TEMEL KAVRAMLAR VE

SAĞLIK HİZMETLERİ

Dr. Öğretim Üyesi Habibe BAY

Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ebelik Bölümü
Dersin amacı:
Mesleğin
geliştirilmesini
sağlamak

Hastalıktan
korunma
konusunda
önderlik
etmek

Sağlığın yükseltilmesini
ve devamını sağlamak
DERS İÇERİĞİ
1.İç hastalıklarında temel kavramlar ve sağlık hizmeti
2.Gastrointestinal sistem ve hastalıkları
3.Solunum sistemi ve hastalıkları
4.Endokrin sistem ve hastalıkları
5.Nörolojik sistem ve hastalıkları
6.Kan hastalıkları
7.Hepatitler ve HIV
8.Vize
9.Üriner sistem ve hastalıkları
10. Kronik böbrek yetmezliği ve diyalizler
11.Kardiyovasküler sistem ve hastalıkları
12.Otoimmun hastalıklar
13.Diyabet
14.Eklem bağ dokusu hastalıkları
15.Onkolojik hastalıklar
 Kavramsal bilgi ve beceriyi içeren bir sağlık
disiplinidir.

Bir bilim ve sanattan oluşan ebelik mesleği

Birey, aile ve insanla/ kadınla ilgilenir.
toplumun
sağlık/hastalık
İnsan sağlıklı, hasta ya da sakat olabilir.
gereksinimlerinin
karşılanmasında
EBE önemli bir
rol oynar. İnsan, bedensel, ruhsal, sosyal ve kültürel
boyutları ile gelişen ve değişen, dinamik biyo-
psiko-sosyal bir varlıktır.
Bakımın ön koşulu insanı bir bütün olarak ele
almak ve onu tüm yönleri ile tanıyabilmektir.
Mesleğin temel amacı, insana
yardımdır.

Birey, aile ya da toplumun

sağlık ve hastalıkları ile ilgili kendi temel gereksinimlerini
gereksinimlerini saptar ve bu karşılayamayan bireylere
gereksinimleri karşılamada yardımdır.
bireye yardımcı olur.
Bireyin sağlıklı olabilmesi için tüm
gereksinimlerin dengeli bir biçimde
karşılanması gereklidir.
Eğer bir gereksinim zamanında
karşılanmazsa, sorun-problem
ortaya çıkar.

Hasta bireyin gereksinimlerini karşılarken onun

kendine olan saygısını ve güvenini
yitirmemesine özen göstermeli, en kısa zamanda
bağımsız duruma gelmesi için ona yardımcı
olmalıdır.
Toplumun sağlık gereksinimlerine yanıt
verebilecek ebenin özellikleri
Neleri öğrenmek
istediğini bilen

Toplumsal
Bilgiyi arayan ve
sorumluluğu
yeni bilgiler üreten
üstlenmeye hazır

Yaşam boyu
İşbirliği içinde
öğrenme
çalışma becerileri
konusunda
gelişmiş
güdülenmiş
Sorgulayan, yeni
durumlara çözüm
getirebilen,
yaratıcı
düşünebilen
Temel Kavramlar

ÇEVRE İNSAN

HASTALI
SAĞLIK
K
 1. İnsan kavramı
■ İnsan; fiziksel, sosyal, duygusal ve entelektüel
gereksinimleriyle bir bütündür.
Duygusal
Gereksinimler: Entelektüel
Sosyal Gereksinimler:
Fiziksel
Gereksinimler:
Temel insan Gereksinimler:
gereksinimleri

Solunum, boşaltım
süreçleri ve
hareket vs. Bireyin yaşamı Bunlar düşünme ve
içindeki duyguları. mantık ile ilgilidir.
Örneğin; korku, Örneğin; öğrenme,
Bireyin diğer
anksiyete, mutluluk, problem çözümleme
insanlarla ilişkisi.
yalnızlık ve eğlenme ve muhakeme etme
Örneğin; iletişim,
isteği vs. vs.
sevilme, ait olma vs.
Maslow İhtiyaçlar Hiyerarşisi
İnsanın Temel Gereksinimlerini Etkileyen
Faktörler

