AYIRMA İŞLEMLERİNE

GİRİŞ
 AYIRMA İŞLEMLERİNE GİRİŞ

Kimyasal karışımların bileşenlerine ayrılması binlerce yıldır uygulanmaktadır.

Parfüm
Metal

Likör

Tuz
 AYIRMA İŞLEMLERİNE GİRİŞ

İlk uygarlıklar tarafından geliştirilen ayrıştırma işlemleri

arasında
(1) Cevherlerden metallerin, çiçeklerden parfümlerin, bitkilerden
boyaların ve yanmış bitkilerin küllerinden potasın çıkarılması;
(2) Tuz elde etmek için deniz suyunun buharlaştırılması;
(3) Kaya asfaltının rafine edilmesi ve
(4) Likörlerin damıtılması yer almaktadır.
Buna ek olarak, insan vücudu, suyu ve metabolizmanın atık
ürünlerini kandan ayıran zarlar içeren bir organ olan böbrek
olmasaydı işlevini yerine getiremezdi.
 PROSES

Sisteme giriş yapan bir girdiyi sistemden geçirerek çıktıya

dönüştüren, bu işlemi yaparken somut olarak ölçülebilen farklı
değerler üreten işlemler kümesidir.

Prosesler her gün hayatımızın her alanında kendini gösterir.

Bitkilerin fotosentez ile karbondioksit ve suyu glikoza
dönüştürmesi,
Her gün yediğimiz gıdaların hücrelerimizde enerjiye dönüşmesi,
Her nefes alıp verişimizde akciğerlerimize dolan oksijen ile
kanımızın temizlenmesi...
Farkında olmasak da yaşamımızı sürdürmemizi sağlayan
proseslerdir.
 PROSES

Proses kavramı endüstrinin de temel taşlarındandır.

Endüstriyel prosesler genellikle çok büyük ölçekte gerçekleştirilen,
bir parçanın veya ögelerin imalatına yardımcı olmak için kimyasal,
fiziksel, elektriksel veya mekanik adımları içeren prosedürlerden
oluşur.

Proseslerin ortak özellikleri;

Dönüştürme,
Geri besleme ve
Tekrarlanabilirliktir.
ENDÜSTRİYEL KİMYASAL PROSESLER

Kimyasal bir proses çeşitli şekillerde yürütülür.

Besleme
o Doğal hammaddeler

o Bitkisel veya hayvansal maddeler

o Kimyasal ara ürün

o Ticari kimyasallar

o Atık ürünler
ENDÜSTRİYEL KİMYASAL PROSESLER

Kimyasal bir proses çeşitli şekillerde yürütülür.

Çalışma Modu
o Kesikli

o Sürekli

o Yarı Sürekli
 ENDÜSTRİYEL KİMYASAL PROSESLER

İşlemler
o Temel İşlemler
- Kimyasal reaksiyonlar
- Kimyasal karışımların ayrılması

o Yardımcı işlemler
- Faz ayrımları
- Isı ilavesi
- Isı uzaklaştırılması
- Şaft işi ilavesi
- Şaft işinin uzaklaştırılması
- Karıştırma
- Bölme
- Katı madde topaklanması
- Boyut küçültme
 ENDÜSTRİYEL KİMYASAL PROSESLER

Kimyasal prosesleri temsil etmek için blok akış diyagramları kullanılır.

Blok akış diyagramları, kare veya dikdörtgen bloklarla kimyasal reaksiyon ve

ayırma adımlarını ve bağlantı hatlarıyla bir işlem adımından diğerine akan ana
işlem akışlarını gösterir.
 ENDÜSTRİYEL KİMYASAL PROSESLER

Kimyasal tesislerdeki ekipmanların çoğu, ayırma teknikleriyle

hammadde, ara ürün ve ürünleri saflaştırmak için vardır.

Şekil 1. Ham petrolü çeşitli pazarlanabilir ürünlere dönüştüren rafineri.

 ENDÜSTRİYEL KİMYASAL PROSESLER

Blok-akış diyagramları süreçleri temsil etmek için kullanılır.

