‫فهرست مطالب‬

‫‪)1‬فصل اول‪ :‬کليات‬

‫‪)2‬فصل دوم‪ :‬انواع تحقيقات علمي‬
‫‪)3‬فصل سوم‪ :‬انتخاب‪ ،‬تعريف و بيان مسأله تحقيق‬
‫‪)4‬فصل چهارم‪ :‬تدوين فرضيه‬
‫‪)5‬فصل پنجم‪ :‬نمونه گيري‬
‫‪)6‬فصل ششم‪ :‬ابزار سنجش و گردآوري اطالعات‬
‫‪)7‬فصل هفتم‪ :‬روشهاي گردآوري اطالعات‬
‫‪)8‬فصل هشتم‪ :‬کدگذاري‪ ،‬استخراج و طبقه بندي داده ها‬
‫‪)9‬فصل نهم‪ :‬تجزيه و تحليل داده ها و استنتاج‬
‫‪)10‬فصل دهم‪ :‬تنظيم و تدوين گزارش تحقيق‬
‫‪)11‬فصل يازدهم‪ :‬تهيه و تنظيم طرح تحقيق‬
‫‪)12‬فصل دوازدهم‪ :‬تهيه و تنظيم مقاله علمي‬
‫فصل اول ‪ :‬کليات‬
 ‫شناخت‬
‫فالسفه و دانشمندان براي آگاهي از حقايق واقعيتهاي جهان هستي‬
‫وکشف حقيقت پديده ها را به منابع و مباني مختلفي متوسل شده اند‪.‬‬

‫اين منابع عبارتند از‪:‬‬

‫‪-‬عقل‬
‫‪-‬تجربه‬
‫‪-‬قلب و دل‬
‫‪-‬وحي‬
‫‪.....-‬‬
 ‫تحقيق علمي چيست؟‬

‫تحقي‪4‬ق علمي عب‪4‬ارت اس‪4‬ت از تالش کاوش‪4‬گرانه‬

‫اي ک‪4‬ه ب‪4‬ا آداب خاص‪4‬ي ب‪4‬ه ط‪4‬ور نظ‪4‬ام يافت‪4‬ه ب‪4‬ا‬
‫ه‪4‬دف کش‪4‬ف مجه‪4‬ولي ب‪4‬ه منظ‪4‬ور گس‪4‬ترش قلم‪4‬رو‬
‫معرف‪4‬تي ن‪4‬وع بش‪4‬ر انج‪4‬ام ش‪4‬ده و ش‪4‬ناخت حاص‪4‬ل‬
‫از آن مصاديق خارجي داشته باشد ‪.‬‬
 ‫اين تحقيقات داراي مشخصات زير است‪:‬‬
‫‪-‬برخ‪44‬وردار ب‪44‬ودن از آداب و تش‪44‬ريفات‬
‫خاص‬
‫‪-‬توسعه قلمرو معرفت‬
‫‪-‬ش‪4‬ناخت حاص‪4‬ل از نتيج‪4‬ه و تحقي‪4‬ق در‬
‫بيرون ذهن‬
 ‫فلسفه تحقيق علمي‬

‫ني‪4‬از بش‪4‬ر ب‪4‬ه تحقيق‪4‬ات علمي را ميت‪4‬وان ب‪4‬ه ش‪4‬رح‬

‫زير بيان کرد‪:‬‬
‫‪-‬نياز فطري انسان‬
‫‪-‬پاسخگويي به نيازهاي حياتي‬
‫هدف اولي‪4‬ه پ‪4‬ژوهش علمي عب‪4‬ارت اس‪4‬ت‬
‫از‪:‬‬
‫الف‪-‬بررسي و ارزيابي نظريه ها‬
‫ب‪-‬ارايه نظريه جديد‬
‫ج‪-‬حل مشکل‬
‫هدف از آموزش روش تحقيق علمي‬

‫‪-‬فراگ‪4‬يري روش وص‪4‬ول ب‪4‬ه حق‪4‬ايق و کش‪4‬ف‬ ‫‪.1‬‬

‫مجهوالت‬

‫‪-‬کس‪4‬ب مه‪4‬ارت الزم ب‪4‬راي اج‪4‬راي پ‪4‬روژه ه‪4‬اي‬ ‫‪.2‬‬

‫تحقيقاتي‬

‫‪-‬کس‪4‬ب مه‪4‬ارت الزم ب‪4‬راي تهي‪4‬ه پاي‪4‬ان نام‪4‬ه‬ ‫‪.3‬‬

‫هاي تحصيلي‬
‫ويژگيها و قواعد تحقيق علمي‬
‫توسعه اي بودن‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫قابليت بررسي داشتن‬ ‫‪.2‬‬
‫نظم داشتن‬ ‫‪.3‬‬
‫تخصص طلبي‬ ‫‪.4‬‬
‫قابليت تعميم‬ ‫‪.5‬‬
‫دقت طلبي‬ ‫‪.6‬‬
‫واقعي بودن‬ ‫‪.7‬‬
‫قاعده تجاهل‬ ‫‪.8‬‬
‫صبر طلبي‬ ‫‪.9‬‬
‫جرات طلبي‬ ‫‪.10‬‬
‫نياز به مديريت واحد‬ ‫‪.11‬‬
‫رعايت اصل بي طرفي‬ ‫‪.12‬‬
‫اجتهادي بودن تحقيق‬ ‫‪.13‬‬
 ‫پيش نيازهاي تحقيق علمي‬
‫‪-‬وجود فرهنگ تحقيق‪:‬يعني فرهنگ جامه در سطحي باشد که به کارهاي‬
‫تحقيقاتي بها بدهد‪.‬‬

‫‪-‬محقق‪:‬داشتن نيروي محقق ماهر و مطلع از فنون‬

‫‪-‬بودجه‪:‬تخصيص منابع مالي الزم‬

‫‪-‬سازمان الزم‪:‬يعني پشتيباني موسسات تحقيقاتي‬

‫‪-‬ابزار تحقيقاتي‪:‬تحقيق علمي بدون ابزار الزم امکان پذير نيست‪.‬‬

‫‪-‬فراغت الزم براي محقق‪:‬اعم از زماني و فکري مثل مسکن و وسيله نقليه و‪...‬‬
‫رابطه تحقيق علمي با آمار‬
‫به دلي‪4‬ل اين ک‪4‬ه دانش و مهارته‪4‬اي آم‪4‬ار در‬
‫مراح‪4‬ل گون‪4‬اگون تحقي‪4‬ق علمي ک‪4‬اربرد دارد ب‪4‬ه‬
‫منظ‪4‬ور روش‪4‬نتر ش‪4‬دن موقعيته‪4‬ا و مراح‪4‬ل ک‪4‬اربرد‬
‫آن در تحقي‪4‬ق در قس‪4‬مت بع‪4‬دي ب‪4‬ه بي‪4‬ان مش‪4‬روح‬
‫آن مي پردازيم‪.‬‬
 ‫مرحله اول‪:‬نمونه گيري‬
‫به اين دلي‪4‬ل ک‪4‬ه امک‪4‬ان مطالع‪4‬ه تم‪4‬ام اف‪4‬راد جامع‪4‬ه در‬
‫خص‪4‬وص پدي‪4‬ده م‪4‬ورد نظ‪4‬ر امک‪4‬ان ن‪4‬دارد بن‪4‬ابراين محق‪4‬ق‬
‫باي‪4‬د قلم‪4‬رو تحقي‪4‬ق خ‪4‬ود را در ب‪4‬اره اف‪4‬راد جامع‪4‬ه مح‪4‬دود‬
‫کن‪4‬د و ب‪4‬ه ج‪4‬اي تم‪4‬ام اف‪4‬راد‪ ,‬تع‪4‬دادي را ک‪4‬ه مع‪4‬رف ک‪4‬ل‬
‫جامعه است را انتخاب کند‪.‬‬
‫مرحله دوم‪:‬گردآوري و طبقه بندي اطالعات‬

‫در اين مرحل‪4‬ه ن‪4‬يز ب‪4‬ه آم‪4‬ار احتي‪4‬اج داريم چ‪4‬ون محق‪4‬ق ب‪4‬ا‬
‫حجم انب‪4‬وهي از اطالع‪4‬ات رو ب‪4‬ه رو اس‪4‬ت‪ .‬و باي‪4‬د از‬
‫جدول هاي توزيع فراواني استفاده کند‪.‬‬
‫مرحله سوم ‪:‬تجزيه و تحليل اطالعات‬
‫محق‪4‬ق ب‪4‬راي شناس‪4‬ايي ويژگيه‪4‬اي پدي‪4‬ده م‪4‬ورد‬
‫مطالع‪4‬ه از ش‪4‬اخص ه‪4‬اي گ‪4‬رايش ب‪4‬ه مرک‪4‬ز مث‪4‬ل‬
‫مي‪44‬انگين ‪,‬ميان‪44‬ه‪,‬م‪44‬د و‪ ...‬و ش‪44‬اخص ه‪44‬اي‬
‫پراکن‪4‬دگي مانن‪4‬د انح‪4‬راف معي‪4‬ار و واري‪4‬انس و ‪...‬‬
‫استفاده نمايد‪.‬‬
‫مرحله چهارم‪:‬تبيين و نمايش تحقيق‬
‫در اين مرحل‪4‬ه محق‪4‬ق ب‪4‬راي تب‪4‬يين نم‪4‬ايش س‪4‬اده ت‪4‬ر نت‪4‬ايج‬
‫تحقي‪4‬ق از روش‪4‬هاي گ‪4‬رافيکي مث‪4‬ل منح‪4‬ني ه‪4‬اي چن‪4‬د ض‪4‬لعي‪,‬‬
‫تجمعي ‪ ,‬س‪4‬توني افقي ‪,‬س‪4‬توني عم‪4‬ودي‪,‬س‪4‬توني دو طرف‪4‬ه‬
‫س‪4‬توني ترکي‪4‬بي و نموداره‪4‬اي ش‪4‬عاي ي‪4‬ا قط‪4‬اعي اس‪4‬تفاده‬
‫ميکند‪.‬‬
‫مرحله چهارم‪:‬تبيين و نمايش تحقيق‬
‫در اين مرحل‪4‬ه محق‪4‬ق ب‪4‬راي تب‪4‬يين نم‪4‬ايش س‪4‬اده ت‪4‬ر نت‪4‬ايج‬
‫تحقي‪4‬ق از روش‪4‬هاي گ‪4‬رافيکي مث‪4‬ل منح‪4‬ني ه‪4‬اي چن‪4‬د ض‪4‬لعي‪,‬‬
‫تجمعي ‪ ,‬س‪4‬توني افقي ‪,‬س‪4‬توني عم‪4‬ودي‪,‬س‪4‬توني دو طرف‪4‬ه‬
‫س‪4‬توني ترکي‪4‬بي و نموداره‪4‬اي ش‪4‬عاي ي‪4‬ا قط‪4‬اعي اس‪4‬تفاده‬
‫ميکند‪.‬‬
 ‫مفاهيم کليدي‬
‫در تحقيق‪4‬ات علمي مف‪4‬اهيمي وج‪4‬ود دارد ک‪4‬ه محق‪4‬ق باي‪4‬د ب‪4‬ا‬
‫آنه‪4‬ا آش‪4‬نا باش‪4‬د‪.‬در قس‪4‬متهاي بع‪4‬دي ي‪4‬ه بي‪4‬ان تع‪4‬دادي از اين‬
‫مف‪444‬اهيم مي پ‪444‬ردازيم از جمل‪444‬ه مفه‪444‬وم علم‪,‬عل‪444‬وم‬
‫انساني‪,‬نظريه‪,‬قانون علمي‪,‬استدالل ‪,‬انواع متغير و ‪...‬‬
 ‫علم‬
‫در لغت به معني يقين‪ ,‬معرفت و دانش است‪.‬و در مفهوم کلي‬
‫خود بر هر نوع آگاهي نسبت به اشيا ‪,‬پديده ها‪,‬روابط و ‪...‬‬
‫اطالق ميشود‪ .‬علم بشر را مجموعه آگاهيها ‪ ,‬دانشها ‪ ,‬و‬
‫معلوماتي دانست که تا کنون نسبت به دنياي ماده و عالم معنا‬
‫پيدا کرده است‪.‬‬
‫علم در مفهوم خاص خود آن بخش از دانستنيها و آگاهيهاي‬
‫نوع بشر است که به روشهاي تجربي قابل اثبات و تاييد باشد‪.‬‬
 ‫تقسيم بندي علوم از ديدگاه فالسفه‬
‫ارس‪4‬طو علم را ب‪4‬ه س‪4‬ه بخش تقس‪4‬يم ک‪4‬رد‪:‬عل‪4‬وم نظ‪4‬ري ‪ ,‬عل‪4‬وم‬
‫عملي و علوم ابداعي‪.‬‬
‫اگوس‪4‬ت کنت معلوم‪4‬ات بش‪4‬ر را ب‪4‬ه ش‪4‬ش طبق‪4‬ه تقس‪4‬يم ک‪4‬رد ک‪4‬ه‬
‫عب‪44‬ارت اس‪44‬ت از ‪:‬رياض‪44‬يات‪,‬هي‪44‬ات ‪,‬فيزي‪44‬ک‪,‬ش‪44‬يمي‪,‬زيس‪44‬ت‬
‫شناسي ‪,‬جامعه شناسي‪.‬‬
‫هربرت اسپنسر علوم بشري را به سه گروه تقسيم کرد‪:‬‬
‫علوم انتزاعي ‪,‬علوم انتزاعي و نيمه انتزاعي ‪,‬علوم عيني‬
‫و‬
‫‪...‬‬
 ‫علوم انساني‬
‫حيط‪4‬ه ش‪4‬ناختي عل‪4‬وم انس‪4‬اني ش‪4‬امل معلوم‪4‬اتي اس‪4‬ت ک‪4‬ه ب‪4‬ه‬
‫خص‪4‬لتها ‪ ,‬ويژگيه‪4‬ا ‪,‬فعاليته‪4‬ا ‪,‬و رفتاره‪4‬اي ن‪4‬وع انس‪4‬ان‬
‫مربوط ميشود‪.‬‬
‫عل‪4‬وم انس‪4‬اني را در ي‪4‬ک طبق‪4‬ه بن‪4‬دي کلي ب‪4‬ه دو گ‪4‬روه تقس‪4‬يم‬
‫کرد‪:‬‬
‫‪-‬گ‪4‬روه اول ش‪4‬امل معلوم‪4‬اتي اس‪4‬ت ک‪4‬ه منش‪4‬ا تش‪4‬کيل آنه‪4‬ا را‬
‫عقل و فکر و احساس انسان تشکيل ميدهد‪.‬‬
‫‪-‬گ‪4‬روه دوم ش‪4‬امل معلوم‪4‬اتي اس‪4‬ت ک‪4‬ه منش‪4‬ا تش‪4‬کيل آنه‪4‬ا را‬
‫رفتار انسان تشکيل مي دهد‪.‬‬
 ‫نظريه‬
‫ساموئلس‪4‬ون در تعري‪4‬ف نظري‪4‬ه ميگوي‪4‬د‪(( :‬ي‪4‬ک نظري‪4‬ه مجموع‪4‬ه اي از‬
‫ب‪4‬ديهيات ‪ ,‬ق‪4‬وانين و فرض‪4‬يه ه‪4‬ايي اس‪4‬ت ک‪4‬ه چ‪4‬يزي را درب‪4‬اره واقعيت‬
‫قابل مشاهده تبيين مي نمايد‪)).‬‬
‫نظري‪4‬ه جنب‪4‬ه تبيي‪4‬ني دارد و بني‪4‬اد ه‪4‬ر فع‪4‬اليت علمي را تش‪4‬کيل‬
‫ميدهد‪.‬نظريه ها به طور کلي به دو گروه تقسيم ميشوند‪:‬‬
‫الف‪-‬نظري‪4‬ه ه‪4‬اي تبيي‪4‬ني ‪ :‬اين نظري‪4‬ه بني‪4‬اد علم هس‪4‬تند‪ .‬در واق‪4‬ع ‪,‬آنه‪4‬ا‬
‫م‪4‬دعي ان‪4‬د ک‪4‬ه حق‪4‬ايق و واقعيت ه‪4‬ا را تب‪4‬يين ک‪4‬رده و توض‪4‬يح‬
‫ميدهن‪4‬د‪.‬اين نظري‪4‬ه ه‪4‬ا در ص‪4‬ورتي ک‪4‬ه پس از آزمايش‪4‬هاي مک‪4‬رر ب‪4‬ه‬
‫طور قطعي تاييد شوند به حقايق علمي تبديل ميشوند‪.‬‬
‫ب‪ -‬نظري‪4‬ه ه‪4‬اي تج‪4‬ويزي و توص‪4‬يه اي‪ :‬اين نظري‪4‬ه ه‪4‬ا م‪4‬دعي بهب‪4‬ود‬
‫بخشي به زندگي فردي و اجتماعي بشرند‬
 ‫نظريه داراي ويژگي هاي زير است‪:‬‬
‫‪-‬مبين ماهيت پديده يا روابط غلت و معلولي بين پديده ها و‬
‫متغيرهاست‪.‬‬
‫‪-‬از ترکيب مفاهيم ‪ ,‬قضايا و قوانين ويژه خود که به صورت‬
‫نظام يافته درباره يک واقعيت به وجود مي آيد حاصل آمده‬
‫است‪.‬‬
‫‪-‬قدرت پيش بيني و آينده نگري دارد‪.‬‬
‫‪-‬مفاهيم و قضاياي نظري از مصاديق بيروني برخوردارند ‪.‬‬
‫‪-‬چهارچوب مفهومي مناسبي را براي انجام دادن تحقيقات ارايه‬
‫ميدهد‪.‬‬
 ‫قانون علمي‬
‫قوانين علمي اص‪4‬ول کلي هس‪4‬تند ک‪4‬ه از رابط‪4‬ه حتمي ‪,‬قيعي و دايمي بين متغيره‪4‬ا‬
‫خ‪4‬بر ميدهن‪4‬د‪.‬يک ق‪4‬انون علمي بي‪4‬انگر رابط‪4‬ه اي کلي و عم‪4‬ومي بين حق‪4‬ايق و‬
‫وق‪4‬ايع و پدي‪4‬ده ه‪4‬ا اس‪4‬ت ک‪4‬ه از طري‪4‬ق مش‪4‬اهده حق‪4‬ايق ي‪4‬ا فراين‪4‬دهاي منطقي ب‪4‬ه دس‪4‬ت‬
‫مي آيد‪.‬‬
‫قانون علمي بايد داراي مشخصات زيرباشد‪:‬‬
‫‪-‬کلي بوده و بر تمام مصاديق خود تطبيق کند‪.‬‬
‫‪-‬دقيق ‪,‬روشن ‪ ,‬مشخص بيان شود‪.‬‬
‫در همه زمانها و مکانها قابل اثبات باشد‪.‬‬
‫با آزمايشهاي متعدد نتيجه واحد و يکسان بدهد‬
‫‪-‬رابطه علت و معلولي بين دو متغير را بيان کند‪.‬‬
‫‪-‬بر اساس اطالعات صحيح پايه گذاري شده باشد‪.‬‬
 ‫تعريف استدالل و انواع آن‬
‫اس‪4‬تدالل را تمس‪4‬ک فک‪4‬ر ب‪4‬ه معلوم‪4‬ات ب‪4‬ه منظ‪4‬ور کش‪4‬ف مجه‪4‬والت تعري‪4‬ف‬
‫کرده اند‪.‬استدالل به سه نوع تقسيم ميشود‪:‬قياس استقرا و تمثيل‪.‬‬
‫اس‪4‬تدالل قياس‪4‬ي‪:‬در اين اس‪4‬تدالل فک‪4‬ر از طري‪4‬ق معلوم‪4‬ات کلي ‪ ,‬مجه‪4‬والت‬
‫جزيي را کشف ميکند‪.‬‬
‫اس‪4‬تدالل اس‪4‬تقرايي ‪ :‬در اين روش فک‪4‬ر ب‪4‬ا اس‪4‬تفاده از معلوم‪4‬ات‬
‫ج‪4‬زيي و برق‪4‬راري ارتب‪4‬اط بين آنه‪4‬ا حکم کلي را اس‪4‬تنتاچ‬
‫مينمايد‪.‬ک‪4‬ه ب‪4‬ه دو دس‪4‬ته کلي اس‪4‬تقرا ت‪4‬ام و اس‪4‬تقرا ن‪4‬اقص تقس‪4‬يم‬
‫ميشود‪.‬‬
‫تمثيل ‪:‬عبارتست از استفاده از مشابهت يک معلوم براي کشف مجهول‬
‫فرايند تحقيق علمي و استدالل قياسي و استقرايي‬

