UNIVERSTETI I PRISHTINES “HASAN PRISHTINA”

FAKULTETI I EDUKIMIT

PROGRAMI MASTER I MËSIMDHËNIES LËNDORE ME SPECIALIZIM NË FIZIKË

Tema: Vërtetimi I ligjit të Bojl-Mariotit

Lënda:PUNA LABORATORIKE DHE EKSPERIMENTALE NË TË NXËNIT E FIZIKËS
Punoi: Edon Zeqiri Profesori:Pr.dr Zeqir Shaqiri

Prishtinë, 2021 1
 Përmbajtja:
 Ligjet themelore në gaze
 Ligji i Bojl-Mariotit
 Ligji i Gej-Lysakut
 Ligji i Sharlit
 Paisja për vërtetimin e Ligjit të Bojl-Mariotit

2
 1. Matet shtypja dhe vëllimi

Qëllimi i eksperimentit:

2. Të paraqitet grafiku i shtypjes

dhe vëllimit nga të dhënat
eksperimentale

3
Gazet karakterizohen me forcë të vogël kohezive për arsye se
ato mund të lëvizin lirisht. në hapësirë, duke plotësuar çdo
vend që kanë në dispozicion. Gazet nuk kanë formë dhe
vëllim tëcaktuar, ndërsa pesha e tyre specifike është mjaft e
vogël.

Gjendja e çdo gazi gazit përcaktohet me tri madhësi

kryesoret: vëllimin V, shtypjen P dhe temperaturan T.
Kur ndrrrohet gjendja e gazit atëherë ndërrohen edhe tri
madhësit e lartshënuara.

Nëse njëra nga këto madhësi mbahet e pandryshueshme dhe

shqyrëtojmë lidhjet funksionale midis dy madhësive tjera, atëherë
fitojmë tri procese për të cilat bëjn fjalë tri ligje të ndryshme kështu,
p.sh., kur temperaturat janë konstante, fitohet procesi izotermik,
për të cilin bën fjalë Bojl-Marioti 4
 Izoproceset
Për shkencën interes të veçantë paraqesin procese të
gazeve,gjatë të cilave njëri nga tre parametrat
shtypja,vëllimi ose temperature e gazit mbetet
konstant(e njejtë).

Këto janë procese që

me një emer të
përbashkët quhen
izoprocese

Procesi i gazit që ndodh

Procesi i gazit që ndodh Procesi i gazit që ndodh
gjatë temperatures
gjatë shtypjes konstante gjatë vëllimit konstant
konstante quhet proces
quhet process izobarik quhet proces izohorik
izotermik. 5
• Pocesi izotermik (Ligji i Bojl-Mariotit).
• Robert Bojl (1627-1691), fizikan e kimist
irlandez.

• Rreth vitit 1669 duke studjuar sjelljen e gazeve

të ndryeshme nën veprimin e shtypjeve të
ndryeshme, gjeti që duke rritur shtypjen me një
faktor të caktuar, vëllimi zvoglohet me të njejtin
faktor.

• Ai formuloi ligjin përkatës që e mban emrin e tij

(Ligji i Bojlit). Në temperatura konstante, vëllimi
që zë një masë gazi është në përpjesëtim të
zhdrejtë me shtypjen e gazit. 6
• Eksperimentalisht është gjetur se vëllimi i
një sasie të caktuar të gazit është në
përpjesëtim zhdreitë me shtypjen që
ushtrohet mbi të, kur temperatura qëndron
konstante, pra:
• V~

Fig.1.Ndërrimi i shtypjes dhe vëllimit të

gazit ,kur temperature është konstante
7
Procesi izotermik –Ligji i Bojl -Mariotit
• Në qoftë se në ekuacionin e gjendjes së përgjithshme të gazit ideal:
P𝑉=𝑛𝑅𝑇
• Temperatura është konstante,atëherë ky ekuacion paraqet një process izotermik
• Meqenëse edhe n dhe R janë madhësi konstante,atëherë procesi izotermik mund të
shprehet me këtë relacion:
• P𝑉=𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡,𝑇=𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡

• Këtë ligje e kanë zbuluar shkenctarët Bojl dhe Mariot prandaj njihet edhe si ligji i Bojl-
Mariotit,i cili bën fjalë për ndryshimin e gjendjes së gazit ideal në temperature konstante.

• Në termodinamikë ky ndryshim quhet process izotermik.

8
• Ligjii Bojl–Mariotit përkufizohet këtë mënyrë:

• Prodhimi ishtypjes P dhe vëllimit V të një sasie

të caktuar(n=const)të gazit ideal të mbyllur,në
temperature konstante(T=const),është
konstant.

9
10
 Procesi izobarik –Ligji i Gej Lisakut
• Në qoftë se në ekuacionin e gjendjes së përgjithshme të gazit ideal:
• Shtypja është konstante,atëherë ky ekuacion paraqet një process izobarik
• Meqenë se n dhe R janë madhësi konstante,atëherë procesi izobarik mund të
shprehet me këtë relacion:
• =𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡,𝑝=𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 ose
• V=V₀(1+α·t)
• Ky ligj njihet edhe si ligji i Gej-Lisakut,i cili bën fjalë për ndryshimin e
gjendjes së ndonjë gazi ideal në shtypje konstante.
• Në termodinamikë ky ndryshim quhet process izobarik.
11
• Ligji i Gej Lisakut përkufizohet këtë mënyrë:
• Vëllimi i një sasie të caktuar të një gazi ideal(n=const),në shtypje
konstante(p=const)është proporcional me ndryshimin e temperatures së tij.