Kare veya dikdörtgen bloklarla kimyasal reaksiyon ve ayırma
adımlarını ve bağlantı çizgileriyle de proses akışlarını gösterirler.
Yardımcı işlemleri de içeren ve kullanılan ekipman türünü gösteren
semboller kullanan proses-akış diyagramlarında daha fazla ayrıntı
gösterilir.
Klor ve hidrojenden hidrojen klorür gazı üretimi için bir blok akış
diyagramı Şekil 1.2'de gösterilmektedir.
Prosesin merkezinde, H2 + Cl2 2HCl gaz fazı yanma
reaksiyonunun gerçekleştiği bir reaktör bulunmaktadır.
Gerekli yardımcı ekipmanlar pompalar, kompresörler ve ürünü
soğutmak için bir ısı eşanjöründen oluşur.
 ENDÜSTRİYEL KİMYASAL PROSESLER

Klorun tamamen dönüştürülmesi nedeniyle hiçbir ayırma işlemine

gerek yoktur.
Az miktarda hidrojen kullanılır ve ürün, %99 HCl ve az miktarda
H2, N2, H2O, CO ve CO2, saflaştırma gerektirmez.
Ayırma işlemleri gerektirmeyen bu tür basit prosesler çok nadirdir
ve kimyasal proseslerin çoğunda ayırma ekipmanı kullanılır.
ENDÜSTRİYEL KİMYASAL PROSESLER

Susuz HCl üretimi için proses.

 KARIŞTIRMA/AYIRMA

Karıştırma Ayırma

Spontane Spontane değil

 KARIŞTIRMA/AYIRMA

Ayrı türlerden bir kimyasal karışımının oluşturulması, enerji girişi

gerektirmeyen kendiliğinden gerçekleşen bir prosestir.
Ters işlem, kimyasal bir karışımın saf bileşenlere ayrılması
kendiliğinden gerçekleşen bir proses değildir ve bu nedenle enerji
gerektirir.
Ayrıştırılacak bir karışım tek veya çok fazlı olabilir.
Çok fazlı ise, genellikle önce fazları ayırmak avantajlıdır.
 AYIRMA İŞLEMLERİNE GİRİŞ

Endüstride çok sayıda ham madde ve çeşitli bileşenlerden oluşan

ürünler işlenir.
Sadece maddenin tek bir fazını içeren karışımlara değil, aynı zamanda
iki fazlı ve çok fazlı sistemlere de normal olarak rastlanır.
Pek çok karışımın veya çok fazlı sistemlerin, safsızlıklardan
olabildiğince arınmış ürünler elde etmek için genellikle saflaştırılması
veya arındırılması gerekir.
 AYIRMA İŞLEMLERİNE GİRİŞ

Karışımların bileşenlerine ayrılması veya saflaştırılması, çeşitli

şekillerde gerçekleştirilebilir.
Bunu yapacak teknolojiler, bir tür enerji kullanımını gerektirir.
Isı veya kütle transferine dayalı ayırma yöntemleri, bir dizi temel işlemi
oluştururken,
Farklı malzeme işleme endüstrilerinde günlük uygulamada proses
mühendislerinin karşılaştığı yaygın bir sorun, bir karışımın veya
karmaşık bir sıvının bir veya daha fazla bileşeninin ayrılmasını içeren
tekniklerin seçilmesi, optimize edilmesi veya çalıştırılmasıdır.
 AYIRMA İŞLEMLERİNE GİRİŞ

Bir dizi temel işlemin amacı, bir sistem içindeki iki veya daha fazla
bileşenin ayrılmasıdır.
Daha önce bahsedilen karışımlar ve çok fazlı sıvılar, malzeme işleme
endüstrilerinde çeşitlilik gösterir ve çözeltileri, süspansiyonları,
dispersiyonları ve katı karışımları içerirler.
Bu sistemlerdeki bileşenler, maddenin üç yaygın durumundan (yani katı,
sıvı veya gaz) herhangi birini içerebilir ve bu nedenle farklı
kombinasyonlar mümkündür.
Belirli bir ayrımı gerçekleştirmek için en uygun stratejiyi belirlemek için
kullanılan birçok kriter vardır.
 AYIRMA İŞLEMLERİNE GİRİŞ

Bir ayırma yöntemini tanımlamak veya seçmek için dikkate

alınabilecek bazı faktörler şunlardır:

•Bileşiklerin fiziksel özelliklerindeki farklılıklar

•Bileşiklerin kimyasal özelliklerindeki farklılıklar
•Kütle transferi olasılığı
•Bazı bileşiklerde faz değişimi olasılığı
•Ayırma işlemini gerçekleştirmek için doğal güçlerin kullanılması
•Ayrılmayı sağlamak için dış kuvvetlerin kullanılması
 AYIRMA İŞLEMLERİNE GİRİŞ

Fiziksel özellikler maddenin bir başka madde ya da maddelere

dönüşmeksizin gözlemlenebilen, ölçülebilen ve hissedilebilen
özellikleridir.