‫قضايا و معلومات کلي‬

‫تعريف مساله‬
‫نتيجه گيري و تعميم‬
‫مدلهاي نظري‬

‫تجزيه و تحليل‬ ‫تدوين فرضيه ها‬

‫طبقه بندي و تلخيص‬ ‫طراحي ابزارها‬

‫گرد آوري اطالعات‬

 ‫متغير و انواع آن‬
‫متغ‪4‬ير ب‪4‬ه وي‪4‬ژگي ي‪4‬ا ص‪4‬فت ي‪4‬ا ع‪4‬املي اطالق ميش‪4‬ود ک‪4‬ه بين اف‪4‬راد‬
‫جامع‪4‬ه مش‪4‬ترک ب‪4‬وده و ميتوان‪4‬د مق‪4‬ادي کمي و ارزش‪4‬ها متف‪4‬اوتي‬
‫داش‪4‬ته باش‪4‬د‪.‬متغيرها ان‪4‬واع گون‪4‬اگوني دارن‪4‬د و ب‪4‬ر اس‪4‬اس مب‪4‬اني‬
‫مختلفي طبقه بندي مي شوند‪:‬‬
‫الف)متغير بر اساس ارزش‬
‫ب )متغير بر اساس رابطه‬
‫ج ) متغير بر اساس نقش‬
‫د ) متغير هاي دو يا چند ارزشي‬
‫ه )متغيرهاي جانبي‬
 ‫متغير هاي ارزشي‬
‫الف )متغيرهاي کمي يا متغيرهاي قابل اندازه گيري‪:‬‬
‫‪-‬متغيرهاي کمي متصل‬
‫‪-‬متغيرهاي کمي منفصل‬
‫ب)متغيرهاي کيفي ‪:‬که به خود عدد نمي گيرند‬
‫ج )متغيرهاي دو وجهي ‪ :‬بين کمي و کيفي قرار دارند‬
 ‫انواع متغيرها بر اساس ارزش‬

‫متصل(پيوسته)‪:‬درآمد‪ ,‬سن‬
‫کمي ‪:‬‬
‫منفصل(گسسته)‪:‬تعداد کالسها‬
‫کيفي ‪ :‬گرايش شغلي‬ ‫متغيرها‬

‫دو وجهي ‪ :‬مدرک تحصيلي و درآمد‬

 ‫متغير ها بر اساس رابطه‬
‫ال‪4‬ف)متغيره‪4‬اي مس‪4‬تقل ‪ :‬نقش علت را ب‪4‬ه عه‪4‬ده ميگرن‪4‬د‬
‫و بر متغيرهاي ديگر تاثير ميگذارند‪.‬‬
‫ب) متغيره‪4‬اي ت‪4‬ابع ي‪4‬ا وابس‪4‬ته ‪ :‬اين متغيره‪4‬ا ت‪4‬ابع‬
‫تغييرات متغير مستقل هستند ‪.‬‬
‫ج) متغيره‪4‬اي مي‪4‬انگر ي‪4‬ا واس‪4‬طه‪ :‬متغ‪4‬يري اس‪4‬ت ک‪4‬ه گ‪4‬اه‬
‫به عنوان متغير مستقل و تابع قرار ميگيرند ‪.‬‬
 ‫متغيرها بر اساس نقش‬
‫الف)متغيرهاي علي ‪:‬که همان متغيرهاي مستقل هستند‬

‫ب) متغيرهاي توصيفي ‪ :‬مبين صفات و ويژگيهاي يک‬

‫پديده هستند ‪.‬‬
‫انواع متغيرهاي دو يا چند ارزشي‬
‫‪-‬متغير دو ارزشي ‪:‬متغيرهايي هستند که به آنها فقط دو‬
‫ارزش داده ميشود‬

‫‪-‬متغيرهاي چند ارزشي ‪:‬متغيرهايي هستند که بيش از‬

‫دو عدد يا ارزش به خود ميگيرند ‪.‬‬
‫انواع متغيرهاي جانبي‬
‫‪-‬متغيرهاي تعديل کننده‬

‫‪-‬متغيرهاي کنترل‬

‫متغيرهاي مزاحم‬
 ‫فرايند تحقيق علمي‬
‫انتخاب تحليل تبيين مساله‬ ‫مرحله اول‬

‫گزينش طراحي‪,‬تشريح روشهاي کار‬ ‫مرحله دوم‬

‫گردآوري اطالعات و داده ها‬ ‫مرحله سوم‬

‫طبقه بندي و تجزيه ئ تحليل دادها‬

‫مرحله چهارم‬

‫تدوين گزارش تحقيق‬

‫مرحله پنجم‬
‫فصل دوم ‪:‬انواع تحقيقات علمي‬
 ‫تحقيقات علمي بر اساس دو مبنا يعني هدف و ماهيت و روش تقسيم ميشوند ‪:‬‬

‫‪ -‬بنيادي‪:‬درجستجوي کشف حقايق وشناخت‬

‫پديدهاست و به دو دسته تقسيم ميشود‬

‫الف) تحقيقات بنيادي تجربي‪ :‬دادها و اطالعات‬

‫اوليه‬ ‫ا‬
‫با استفاده از آزمايش مشاهده ‪..‬گردآوري‬

‫ب)تحقيقات بنيادي نظري‪:‬داده هاي اوليه به‬

‫روش کتابخانه اي گردآوري ميشوند‪.‬‬ ‫تحقيقات علمي بر اساس هدف‬

‫‪-‬کاربردي ‪:‬اين تحقيقات با استفاده از زمينه‬

‫فراهم شده از طريق تحقيقات بنيادي براي رفع‬
‫نيازمنديهاي بشر بهبود و ابزارها روشها در‬
‫جهت توسعه رفاه وآسايش و ارتقا سطح زندگي‬
‫انسان مورد استفاده قرار ميگيرد‬
‫‪ -‬تحقيقات عملي‬
‫تحقيقات علمي بر اساس‬
‫ماهيت و روش‬
‫الف ) تحقيقات تاريخي‬
‫ب ) تحقيات توصيفي‬
‫ج ) همبستگي‬
‫د ) تجربي و علّي‬
 ‫تحقيقات تاريخي‬
‫‪-‬تحقيق‪4‬ات ت‪4‬اريخي‪:‬ب‪4‬ا اس‪4‬تفاده از اس‪4‬ناد و م‪4‬دارک معت‪4‬بر انج‪4‬ام ميش‪4‬ودتا بت‪4‬وان‬
‫از اين طري‪4‬ق ويژگيه‪4‬اي عم‪4‬ومي و مش‪4‬ترک پدي‪4‬ده ه‪4‬ا و ح‪4‬وادث ت‪4‬اريخي و‬
‫داليل آنها را تبيين کرد‪.‬منابع اين تحقيق عبارتست از‪:‬‬
‫من‪4‬ابع دس‪4‬ت اول‪:‬ک‪4‬ه مس‪4‬تقيما در ارتب‪4‬اط ب‪4‬ا حادث‪4‬ه ق‪4‬رار ميگ‪4‬يرد ‪.‬‬
‫من‪4‬ابع دس‪4‬ت چن‪4‬دم‪:‬ک‪4‬ه ب‪4‬ه طورغيرمس‪4‬تقيم در ارتباطب‪4‬ا حادث‪4‬ه اس‪4‬ت ‪.‬‬

‫من‪4‬ابع مکت‪4‬وب‪,‬ش‪4‬فاهي‪,‬تص‪4‬ويري‪,‬س‪4‬اختماني‪,‬م‪4‬ادي الک‪4‬ترونيکي تع‪4‬دادي از‬

