Katalizatoret

Antia Plasa 9b
Katalizatore biologjik
• Katalizatore biologjik, p.sh. ne trupin tone jane enzimat. Ato quhen ndryshe
“biokatalizatore”. Sipas Dixon dhe Webb, nese nuk do te ekzistonin enzimat
atehere metabolizmi normal I materies se gjalle nuk do te ekzistonte. Pra, jeta do
te ishte e pamundur. Enzimat nga natyra kimike jane proteina. Ato jane te
ndjeshme ndaj temperatures, pra ndryshe quhen termolabile. Deri me sot jane
indentifikuar me teper se 1000 enzima te ndryshme prej te cilave 200 jane fituar
ne gjendje kristalore. Enzimat e ndryshme kane peshe molekulare te ndryshme,
p.sh “ribonukleaza”, (tek pankreasi) ka peshe molekulare 15.000, ndersa
“heksokinaza” ka peshe molekulare 40.000. Nese nevojitet te marrim shembuj
mjafton te llogarisim qe gjithe sheqernat qe kthehen ne energji ne trupin tone
katalizohen nga enzimat. Ushqimet qe hame duke filluar nga goja dhe
ndryshimet qe i nenshtrohen gjate rruges se aparatit tretes katalizohen nga
enzimat. Nje nga perberesit e lotit qe pastron syrin nga bakteret e ndryshme,
lizozima eshte enzime dhe shkaterron muret e bakterieve. Levizjet e muskujve
behen te mundura nga shkaterrimi i ATP nga enzima fosfatazi. Formimi i ADN
behet e mundur nga enzimat. Pra, shembujt jane te shumte dhe shkojne pertej
ketij shkrimi.
Katalizatoret kimik
• Katalizatoret kimik jane shume te perdorur ne industry dhe ne
laboratore kimike. Ata jane te shumellojshem. Per shembull kemi
metale si platini, hekur, natriumi. Okside si, oksid natriumi, kloruri
aluminit. Metalet transitive perdoren shpesh per te rritur shpejtesine e
reaksioneve redoks, si per shembull nikeli. Shume sinteza organike
realizohen me pjesemarrjen e katalizatoreve kimike si paladiumi, ari,
ruteniumi, rodiumi dhe iridium. Katalizatoret punojne duke gjetur nje
menyre alternative, ose ndryshe, nje mekanizem alternativ per te ulur
energjine e aktivizimit dhe per te rritur shpejtesine e reaksionit. Ata
mund te rritin shpejtesine e reaksionit duke bere qe ai te ndodhe dhe
ne temperature me te vogla, duke mos patur efekt ne ekuilibrin kimik
te tij sepse ritmi si per reaksionin e drejte dhe per ate te zhdrejte
ndryshon. Nese nje katalizator ndryshon ekuilibrin e nje reaksioni kimik,
atehere do te thote se ai do te konsumohet, cka sjell qe ai eshte
gjithashtu nje reactant.
• Katalizatoret mund te jene homogjene ose heterogjene.
Homogjene jane kur gjendja fizike e tyre eshte e njejte me ate
te reaktanteve dhe heterogjene eshte kur gjendja fizike e tyre
eshte e ndryshme nga reaktantet. Thuhet se 90% e te gjitha
produkteve kimike, ne nje stad te krijimit te tyre, jane perdorur
katalizatoret. Ne vitin 2005 proceset katalitike kane gjeneruar
rreth 900 miliarde dollare ne produktet mbareboterore.
Kerkesa boterore per katalizatoret ne 2010 ishin rreth 29,5
miliarde dollare. Pritet qe te kete nje rritje akoma me te
shpejte ne vitet e ardhshme. Pra katalizatoret jane te nje
rendesie te vecante dhe mund te themi me siguri te plote se
pa ta, si ne proceset kimike dhe ne ato biologjike, jeta do te
ishte e pamundur.
3 katalizator ne jeten tone te perditeshme
Enzimat e pranishme në sistemin tonë të tretjes
(katalizator kimik)

Rreshtimi i garzave prej platin në tubat e shkarkimit të shumicës së

automjeteve që shndërron monoksidin e karbonit në dioksid karboni.

Një performancë ose arritje e jashtëzakonshme nga një person që e njihni

dhe që shërben si katalizator për ju që të punoni më shumë!