İyilik ya da
hastalık Yaş
durumu

Sosyal ve
ekonomik Cinsiyet
olanaklar

Eğitim Zeka

Duygular
 Henderson’un Uluslararası Hemşireler Birliği (ICN) tarafından kabul edilen 14 temel
gereksinimi ise şu şekildedir;

1. Normal 8. Vücudun 9. Tehlikeden

soluk alma temiz tutulması kaçma

7. Vücut 10.İletişim
2. Yeterli yeme ısısının normal kurma ve
ve içme sınırlarda duygularını
tutulması ifade etme

14.Çalışma ve
11.İnançlarına
değişik
3. Boşaltım 6. Uygun giyim uygun ibadet
uğraşlara
etme
katılma

5. Uyku ve 12.İşinde
4. Hareket 13.Eğlenme
istirahat başarılı olma
2. Çevre kavramı
■ Çevre, organizmaların gelişmesini ve yaşamasını etkileyen dış koşulların
ve etmenlerin tümüdür.
■ İnsanı etkileyen ve saran tüm durumları, etkileri, olayları içine alır

Biyolojik Sosyokültürel
Fiziksel çevre
çevre çevre

Bedensel yapının Aydınlatma, Kültürel

yanı sıra bireyin ısıtma, yaklaşım,
yakın çevresini havalandırma, inançlar,
oluşturan hava, sağlıklı barınak gelenekler, değer
su vb… vb… yargıları vb…
2. Çevre kavramı
 Kişi çevresiyle bir bütündür. İnsanlar fiziksel, biyolojik ve
sosyal bir çevre içinde yaşarlar.
 Çevrelerindeki faktörlerden etkilenirler ve çevrelerini
etkilerler.
Bireyler Çevre

Çevrenin sağlıklı olması insanların sağlıklı olması ile doğru

orantılıdır.
Sağlıklı Çevre Sağlıklı Bireyle
3.Sağlık kavramı

Dünya Sağlık Örgütü, sağlığı;

“sağlık sadece hastalık ve
sakatlığın olmayışı değil,
fiziksel, sosyal ve mental
yönden tam bir iyilik halidir”
biçiminde tanımlamaktadır.
Sağlık

■ Ülkemizde sağlık ■ 1962 Anayasası’nda

hakkı ilk kez 1962 herkesin yaşama,
Anayasası’nda yer maddi, manevi
almıştır. varlığını koruma ve
geliştirme hakkına
sahip olduğu
belirtilmektedir.
 Hastalık ve
sakatlığın
olmaması

Hastalık

olmama
Sağlıklı
Sağlık
 Biyolojik Psikolojik Sosyolojik
açıdan sağlık; açıdan sağlık; açıdan sağlık;

Sosyal kontrolle,
uygunluk ve
Bedenin her Bireyin sapmalarla ilişkili
hücresinin optimal beklenmedik bir olarak ele alınır. Bu
düzeyde işlev durumla yaklaşımla sağlık
yapması ve her karşılaşmasında bireyin sosyal
hücrenin diğerleri duyguları ile normlara uyumu,
ile mükemmel duruma ve hastalık ise,
uyum durumundaki çevresine gösterdiği normlardan
işlev yeteneği, uyum yeteneğidir . sapmayı yani
uyumsuzlukları
işaret eder
 Sağlık

Subjektif Objektif
sağlık algısı sağlık algısı
 Objektik sağlık
algısı: doktor
muayenesi ve tanı
Subjektif sağlık testleri sonuçlarına
algısı: bireyin göre belirlenen bir
kendisinin, fiziksel, hastalığın olmaması
sosyal ve ruhsal durumudur.
yönden kendi sağlık
durumunu anlaması
halidir.
 Nötral sağlık:
Herhangi bir
hastalık durumu
olmaksızın dengeli
bir sağlıktır. Pozitif sağlık:
Negatif sağlık:
Sağlığın
Tedavi ve
geliştirilmesi ve
rehabilitasyon
iyilik düzeyinin
gerektiren sağlık
arttırılması ile
durumudur.
ilişkilidir.

