พันธุกรรม

ประเภทของโครโมโซม
1. โครโมโซมร่างกาย ( autosome )

2. โครโมโซมเพศ ( sex
chromosome )
G แทนการมี g แทนการ
ลักยิ้ม ไม่มีลักยิ้ม

G แทนยีนที่ควบคุมลักษณะเด่น (
gdominant )
แทนยีนที่ควบคุมลักษณะด้อย
G G G g g g

จีโนไทป์ ( Genotype ) คือ รูปแบบของยีน

เช่น GG , Gg , gg
ฟี โนไทป์ ( Phenotype ) คือ ลักษณะที่
ปรากฏซึ่งเป็ นการแสดงออก
พันธุ์แท้ ( Homozygous gene ) เช่น
AA , aa
- เด่นแท้ ( Homozygous
dominant ) เช่น AA
- ด้อยแท้ ( Homozygous recessive )
เช่น aa
พันทาง ( Heterozygous gene หรือ ลูกผส
ม hybrid ) เช่น Aa
 คำศัพท์ที่ควรรู้
genotype = รูปหรือแบบของยีนซึ่งควบคุมลักษณะทางพันธุกรรมภายในเซลล์ เช่น TT , Tt , tt
phenotype = ลักษณะต่างๆที่ปรากฏให้เห็นภายนอกซึ่งถูกควบคุมด้วยจีโนไทป์ เช่น สูง , เตี้ย , ดำ
dominant ( ลักษณะเด่น ) = ลักษณะทางพันธุกรรมที่มีโอกาสปรากฏออกมาได้มากกว่า
dominant gene = ยีนเด่นเป็นยีนที่ควบคุมลักษณะเด่น เป็นยีนที่ข่มยีนด้อย
recessive ( ลักษณะด้อย ) = ลักษณะทางพันธุกรรมที่มีโอกาสปรากฏได้น้อย
recessive gene = ยีนด้อยเป็นยีนที่ควบคุมลักษณะด้อย
homozygous gene = คู่ของยีนที่เหมือนกันอยู่ด้วยกัน เช่น TT , tt ซึ่งอาจเป็นยีนเด่นทั้งคู่หรือยีนด้อยทั้งคู่
homozygous dominant = คู่ของยีนที่เหมือนกันอยู่ด้วยกันหรือเรียกว่าเป็นพันธุ์แท้ของลักษณะเด่น เช่น
TT
homozygous recessive = คู่ของยีนด้อยที่เหมือนกัน เรียกว่าเป็นพันธุ์แท้ของลักษณะด้อย เช่น tt
heterozygous gene = คู่ของยีนที่ต่างกัน เช่น Tt ( พันทาง )
การศึกษาพันธุศาสตร์
ของเมนเดล
เมนเดล เลือกใช้ถั่วลันเตาในการศึกษาพันธุกรรม
เพราะถั่วลันเตามีสมบัติเหมาะสมดังนี้

- ปลูกง่าย อายุสั้น เจริญเติบโตเร็ว

- มีหลายพันธุ์ แต่ละพันธุ์ให้ลักษณะที่แตกต่างกัน
ออกไป
- สามารถผสมพันธุ์ได้ภายในดอกเดียวกัน (self-
fertilization)เพราะ
เป็ นดอกสมบูรณ์เพศ
 การทดลองของเมนเดลดำเนินเป็ นขั้นตอนดังนี้

1. ผสมถั่วที่มีลักษณะใดลักษณะหนึ่งที่แตกต่างกันอย่างเด่นชัด แล้ว
สังเกตลักษณะที่ปรากฏออกมาในลูกผสมรุ่นที่ 1 หรือ F1 ( First
filial generation )

2. นำรุ่นลูกรุ่นที่ 1 ผสมกันเอง แล้วดูลักษณะที่ปรากฏในรุ่นหลาน

หรือ F2 ( Second filial generation )
 แผนการทดลองของเมนเดล
รุ่นพ่อแม่ P : พันธุ์แท้ ( เมล็ดกลม ) × พันธุ์
( Parental แท้ ( เมล็ดขรุขระ )
generation )
รุ่นลูก F1 : บันทึกจำนวน และลักษณะที่ศึกษาทุกต้น