‫منابع تاريخي هستند که مورد استفاده قرار ميگيرند‪.‬‬
‫داليل ضعف اين نوع از تحقيق عبارتست از ‪:‬‬
‫‪-‬محقق در صحنه حضور ندارد‪.‬‬
‫‪-‬امکان تهيه مدارک کافي برايش مقدور نيست‪.‬‬
 ‫تحقيقات توصيفي‬
‫‪-‬تحقيقات توصيفي‪:‬محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است‪.‬و ميخواهد بداند‬
‫پديده ‪،‬متغير‪،‬شي يا مطلب چگونه است‪.‬‬
‫تحقيقات توصيفي هم جنبه کاربردي دارد و هم جنبه مبنايي‪.‬در بعد کاربردي از نتايج‬
‫در تصميمگيري و برنامه ريزي استفاده ميشود‪.‬ودر بعد بنيادي يا مبنايي به کشف‬
‫حقايق و واقعيت هاي جهان خلقت مي پردازد‪.‬‬
‫تحقيقات توصيفي از نظر شيوه نگرش به دو دسته تقسيم ميشوند‪:‬‬
‫الف)تحقيقات توصيفي محض ‪:‬محقق صرفا به کشف و تصوير سازي ماهيت و‬

‫وضعيت موجود مساله مي پردازد‪.‬‬

‫ب) تحقيقات توصيفي‪-‬تحليلي ‪ :‬محقق عالوه بر تصوير سازي آنچه هست به‬
‫تشريح و تبيين داليل چگونه بودن و چرايي وضعيت مساله مي پردازد‪.‬‬
‫به طور کلي تحقيقات توصيفي به سه يا چهار گروه تقسيم ميشود ‪:‬‬
‫تحقيقات زمينه ياب‪ ,‬تحقيق موردي ‪,‬تحقيق تحليل محتوا ‪ ،‬قوم نگاري از انواع اين‬
‫تحقي‪4‬ق زمين‪4‬ه ي‪4‬اب‪:‬اين تحقي‪4‬ق ب‪4‬ه مطالع‪4‬ه ويژگيه‪4‬ا و ص‪4‬فات اف‪4‬راد‬
‫مي‪4‬پردازد و وض‪4‬عيت فعلي جامع‪4‬ه آم‪4‬اري را در ق‪4‬الب چن‪4‬د ص‪4‬فت ي‪4‬ا‬
‫متغير مورد بررسي قرار ميدهد‪.‬‬
‫تحقي‪4‬ق م‪4‬وردي ‪ :‬اين تحقي‪4‬ق عبارتس‪4‬ت از مطالع‪4‬ه ي‪4‬ک م‪4‬ورد ي‪4‬ا‬
‫ي‪4‬ک واح‪4‬د و ک‪4‬اوش عمي‪4‬ق در م‪4‬ورد آن‪.‬در اينگون‪4‬ه از تحقي‪4‬ق‬
‫محق‪4‬ق فرض‪4‬يه ه‪4‬اي خ‪4‬ود را ميس‪4‬ازد و ب‪4‬ه گ‪4‬ردآوري اطالع‪4‬ات‬
‫درباره آن مي پردازد ‪.‬‬
‫تحلي‪4‬ل محت‪4‬وا ‪:‬اين تحقي‪4‬ق ب‪4‬ه منظ‪4‬ور توص‪4‬يف عي‪4‬ني و کيفي‬
‫محت‪4‬واي مف‪4‬اهيم ب‪4‬ه ص‪4‬ورت نظام‪4‬دار انج‪4‬ام مي ش‪4‬ود‪.‬محقق در اين‬
‫تحقيق به دنبال تجزيه و تحليل و توصيف مطالب است‪.‬‬
 ‫تحقيقات همبستگي‬
‫اين تحقيق‪4‬ات ب‪4‬راي کس‪4‬ب اطالع از وج‪4‬ود رابط‪4‬ه بين متغيره‪4‬ا انج‪4‬ام ميپ‪4‬ذيرد‪،‬ولي‬
‫درآنه‪4‬ا الزام‪4‬ا کش‪4‬ف رابط‪4‬ه علت و معل‪4‬ول م‪4‬ورد نظرنيس‪4‬ت‪.‬در تحقي‪4‬ق همبس‪4‬تگي ب‪4‬ر‬
‫کشف وجود رابطه بين دو گروه از اطالعات تاکيد ميشود‪.‬‬
‫اساسا همبستگي به دو شکل وجود دارد‪:‬مثبت و منفي ‪.‬‬
‫همبس‪4‬تگي مثبت آن اس‪4‬ت ک‪4‬ه جهت تغي‪4‬يرات ي‪4‬ک متغ‪4‬ير ب‪4‬ا جهت تغي‪4‬ير در متغ‪4‬ير‬
‫ديگر همسو باشد‪.‬‬
‫همبس‪4‬تگي منفي آن اس‪4‬ت ک‪4‬ه جهت تغي‪4‬يرات ي‪4‬ک متغ‪4‬ير ب‪4‬ا جهت تغي‪4‬ير در متغ‪4‬ير‬
‫ديگر همسو نباشد‪.‬‬
‫دامنه و طيف ضريب همبستگي ‪ +1‬تا ‪ -1‬نوسان دارد‪.‬‬
‫براي ان‪4‬دازه گ‪4‬يري ض‪4‬ريب همبس‪4‬تگي بين متغيره‪4‬ا از روش‪4‬هاي مختلفي مث‪4‬ل روش‬
‫پيرسون ‪،‬اسپيرمن‪،‬کندال و‪...‬استفاده ميگردد‪.‬‬
‫همبستگي مثبت‬ ‫همبستگي منفي‬ ‫بدون همبستگي‬

‫تغيير جهت همبستگي دو متغير‬

 ‫تحقيقات علي‬
‫در اينگون‪4‬ه تحقيق‪4‬ات کش‪4‬ف علته‪4‬ا ي‪4‬ا عوام‪4‬ل ب‪4‬روز ي‪4‬ک روي‪4‬داد ي‪4‬ا حادث‪4‬ه ي‪4‬ا پدي‪4‬ده م‪4‬ورد‬
‫نظ‪4‬ر اس‪4‬ت ‪ .‬محق‪4‬ق در متغيره‪4‬ا دخ‪4‬ل و تص‪4‬رفي نداش‪4‬ته ‪،‬اساس‪4‬ا حض‪4‬ور ن‪4‬دارد بلک‪4‬ه‬
‫تحقي‪4‬ق علّي را انج‪4‬ام ميده‪4‬د ت‪4‬ا اين متغيره‪4‬ا و ع‪4‬واملي را ک‪4‬ه ب‪4‬اعث ب‪4‬روز واقع‪4‬ه ش‪4‬ده‬
‫است را شناسايي کند ‪.‬‬
‫اين نوع تحقيق داراي معايبي است ‪ .‬از آن جمله ‪:‬‬
‫‪-‬تهيه مدارک و اسناد و مباني استدالل مساله‪.‬‬
‫‪-‬نميتوان نسبت به نتايج تحقيق يقين قطعي داشت‪.‬‬
‫‪-‬تشخيص معتبر بودن يا نبودن نتايج تحقيق نيز کار مشکلي است‪.‬‬
‫سه دسته کلي متغيرهاي که محقق بايد براي اين تحقيق شناسايي کند عبارتست از‪:‬‬
‫الف)متغيرهاي اصلي که نقش موثر و مثبت در بروز پديده داشته اند‪.‬‬
‫ب )متغيرهايي که نقش بازدارنده و منفي در بروز پديده داشته اند‪.‬‬
‫ج ) متغيره‪4‬اي زمين‪4‬ه س‪4‬از ک‪4‬ه هم‪4‬وار کنن‪4‬ده راه ب‪4‬راي اث‪4‬ر گ‪4‬ذاري متغيره‪4‬اي اص‪4‬لي‬
‫بوده‪،‬از خاصيت تسهيل کنندگي برخوردار بوده اند ‪.‬‬
 ‫تحقيقات تجربي(آزمايشي)‬

‫تحقيق‪4‬ات تج‪4‬ربي ب‪4‬ر ش‪4‬ناخت رابط‪4‬ه علت و معل‪4‬ولي بين‬

‫متغيره‪4‬ا تاکي‪4‬د دارد و س‪4‬خن از مطالع‪4‬ه رابط‪4‬ه ي‪4‬ک س‪4‬ويه و‬
‫ت‪4‬اثير مس‪4‬تقل (علت) ب‪4‬ر متغ‪4‬ير ت‪4‬ابع (معل‪4‬ول) اس‪4‬ت و در پاي‪4‬ان‬
‫محق‪4‬ق ب‪4‬ه ط‪4‬ور ق‪4‬اطع نظ‪4‬ر ميده‪4‬د ک‪4‬ه چ‪4‬نين رابط‪4‬ه اي وج‪4‬ود‬
‫دارد يا ندارد‪.‬‬
 ‫شرايط ضروري يک تحقيق تجربي‬
‫يک تحقي‪4‬ق تج‪4‬ربي ب‪4‬راي ب‪4‬اال ب‪4‬ردن اعتب‪4‬ار خ‪4‬ود باي‪4‬د ويژگيه‪4‬اي زي‪4‬ر را‬
‫داشته باشد‪:‬‬
‫الف)کنترل‪:‬ويژگي اصلي يک تحقيق آزمايشي کنترل است‪.‬‬
‫آزم‪4‬ايش باي‪4‬د ب‪4‬ه نح‪4‬وي برنام‪4‬ه ري‪4‬زي و س‪4‬ازماندهي ش‪4‬ود ک‪4‬ه م‪4‬انع حض‪4‬ور‬
‫متغيره‪4‬اي م‪4‬زاحم و اخاللگ‪4‬ر ش‪4‬ود‪.‬زيرا اين متغيره‪4‬ا نت‪4‬ايج آزم‪4‬ايش را‬
‫خدشه دار مي کنند ‪.‬‬
‫ب)انتخاب تصادفي‬
‫ج)تکرار آزمايش‬
‫د) قابليت تعميم ‪:‬نتايج تحقيق تجربي بايد قابل تعميم باشد‬
 ‫نکاتي که محقق بايد در خصوص قابليت تعميم‬
‫‪:‬رعايت کند‬
‫‪-‬از اصل کنترل غفلت نکند‪.‬‬
‫‪-‬در انتخاب افراد نمونه به روش تصادفي اقدام بکند‪.‬‬
‫‪-‬ت‪4‬اثير اش‪4‬تباهات آم‪4‬اري را در انتخ‪4‬اب نمون‪4‬ه و طبق‪4‬ه بن‪4‬دي و تجزي‪4‬ه‬
‫و تحليل داده ها به حداقل برساند‪.‬‬
‫‪-‬محيط آزمايش را به صورت طبيعي و عادي نگه دارد‪.‬‬
‫‪-‬در انج‪4‬ام دادن فعاليته‪4‬اي تحقيق‪4‬اتي و مراح‪4‬ل ک‪4‬ار و نتيج‪4‬ه گ‪4‬يري‬
‫تعجيل نکند‪.‬‬
‫‪-‬آزمايشها را در موقعيتها و شرايط مشابه تکرار نموده ‪.‬‬
‫‪-‬از اعتبار دروني آزمايش و نيز اعتبار بيروني آن مطمئن شود‪.‬‬
‫اعتب‪44‬ار تحقي‪44‬ق آزمايش‪44‬ي ‪:‬بررس‪44‬ي اعتب‪44‬ار تحقي‪44‬ق‬
‫آزمايشي بايد در دو زمينه زير انجام شود ‪:‬‬
‫‪-‬اعتب‪4‬ار دروني ‪:‬يع‪4‬ني اينک‪4‬ه آي‪4‬ا متغ‪4‬ير مس‪4‬تقل در متغ‪4‬ير‬
‫ت‪4‬ابع اث‪4‬ر ميگ‪4‬ذارد؟ي‪4‬ا متغيره‪4‬اي م‪4‬زاحم در آن دخ‪4‬الت‬
‫داشته اند‪.‬‬
‫‪-‬اعتب‪4‬ار ب‪4‬يروني‪:‬يع‪4‬ني اينک‪4‬ه يافت‪4‬ه ه‪4‬اي تحقي‪4‬ق قاب‪4‬ل‬
‫اطمين‪4‬ان ب‪4‬وده و امک‪4‬ان تعميم آن در موقعيته‪4‬اي مش‪4‬ابه‬
‫وجود داشته باشد‪.‬‬
‫انواع متغيرهاي مزاحم‬
‫‪-‬رخدادهاي همزمان با انجام دادن تحقيق‬
‫‪-‬اجراي پيش آزمون‬
‫‪-‬تغيير در روشها و وسايل اندازه گيري‬
‫‪-‬تغييرات رواني و فيزيولوژيک‬
‫‪-‬افت آزمودنيها‬
‫و‬
‫‪...‬‬
 ‫روشهاي حذف يا کاهش متغيرهاي مزاحم‬
‫ال‪4‬ف)ح‪4‬ذف متغيره‪4‬ا از طري‪4‬ق انتخ‪4‬اب آزمودنيه‪4‬ايي ک‪4‬ه‬
‫خصايص يکسان دارند ‪.‬‬
‫ب)همت‪4‬ا ک‪4‬ردن م‪4‬وارد‪ :‬انتخ‪4‬اب جفته‪4‬ا ي‪4‬ا مجموع‪4‬ه ه‪4‬ايي از‬
‫اف‪4‬راد ب‪4‬ا خص‪4‬ايص همانن‪4‬د ي‪4‬ا تقريب‪4‬ا يکس‪4‬ان و ق‪4‬رار دادن‬
‫يکي از آنها در گروه گواه و ديگري در گروه آزمايش‬
‫ج )مع‪4‬ادل و هم‪4‬تراز ک‪4‬ردن م‪4‬وارد ‪ :‬ک‪4‬ه عبارتس‪4‬ت از ق‪4‬رار‬
‫دادن آزمودنيها در گروههاي گواه و آزمايشي‬
‫د) تحليل واريانس‬
‫ه ) گزينش تصادفي‬
‫روشها و طرح هاي اجراي تحقيق تجربي‬
‫‪ -‬آزمايش با استفاده از يک گروه آزمودني‬
‫‪-‬آزمايش با استفاده از دو گروه (شاهد و‬
‫آزمايش )‬
‫‪-‬آزمايش با استفاده از چند گروه‬
‫‪-‬آزمايش با استفاده از روش تکرار آزمون‬
‫آزمايش با استفاده از يک گروه آزمودني‬

‫الف) پس آزمون‬

‫ب)پيش آزمون و پس آزمون‬

 ‫پس آزمون‬

‫وق‪4‬تي اف‪4‬راد گ‪4‬روه آزم‪4‬ودني ب‪4‬ه ط‪4‬ور متج‪4‬انس‬

‫برگزي‪4‬ده ش‪4‬دند‪،‬در مع‪4‬رض متغ‪4‬ير مس‪4‬تقل ق‪4‬رار‬
‫ميگيرن‪4‬د ‪.‬سپس از آنه‪4‬ا آزم‪4‬ون ب‪4‬ه عم‪4‬ل مي آي‪4‬د‬
‫و نتايج مورد تجزيه و تحليل قرار مي گيرد ‪.‬‬
 ‫پيش آزمون و پس آزمون‬