Sağlık
boyutları
Sağlığı Etkileyen Faktörler:
■ Eğitim, meslek, ekonomik durum, aile yapısı (çekirdek, geniş,
parçalanmış), evlilik örüntüleri (monogami, poligami, akraba
evlilikleri),
■ Cinsiyete dayalı roller (Kadınlar için; mensturasyon, gebelik, lohusalık,
menapoz), aile planlaması, gebelik, doğum, çocuk yetiştirme (otoriter,
serbest, dengeli aile),
■ Vücut imajında değişim (şişmanlık, zayıflık, boy kısalığı-uzunluğu,
sünnet, kulak deldirme, dövme), kişisel hijyen,
■ Giyim, ev koşulları, çevre temizliği, din, göç, madde bağımlılığı gibi
pek çok faktör sağlığı etkileyen kültürel faktörler arasında yer
almaktadır.
■ Kültürel faktörlerin yanı sıra, yaş, cinsiyet, ırk, zeka, kalıtsal nedenler,
fiziksel büyüme ve gelişme, vücut onarım mekanizmaları, psikolojik
yapı ve davranışlar,
■ Biyolojik fiziksel ve sosyal çevre faktörleri gibi sağlığı etkileyen diğer
faktörlerde vardır.
4. Hastalık kavramı
■ Hastalık, sadece doku ve
hücrelerde yapısal ve
fonksiyonel olarak anormal
değişikliklerin meydana
getirdiği bir durum değil,
bireyin fiziksel, emosyonel,
entelektüel, sosyal ve ruhsal
fonksiyonlarının daha önceki
haline göre azalması veya
tükenmesi durumudur.
 4. Hastalık kavramı
■ Hastalıkların nedenleri sosyal, biyolojik ve fiziksel nedenlerdir.

Hastalıkların nedenleri, mikroorganizmalar, parazitler gibi

biyolojik enfeksiyon etkenleri olabileceği gibi, sıcak, soğuk,
radyasyon gibi fiziksel nedenler de olabilir.

Ancak, yanlış inanışlar, eğitimsizlik, fakirlik gibi sosyal ve

kültürel faktörlerin hastalıkların ortaya çıkmasında önemli etkileri
unutulmamalıdır

Özellikle insanın biyo-psiko-sosyal bir varlık olduğu düşünülürse

sosyal kültürel faktörler göz ardı edilmemelidir.
 4. Hastalık kavramı

Tıbbi açıdan hastalık:

■ Doktorun bakış açısıyla
hastalıktır; hastalığa özgü
bulgu ve belirtileri
oluşturan durumdur.
Sosyolojik açıdan hastalık:
■ Hastanın bir nesne olarak
değil, bütünüyle bir birey
olarak ele alınması
gerektiğini savunan ve
hastalığı sosyal yapı içinde
sosyal bir değişkenlerle
açıklayan modeldir.
Hastalık bireyin:
Çevresi ile uyumu

Etkileşimini

Üretkenliğini

Verimliliğini
Kendi içinde denge
durumunu bozar
Hastalıkla ilişkili veriler
■ Subjektif Veriler:
Semptom: Hastayı hekime veya sağlık
kuruluşuna götüren belirtilerdir. Örneğin: Baş ağrısı,
bulantı-kusma, göz kararması, halsizlik vb…