รุ่นลูก F1 ผสมตัวเอง : F1 × F1

รุ่นหลาน F2 : บันทึกจำนวน และลักษณะที่ศึกษาทุกต้น

 ตารางผลงานของเมนเดล
รุ่น F2 สัดส่วนของรุ่น
ลักษณะที่ศึกษา พ่อ × แม่ รุ่น F1
ลักษณะเด่น ลักษณะด้อย F2

รูปร่างเมล็ด กลม × ขรุขระ กลมทั้งหมด กลม 5,474 ขรุขระ 1,850 2.96 : 1

สีของเมล็ด เหลือง × เขียว เหลืองทั้งหมด เหลือง 6,022 เขียว 2,001 3.01 : 1

สีของดอก ม่วง × ขาว ม่วงทั้งหมด ม่วง 705 ขาว 224 3.15 : 1

รูปร่างของฝัก อวบ × แฟบ อวบทั้งหมด อวบ 882 แฟบ 299 2.95 : 1

สีของฝัก เขียว × เหลือง เขียวทั้งหมด เขียว 428 เหลือง 152 2.82 : 1

ตำแหน่งของดอก ที่ลำต้น × ที่ยอด ที่ลำต้นทั้งหมด ที่ลำต้น 651 ที่ยอด 207 3.14 : 1

ความยาวของ สูง × เตี้ย สูงทั้งหมด สูง 787 เตี้ย 277 2.84 : 1

ลำต้น
 กฎของเมนเดล
กฎข้อที่ 1 กฎแห่งการแยกตัว
( Law - Segregation )
มีสาระสำคัญ คือ : ยีนที่อยู่คู่กันจะแยกตัวออกจากกันไปอยู่ในแต่ละเซลล์สืบพันธุ์ ก่อนที่
จะมีการรวมตัวกันใหม่เมื่อมีการปฏิสนธิ
- ค้นพบกฎข้อแรก จากการผสมพันธุ์โดยพิจารณาหนึ่งลักษณะ ( Monohybrid cross )

กฎข้อที่ 2 กฎแห่งการรวมกลุ่มอย่างอิสระ
( Law of Independent Assortment )
- มีสาระสำคัญ คือ : ยีนที่เป็ นคู่กันเมื่อแยกออกจากกัน
แล้ว แต่ละยีนจะไปรวมกับยีนใดก็ได้อย่างอิสระ
- ค้นพบกฎข้อที่ 2 จากการศึกษาหลายลักษณะพร้อมกัน
หรือ เรียกว่าการผสมพันธุ์โดยพิจารณาสองลักษณะ
( Dihybrid cross )
กฎข้อที่ 1 กฎแห่งการแยกตัว ( Law
Segregation )
 การผสมพันธุ์โดยพิจารณาหนึ่งลักษณะ
( Monohybrid cross )
P : เมล็ดกลม × เมล็ดขรุขระ
พันธุ์แท้
AA × พันธุ์แท้
aa
เซลล์สืบพันธุ์ : A × a
A a
Aa Aa Aa Aa
F1 :
F1 × F1 : Aa × Aa
เซลล์สืบพันธุ์ : A × A
a a aa
F2 : AA Aa
Aa
AA: Aa:
genotype
อัตราส่วน = 1 : 2 aa: 1
= เมล็ดกลม : เมล็ดขรุขระ
phenotyp 3 : 1
eอัตราส่วน
=
 ตัวอย่าง
โจทย์
1. ถ้ายีนเด่นของลักษณะหนึ่งแทนด้วยอักษร A
และยีนด้อยแทนด้วยอักษร a ลักษณะของ
จีโนไทป์ ของพ่อแม่จะต้องเป็ นอย่างไรจึงจะ
ทำให้จีโนไทป์ ของลูกมีอัตราส่วน 1Aa : 1 aa