‫در اين روش از گ‪4‬روه متج‪4‬انس قب‪4‬ل از ت‪4‬اثير متغ‪4‬ير‬

‫مس‪4‬تقل آزم‪4‬ون ب‪4‬ه عم‪4‬ل مي آي‪4‬د ‪.‬سپس تحت ت‪4‬اثير‬
‫متغ‪4‬ير مس‪4‬تقل ق‪4‬رار ميگ‪4‬يرد و پس از آن مج‪4‬ددا از آنه‪4‬ا‬
‫آزم‪4‬ون گرفت‪4‬ه ميش‪4‬ود و نت‪4‬ايج آن ب‪4‬ا نت‪4‬ايج آزم‪4‬ون قب‪4‬ل‬
‫مقايسه ميگردد‪.‬‬
‫آزمايش با استفاده از دو گروه (شاهد و آزمايش)‬
‫در اين روش اف‪4‬راد متج‪4‬انس آزم‪4‬ودني ب‪4‬ه ط‪4‬ور‬
‫تص‪4‬ادفي ب‪4‬ه دو گ‪4‬روه تقس‪4‬يم ميش‪4‬وند ‪.‬گروه اول‬
‫گ‪4‬روه آزم‪4‬ايش و گ‪4‬روه دوم گ‪4‬روه کن‪4‬ترل نامي‪4‬ده‬
‫ميشوند اين روش به دو صورت انجام ميشود‪:‬‬
‫الف ) استفاده از پس آزمون‬

‫ب ) استفاده از پس آزمون و پيش آزمون‬

 ‫استفاده از پس آزمون‬
‫پس از انتخ‪4‬اب دو گ‪4‬روه يکي ب‪4‬ه عن‪4‬وان‬
‫گ‪4‬روه آزم‪4‬ايش و ديگ‪4‬ري ب‪4‬ه عن‪4‬وان گ‪4‬روه‬
‫ش‪4‬اهد تع‪4‬يين مي شود‪.‬س‪4‬پس گ‪4‬روه آزم‪4‬ايش‬
‫تحت ت‪4‬اثير متغ‪4‬ير مس‪4‬تقل ق‪4‬رار ميگ‪4‬يرد ‪.‬آنگاه‬
‫از ه‪4‬ر دو گ‪4‬روه آزم‪4‬ون ب‪4‬ه عم‪4‬ل مي آي‪4‬د و‬
‫نتايج آنها با هم مقايسه مي شود ‪.‬‬
 ‫استفاده از پس آزمون و پيش آزمون‬

‫در اين روش قب‪4‬ل از اعم‪4‬ال متغيره‪4‬ا از ه‪4‬ر دو‬

‫گ‪4‬روه آزم‪4‬ايش و کن‪4‬ترل آزم‪4‬ون ب‪4‬ه عم‪4‬ل مي آي‪4‬د و‬
‫وض‪4‬عيت آنه‪4‬ا روش‪4‬ن ميشود‪.‬س‪4‬پس گ‪4‬روه آزم‪4‬ايش‬
‫تحت ت‪4‬اثير متغ‪4‬ير مس‪4‬تقل ق‪4‬رار ميگ‪4‬يرد‪.‬پس از آن‬
‫از ه‪4‬ر دو گ‪4‬روه آزم‪4‬ون ب‪4‬ه عم‪4‬ل مي آي‪4‬د و نت‪4‬ايج‬
‫دو آزمون با همديگر مقايسه مي شود‪.‬‬
 ‫آزمايش با استفاده از چند گروه‬
‫اين روش نيز به صور مختلفي اجرا مي شود که‬
‫عبارتند از ‪:‬‬
‫‪-‬استفاده از طرح چهار گروهي سولومون‬
‫‪-‬طرح پس آزمون چند گروهي‬
‫‪-‬استفاده از پيش آزمون و پس آزمون گروهي‬
 ‫‪:‬استفاده از طرح چهار گروهي سولومون‬
‫در اين ط‪4‬رح آزمودنيه‪4‬اي متج‪4‬انس ب‪4‬ه روش تص‪4‬ادفي ب‪4‬ه‬
‫چه‪4‬ار گ‪4‬روه تقس‪4‬يم و دو گ‪4‬روه ب‪4‬راي آزم‪4‬ايش و دو گ‪4‬روه‬
‫براي کنترل يا گواه در نظر گرفته ميشود‪.‬‬
‫سپس در يکي از گ‪4‬روه ه‪4‬اي آزم‪4‬ايش و کن‪4‬ترل پيش آزم‪4‬ون‬
‫برگ‪4‬زار ميگ‪4‬ردد آنگ‪4‬اه دو گ‪4‬روه تحت ت‪4‬اثير متغ‪4‬ير مس‪4‬تقل‬
‫ق‪4‬رار ميگيرند‪.‬س‪4‬پس از هم‪4‬ه گروهه‪4‬اي چهارگان‪4‬ه آزم‪4‬ون ب‪4‬ه‬
‫عم‪4‬ل مي آي‪4‬د و نت‪4‬ايج از طري‪4‬ق تحلي‪4‬ل واري‪4‬انس دو طرف‪4‬ه‬
‫مقايسه ميشود‪.‬‬
 ‫‪:‬طرح پس آزمون چند گروهي‬
‫در اين روش آزمودنيه‪4‬ا ب‪4‬ه ش‪4‬يوه تص‪4‬ادفي ب‪4‬ه‬
‫بيش از س‪4‬ه گ‪4‬روه متج‪4‬انس تقس‪4‬يم مي ش‪4‬وند‪.‬آنگاه‬
‫نيمي از آنه‪4‬ا تحت ت‪4‬اثير متغ‪4‬ير مس‪4‬تقل ق‪4‬رار مي‬
‫گيرن‪4‬د ‪.‬سپس از آنه‪4‬ا آزم‪4‬ون ب‪4‬ه عم‪4‬ل آم‪4‬ده‪،‬نت‪4‬ايج‬
‫مورد تجزيه و تحليل قرار ميگيرد‪.‬‬
 ‫‪:‬استفاده از پيش آزمون و پس آزمون گروهي‬
‫در اين روش آزمودنيه‪4‬ا ب‪4‬ه بيش از س‪4‬ه گ‪4‬روه متج‪4‬انس ب‪4‬ه‬
‫روش تص‪4‬ادفي تقس‪4‬يم ميش‪4‬وند ‪.‬آنگاه از آنه‪4‬ا آزم‪4‬ون ب‪4‬ه‬
‫عم‪4‬ل مي آي‪4‬د س‪4‬پس همگي تحت ت‪4‬اثير متغ‪4‬ير مس‪4‬تقل ق‪4‬رار‬
‫گرفت‪4‬ه ‪،‬از آنه‪4‬ا آزم‪4‬ون بع‪4‬دي گرفت‪4‬ه ميش‪4‬ود و نت‪4‬ايج حاص‪4‬له‬
‫مورد تجزيه و تحليل آماري قرار مي گيرد‪.‬‬
‫آزمايش با استفاده از روش تکرار آزمون‬

‫اين روش چ‪4‬ه ب‪4‬ا اس‪4‬تفاده از ي‪4‬ک گ‪4‬روه و چ‪4‬ه‬

‫اس‪4‬تفاده از دو گ‪4‬روه متج‪4‬انس انج‪4‬ام ميش‪4‬ود‪.‬در‬
‫اينج‪4‬ا محق‪4‬ق س‪4‬عي مي کن‪4‬د گ‪4‬روه آزم‪4‬ايش را ب‪4‬ه‬
‫دفعات تحت تاثير متغيرهاي مستقل قرار دهد ‪.‬‬
‫فصل سوم‪:‬انتخاب‪،‬تعريف و بيان‬
‫مساله‬
‫رکن اص‪4‬لي ه‪4‬ر تحقي‪4‬ق علمي را اين مرحل‪4‬ه تش‪4‬کيل مي ده‪4‬د ‪.‬‬
‫زي‪4‬را محق‪4‬ق کلي‪4‬ه فعاليته‪4‬اي تحقيق‪4‬اتي خ‪4‬ود را ب‪4‬ر پاي‪4‬ه آن ش‪4‬کل‬
‫ميده‪4‬د ‪.‬در اين مرحل‪4‬ه مس‪4‬اله تحقي‪4‬ق مش‪4‬خص ميش‪4‬ود و محق‪4‬ق‬
‫متوج‪4‬ه ميش‪4‬ود ک‪4‬ه ناش‪4‬ناخته و مجه‪4‬ول او چيس‪4‬ت و چ‪4‬ه چ‪4‬يزي‬
‫را باي‪4‬د معل‪4‬وم کن‪4‬د‪.‬ابعاد مس‪4‬اله را م‪4‬ورد بررس‪4‬ي ق‪4‬رار ميده‪4‬د ت‪4‬ا‬
‫آن را تعري‪4‬ف کن‪4‬د ‪.‬ادبيات و پيش‪4‬ينه آن را م‪4‬ورد مطالع‪4‬ه ق‪4‬رار‬
‫ميده‪4‬د ت‪4‬ا متغيره‪4‬اي احتم‪4‬الي را شناس‪4‬ايي کن‪4‬د و ب‪4‬ر اس‪4‬اس آن‬
‫فرض‪4‬يه ه‪4‬اي تحقي‪4‬ق را ف‪4‬راهم مينماي‪4‬د پس از آن متغيره‪4‬اي‬
‫علّي و توص‪4‬يفي را شناس‪4‬ايي مي کن‪4‬د و آنگ‪4‬اه ب‪4‬ه تعري‪4‬ف مس‪4‬اله‬
‫بر اساس ماهيت و ويژگيهاي آن مي پردازد‬
‫مرحله انتخاب تعريف و بيان مساله داراي اقدامات‬
‫نظام يافته زير است‪:‬‬
‫‪-‬طرح مساله تحقيق و تعيين حدود آن‬
‫‪-‬مطالعه ادبيات و سوابق مساله تحقيق‬
‫‪-‬شناسايي و تحليل مساله تحقيق‬
‫‪-‬تعيين متغير ها و تدوين مدلهاي علّي مربوط به‬
‫چهارچوب نظري تحقيق‬
‫‪-‬تشريح مساله تحقيق و نگارش آن‬
 ‫طرح مساله تحقيق‬
‫موض‪4‬وع تحقي‪4‬ق ب‪4‬راي محق‪4‬ق ب‪4‬ر اس‪4‬اس من‪4‬ابع متع‪4‬دد مط‪4‬رح‬
‫ميشود که از جمله آن ‪:‬‬
‫الف )کنجکاوي‬
‫ب)تجارب شخصي‬
‫ج)مطالعه آثار مکتوب‬
‫د ) منابع شفاهي‬
‫ه ) متقاضيان تحقيق‬
 ‫انتخاب و تعيين حدود مساله‬
‫تحقيق‬
‫با توج‪4‬ه ب‪4‬ه من‪4‬ابع ايج‪4‬اد مس‪4‬اله و موض‪4‬وعات‬
‫تحقيق‪4‬اتي‪ ،‬محق‪4‬ق ب‪4‬ر اس‪4‬اس عالق‪4‬ه و ش‪4‬وق شخص‪4‬ي‬
‫و ن‪4‬يز احس‪4‬اس ني‪4‬ازي ک‪4‬ه خ‪4‬ودش ي‪4‬ا جامع‪4‬ه ب‪4‬ه ح‪4‬ل‬
‫مس‪4‬اله اي و کش‪4‬ف مجه‪4‬ولي دارد ‪،‬ميتوان‪4‬د يکي از‬
‫آنها را انتخاب نمايد‪.‬‬
 ‫تحقيق خوب داراي ويژگيهاي زير است ‪:‬‬
‫‪-‬ادراکي بودن ‪ :‬يعني قابل درک باشد‬
‫‪-‬بسيط بودن ‪ :‬تک باشد و حالت ترکيبي نداشته باشد‬
‫‪-‬ميکرو بودن ‪ :‬در حد توان محقق باشد‬
‫‪ -‬نو بودن‬
‫‪-‬مرتبط با رشته تخصصي محقق بودن‬
‫‪-‬شفاف بودن ‪ :‬ابهام نداشته باشد‬
 ‫پس از آنکه محقق مساله را انتخاب کرد ‪ ،‬بايد به وارسي‬
‫ابعاد آن بپردازد و پس از تعيين ماهيت و مقياس ‪،‬مرزها و‬
‫قلمرو آن را مشخص کند‪.‬‬
‫براي تعيين حدود مساله بايد ‪:‬‬
‫اوًال ‪ :‬وضعيت عمومي و سپس وضعيت خاص مساله‬
‫مشخص شود‬
‫ثانيًا ‪ :‬زمينه اي که مساله در آن قرار دارد معرفي شود‬
‫ثالثًا ‪ :‬حدود زماني و مکاني و تشکيالتي آن بخوبي مشخص‬
‫گردد‬
‫رابعًا ‪ :‬مسائل جانبي و احتمالي که ممکن است موجب تداخل‬
‫شوند شناسايي و مرز آنها با مساله تحقيق تعيين شود ‪.‬‬
 ‫مطالعه ادبيات و سوابق مساله تحقيق‬
‫به طور کلي مطالعه ادبيات نظري و سوابق پژوهشي مرتبط با مساله‬
‫براي محقق داراي فوايد زير است ‪:‬‬
‫‪-‬به اين ترتيب نسبت به موضوع اشراف زيادتري پيدا ميکند و بر‬
‫اطالعات وي در زمينه موضوع افزوده ميشود‪.‬‬
‫‪-‬بر اساس آگاهي از معلومات به دست آمده اقدام به دوباره کاري و‬
‫تکرار نخواهد شد ‪.‬‬
‫‪-‬از روش کار ديگران آگاهي خواهد يافت‬
‫‪-‬به محقق کمک خواهد نمود تا با استفاده از آنها و نيز تصوراتي که از‬
‫واقعيت در ذهن او شکل ميگيرد ‪،‬ساده تر بتواند فرضيه هاي تحقيق خود‬
‫را تدوين نمايد‬
‫‪-‬به محقق کمک خواهد کرد تا متغيرهاي مورد نظر را بهتر شناساي کند‬
‫‪-‬تکيه گاه محکمي براي استدالل منطقي در مرحله بررسي و ارزيابي‬
‫فرضيه ها و استنتاج بويژه در تحقيقات توصيفي‪-‬تحليلي پيدا کند‪.‬‬
 ‫‪:‬روش دستيابي به سوابق و ادبيات مساله‬

