UNIVERZITET U SARAJEVU

Fakultet političkih nauka

Odsjek za komunikologiju/žurnalistiku

SAVREMENO MEDIJSKO OKRUŽENJE

doc. dr. Irena Praskač – Salčin
Sarajevo, mart 2020. g.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 Propitivanje utjecaja medija i njihove
(dis)funkcionalnosti
 u savremenim društvima predmet je brojnih
istraživanja:
 Kako mediji oblikuju društvenu zbilju?

 Koje njene aspekte „pokrivaju“, a koji ostaju izvan njihovog

interesovanja?

 Koliko su „isječci“ stvarnosti koji čine medijski mozaik

reprezentativni?
 Čime je to uslovljeno?
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 Od 80-ih mediji se dramatično mijenjaju što reaktuelizira
njihovu društvenu funkciju.
 Kad je televizija bila u ekspanziji bila je to javna
TV s kojom je u skladu bila i teorija.
 Današnji mediji su uglavnom privatna, profitabilna
preduzeća, pa je i njihova funkcija drugačija.
 Klasične funkcije medija bitno se mijenjaju.

• Odnos regulatora (države) se promijenio,

• publika se promijenila,
• očekivanja agenasa sistema masovnog
komuniciranja su drugačija.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 “Mejnstrim” mediji su bili jedina medijska sila:
“Četvrti stub demokratije”, Sedma sila,
Kontrolori informacija, Jedini koji nalaze,
filtriraju i prezentuju informacije ...
 Danas smo svi mi mediji.
 Klasični mediji više nemaju monopol!
 Svjetski blogovi  Ogromni sajtovi...

 (npr., lični medij – društvene mreže – potencijalno

dostižu 50.000 korisnika, dok tiraži knjiga – 500 –
1.000 )
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 U dinamičnoj i konkurentnoj medijskoj
industriji eksperimentiše se sa:

1. novim žanrovima,

2. novim načinima i kanalima interakcije sa

publikom koja postaje sve zahtjevnija u kvantitativno
bogatoj ponudi,

3. te sa novim modelima informisanja.

REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 McQuailovi motivi za korištenje medija:


• dobijanje informacija i savjeta

• smanjenje lične nesigurnosti
• učenje o društvu i svijetu
• traženje podrške za vlastite vrijednosti
• postizanje uvida u vlastiti život
• iskustvo empatije sa problemima drugih
• posjedovanje osnove za socijalne kontakte
• posjedovanje zamjene za socijalne kontakte
• osjećaj povezanosti sa drugima
• bježanje od problema i briga
• ulazak u imaginarni svijet
• ispunjavanje vremena
• iskustvo emotivnog olakšanja
• postizanje strukture za dnevnu rutinu
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 Klasična funkcija mas-medija
je kritičko-kontrolna uloga

(praćenje rada vladinih i drugih bitnih institucija,
organizacija, kompanija i udruženja relevantnih za
društvo).

 Služe kao sistem ranog upozorenja o

svakoj prijetnji društvenim interesima.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 Zadatak novinara - sistematično i
kritičko analiziranja društvenih
fenomena,
 čije bi nedostatke političke i pravne institucije trebale
rješavati.

 Kada te institucije ne obavljaju svoje

funkcije mediji prestaju biti samo „alarmi“ i
preduzimaju pojedine aktivnosti društvenih
institucija.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
• Da li mediji pretjeruju u svojoj viziji
društvene odgovornosti?

• Je li to pogrešno preuzimanje
političkih i socijalnih funkcija,

◦ jer mediji ne mogu biti zamjena za

institucije i
◦ jer ova praksa ne predstavlja rješenje
problema )?
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 Teorijska promišljanja o medijima su
ponekad suviše kritički intonirana

 zbog idealizovanja njihove uloge i

zanemarivanja društveno-ekonomskih
okolnosti u kojima mediji funkcionišu.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 Masovni mediji se, prema McQuileu, uglavnom
proučavaju primjenom neke od slijedećih
logika:

 -industrijska logika posmatra medije kao

industriju i institucije;

 -organizacijska logika takođe se bavi pitanjima

produkcije i selekcije, ali u užim granicama i iz
perspektive dobre medijska organizacija, u skladu sa
tradicionalnim konvencijama i rutinom timskog rada;
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
- tehnološka logika se fokusira na kapacitet i
kvalitet tehnologije za prikupljanje, procesiranje,
proizvodnju i transmisiju medijskog sadržaja;

- kulturološka logika se:

1. odnosi na kulturu mas medija i tiče se
karakteristika medijske prakse, porijekla
kulture,
2. bavi se pitanjima kulture društva i kulture
recipijenata.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 -politička logika bavi se zahtjevima prema

medijima od strane moćnih i organizovanih

interesa u društvu kako unutar tako i izvan formalnih
institucija;

 -informacijska logika primjenjuje se ne toliko

na
na vijesti kao osnovnu informacijsku funkciju, koliko
izvještaje sa berze, sportske rezultate, vremensku
prognozu i oglase.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 Ovaj pogled na medije
 (industrijska, organizacijska, tehnološka,
kulturološka, politička i informacijska logika)

 povezan je sa definicijom komunikacije kao

transfera informacija i implicira kriterije
efektivnosti koji se mogu primjeniti.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 Mediji – institucije:
 u obavljanju svoje društvene funkcije vode računa o
rentabilnosti
 nastojeći naći optimalnu mjeru između kvaliteta i ekonomske dobiti.
 Neophodno je ove medije - institucije situirati u
kontekst društvene distribucije moći, jer mediji su njen odraz.