2. ลักษณะเผือกในมนุษย์ถูกควบคุมโดยยีนด้อย
a จากการแต่งงานระหว่างหญิงชายที่มีจีโนไทป์
เป็ นเฮเทอโรไซกัส จงบอกอัตราส่วนของฟี โน
ไทป์ และจีโนไทป์ ของลูกที่เกิดจากหญิงชายคู่นี้
3. ผสมพันธุ์ระหว่างหนูสีขาวจากคอกที่ 1 กับ
หนูสีดำ ให้ลูกหนูสีขาวทุกตัวแต่เมื่อนำหนูขนสี
ขาวจากคอกที่ 2 ผสมกับหนูขนสีดำกลับให้ลุก
หนูขนสีดำ 6 ตัว และ ขนสีขาว 5 ตัว
จีโนไทป์
ตอบ ของหนูขนสีขาวที่
AA , Aa , aa 1 คอกที่ 2 และหนู
ขนสีดำเป็ นแบบใดตามลำดับ
4. หนูขนสีดำผสมกับหนูขนสีขาว ได้ลูกหนูมี
ขนสีดำทุกตัว เมื่อนำหนูในรุ่นนี้ไปผสมกับหนูสี
ขาว ได้ลูกหนูรุ่นหลาน 40 ตัว ในจำนวนนี้
ควรมีลูกหนูขนสีดำจำนวนกี่ตัว
ตอบ 20 ตัว
5.ในคนลักษณะตาสีน้ำตาลข่มตาสีน้ำเงิน ชาย
คนหนึ่งตาสีน้ำเงินแต่งงานอยู่กินกับหญิงตาสี
น้ำตาลและให้กำเนิดลูกคนแรกมีตาสีน้ำเงิน จง
หาโอกาสที่จะมีลูกตาสีน้ำตาลกี่เปอร์เซนต์

6.ถ้านำกระต่ายขนสีขาวผสมกับกระต่ายขนสี
ดำ ลูกที่เกิดขึ้นมีขนสีขาว ถ้าปล่อยให้ลูกผสม
กันเอง ผลปรากฏว่าได้กระต่ายขนสีขาว 25
ตัว และขนสีดำ 8 ตัว จากลูกที่เกิดขึ้นในรุ่นนี้มี
กี่ตัวที่เป็ น homozygous genotype
7.ในต้นบานเย็นลักษณะดอกสีแดง ( R )แสดง
ลักษณะเด่นแบบไม่สมบูรณ์ต่อลักษณะดอกสี
ขาว ( w ) ต้นที่เป็ นเฮเทอโรไซกัสมีดอกสีชมพู
ถ้าผสมระหว่างดอกบานเย็นสีแดงกับดอกสี
ขาว จงบอกอัตราส่วนของจีโนไทป์ และฟี โน
ไทป์ ในรุ่น F1 และ F2
กฎข้อที่ 2 กฎแห่งการรวมกลุ่มอย่างอิสระ
( Law of Independent
Assortment )
 การผสมพันธุ์โดยพิจารณาสองลักษณะ
ตัวอย่าง ( Dihybrid cross )
การผสมกันระหว่างถั่วต้นสูงและมีดอกสีแดงซึ่งเป็นพันทางทั้งคู่
ถ้าให้ T แทนยีนต้นสูง , t แทนยีนต้นเตี้ย , R แทนยีนดอกสีแดง , r แทนยีนดอกสีขาว

P: ต้นสูงดอกสีแดงพันธุ์ทาง × ต้นสูงดอกสีแดงพันธุ์ทาง

TtRr × TtRr
T t R T t R
r r
เซลล์สืบพันธุ์ : TR Tr tR tr TR Tr tR tr
 egg
sper TR Tr tR tr
m TR TTRR TTRr TtRR TtRr