‫الف) روش دستيابي به منابع و فهرست برداري از آنها‬

‫ب )مطالعه و فيش برداري‬

‫روش دستيابي به منابع و فهرست برداري از آنها‬
‫‪-‬استفاده از کتابشناسيها‬
‫‪-‬استفاده از فهرست مقاالت‬
‫‪-‬استفاده از نمايه ها‬
‫‪-‬استفاده از کتابخانه‬
‫‪-‬استفاده از فهرست تحقيقات‬
‫‪-‬استفاده از چکيده ها‬
‫‪-‬استفاده از مجموعه مقاالت‬
‫‪-‬استفاده از روش مصاحبه‬
‫‪-‬استفاده از آرشيو ها‬
‫‪-‬استفاده از سيستمهاي اطالع رساني رايانه اي‬
 ‫مطالعه و فيش برداري‬
‫محقق پس از پيدا کردن منابع مربوط به تحقيق ‪،‬اقدام به مطالعه و بررسي‬
‫آنها مي نمايد‪.‬‬
‫از آنجا که اين منابع وسعت زيادي داشته باشد و زمان کافي براي مطالعه‬
‫آنها وجود نداشته باشد بايد اقدام به گزينش منابعي کرد که ‪:‬‬
‫نخست‪:‬اصيل و مبنايي و مباحث آن به موضوع تحقيق نزديکتر باشد‬
‫دوم ‪ :‬اگر تحقيق از نوع تاريخي نيست ‪،‬از نظر زماني منابع به زمان حال‬
‫نزديکتر باشد‬
‫سوم ‪:‬منابع تکراري نباشد و منابعي به عنوان مطالعه انتخاب شود که‬
‫جامعيت چند منبع را داشته باشد‪.‬‬
‫چهارم‪:‬از مباحث اختصاصي مربوط استفاده شود ‪.‬‬
‫پنجم ‪ :‬منابعي انتخاب شود که از حيث نظري قوي باشد‪.‬‬
‫ششم ‪:‬آداب مطالعه را که منجر به حداکثر صرفه جويي در زمان و امکانات‬
‫مي شود را رعايت کند‬
‫محققان برا ثبت و ضبط مطالب از روشهاي گوناگون استفاده مي کنند‬
‫‪ :‬از جمله‬

‫‪-‬عالمتگذاري روي متن و حاشيه اوراق کتاب‬

‫‪-‬خالصه برداري از متن و نگارش آن‬
‫‪-‬استفاده از ماشينهاي حافظه دار الکترونيکي‬
‫‪ -‬تهيه و تنظيم برگه ها يا کارتهاي منظم که اصطالحا‬
‫فيش ناميده ميشود‬
 ‫شناسايي و تحليل مساله تحقيق‬

‫در اين مرحله محقق ابعاد و ويژگي هاي مساله تحقيق را مورد بررسي‬
‫قرار داده ‪،‬جنبه هاي مختلف آن را مورد تحليل و ارزيابي قرار مي دهد ‪.‬‬
‫پس از شناسايي مساله و ازاطالع از کّم و کيف و ابعاد آن ‪،‬محقق بايد‬
‫نسبت به تجزيه و تحليل آن اقدام کند‪.‬و از حيث کار و عملي بودن تحقيق‬
‫آن را ارزيابي کند‪.‬‬
 ‫تعيين متغّي رها و تدوين مدلهاي علّي‬
‫محقق در تحقيق خود به دنبال شناسايي متغيرها و چگونگي‬
‫رابطه آنها با يکديگر است‪.‬‬
‫اگر تحقيق از از نوع توصيفي است ‪ ،‬مي خواهد وضعيت يک‬
‫شي يا پديده را شناسايي و تبيين نمايد ‪.‬که براي اين کار‬
‫نيازمند بررسي صفات و ويژگيها و به عبارتي متغيرهاي‬
‫توصيفي است‪.‬‬
 ‫محقق بر اساس بررسيهاي اوليه و نيز مطالعه ادبيات‬
‫تحقيق اقدام به تعيين متغيرهاي مورد مطالعه کرده ‪ ،‬آنها‬
‫را فهرست مي نمايد و در قالب يک مدل تجزيه اي و‬
‫تفکيکي تدوين مي کند تا بدين وسيله راهنماي نظري‬
‫تحقيق خود را تهيه نمايد‪.‬‬
‫مثال اگر محقق بخواهد وضعيت معلمان متوسطه يک‬
‫شهرستان را مطالعه کند بايد فهرست متغيرها را تنظيم‬
‫نمايد و سپس مدل انشعابي و تفکيکي آن را تهيه کند ‪:‬‬
‫‪...‬‬
 ‫متغيرها ي توصيفي شامل سن ‪ ،‬جنس ‪ ،‬تحصيالت ‪،‬سابقه‬
‫تدريس نحوه تدريس ‪ ،‬تعداد فرزندان ‪ ،‬وضعيت تا هل ‪ ،‬وضع‬
‫مسکن ‪ ،‬و نظاير آن که مدل تفصيلي آن را به اين شکل مي توان‬
‫تنظيم کرد ‪:‬‬
 ‫کمتر از ‪35‬‬ ‫کمتر از ‪10‬‬

‫‪45-35‬‬ ‫‪20-10‬‬
‫سن‬ ‫سابقه تدريس‬
‫‪55-45‬‬ ‫‪30-20‬‬

‫باالتر از ‪55‬‬ ‫باالي ‪30‬‬

‫فوق ديپلم‬ ‫موفق‬

‫ليسانس‬ ‫متوسط‬
‫نحوه تدريس‬
‫تحصيالت‬
‫فوق ليسانس‬ ‫نا موفق‬

‫دکتري‬

‫آموزش ديده‬
‫زن‬
‫دوره ضمن خدمت‬
‫جنس‬ ‫آموزش نديده‬
‫مرد‬
 ‫تمام هفته‬
‫ملکي‬
‫روزهاي تدريس‬ ‫نصف هفته‬
‫استيجاري‬
‫کمتر از نصف‬ ‫وضع سکونت‬
‫سازماني‬

‫ساير‬
‫دارد‬
‫اشتغال غير آموزش‬
‫ندارد‬

‫متاهل‬
‫کمتر از ‪2‬‬ ‫وضع تاهل‬
‫مجرد‬
‫تعداد فرزندان‬ ‫‪5_2‬‬

‫باالي ‪5‬‬ ‫بومي‬

‫وضع اقامت‬
‫مهاجر‬
 ‫نحوه بيان مساله تحقيق و نگارش آن‬
‫محقق در اين مرحله آماده ميشود مساله را آن طور که‬
‫يافته است تعريف نموده ‪،‬اهداف تحقيق خود را بيان‬
‫نمايد ‪.‬‬
‫بر بيان مساله و تعريف آن محقق بايد به نکات زير توجه کند ‪:‬‬
‫الف ) صورت مساله بايد شکل سوالي داشته باشد‪.‬‬
‫ب) مساله بايد به طور واضح تعريف گردد ‪.‬‬
‫ج)از کاربرد اصطالحات و واژگان ارزشي خودداري شود ‪.‬‬
‫د ) اصطالحات و مفاهيم تخصصي بايد تعريف شود ‪.‬‬
‫ه )سواالت ويژه تحقيق بايد نوشته شود ‪.‬‬
 ‫روش نگارش و ارزيابي مساله تحقيق‬
‫محقق براي بيان مساله تحقيق و نگارش آن بايد به اين ترتيب اقدام کند‪:‬‬
‫‪-‬صورت مساله را به صورت سوالي بنويسد‬
‫‪-‬يک مقدمه کلي بنويسد‬
‫‪-‬ابعاد و ويژگيها و صفات مورد مطالعه را شرح دهد‬
‫‪-‬ادبيات و سوابق مساله تحقيق را بيان کند‬
‫‪-‬فهرست متغيرها و معرفهاي مورد مطالعه را ذکر کند‬
‫‪-‬سواالت ويژه تحقيق را فهرست کند‬
‫‪-‬نتايج و دستاوردهاي پيش بيني شده تحقيق را اظهار کند‬
‫محقق براي اطمينان از انجام دادن اموري که براي نگارش و‬
‫بيان مساله تحقيق الزم است ‪ ،‬ميتواند جدول کنترل را تهيه‬
‫نموده و به ارزيابي آن بپردازد ‪.‬‬
‫نمونه جدول کنترل به شکل زير است ‪:‬‬
 ‫‪:‬جدول کنترل و ارزيابي نگارش مساله تحقيق‬

‫مالحظات‬ ‫خير‬ ‫بلي‬ ‫شرح‬ ‫رديف‬

‫آيا صورت مساله به شکل سوالي است ؟‬ ‫‪1‬‬
‫آيا مقدمه توضيحي درمورد مسا له و اهميت تحقيق داده است؟‬ ‫‪2‬‬
‫آيا ابعاد و حدود مساله بيان شده است ؟‬ ‫‪3‬‬
‫آيا ادبيات و سوابق مساله ذکر شده است ؟‬ ‫‪4‬‬
‫آيا فهرست متغيرها و مدلهاي مربوط ذکر شده است ؟‬ ‫‪5‬‬
‫آيا سواالت ويژه تحقيق تدوين و بيان شده است ؟‬ ‫‪6‬‬
‫آيا به هدف تحقيق اشاره شده است ؟‬ ‫‪7‬‬
‫آيا بيان مساله از وضوح برخوردار است ؟‬ ‫‪8‬‬
‫آيا اصطالحات و مفاهيم به خوبي تعريف شده است ؟‬ ‫‪9‬‬
‫فصل چهارم ‪ :‬تدوين فرضيه‬
 ‫فرضيه سازي يکي از مراحل حساس تحقيق را تشکيل ميدهد؛چرا که‬
‫فرضيه ها نقش راهنما را دارند و به فعاليتهاي تحقيقاتي جهت مي دهند ‪.‬‬
‫فرضيه ها به محقق کمک مي کنند تا از بين طرق فراوان رسيدن به‬
‫مقصد تنها چند مورد آن را که بيش از همه نزديکتر به مقصد تنها چند‬
‫مورد آن را که بيش از همه نزديکتر به مقصد به نظر مي رسد برگزيند و‬
‫سهل الوصول ترين راهها و محتمل ترين جهت ها را براي رسيدن به‬
‫هدف تحقيق انتخاب کند ‪.‬‬
 ‫‪ :‬مفهوم و تعريف فرضيه‬
‫فرضيه عبارتست از حدس يا گمان انديشمندانه درباره‬
‫ماهيت چگونگي و روابط بين پديده ها ‪ ،‬اشيا ‪ ،‬و‬
‫متغيرها ‪،‬که محقق را در تشخيص نزديکترين و محتمل ترين‬
‫را براي کشف مجهول کمک مينمايد ‪.‬‬
‫فرضيه بر اساس معلومات کلي و شناخت هاي قبلي يا‬
‫تجارب محقق پديد مي آيد ‪.‬‬
 ‫تفاوت فرضيه و نظريه چيست ؟‬

‫نظريه و قوانين عمدتا مشتمل بر قضاياي کلي و عمومي‬

‫هستند و به مورد خاصي تعلق ندارند و مي توانند مصاديق‬
‫زيادي داشته باشند ‪ .‬در حالي که فرضيه حالت کلي ندارد و‬
‫مختص مساله تحقيق است که از قضاياي کلي ناشي مي شود‬
‫ولي در يک قلمرو خاص شکل ميگيرد ‪.‬‬
 ‫نقش فرضيه در تحقيق علمي‬
‫فرضيه ها ضمن اينکه براي پيگيري و انجام دادن امور تحقيق‬
‫به طور کلي به محقق جهت مي دهند باعث مي گردند که ‪:‬‬
‫‪-‬مطالعه منابع و ادبيات مربوط به موضوع تحقيق جهت دار‬
‫شود‬
‫‪-‬پژوهشگر را نسبت به جنبه هاي موقعيتي و معني دار مساله‬
‫پژوهش حساستر مينمايد‬
‫‪-‬فرضيه باعث مي شود تا محقق مساله پژوهش را بهتر درک‬
‫کند و روشهاي جمع آوري اطالعات را بهتر تعيين کند‬
‫‪-‬فرضيه چهار چوبي براي تفسير اطالعات جمع آوري شده و‬
‫نتيجه گيري از آن ارائه ميدهد‬
‫انواع فرضيه در تحقيقات همبستگي و تجربي‬
‫اين فرضيه ها به دو نوع تقسيم ميشود‪:‬‬
‫فرضيه تحقيق (‪ ) H‬و فرضيه صفر ( ‪)H‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪-‬فرضيه تحقيق از وجود رابطه يا اثر و يا تفاوت بين‬

‫متغيرها خبر ميدهداين فرضيه ها به دو نوع جهت دار و‬
‫بدون جهت تقسيم مي شود ‪.‬‬
‫فرضيه تحقيق صفر که به فرضيه آماري يا پوچ نيزموسوم‬
‫است وجود رابطه ‪،‬اثر يا تفاوت بين متغيرها را رد کرده و‬
‫انکار ميکند ‪.‬‬
 ‫مطالعه چگونگي روابط بين متغيرها ‪:‬‬
‫الف)محقق به دنبال بررسي و مقايسه تفاوت تاثير دو يا‬
‫چند متغير بر يک يا چند متغير است‪.‬‬
‫ب)محقق در پي مطالعه ميزان همبستگي بين در يا چند‬
‫متغير است‪.‬‬
‫ج)محقق بايد کشف و تعيين رابطه علت و معلولي بين دو‬
‫يا چند متغير است‪.‬‬
 ‫‪:‬ويژگيهاي يک تحقيق خوب‬
‫الف)فرضيه بايد قدرت تبيين حقايق را داشته باشد‪.‬‬
‫ب)فرضيه بايد بتواند پاسخ مساله تحقيق را بدهد‬
‫ج) فرضيه بايد قابليت حذف حقايق نامرتبط با مساله تحقيق را داشته باشد‬
‫د)فرضيه بايد شفاف ‪،‬ساده‪،‬و قابل فهم باشد‪.‬‬
‫ه)فرضيه بايد قابليت آزمون را داشته باشد‪.‬‬
‫و)فرضيه نبايد با حقايق و قوانين مسلم و اصول علمي تاييد شده مغايرت داشته باشد‬
‫‪.‬‬
‫ز)فرضيه نبايد از واژه ها و مفاهيم ارزشي استفاده کند ‪.‬‬
‫ح)فرضيه بايد به مطالعه و پژوهش جهت بدهد‪.‬‬
‫ي)بايد به صورت جمله خبري باشد‪.‬‬
‫ک)فرضيه ها بايد مختص مساله تحقيق باشند‬
‫ل)بايد بين فرضيه ها و سوالهاي ويژه تناظر صوري و محتوايي وجود داشته باشد؛‬
 ‫منظور از تناظر صوري اين است که ‪:‬‬