Renk, Koku, Tat, Miktar, Esneklik, Genleşme, Çözünürlük, Sertlik,

İletkenlik
Öz kütle, Öz ısı, Erime noktası, Kaynama noktası, İşlenebilirlik,
Kırılganlık
Viskozite, Boyut, Donma noktası
 AYIRMA İŞLEMLERİNE GİRİŞ

Kimyasal özellik, maddenin bir başka maddeye dönüşümü

sırasında gözlemlenebilen ve iç yapısı ile ilgili olan
özellikleridir.
Yanma ısısı
Oluşum entalpisi
Toksisite
Verilen ortamda kimyasal kararlılık
Yanıcılık
 AYIRMA İŞLEMLERİNE GİRİŞ

Yukarıda listelenen kriterler kısaca incelendiğinde, ayırma

tekniklerinin sınıflandırılmasının kolay bir iş olmadığı ve birleşik
bir kategorizasyonu düşünmenin bile karmaşık olduğu açıktır.
Belirli endüstriler için çok az ilgi uyandıran veya hiç ilgi
çekmeyen bir dizi ayırma tekniği bulunurken, daha genel bir temel
operasyonunun asgari bir parçasını oluşturan teknikler vardır.

Örneğin, manyetik ayırma, gıda mühendisliğinde büyük önem

taşıyan bir temel işleminin kapsadığı bir ayırma tekniğidir,
hammaddelerin temizlenmesinde yaygın olarak kullanılır.
 AYIRMA İŞLEMLERİNE GİRİŞ

Ayırma tekniklerinin sınıflandırmasında yaygın olarak kullanılan

iki kriter şunlardır:

Ayırma tekniklerinin, difüzyonel işlemler olarak bilinen faz

değişimi veya bir fazdan diğerine kütle transferini içeren tekniklere
ve katı parçacıkların veya bir sıvının damlalarının ayrılmasında
yararlı olan ve genellikle mekanik ayrımlar olarak bilinen bir dış
fiziksel güç uygulanmasına dayalı olanlara göre sınıflandırılması.

Herhangi bir çok bileşenli sistemde bulunan maddenin hallerine

(fazlarına) bağlı olarak mümkün olan farklı kombinasyonlara göre
ayırma tekniklerine dayalı sınıflandırma.
 AYIRMA İŞLEMLERİNE GİRİŞ

Difüzyonel İşlemler Mekanik ayırmalar

Nemlendirme işlemleri Eleme
Katı maddelerin kurutulması Filtrasyon
Liç ve ekstraksiyon Santrifüjleme
Absorpsiyon Siklon ayırma sistemleri
Desorpsiyon Sedimantasyon
Distilasyon
Kristalizasyon
 AYIRMA İŞLEMLERİNE GİRİŞ

Sıvı-Sıvı Sıvı-Katı Çözünmüş katı Katı-Gaz Katı

Sistemleri Sistemler içeren sıvılar Sistemleri Karışımları
Distilasyon Sedimantasyon Membranlarla Siklon Eleme
ayırma separasyonu
Sıvı Santrifüjleme Hidrometalurjik Gaz Elektromanyetik
Ekstraksiyonu extraksiyon filtrasyonu separasyon
Dekantasyon Hidrosiklon Evaporasyon Yerçekimsel Elektrostatik
separasyonu yöntemler separasyon
İyonik değişim Filtrasyon Solusyonların Gaz yıkama
kristalizasyonu
Dieresis ve Nemli katıların Flotasyon
elektro di̇ yali̇ z kurutulması
 MEKANİK AYIRMA İŞLEMLERİ

Kimyasal üretimde ve fitokimyasal işlemlerde ayırma işlemleri son

derece önemlidir.

Ayırma işlemi iki sınıfa ayrılır.

Materyallerin fazlar arasında transferini içeren Difüzyonel ayırma,
Heterojen karışımlara uygulanan Mekanik ayırma.