Tr TTRr TTrr TtRr Ttrr

tR TtRR TtRr ttRR ttRr

tr TtRr Ttrr ttRr ttrr
genoty อัตราส่ phenot อัตราส่วน
pe
TTRR วน1 ype
TTRr 2 ต้นสูงดอกสีแดง 9
TtRR 2
TtRr 4
TTrr 1 ต้นสูงดอกสีขาว 3
Ttrr 2
ttRR 1 ต้นเตี้ยดอกสีแดง 3
ttRr 2
ttrr 1 ต้นเตี้ยดอกสีขาว 1
 ตัวอย่าง
โจทย์
1. ผสมแอปเปิ้ลผลสีแดงต้นสูงมีจีโนไทป์
แบบHeterozygous กับแอปเปิ้ลผลสีแดงต้น
เตี้ยที่มีจีโนไทป์ แบบ Homozygous จงหาจี
โนไทป์ และฟี โนไทป์ ในรุ่น F1 ถ้ากำหนดให้ R
แทนยีนผลสีแดง , r แทนยีนผลสีเขียว , T
แทนยีนต้นสูง , t แทนยีนต้นเตี้ย
 สูตร
สิ่งที่ต้องการหา สูตร
ชนิดเซลล์สืบพันธุ์ 2n
ชนิดของจีโนไทป์ 3n
ชนิดของฟี โนไทป์ 2n
n = จำนวนคู่ของยีนที่เป็น heterozygous
ถ้าสิ่งมีชีวิตหนึ่งมีจีโนไทป์ AaBbCCDd
1. สิ่งมีชีวิตนี้จะสร้างเซลล์สืบพันธุ์ที่แตกต่างกันได้กี่แบบ
ตอบ 8 แบบ
2. ถ้าสิ่งมีชีวิตนี้ผสมตัวเองจะได้ลูกที่มีจีโนไทป์ ต่างกันมาก
ที่สุดกี่แบบ
ตอบ 27 แบบ
3. จากข้อ 2 จะได้ลูกที่มีจีโนไทป์ ต่างกันกี่แบบ
ตอบ 8 แบบ
 ระบบเลือด ABO
จีโนไทป์ ฟี โนไทป์
IAIA , IAi A
IBIB , IBi B
IAIB AB
ii O

I = Isoagglutinogen
 ตัวอย่างโจทย์
1. ถ้าแม่มีเลือดหมู่ B คลอดลูกแฝดมีเลือดเป็นหมู่ O และAพ่อควรจะ
มีหมู่เลือดแบบใด
2.หญิง 2 คนเป็นแฝดที่เกิดจากไข่ใบเดียวกัน แฝดคนพี่แต่งงานกับ
สามีหมู่เลือด A มีลูกเป็นหมู่เลือด O ส่วนแฝดคนน้องแต่งงานกับสามี
หมู่เลือด B มีลูกเป็นหมู่เลือด AB จงหาจีโนไทป์ และหมู่เลือดของ
หญิงแฝดคู่นี้
 การถ่ายทอดลักษณะโดยยีนในโครโมโซมเพศ
( sex linked gene )

1. ยีนที่อยู่ในโครโมโซม X ( X – linked gene )

- ตาบอดสี ( red – green color blindness )

- ฮีโมฟี เลีย ( hemophilia )

- ภาวะพร่องเอนไซม์กลูโคส – 6 – ฟอสเฟตดีไฮโดรจีเนส ( G – 6 - PD )

- กล้ามเนื้อแขนขาลีบ (muscular dystrophy )

โรคฮีโมฟี เลียถูกควบคุมโดยยีนด้อยในโครโมโซม X มียีนที่เกี่ยวข้อง 2 อัลลีล
คือ H และ h มีจีโนไทป์ และฟี โนไทป์ ดังนี้
จีโนไทป์ ฟี โนไทป์
ชาย หญิง
XHY XHXH ปกติ
XHXh ปกติ ( พาหะ )

XhY XhXh โรคฮีโมฟี เลีย

 ตัวอย่างโจทย์
1. ชายคนหนึ่งมีตาปกติแต่งงานกับหญิงที่มีตาปกติแต่แม่ยายมีตาบอดสี
ลูกของชายหญิงคู่นี้จะเป็นอย่างไรบ้าง

2. ถ้าหญิงปกติที่เป็นเฮเทอโรไซกัสแต่งงานกับชายที่เป็นฮีโมฟี เลียจะ
ได้ลูกแบบใดบ้าง
 การถ่ายทอดลักษณะโดยยีนในโครโมโซมเพศ
( sex linked gene )

2. ยีนที่อยู่ในโครโมโซม Y ( Y – linked gene )

- ยีนที่ควบคุมลักษณะเพศชาย

- ยีนควบคุมการมีขนยาวที่ใบหู
 การศึกษาการถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรม

พงศาวลี ( pedigree ) คือแผนผังแสดงการถ่ายทอดลักษณะทาง

พันธุกรรมในครอบครัว โดยใช้สัญลักษณ์แทนตัวบุคคลดังนี้
แทนชายปกติ แทนหญิงปกติ

แทนชายเป็ นโรค แทนหญิงเป็ นโรค

แทนแฝดร่วมไข่

แทนชาย - หญิงแต่งงานกัน

แทนแต่งงานแล้วมีลูก
แทนแฝดต่างไข่
บุคคลใดบ้างที่เป็นพาหะของโรคฮีโมฟี เลีย

1 2
3
9
4 5 6

7 8
ตอบ 1 , 5, 7
 บุคคลใดบ้างที่เป็นพาหะของโรคฮีโมฟี เลีย

X H Xh XH Y
X H XH
Xh Y
X X
H h XH Y
X H XH
X H Xh
 สรุปพื้นฐานทางพันธุศาสตร์
การถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรม จะถูกควบคุมโดยยีนบนโครโมโซม 2 ประเภท
1. ยีนควบคุมอยู่บน
โครโมโซมร่างกาย
- ได้แก่ ระบบเลือดABO , สีผิว , ลักยิ้ม , หนังตา , ติ่งหู

- ลักษณะผิดปกติที่นำโดยยีนเด่น เช่น คนแคระ ( นิ้วมือ

สั้น แคระ ขากรรไกรล่างยื่น )
โรคท้าวแสนปม และกลุ่มอาการมาร์แฟน ( ผอมสูง
แขนขายาว หัวใจผิดปกติ
- ลักษณะทางพันธุกรรมที่ผิดปกติซึ่งถูกควบคุมโดยยีน
เลนส์ตาหลุด ) นิ้วเกิน
ด้อย เช่น โรคทาลัสซีเมีย
ผิวเผือก , เซลล์เม็ดเลือดแดงเป็ นรูปเคียวหรือโรคซิก
2. ยีนควบคุมอยู่บนโครโมโซมเพศ

- ได้แก่ ตาบอดสี, ฮีโมฟี เลีย, พร่องเอนไซม์ G-6-PD , แขนขาลีบ

- ทั้ง 4 โรคนี้ถูกควบคุมโดยยีนด้อยบนโครโมโซม X ดังนั้นจึงพบในเพศชาย

มากกว่าเพศหญิง
 การแสดงลักษณะพันธุกรรมของสิ่งมีชีวิต มี 4 ลักษณะ

1. การถ่ายทอดลักษณะเด่นแบบสมบูรณ์ ( complete dominance )

เช่น กำหนดให้ T = แทนต้นสูง , t = แทนต้นเตี้ย

- เมื่อทำการผสม TT X tt ได้รุ่นลูกออกมามีจีโนไทป์ Tt ( ต้นสูงทั้งหมด )

- เมื่อทำการผสม Tt X Tt ได้รุ่นลูกออกมามีจีโนไทป์ TT : Tt : tt
ในอัตราส่วน 1 : 2 : 1 ฟี โนไทป์ ต้นสูง : ต้นเตี้ย อัตราส่วน 3 : 1
2. การถ่ายทอดลักษณะเด่นแบบไม่สมบูรณ์
( Incomplete dominance )
เช่น กำหนดให้ R = แทนดอกสีแดง, r = แทนดอกสี
ขาว
- เมื่อทำการผสม RR X rr ได้รุ่นลูกออกมามี
จีโนไทป์ Rr ( ดอกสีชมพูทั้งหมด )
- เมื่อทำการผสม Rr X Rr ได้รุ่นลูกออกมามี
จีโนไทป์ RR : Rr : rr
ในอัตราส่วน 1 : 2 : 1 ฟี โนไทป์ ดอกสีแดง:
สีชมพู : สีขาว อัตราส่วน 1 : 2 : 1
3. การถ่ายทอดลักษณะเด่นร่วมกัน ( Codominance )
เช่น พันธุกรรมหมู่เลือด ABO
4. การแสดงลักษณะเด่นพิเศษ ( Overdominance )
เช่น

พ่อแม่ : ถั่วต้นสูง 3 ฟุต X

ถั่วต้นสูง 1 ฟุต
( TT )
( tt )
ลูก: ถั่วต้นสูง 5 ฟุต
( Tt )