■ Objektif Veriler:
Bulgu: Fiziksel muayene veya farklı laboratuvar
ve radyolojik incelemeler sonucu ortay çıkar. Örneğin:
Hipertansiyon, aritmi, hepatomegali, anemi vb…
 Hastalıkla ilişkili veriler
■ Sendrom:
Belirti ve bulgular topluluğuna verilen isimdir. Örneğin:
Down Sendromu, Nefrotik Sendrom vb…

■ Tanı=Teşhis:
Fiziksel muayene, semptom ve bulgulara dayanarak
hastalığın adının tanımlanması

■ Prognoz:
Hastalığın nasıl bir seyir izleyeceği ve sonunun ne olacağını
gösterir.
 Hastalıkla ilişkili veriler
■ Etyoloji:
Hastalığı ortaya çıkaran etkenler, genetik faktörler,
mikroorganizmalar vb…

■ Predispozan:
Hastalığın ortaya çıkışını kolaylaştıran etkenler: sigara,
alkol vb…
Hastalıkla ilişkili veriler

■ Endikasyon:
Bir ilacın hangi hastalıklara, hangi biçimde uygun
olacağını veya bir müdahalenin hangi koşullarda gerekli
olduğunu ifade eder.

■ Kontreediksayon:
Bir ilacın kullanımının veya bir müdahalenin sakıncalı
olduğu durumları ifade eder.
Hastalıkla ilişkili veriler
■ MORBİDİTE:
Hastalığın görülme durumu
 Prevalans:
Risk altındaki nüfusta hastalığa sahip olguların sayısı
 İnsidans:
Belirli bir nüfusta belirli bir zaman dilimi içerisinde
belirli bir hastalık(lar) yeni olgularının sayısı

■ MORTALİTE:
Hastalıktan ölme oranı
Hastalıkların ortaya çıkma
durumuna göre sınıflandırılması
■ Akut: süresi 3 aydan kısa olan hastalıklardır. Akut
miyokard infarktüsü, akut apandisit

■ Subakut: süresi 3 aydan 6 aya kadar olan

hastalıklarıdır. Subakut bakterial endokardit

■ Kronik: hastanın yaşamı boyunca devam eden

hastalıklardır. Zaman zaman alevlenme dönemleri
olur. Kronik bronşit, kronik gastrit
Hastalıkların nedenlerine göre
sınıflandırma
■ İdyopatik: nedeni bilinmeyen hastalıklardır. İdyopatik
trombositopenik purpura (İTP)

■ Konjenital (Doğumsal): bazı hastalıklar doğumla birlikte

vardır. Konjenital kalp hastalıkları, doğumsal sifiliz

■ Edinsel (akiz): doğumdan sonra yaşam içinde

mikroorganizmalarla, parazitlerle, bağışıklık sistemindeki
vb bozukluklarla ortaya çıkan hastalıklaradır.

■ Yatrojenik: Uygulanan tedaviye veya verilen bakıma bağlı

ortaya çıkan hastalıklardır. Nazokomiyal enfeksiyonlar
Sağlığın geliştirilmesi

■ DSÖ 2000 yılında herkes için sağlık hedef ve

stratejilerinde, «sağlığın iyileştirilmesi
anlamında pozitif mesajlara yer vermiştir»
Sağlığı geliştirme ve sürdürme için

Nötral sağlık

Negatif sağlık
Pozitif sağlık
Sağlık hizmetleri

Rehabilite
Koruyucu
edici
sağlık
sağlık
hizmetleri
hizmetleri

Tedavi edici
sağlık hizmetleri
 1) Halkın sağlık
eğitimi,
2) Beslenme
8) Temel ilaçların
durumunun
sağlanması
geliştirilmesi,

7) Sık görülen
Sağlık 3) Temiz su
hastalık ve
hizmetlerinin sağlanması ve
yaralanmaların
kapsamı sanitasyon,
uygun tedavisi,

6) Endemik 4) Ana-çocuk
hastalıkların sağlığı ve aile
kontrolü, planlaması,
5) Önemli
bulaşıcı
hastalıklara karşı
bağışıklama,
1.Koruyucu sağlık hizmetleri
Birincil • Kişiyi hastalıklardan
koruma korumak için alınan önlemler
(Primer)