12
 Procesi izohorik –Ligji i Sharlit
• Në qoftë se në ekuacionin e gjendjes së përgjithshme të gazit ideal:
• P𝑉=𝑛𝑅𝑇
• vëllimi është konstant,atëherë ky ekuacion paraqet një process izohorik.
• Meqenë se n dhe R janë madhësi konstante,atëherë procesi izohorik mund të
shprehet me këtë relacion:
• =𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡,𝑉=𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 ose
• Pt=P₀(1+ɣ·t)
• Ky ligj njihet edhe si ligji i Sharlit,i cili bën fjalë për ndryshimin e gjendjes
së ndonjë gazi ideal në vëllim konstant.
• Në termodinamikë ky ndryshim quhet process izohorik.
13
• Ligji i Sharlit përkufizohet në këtë mënyrë:
• Shtypjae një sasie të caktuar të një gazi ideal(n=const),në vëllim
konstant(V=const)është proporcional me ndryshimin e temperatures së
tij

14
• Çdo ligj fizik,i cili matematikisht është i barabart me një konstante,tregon se vlera e tij
në gjendje të ndryshme është e pandryshuar.Prandaj nga
• P· V=konst,kemi
• P₁·V₁=P₂·V₂
• Nëse masa e gazit m në process mbetet e pandryshuar,do të këmi për gjendjen e parë:
• m=ρ₁·V₁
• Që pasi t’zbatojm raportin e shtypjes P dhe dendësisë ρ,në dy gjendje:
•=
• Kjo formulë,po ashtu shpreh ligjin e Bojl-Mariotit.
• Gases Intro (colorado.edu)

15
Pajisjet dhe materiali:
Aparatura përbëhet: Këmbëzat për nivelimin e bazamentit, 2. Çepi i qelqtë, 3. Shkalla në
mm,4.Krahu i të djathtë (i lëvizshëm) U- manometri, 5. Gypi i graduar në ml (krahu i majës i
manometrit) figura. 3.3.
Ecuria e punës
1. Aparatura të vendoset në poziten vertikale. Rregullimi bëhet duke i rrotulluar këmbëzat e
bazamentit 1.
2. Hapet çepi 2, pritet që zhiva të qetësohet, e pastaj përsëri mbyllet. Në këtë gjendje ajri në
gypin 5 do të ketë vëllimin Vo dhe shtypjen Po. Shtypja është e barabartë me shtypjen
atmosferike dhe duhet të lexoni në barometër.
3. Meqë vëllimi në mes dy ndarjeve në gypin 5 është 1 cm³ vëllimi Vo mund të përcaktohet
me numrin e ndarjeve nga valvula deri te sipërfaqja e sipërme e zhivës.
4. Lexo në shkallën 3, e pastaj shëno pozitën e zhivës në gypat e qelqtë 4 dhe 5, gjithashtu
lexohet dhe shënohet në ndarjen në gypin e zgavruar 5, në të cilin ndodhet sipërfaqja e
sipërme e zhivës
16
17
• Matja e shtypjes (P) dhe Vëllimit (V)
• a. Gypi 4 çohet përpjetë, ashtu që të bëhet dallimi në nivelet e zhivës në gypin 4 dhe 5 prej 1cm deri
15 cm. Pastaj do të pritet deri 5 min, që temperatura e ajrit në gypin 5 të barazohet me temperaturën
e jashtme.

• b. Të lexohet në shkallën 3 dallimin Δh i nivelit të zhivës në gypat 4 dhe 5, e pastaj të llogaritet

shtypja e ajrit P = Pa + ΔP = Po +ρ g Δh në gypin 5, ku ρ është dendësia e zhivës, ndërsa g - nxitimi
i Tokës.

• c. Në bazë të ndryshimit të pozitës së zhivës në gypin e zgavruar 5, përcakto ndryshimin e vëllimit

të ΔV të ajrit në atë gyp. Vëllimi i ri do të jetë: V =V₀ -ΔV

• d. Mënyrat e përshkuara nën a), b) dhe c) të përsëriten 6-7 herë për Δh të ndryshme, dhe rezultatet e
saja të shfaqen në mënyrën e lartshënuar (tabela 1).

18
Numri i matjeve

19
Vëllimi cm³

Shtypja 10⁵Pa
20
Referencat:
Gases Intro (colorado.edu)
https://ëëë.chemistrytutorials.org/content/gases/gas-laës
Shaqiri, Z. “Fizika Eksperimentet laboratorike”
Shaqiri, Z.”Bazat e Shkencave Natyrore
Bejtullahu,R.Fizika 12
Resistance in a ëire (colorado.edu)
R-L-C Serial Circuit – JavaLab
Gashi,F.”Elektriciteti dhe magnetizmi”
21