guztien teknologia hobetzen da
…kanpora

…ondasun baten prozesu teknologikoaren …barrura, murrizten den ondasunaren

atzerapena teknologiaren aldean

…ondasun guztien prozesu

…barrura
teknologikoaren atzerapena
…baliabide alferrak erabiltzea edo
baliabideak eta teknologiak hobeto EZ DA MUGITZEN!!
erabiltzea
Sistema ekonomikoen garapen logikoa Sistemak

Definizioa: Ekonomia-jarduerak antolatzeko modua, zer ekoiztu, nork,

eta nola erabili kontuan hartzen dueña  Fundamentuzko harremanak,
teknologikoak, juridikoak…

 Sistema ekonomiko baten funtzioa:

 Helburua: Zer ekoiztu?

 Organizatiboa: Nola ekoiztu?
 Distributiboa: Norentzako ekoiztu?

 Sistema ekonomiko baten disfuntzioak:

 Helburuak badu mugarik?  zirkularra vs hedakorra

 Erabakiak adostuak daude?  kontsensua vs autoritarismoa
 Pertsonen beharrak asetuak?  eraginkorra vs desegokia
Sistema ekonomikoen garapen logikoa Sistemak

(Guerrero, 2016: 66-74)

eGelan aurkitu daiteke
85