 Ali, psi čuvari pokazuju znake starosti, umora, i

posustajanja i

 zamjenjuju ih nove generacije čiji vlasnici pred njih

postavljaju drugačije zadatke.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 Pišući o fokusiranju pažnje medija sa političkih
programa na privatni život političara, Larry
Sabato (1993) razlikuje tri faze u razvoju tog
odnosa i medije vidi u slijedećim ulogama:


 psi mezimci (engl. lapdog) – u periodu prije

1966. zbog njihovog bliskog odnosa sa
političkim autoritetima i rijetkih situacija u
kojima su ih kritikovali.

 Mediji se nisu bavili privatnim životom političara.

REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 psi čuvari (engl. watchdog) - 1966-1974

 Ovu fazu obilježilo je istraživačko

novinarstvo i temeljitost u pristupu
političkim procesima.

 Mediji se počinju baviti i privatnim životom

političara koji je u vezi sa obavljanjem
njihove javne dužnosti.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 psi čuvari (engl. watchdog) - 1966-1974

 psi smetljari (engl. junkyard dog) - od

1974.
 mediji počinju izvještavati o “općem”

privatnom životu političara na

senzacionalistički i agresivan način.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 Pojavljivanju „otpadnog“ novinarstva
 (muck – prljavština i raking – grabljanje)
 Sabato nalazi dva uzroka: želju za
povećanjem profita i promjenu zakonske
regulative koja se odnosi na klevetu.

 Od medija, koji u tom periodu postaju uglavnom privatni

konglomerati, se očekuje da i njihovi
informativni programi doprinesu
profitabilnosti preduzeća.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 Potreba za informacijama iz oblasti
biznisa se od 80-ih godina povećala,
ali mnogi novinari imaju samo rudimentarno znanje
o njemu.

 Zbog toga se dešavalo da svojim

izvještajima doprinose rastu dionica
neposredno pred njihov pad ili da ignorišu
korporativnu korupciju.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 Povećanje profita
 Promjena zakonske regulative (u odnosu na klevetu)

 Od medija, koji postaju uglavnom privatni konglomerati, se

očekuje da i njihovi informativni programi
doprinesu profitabilnosti preduzeća.

 Potreba za informacijama iz oblasti biznisa se

od 80-ih godina povećala.
REFLEKSIJA DRUŠTVENE ULOGE I
FUNKCIJA (MASOVNIH) MEDIJA
 Iako je kompjuterizacija društva izuzetno
povećala količinu informacija, i mogućnost novinara da
ih prikupe i obrade, nivo i kvalitet novinarskog

pisanja se ne povećavaju,
 jer se od njih očekuje da u istom vremenu urade mnogo više posla.
Literatura
 Obavezna literatura:
 Baran, S. J., K. Davis, D. (2012): Mass Communication Theory:
Foundation, Ferment, and Future , Wadsworth Cengage Learning, Boston,
USA, (Systems theories of communication processes: 182-187 str.)

 Hallin, D. C., Mancini, P. (2012): Comparing Media Systems, Beyond the

Western World, Cambridge University Press,

 Radojković M., Stojković B., (2009): Informaciono komunikacioni sistemi,

drugo izdanje, Clio, Beograd,

 Voćkić-Avdagić, J. (2002): Suvremene komunikacije ne/sigurna igra

svijeta, FPN, Sarajevo,

 Vreg, F. (1991): Demokratsko komuniciranje, FPN, Sarajevo, (Sistemske

teorije komunikacijskih procesa)
 Dodatna literatura:
 Bogdanić, A. (2016): Razmatranje novinarskog diskursa i teorije
medija, Uvod u teoriju novinarnosti, Komunikološki koledž u Banjaluci,
Banja Luka, (Medijski sistemi /Četiri teorije štampe, Tri modela
medijskih sistema/),

 Hallin, D. C., Mancini, P. (2004): Comparing Media Systems: Three

Models of Media and Politics, Cambridge University Press,
 McQuail, D. (2010): Mass Communication Theory, (6th edition),
London: Part 2 Theories- Chapter 3 (Koncepti i modeli za masovnu
komunikaciju: (51-79),

 Ružić, Fjodor (1991): Informacijsko komunikacijski sistemi, Školska

knjiga, Zagreb,
 Voćkić-Avdagić, J. (1997): Razvoj komunikacijskih procesa i sistema i
bosanskohercegovačko, društvo i država, FPN, Sarajevo.