‫اوال ‪ :‬به تعداد سوالهاي فرعي ‪،‬فرضيه تدوين شود‪.‬‬

‫ثانيا ‪ :‬هر فرضيه در مقابل سوال مربوط به آن قرار گيرد‪.‬‬

 ‫شيوه تدوين‪،‬نگارش و ارزيابي‬
‫پس از مطالعه ادبيات تحقيق و تعريف مساله ‪،‬اقدام به تدوين فرضيه‬
‫مي نمايد ‪ .‬وي براي نوشتن فرضيه بايد با در نظر داشتن سواالت‬
‫ويژه تحقيق و نيز متغيرهاي مورد مطالعه ‪ ،‬تعداد فرضيه هاي خود را‬
‫مشخص کند‪.‬‬
‫پس از تخمين تعداد فرضيه هاي مورد نياز ‪ ،‬محقق بايد آنها را به‬
‫صورت ساده ‪ ،‬روان و کوتاه به شکلي تدوين نمايد که ‪:‬‬
‫‪-‬مبين وجود رابطه بين متغيرها يا چگونگي وضعيت پديده ها و اشيا‬
‫است‪.‬‬
‫‪-‬آن را به شکل جمله خبري صورتبندي کند‪.‬‬
‫‪-‬مي تواند در آغاز از جمله ” به نظر ميرسد “ استفاده کند ‪.‬‬
‫پس از آنکه محقق فرضيه يا فرضيه هاي تحقيق را تدوين و‬

‫صورتبندي کرد آنگاه با تشکيل جدولي نظير جدول زير به‬

‫ارزيابي آنها ميپردازد ‪:‬‬

‫مالحظات‬ ‫خير‬ ‫بلي‬ ‫شرح سوال‬ ‫رديف‬
‫‪ 1‬آيا فرضيه قدرت سنجش و تبيين حقايق را دارد؟‬
‫‪ 2‬آيا نتيجه حاصل از آزمون فرضيه پاسخ مساله را خواهد داد؟‬
‫‪ 3‬آيا صورت فرضيه ساده و قابل فهم است؟‬
‫‪ 4‬آيا فرضيه قابليت آزمون پذيري دارد ؟‬
‫‪ 5‬آيا فرضيه به صورت جمله خبري بيان شده است ؟‬
‫‪ 6‬آيا تمام فرضيه ها ي مورد نياز تحقيق تدوين شده است ؟‬
‫‪ 7‬آيا واژه ها و اصيالحات اختصاصي تعريف شده است ؟‬
‫‪...‬‬ ‫‪...‬‬
‫فصل پنجم‪:‬نمونه گيري‬
 ‫تحقيق علمي با چه هدفي انجام ميشود ؟‬

‫تحقيق علمي با هدف شناخت يک پديده در يک جامعه‬

‫آماري انجام مي شود ‪.‬به اين دليل ‪،‬موضوع تحقيق‬
‫ممکن است متوجه صفات و ويژگي ها کارکردها و‬
‫متغيرهاي آن باشد يا اينکه روابط بين متغيرها ‪،‬صفات ‪،‬‬
‫کنش و واکنش و عوامل تاثير گذار در جامعه را مورد‬
‫مطالعه قرار دهد‪.‬‬
 ‫تعريف جامعه آماري‪:‬‬

‫جامعه آماري عبارتست از کليه عناصر و افرادي که در‬

‫يک مقياس جغرافيايي مشخص داراي يک يا چند صفت‬
‫مشترک باشند‪.‬‬
‫هرچه جامعه آماري کوچکتر باشد ميتوان آنرا دقيقتر از‬
‫يک جامعه آماري بزرگتر مطالعه نمود‪.‬‬
 ‫‪:‬مفهوم نمونه‬
‫چنانچه جامعه آماري بزرگ باشد ؛ محقق با توجه به محدوديت امکانات‬
‫ناچار است از بين افراد جامعه تعداد مشخصي را به عنوان نمونه‬
‫برگزيند و با مطالعه اين جمع محدود ‪،‬ويژگيها و صفات جامعه را مطالعه‬
‫کرده ‪ ،‬شاخصها و اندازه هاي آماري آن را محاسبه کند‪.‬‬
‫به اين جامعه محدود ‪ ،‬نمونه مي گويند‪.‬‬
‫نمونه عبارتست از تعدادي از افراد جامعه که صفات آنها با صفات‬
‫جامعه مشابهت داشته و معرف جامعه بوده و از تجانس و همگني با‬
‫افراد جامعه برخوردار با شند‪.‬‬
‫در آمار به مقادير اندازه گيري شده صفات مربوط به يک نمونه‪” ،‬‬
‫شاخص آماري “ و به مقادير اندازه گيري شده صفات مربوط به تمام‬
‫جامعه ” پارامتر“ ميگويند‪.‬‬
 ‫محقق به دو شکل ممکن است نمونه را انتخاب کند‪:‬‬

‫‪-‬يک شکل آن اين است که شانس انتخاب شدن را به تمامي افراد‬

‫جامعه بدهد ‪.‬يعني تمام افراد جامعه شانس مساوي براي انتخاب‬
‫شدن داشته باشند‪ .‬که به آن روش انتخاب احتمالي يا اتفاقي‬
‫ميگويند‪.‬‬

‫‪-‬روش ديگر روش وضعي و غير احتمالي است؛يعني تمام افراد‬

‫جامعه شانس مساوي براي انتخاب شدن نداشته باشند و در انتخاب‬
‫افراد براي نمونه محقق نظريات خود را دخالت مي دهد‪.‬اين نمونه‬
‫گيري را نمونه هاي وضعي يا تورش دار ميگويند‪.‬‬
‫انواع نمونه احتمالي‬
‫اين نمونه ها عبارتند از ‪:‬‬
‫الف)نمونه هاي احتمالي ساده‬
‫ب ) نمونه گيري احتمالي طبقه بندي شده‬
‫ج ) نمونه گيري گروهي يا خوشه اي‬
‫د ) نمونه گيري مکاني‬
‫ه ) ساير نمونه گيري ها‬
 ‫الف)نمونه هاي احتمالي ساده‬
‫از اين نوع نمونه در تحقيقات توصيفي زمينه ياب ‪ ،‬همبستگي‪،‬علّي‬
‫و تجربي استفاده ميشود‪.‬اين نمونه بر اساس اين اصل انتخاب‬
‫ميشود که کليه افراد جامعه مورد مطالعه با هم مشابهت دارند و‬
‫متجانس يا يکدست هستند‪.‬‬
‫براي انتخاب افراد نمونه از جامعه سه روش وجود دارد‪:‬‬
‫‪-‬استفاده از قرعه کشي‬
‫‪-‬استفاده از جدول اعداد تصادفي‬
‫‪-‬استفاده از روش منظم يا سيستماتيک‬
‫که به توضيح آنها ميپردازيم‪:‬‬
 ‫‪:‬استفاده از قرعه کشي‪-‬‬
‫در اين روش محقق به هر يک از افراد جامعه يک کد يا‬
‫شماره مخصوص مي دهد ‪ .‬سپس از مهره ها يا پالکهاي‬
‫شماره دار استفاده مي کند و در صورت نبود آن ‪،‬شماره‬
‫هريک از آنها را روي کاغذ يا مقواي کوچکي يادداشت مي‬
‫نمايد؛بنابراين ‪ ،‬به تعداد افراد جامعه ‪،‬مهره يا پالک يا کاغذ‬
‫شماره دار در اختيار خواهد داشت ‪.‬آنگاه آنها را داخل کيسه‬
‫يا ظرفي مي ريزد و مهره ها را يکي يکي خارج کرده و‬
‫شماره آنها را يادداشت مي نمايد و اين کار را آنقدر ادامه‬
‫ميدهد تا حجم نمونه کامل شود‪.‬‬
 ‫‪-‬اول اينکه مهره يا شماره هر فرد نمونه را که از کيسه خارج کرد پس‬
‫از يادداشت کردن آن به کيسه برگرداند تا نسبت بين نمونه و جامعه‬
‫تغيير‬
‫نکند‪.‬‬
‫محقق در نمونه گيري‬
‫تصادفي بايد به اين دو‬
‫نکته توجه کند‬
‫‪-‬ممکن است براي انتخاب نمونه افراد بعدي ‪،‬شماره مربوط به افراد‬
‫انتخاب شده قبلي از کيسه بيرون آيد که محقق بايد آن را پوچ تصور‬
‫کرده و به کيسه برگرداند تا اصل ثبات رعايت شود ‪.‬‬
 ‫‪:‬استفاده از جدول اعداد تصادفي‪-‬‬
‫جدول هاي اعداد تصادفي به وسيله رايانه هايي که ارقام را به‬
‫طور اتفاقي تنظيم مي کنند تهيه مي شود ‪.‬‬
‫اين جدولها در دو جهت سطر و ستون داراي اعداد اتفاقي‬
‫هستند که معموال به ‪ 99‬سطر و ستون بالغ مي شود و ارقام‬
‫سطرها و ستونها به صورت بلوکهاي پنج رقمي در کنار‬
‫يکديگر و به شکل تفکيک شده قرار دارد تا استفاده از آن‬
‫تسهيل شود‪.‬‬
 ‫‪ :‬استفاده از روش منظم يا سيستماتيک‬

‫در اين روش همانن‪4‬د روش‪4‬هاي قب‪4‬ل ف‪4‬رض ب‪4‬ر اين اس‪4‬ت ک‪4‬ه‬
‫اف‪4‬راد جامع‪4‬ه متج‪4‬انس هس‪4‬تند و از اين رو ب‪4‬ه ه‪4‬ر ي‪4‬ک از‬
‫آنها از عدد‪ 1‬تا ‪n‬شماره يا کد داده مي شود‪.‬‬
 ‫روش نمونه گيري منظم باعث مي شود تا افراد نمونه به‬
‫طور يکنواخت در سراسر جامعه پراکنده باشند‪.‬ضمنا محقق‬
‫مي تواند موقعيت فرد اول نمونه را در انتهاي سلسله اعداد‬
‫جامعه يا در بين آن انتخاب کند‬
‫ب ) نمونه گيري احتمالي طبقه بندي شده‬
‫در جامعه اي که افراد آن از تجانس و همگوني برخوردار‬
‫نيستند استفاده از روش اتفاقي ساده مناسب نيست و از‬
‫روش طبقه بندي استفاده مي شود ‪.‬‬
‫يعني افراد جامعه با توجه به صفات درون گروهي خود به‬
‫طبقات مختلفي تقسيم مي شوند و افراد نمونه به تناسب از‬
‫بين تمامي طبقات انتخاب مي گردند‪.‬‬
 ‫براي انتخاب در چنين جامعه اي محقق بايد به اين ترتيت عمل‬
‫کند ‪:‬‬
‫‪-‬صفات مميز کننده افراد جامعه را مشخص کند‪.‬‬
‫‪-‬براساس صفت يا صفات مورد نظر جامعه را طبقه بندي کند ‪.‬‬
‫‪-‬جدول توزيع افراد جامعه را بين هر يک از طبقات تهيه کند ‪.‬‬
‫‪-‬نسبت درصد و سهم هر يک از طبقات را در کل جمعيت جامعه‬
‫محاسبه نمايد‪.‬‬
‫‪-‬با توجه به سهم هر طبقه در جامعه نسبت درصد و سهم آن‬
‫طبقه را در افراد نمونه نيز معين کند‪.‬‬
‫‪-‬با استفاده از روش نمونه گيري اتفاقي ساده تعداد افراد نمونه‬
‫هر طبقه را از بين کل افراد همان طبقه انتخاب نمايد‪.‬‬
 ‫ج ) نمونه گيري گروهي يا خوشه اي‬
‫عبارت است از انتخاب واحد تحليل و به عبارتي واحد‬
‫اصلي مطالعه از طريق طي چند مرحله نمونه گيري‬
‫پيوسته ‪.‬‬
‫اين گونه نمونه ها به دو دسته تقسيم مي شوند‪:‬‬

‫‪-‬خوشه اي محض که مربوط به جامعه سلسله مراتبي در‬

‫يک مکان خاص است‬
‫‪-‬خوشه اي – فضايي‬
 ‫د ) نمونه گيري مکاني‬
‫اين روش نمونه گيري بيشتر براي مطالعه پديده ها و‬
‫ويژگيهاي مکانها و نواحي جغرافيايي مورد استفاده قرار مي‬
‫گيرد ‪.‬‬
‫در فضاي جغرافيايي پديده ها و صفات گوناگوني وجود دارد که‬
‫گاهي بعد طبيعي دارند و گاه بعد انساني و گاهي نيز ترکيبي از‬
‫هر دو بعد هستند‪.‬هرکدام از اين پديده ها مکان يا فضاي‬
‫جغرافيايي خاصي را به خود اختصاص داده اند که مطالعه تمام‬
‫آنها مقدور نيست‪.‬از اين رو محقق بايد از طريق انتخاب تعدادي‬
‫از مکانها يا نواحي جغرافيايي آنها را مورد مطالعه قرار دهد‪.‬‬
‫ه ) ساير نمونه گيري ها‬
‫‪-‬نمونه گيري هاي مادر يا پايه اي‬
‫‪-‬نمونه برداري چند درجه اي‬
‫‪-‬نمونه مختلط‬
 ‫‪:‬نمونه گيري هاي مادر يا پايه اي‪-‬‬