İkincil • Hastalık belirtisi tam

koruma ortaya çıkmadan, hafifken
(Sekonder) tanı konulması ve tedavi

• Hastalık sonuçlarının
Üçüncül ve etkisinin
koruma hafifletilmesine
(Tersiyer) yönelik çalışmalar
Koruyucu sağlık hizmetleri

■ Koruma tedaviden üstündür. Sağlık hizmetlerinin ve

devletin temel sorumluluğu kişilerin hasta olmamalarını
sağlamaktır.

Koruyucu sağlık hizmetleri

■ Hem tedavi masrafları azaltılabilir

– Hem de bireyleri sağlıklı toplumlardan söz etmek
mümkün hale gelebilir
Koruyucu Sağlık Hizmetleri:

a) Kişiye Yönelik: (bağışıklama, ana-çocuk sağlığı ve

aile planlaması, erken tanı, sağlık eğitimi, hijyen,
ilaçla koruma, beslenme, verem, trahom, sıtma, lepra
gibi hastalıklarla savaş, diğer bulaşıcı hastalıklarla
savaş)

b) Çevreye Yönelik (atıklar, işyeri denetimi gibi)

2. Tedavi edici sağlık hizmetleri
Birinci basamak tedavi:
Aile hekimliği, toplum sağlığı merkezleri,
poliklinikler ve muayenehaneler

İkinci basamak tedavi:

Kamu hastaneleri, özel hastaneler

Üçüncü basamak tedavi:

Üniversite ve özel dal hastaneleri
 2. Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri:

■ Bireyin hastalığı sonucu tetkik, muayene ve tedavi

sürecini içeren hizmetlerdir.
■ Daha fazla donanım ve personele ihtiyaç vardır, yüksek
maliyetlidir.
■ Kişisel yarar ön plandadır.

ayakta tedavi,
yatarak tedavi,
evde bakım hizmetleri
Rehabilite edici sağlık
hizmetleri
■ Hastalık ve kazalar sonunda iş gücünü kaybetmiş
kişilerin sakatlıklarının giderilmesi bedensel beceri ve
yeteneklerinin kazandırılması işlemlerini içerir.
 Rehabilite edici sağlık hizmetleri

■ Bu bireylerin sosyal
olarak yeterli hale
getirilebilmesi ve
üretken olabilmeleri
açısından önemlidir.
Sağlık Eğitimi

■ DSÖ herkes için sağlık hedefine ulaşmada

«Temel Sağlık Hizmetlerini» bir araç,

«Sağlık Eğitimini» de önemli öğelerden biri olarak
ele almıştır.
 Sağlık Eğitimi
■ Bireylere sağlıklı yaşam için alınması gerekli önlemleri
benimsetmeye ve uygulamaya inandırmak,
■ kendilerine sunulan sağlık hizmetlerini doğru olarak
kullanmaya alıştırmak,
■ sağlık durumlarını ve çevrelerini iyileştirmek amacıyla
birey olarak ya da topluca karar aldırmaktır.
TEŞEKKÜR EDERİM….

■ KAYNAKLAR:
■ Akdemir N, Birol K, (2020). İç Hastalıkları ve Hemşirelik
Bakımı, 5. baskı, Özyurt Matbacılık, Ankara.
■ Gürhan N, Görgülü P. Ü, Fidancı B E, (2019) Hemşirelik
Tanıları El kitabı, 11. baskı, Nobel Tıp Kitap Evleriltd.şti,
Ankara,
■ Birol L., (2004), Hemşirelik Süreci, gelişterilmiş 6. baskı, etki
matbaacılık, İzmir,
■ Özer S., (2019) iç hastalıkları hemşireliği olgu senaryolarıyla, 1.
baskı, İstanbul tıp kitap evi, İstanbul,