Mekanik ayırma teknikleri, boyut, şekil veya yoğunluk gibi parçalar

arasındaki fiziksel farklılıklara dayanmaktadır.
•Çözeltileri gazlardan,
•Sıvı damlalarını gazlardan,
•Katıları katılardan ve
•Katıları sıvılardan ayırmak için uygulanabilirler.
 MEKANİK AYIRMA İŞLEMLERİ

İki genel yöntem,

Bir bileşeni tutan ve diğerinin geçmesine izin veren elek, septum veya
filtre gibi bir membranın kullanılması
Bir sıvı veya gaz içinde hareket ederken partikül veya damlaların
çökelme oranındaki farklılıkların kullanılmasıdır.
Karışım herhangi iki veya daha fazla durumun birleşimi olabilir:
Katı - katı,
Katı - sıvı,
Katı - gaz,
Sıvı - sıvı,
Sıvı - gaz,
Gaz - gaz,
Katı - sıvı - gaz karışımı vb.
 MEKANİK AYIRMA İŞLEMLERİ

Ayırma işlemi, bir madde karışımını iki veya daha fazla farklı
ürüne dönüştürmek için kullanılır.
 AYIRMA İŞLEMİ MEKANİZMALARI

1. Faz oluşturma
 AYIRMA İŞLEMİ MEKANİZMALARI

2. Faz ekleme
 AYIRMA İŞLEMİ MEKANİZMALARI

3. Bariyer kullanma
 AYIRMA İŞLEMİ MEKANİZMALARI

4. Katı ajan kullanma

 AYIRMA İŞLEMİ MEKANİZMALARI

5. Kuvvet alanı ve gradient kullanımı

 AYIRMA İŞLEMİ MEKANİZMALARI

Ayırma nasıl yapılır?

Bir ayırmayı gerçekleştirmek için, aşağıdaki aşağıda

listelenenlerden bir yada birkaçına ihtiyaç vardır:

1. Enerji girişi (ısı, elektrik, manyetizma,)

2. Enerjinin Çekilmesi (Soğutma, Donma)
3. Ortam (filtre, membran, elekler)
4. Herhangi bir kimyasalın yanı sıra herhangi bir faz da olabilir,
 AYIRMA İŞLEMİ SINIFLANDIRMA

Sınıflandırma, ayırma yöntemlerine göre yapılabilir;

1. Mekanik prosesler
2. Kimyasal prosesler
 AYIRMA İŞLEMLERİ NEDEN GEREKLİ

• Değerli kimyasalların karışımlardan izole edilmesi

• Hammaddelerden yabancı maddelerin uzaklaştırılması
• Ürünlerin saflaştırılması
 MEKANİK AYIRMA İŞLEMLERİ

Mekanik ayırma işlemleri homojen çözeltilere değil, heterojen

karışımlara uygulanabilir.
Mekanik ayırma işlemleri parçacıkların boyut, şekil veya yoğunluk
gibi fiziksel farklılıklarına dayanmaktadır.

AVANTAJLARI
Nispeten daha az enerji gereksinimi
Kullanım kolaylığı
Bakım kolaylığı
Özel besleme ön işlemine gerek yoktur
 MEKANİK AYIRMA İŞLEMLERİ

DEZAVANTAJLARI
Homojen fazda bileşenlerin ayrılması için kullanılamaz
Çok yönlü değil, yani aynı durumda bir öğe ayrılabilirken
diğerleri ayrılamaz.
Düşük akış hızlarına uygulanabilir
 AYIRMA İŞLEMLERİ SINIFLANDIRMA

Temel özelliklere dayalı sınıflandırma

•Boyut veya şekil farkına bağlı olarak
•Faz yoğunluğu farkına bağlı olarak
•Akışkan ve parçacık mekaniğine bağlı olarak
•Yüzeye, elektriksel veya manyetik özelliklere bağlı olarak

İçerdiği fazlara dayalı olarak sınıflandırma

•K-K
•S-S
•G-S
•S-G
•K-S
•S-K
•K-G
 KATI-KATI AYIRMA İŞLEMLERİ

Amaç: Katı karışımını iki veya daha fazla fraksiyona ayırmak

KURU BAZ
▪ Eleme
▪ Elektrostatik
▪ Manyetik

ISLAK BAZ
▪ Sınıflandırma
 KATI-SIVI AYIRMA İŞLEMLERİ

Amaç: Katı ve sıvıyı birbirinden ayırmak

▪ Filtrasyon
▪ Sedimantasyon – Yerçekimsel çökelme
▪ Santrifüjlü ayırıcılar
 KATI-GAZ AYIRMA İŞLEMLERİ

Amaç: Katıları gazdan ayırmak

▪ Filtrasyon
▪ Yerçekimi çökelmesi
▪ Santrifüjleme
FİLTRASYON
SEDİMENTASYON
SEDİMENTASYON
SANTRIFÜJLÜ AYIRMA
Teşekkür Ederim