‫اين گونه نمونه گيريها براي جوامع بزرگ که در بعد زماني داراي‬
‫تحقيقات و بررسي هاي تکراري هستند ‪،‬مناسب است‪.‬براي سهولت‬
‫کار در مرحله اول اقدام به انتخاب يک نمونه مادر و پايه اي مي‬
‫شود ‪.‬سپس در تحقيقات بعدي و بر حسب نياز از درون نمونه مادر‬
‫نمونه هاي فرعي انتخاب مي شوند‪.‬‬
 ‫‪:‬نمونه برداري چند درجه اي‪-‬‬

‫از اين روش زماني استفاده مي شود که اطالعات مورد نياز را به‬
‫طور کامل از نمونه اصلي برگزيده شده نمي توان کسب نمود و‬
‫محقق ناچار است از درون نمونه مزبور ‪،‬نمونه فرعي و کوچکتري‬
‫را برگزيند و اطالعات بيشتري و دقيقتري را از آن به دست آورد‪.‬‬
 ‫نمونه مختلط‪-‬‬

‫نمونه است که در مراحل مختلف تشکيل آن روشهاي متفاوت‬

‫به کار مي رود‬
‫انواع نمونه هاي غير احتمالي يا‬
‫تورش دار‬
‫الف ) نمونه گيري سهميه اي‬
‫ب ) نمونه گيري اتفاقي‬
‫ج ) نمونه وضعي‬
‫د ) نمونه موردي‬
 ‫‪:‬الف ) نمونه گيري سهميه اي‬
‫در اين روش تعداد نمونه ها مشخص ميشود و به همراه‬
‫دستورالعمل مصاحبه و پرسشگري تحويل پرسشگر مي گردد‬
‫تا شخصا به ميدان بررسي رفته و خودش افراد نمونه را با‬
‫توجه به تعدادي که به وي داده شده انتخاب کند و از طريق‬
‫مصاحبه با آنها اطالعات الزم را گردآوري نمايد‪.‬‬
 ‫‪ :‬ب ) نمونه گيري اتفاقي‬

‫اين روش يکي از ساده ترين روش ها است ؛ يعني اينکه‬

‫افرادي مورد مطالعه قرار مي گيرند که در دسترس قرار‬
‫دارند و مصاحبه گر در چهارچوب تعداد و حجم نمونه در‬
‫مکان هاي خاصي مي ايستد و با هر کس از راه رسيد‬
‫مصاحبه مي کند‬
 ‫‪ :‬ج ) نمونه وضعي‬

‫گاهي اوقات محقق بر اساس تجربه شخصي يا تجارب‬

‫تکراري و مشابه ديگران يک گروه اجتماعي را معرف جامعه‬
‫اي که به آن تعلق دارند مي يا بد ‪ .‬در واقع نمونه اي را با‬
‫نظر خويش وضع نموده است‬
 ‫روشهاي برآورد حجم نمونه‬
‫روش اول ‪:‬‬
‫در اين روش از تخمين شخصي استفاده مي شود ؛ يعني‬
‫اينکه محقق با در نظر گرفتن عواملي شخصا نسبت به‬
‫برآورد حجم نمونه يا تعيين درصد مشخصي از جامعه اقدام‬
‫مي کند ‪.‬هرچه جامعه کوچکتر باشد ‪،‬اين درصدها بزرگتر‬
‫خواهد شد و بر عکس‬
‫روش دوم ‪:‬‬
‫در اين روش برا برآورد حجم نمونه از تکنيک ها و روش‬
‫هاي آماري استفاده مي شود‪ .‬ولي محقق براي انجام آن به‬
‫دانستن اطالعات و پارامترهايي درباره جامعه اي که قصد‬
‫انتخاب نمونه از آن را دارد‪.‬‬
‫عواملي که محقق در مورد تخمين حجم نمونه بايد مد نظر‬
‫‪ :‬قرار دهد‬

‫‪-‬حجم و اندازه جامعه‬

‫‪-‬ميزان تجانس جامعه يا پراکندگي صفت يا صفات جامعه‬
‫‪-‬امکانات ‪،‬مقدورات و زمان‬
 ‫حد نصاب هاي نمونه‬

‫‪-‬در تحقيق همبستگي حجم نمونه ‪ 30‬نفر است‬

‫‪ -‬در تحقيقات علّي و آزمايشي حجم نمونه ‪ 15‬نفر است‬
‫‪-‬در تحقيق توصيفي زمينه ياب و پيمايشي حداقل حجم نمونه‬
‫‪ 100‬نفر است‬
‫‪-‬در تحقيقاتي که نياز به طبقه بندي جامعه براي نمونه گيري‬
‫ميباشد حداقل نمونه هر طبقه بين ‪ 20‬تا ‪ 50‬نفر است ‪.‬‬
 ‫‪ :‬مالحظات مربوط به بر آورد حجم نمونه‬
‫الف ) تعداد مواردي که به عنوان حجم نمونه محاسبه مي‬
‫شود در واقع به حد نصاب و حداقل نمونه مورد نياز شناخته‬
‫ميشود؛بنابراين اگر امکانات تحقيق اجازه بدهد ‪،‬بهتر است‬
‫محقق نمونه خود را بيش از حداقل افزايش دهد تا به اعتبار‬
‫نتيجه تحقيق خود بيفزايد ‪.‬‬

‫ميزان اشتباهات‬

‫حجم نمونه‬
 ‫ب ) درهنگام محاسبه حجم نمونه ‪،‬محقق ممکن است تنها با‬
‫يک صفت رو به رو نباشد و بخواهد چند صفت را از جامعه‬
‫مطالعه کند ‪ .‬در اين صورت بايد حجم نمونه مورد نياز را‬
‫براي هر صفت جداگانه محاسبه کند‪.‬‬
‫ج ) محقق ميتواند به صورت گمانه زني بخشهايي از جامعه‬
‫را بررسي و وضع توزيع صفت يا واريانس آن را در آن‬
‫مشخص کند‪.‬‬
‫د)با توجه به اينکه نمونه گيري خوشه اي و چند مرحله اي‬
‫هزينه بر و زمان بر است اجراي آن طوالني است‪،‬توصيه‬
‫ميشود محقق به طور سنجيده اي تعداد خوشه ها يا مراحل را‬
‫کاهش دهد‬
‫ه ) در تحقيقات توصيفي زمينه ياب و پيمايشي و نيز تحقيقاتي‬
‫است ‪،‬بهتر‬
‫‪:‬‬
‫که نمونه گيري آنها از نوع طبقه بندي احتمالي‬
‫است محقق حجم و تعداد نمونه را بيشتر در نظر بگيرد ‪.‬‬
‫‪:‬ويژگي هاي يک نمونه خوب به شرح زير است‬

‫‪-‬سودمندي و برخوردار بودن از جامعيت‬

‫‪-‬داشتن اعتبار و کفايت وصول به مقصود‬
‫‪-‬داشتن وضوح و برخورداري از طبقه بندي و تعاريف‬
‫بديهي‬
‫‪-‬برخورداري از سرعت در نمونه گيري‬
‫‪-‬اقتصادي بودن عمليات نمونه گيري‬
‫‪-‬قابليت تعريف و تفسير صحيح‬
‫فصل ششم ‪ :‬ابزار سنجش و‬
‫گردآوري اطالعات‬
‫ابزار سنجش و اندازه گيري وسايلي هستند که محقق به کمک‬
‫آنها مي تواند اطالعات مورد نياز را براي تجزيه و تحليل و‬
‫بررسي پديده مورد مطالعه و نهايتا کشف حقيقت گردآوري‬
‫نمايد‪.‬‬
‫در تعريف ابزار اندازه گيري مي توان گفت ‪:‬‬
‫ابزار اندازه گيري و مقياس ها وسايلي هستند که محقق به‬
‫کمک آنها قادر است اطالعات مورد نياز تحقيق خود را‬
‫گردآوري ‪،‬ثبت و کمّي نمايد‪.‬‬
 ‫طبقه بندي ابزار اندازه گيري و گردآوري اطالعات‬
‫ابزارهاي اندازه گيري به دو دسته کلي تقسيم ميشوند‪:‬‬
‫‪-‬استاندارد يا ميزان شده‬
‫‪-‬محقق ساخته‬
‫ابزارهاي استاندارد قابليت اعتماد بااليي دارند و بيشتر‬
‫مورد استفاده محققان قرار ميگيرند‪.‬و کار تحقيق را‬
‫راحتتر مي نمايند و محقق با اطمينان باالي از آنها استفاده‬
‫مي کنند‪.‬‬
 ‫ويژگي هاي ابزار سنجش‬

‫‪-‬جنبه هاي مختلف آنها به خوبي تعريف شده است‪.‬‬

‫‪-‬روشهاي نمره گذاري به دقت مشخص شده است‪.‬‬
‫‪-‬اعتبار و پايايي آنهاي از طريق تجارب زياد مورد تاييد قرار‬
‫گرفته است‪.‬‬
‫انواع ابزارهاي گردآوري اطالعات‬
‫ب)مصاحبه‬ ‫الف ) پرسشنامه‬
‫د ) نظرسنج‬ ‫ج ) کارت مشاهده‬
‫و ) فرم‬ ‫ه ) فيش‬
‫ح)آزمون استعداد‬ ‫ز )نقشه گنگ و کروکي‬
‫ط)آزمونهاي پيشرفت تحصيلي ي)آزمون هوش‬
‫ل)آزمون فرافکن‬ ‫ک)رغبت سنج‬
 ‫الف ) پرسشنامه‬

‫اين ابزار به صورت مجموعه سواالتي مکتوب که حول‬

‫متغيرهاي يک مساله تحقيق تنظيم شده ‪،‬ساخته مي شود و‬
‫پاسخگو به شکل حضوري يا غير حضوري و مستقيم يا‬
‫غير مستقيم آن را تکميل ميکند‪.‬‬
 ‫ب)مصاحبه‬

‫ابزار مکتوبي است که به عنوان راهنماي طرح سواالت و‬

‫ثبت اطالعات از آن استفاده ميشود‪.‬‬
 ‫ج ) کارت مشاهده‬

‫ابزار مکتوبي است که با تجه به اقالم و اطالعات خاصي‬

‫تنظيم مي شود و محقق از آن براي ثبت مشاهدات مربوط به‬
‫پديده مورد مطالعه استفاده مي کند‪.‬‬
 ‫د ) نظرسنج‬

‫ابزار مکتوبي است که محقق با طرح سواالتي درباره مساله‬

‫تحقيق و ارائه گزينه هايي در قالب يک طيف سعي دارد نوع‬
‫نگرش و قضاوت فرد و شدت و ضعف آن را نسبت به متغير‬
‫يا موضوع پديده اي بسنجد‪.‬‬
 ‫ه ) فيش‬

‫برگه اي است که محقق در مسير مطالعات خود در مسير‬

‫مطالعات خود‪،‬تمام يا بخشي از متن مرتبط با موضوع تحقيق‬
‫را به صورت کامل يا خالصه نوشته يا ترجمه نموده يا ‪....‬‬
‫روي آن ثبت نموده يا الصاق مي کند ‪.‬‬
 ‫و ) فرم‬

‫برگه يا جدولي است که محقق براي انتقال اطالعات آماري‬

‫يا غير آماري مرتبط با موضوع تحقيق از منبع يا متن‬
‫مورد مطالعه ‪ ،‬آن را طراحي مي نمايد‪.‬‬
 ‫ز )نقشه گنگ و کروکي‬

‫ابزاري است گرافيکي که محقق براي انتقال و ثبت اطالعات‬

‫مربوط به موضوع تحقيق از منابع ‪ ،‬اطلس ها يا متون‬
‫مورد مطالعه از آن استفاده ميکند‪.‬‬
 ‫ح)آزمون هوش‬

‫ابزاري است مکتوب و معموال استاندارد و ميزان شده که‬

‫معلمان ‪ ،‬روانشناسان ‪ ،‬روان سنج ها و متخصصان تعليم و‬
‫تربيت براي سنجش بهره هوشي افراد آنها را به کار مي‬
‫گيرند ‪.‬‬
 ‫ط)آزمونهاي پيشرفت تحصيلي‬

‫ابزارهايي هستند که معلم به صورت سوالنامه آنها را در‬

‫اختيار دانش آموز يا دانشجو قرار ميدهد تا ميزان پيشرفت‬
‫و افزايش آگاهي هاي وي درباره موضوع درسي را مورد‬
‫سنجش و اندازه گيري قرار دهد ‪.‬‬
 ‫ي)آزمون استعداد‬

‫ابزاري است مکتوب و معموال استاندارد که براي اندازه‬

‫گيري توانايي بالقوه فرد در فعاليت ‪ ،‬ذوق و شغل خاص‬
‫مورد استفاده راهنمايان ‪،‬مشاوران ‪،‬روانشناسان و ‪ ..‬قرار‬
‫مي گيرد‪.‬‬
 ‫ک)رغبت سنج‬

‫وسيله اي است مکتوب يا گرافيکي و تصويري و معموال‬

‫استاندارد که براي سنجش و تخمين عالقه و رغبت فرد نسبت‬
‫به موضوع و پديدهاي خاص مورد استفاده قرار ميگيرد‪.‬‬
 ‫ل)آزمون فرافکن‬

‫ابزاري است که باعث مي شود فرد طي آن احساسات دروني ‪،‬‬

‫عقايد و نگرشها ‪،‬نيازها ‪،‬آرزوها و ارزشهاي مورد عالقه خود‬
‫را بروز دهد ‪.‬در واقع اين ابزار باعث مي شود که فرد درون‬
‫خود را ظاهر سازد تا روانشناس يا روان سنج بتواند به مسائل‬
‫دروني او پي ببرد‪.‬‬
‫ابزارها و مقياس هاي اندازه گيري‬
‫مقياسهاي اندازه گيري واحدهايي هستند که براي سنجش‬
‫متغيرها در ابزارهاي گردآوري اطالعات به کار روند‪.‬‬
‫مقياس هاس اندازه گيري عبارتند از ‪:‬‬
‫‪-‬مقياس هاي اسمي يا عددي‬
‫‪-‬مقياس هاي ترتيبي‬
‫‪-‬مقياس هاي فاصله اي‬
‫‪-‬مقياس هاي نسبي‬
 ‫‪-‬مقياس هاي اسمي يا عددي‬

‫اين مقياس ها که به مقياس عددي ‪ ،‬نيز مشهورند جزو محدود ترين‬

‫مقياس ها هستند و به صورت دو ارزشي و چند ارزشي وجود دارند‬
‫؛ مثال درسنجش صفاتي نظير جنس ‪،‬مليت و مذهب از اين مقياس‬
‫استفاده مي شود ‪.‬‬
 ‫مقياس هاي ترتيبي‪-‬‬

‫با اين مقياس ها مي توان عالوه بر تشخيص وجود يا عدم‬

‫وجود صفت ‪ ،‬شدت و ضعف آن را سنجيد ‪.‬‬
‫اين مقياس تنها ترتيب درجات را مشخص مي کند و قادر‬
‫نيست فاصله بين آنها را مشخص کند‪.‬‬
 ‫مقياس هاي فاصله اي‪-‬‬

‫مقي‪4‬اس ه‪4‬اي فاص‪4‬له اي عالوه ب‪4‬ر دارا ب‪4‬ودن ص‪4‬فات‬

‫مقي‪4‬اس ه‪4‬اي اس‪4‬مي و ترتي‪4‬بي داراي اين وي‪4‬ژگي‬
‫اس‪4‬ت ک‪4‬ه مي توان‪4‬د فواص‪4‬ل بين نم‪4‬رات را ن‪4‬يز‬
‫مشخص کند يا به عبارتي آن را کمّي کند‪.‬‬
 ‫مقياس هاي نسبي‪-‬‬

‫مقياس نسبي مانند مقياس فاصله اي است با اين تفاوت که‬

‫اين مقياس داراي نقطه صفر مطلق است که به عنوان مبدا‬
‫سنجش مورد استفاده قرار مي گيرد ‪.‬‬
‫از اين مقياس در اندازه گيري هاي فيزيکي نظير زمان ‪،‬‬
‫مسافت ‪ ،‬اندازه و وزن استفاده مي شود‪.‬‬
 ‫طيف ها‬
‫سنجش ديدگاه ها و نگرش ها از امور کيفي هستند که‬
‫ابزارهاي ويژه اي را در چهارچوب مقياس هاي اسمي‪-‬عددي‬
‫براي اندازه گيري متغير ها طلب مي کند ‪.‬محققان علوم‬
‫اجتماعي و انساني سعي نموده اند براي سنجش نگرش‬
‫ها ‪،‬تمايالت ‪،‬گرايش ها و آرزو ها اقدام به طراحي و ابداع‬
‫ابزارهايي بنمايند که به عنوان طيف شهرت دارند ‪.‬‬
‫در اين جا به توضيح مختصر سه نوع از اين طيف ها مي‬
‫پردازيم‪:‬‬
‫بوگاردوس ‪ -‬ليکرت ‪ -‬گاتمن‬
 ‫‪:‬طيف بوگاردوس‬
‫بوگاردوس اين طيف را که به طيف فاصله اجتماعي نيز‬
‫معروف است در دانشگاه کاليفرنيا جنوبي طراحي کرد‪ .‬بر‬
‫اساس اين طيف سعي ميگردد ميزان پذيرش يا طرد يک فرد يا‬
‫گروه به وسيله افراد يا گروه هاي ديگر مورد سنجش قرار‬
‫گيرد‪.‬‬
‫در اين طيف سه وضعيت به هفت درجه وجود دارد که فرد مي‬
‫تواند تمايل يا عدم تمايل خود را نسبت به فرد يا موضوعي در‬
‫يکي از درجات طيف مشخص کند ‪.‬‬
‫تمايل کامل‬ ‫تمايل متوسط‬ ‫عدم تمايل‬
 ‫طيف ليکرت‬
‫اين طيف از پنج قسمت مساوي تشکيل شده است و محقق متناسب با‬
‫موضوع تحقيق موضوع تحقيق تعدادي گويه در اختيار پاسخگو قرار‬
‫مي دهد تا گرايش خود را درباره آن مشخص نمايد طيف از گرايش‬
‫کامال موافق با گرايش کامال مخالف کشيده مي شود ‪.‬‬

‫کامال مخالف‬ ‫مخالف‬ ‫بي نظر‬ ‫موافق‬ ‫کامال موافق‬

‫محقق به هر يک از قسمتها ي طيف شماره هايي از ‪ 1‬تا ‪ 5‬اختصاص‬

‫ميدهد سپس نمره هر يک از عبارتها را محاسبه ميکند‬
 ‫‪ :‬طيف گاتمن‬
‫اين طيف محقق را قادر مي سازد که از روي نمره پاسخگو با‬
‫دقت و با حداکثر ‪ 10‬درصد خطا در کل نمونه بتواند عبارات‬
‫مورد تاييد پاسخگو را دريابد ‪ .‬عبارات مقياس گاتمن داراي‬
‫ويژگي هاي ترتيب پذيري و تجمع پذيري است ‪.‬‬
‫يعني عبارت ها از ترتيب منطقي برخوردار بوده درآغاز عبارتي‬
‫قرار مي گيرد که مبين شديدترين حالت گرايش مثبت يا منفي‬
‫باشد و در عبارات بعدي بتدريج از شدت آن کاسته مي شود ‪.‬‬
 ‫روايي و پايايي ابزار سنجش‬
‫ابزار سنجش بايد از روايي و پايايي الزم برخوردار باشد تا محقق‬
‫بتواند داده هاي متناسب با تحقيق را گردآوري نمايد و از طريق‬
‫اين داده ها و تجزيه و تحليل آنها ‪ ،‬فرضيه هاي مورد نظر را‬
‫بيازمايد و به سوال تحقيق پاسخ دهد ‪ .‬ابزار سنجش و آزمونهاي‬
‫استاندارد و ميزان شده معموال از روايي و پايايي مناسبي‬
‫برخوردارند ؛ از اين رو محققان مي توانند آنها را با اطمينان به‬
‫کار گيرند ؛ ولي ابزار محقق ساخته فاقد چنين اطميناني است و‬
‫محقق بايد از روايي و پايايي آنها اطمينان حاصل کند‪.‬‬
 ‫روايي ابزار سنجش‬

‫منظور از روايي اين است که مقياس و محتواي ابزار يا‬

‫سواالت‬
‫مندرج در ابزار دقيقا متغيرها و موضوع مورد مطالعه را‬
‫بسنجد؛يعني اينکه بخشي از داده هاي مورد نياز در رابطه با‬
‫سنجش متغيرها در محتواي ابزار حذف نشده باشد يا به عبارت‬
‫ديگر ‪ ،‬عين واقعيت را بخوبي نشان دهد‪.‬‬
 ‫پايايي ابزار سنجش‬
‫پايايي ابزار که از آن به اعتبار ‪،‬دقت ‪ ،‬و اعتمادپذيري نيز تعبير‬
‫مي شود‪ ،‬عبارتست از اينکه اگر يک وسيله اندازه گيري که براي‬
‫سنجش متغير و صفتي ساخته شده در شرايط مشابه در زمان يا‬
‫مکان ديگر مورد استفاده قرار گيرد ‪ ،‬نتايج مشابهي از آن حاصل‬
‫شود ‪.‬‬
‫عواملي که بر پايايي و روايي ابزار سنجش اثر‬
‫‪:‬منفي دارد‬
‫‪-‬تعريف نشدن اصطالحات‬
‫‪-‬عدم توجيه پرسشگران‬
‫‪-‬عدم تجانس و همگوني پاسخگويان‬
‫‪-‬تغيير شرايط و زمينه هاي اجراي پرسشگري‬
‫‪-‬وضعيت ظاهري‬
‫‪-‬عدم تناسب مراحل مختلف فرايند تحقيق‬
‫محققان براي اطمينان از روايي و پايايي ابزار از‬
‫‪ :‬روشهاي مختلفي استفاده مي کنند‬
‫الف ) استفاده از روش هاي دوگانه و موازي‬
‫ب ) استفاده از روش مقايسه با معيار‬
‫ج ) استفاده از روش پيش آزمون‬
 ‫الف ) استفاده از روش هاي دوگانه و موازي‬
‫در اين روش محقق مي تواند يک ابزار را در دو زمان‬
‫يا دو مکان به مورد اجرا گذارد؛يعني اينکه در يک‬
‫زمان دو گروه نمونه متجانس را انتخاب کند و ابزار را‬
‫درباره آن ها به کار گيرد ‪ .‬يا اينکه ابزار را در دو‬
‫گروه متجانس ولي متفاوت از حيث زمان و مکان‬
‫مورد استفاده قرار دهد ‪ .‬سپس مي تواند نتايج حاصل‬
‫را با يکديگر مقايسه نموده‪ ،‬ضريب هبستگي آنها را‬
‫محاسبه کند ‪.‬‬
 ‫ب ) استفاده از روش مقايسه با معيار‬
‫در اين روش محقق نياز به معيار و محک دارد که بتواند‬
‫نتايج حاصل از ابزار را با آن مقايسه نموده و‬
‫بسنجد‪.‬معيارها‬
‫و محک ها معموال مشکل ساخته مي شوند و کمتر وجود‬
‫دارند ‪،‬ولي در مواردي که موجود هستند محقق مي تواند از‬
‫آنها استفاده کند ‪.‬‬
 ‫ج ) استفاده از روش پيش آزمون‬

‫از طريق اين روش مسائل مختلف فرايند تحقيق مورد‬

‫بررسي مقدماتي قرار مي گيرد که يکي از اين موارد‬
‫روايي و پايايي ابزار سنجش است‪.‬‬
‫نتايج کار يک تحقيق آزمايشي يا پيش آزمون مي تواند فوايد‬
‫زير را داشته باشد ‪:‬‬
‫‪-‬آگاهي از صفات جامعه مورد مطالعه بويژه زماني که‬
‫پارامترهاي جامعه در اختيار نيست‪.‬‬
‫‪-‬برآورد حجم نمونه يا ارزيابي تعداد نمونه هاي در نظر‬
‫گرفته شده از طريق به کارگيري شاخص ها و نشانه هاي به‬
‫دست آمده از جامعه به روش پيش آزمون‬
‫‪-‬اصالح روش گردآوري اطالعات‬
‫‪-‬اصالح ابزار سنجش‬
‫‪-‬اصالح روش استخراج ‪،‬طبقه بندي و تجزيه و تحليل‬
‫ا‪-‬طالع از پاسخ هاي مورد انتظار‬
‫‪-‬اصالح روشهاي مصاحبه و مشاهده‬
‫فصل هفتم ‪ :‬روشهاي‬
‫گردآوري اطالعات‬
‫گرد آوري اطالعات مورد نياز تحقيق يکي از مراحل اساسي آن‬
‫است‪.‬‬
‫مرحله گردآوري اطالعات آغاز فرايندي است که طي آن محقق‬
‫يافته هاي ميداني و کتابخانه اي را گردآوري مي کند و به روش‬
‫استقرائي به فشرده سازي آنها از طريق طبقه بندي و سپس‬
‫تجزيه و تحليل مي پردازد و فرضيه هاي تدوين شده خود را‬
‫مورد ارزيابي قرار مي دهد و در نهايت حکم صادر مي کند و‬
‫پاسخ مساله تحقيق را به اتکاي آنها مي يابد‬
‫در گردآوري اطالعات محقق بايد به دو اصل اساسي توجه نمايد ‪:‬‬

‫الف ) اصل صحت ‪:‬محقق بايد از درستي و صحت اطالعات و داده‬

‫هاي خود اطمينان حاصل نمايد‪.‬‬

‫ب ) اصل دقت ‪:‬اطالعات و داده هاي آماري که از منابع ميداني و‬

‫کتابخانه اي گردآوري و در ابزارهاي مربوط به آنها درج ميشود در‬
‫مراحل مختلف فرايند تحقيق مورد جابجايي‪،‬کاربردي‪،‬ارتباط و‪...‬‬
‫قرار مي گيرد ؛ محقق بايد در هر مرحله شخصا يا به وسيله افراد‬
‫مطمئن ديگر به بازنگري آنها بپردازد‪.‬‬
‫روشهاي گردآوري اطالعات را به طور کلي به طبقه مي توان‬
‫تقسيم کرد ‪:‬‬
‫‪-‬روشهاي کتابخانه اي بسته به نوع سند و موضوع تحقيق‬
‫ممکن است با استفاده از فيش يا جدول يا نقشه و کروکي يا‬
‫فرم هاي شبه پرسشنامه يا ترکيبي از همه آنها انجام پذيرد‪.‬‬
‫‪-‬روشهاي ميداني که از شهرت بيشتري برخوردارند عبارتند‬
‫از ‪ :‬روش پرسشنامه اي ‪ ،‬روش مصاحبه ‪،‬روش مشاهده ‪،‬‬
‫روش آزمون و روشهاي صوتي و تصويري‪.‬‬
 ‫روشهاي گردآوري اطالعات‬

‫روش هاي ميداني‬ ‫روشهاي کتابخانه اي‬

‫صوتي وتصويري‬ ‫مشاهد ه‬ ‫مصاحبه‬ ‫پرسشنامه اي‬ ‫روش آزمون‬

‫روش ترکيبي‬

‫سند خواني‬ ‫تصويرخواني نقشه کروکي‬ ‫آمار خواني و استفاده جدول‬ ‫متن خواني و استفاده از فيش‬

‫روش ترکيبي‬
 ‫روشهاي کتابخانه اي‬

‫در تحقيقاتي که ماهيت کتابخانه اي دارند تقريبا تمام تالش‬

‫محقق در کتابخانه ها صورت مي پذيرد‪ .‬حتي در تاليفات و‬
‫تصنيفات نيز از اين روش استفاده مي شود ‪.‬‬
‫گام اول در مهارت تحقيق کتابخانه اي آشنايي با نحوه‬
‫استفاده از کتابخانه است براي اينکار محقق بايد از‬
‫روشهاي کتابداري نحوه استفاده از برگه دان و ثبت‬
‫مشخصات کتاب ‪ ،‬نحوه جستجوي کتاب در کتابخانه و رايانه‬
‫و ‪ ...‬اطالع حاصل نمايد‪.‬‬
 ‫چند نکته در خصوص کتابخانه ها‬
‫‪-‬نظام ها و سيستمهاي طبقه بندي کتابخانه ها پيچيده است ‪.‬در حال‬
‫حاضر سيستم هاي غالب در روشهاي کتابداري سيستم ديويي و سيستم‬
‫کنگره است‪.‬‬

‫‪-‬نکته دوم شيوه جستجوي کتاب يا منبع مورد نياز در کتابخانه‬

‫است ‪.‬براي اين کار معموال کتابخانه ها ‪ ،‬برگه دان ها يا کارت هاي ويژه‬
‫اي در اختيار دارند که به سه شکل تنظيم شده است ‪:‬بر اساس عنوان‬
‫کتاب ‪ ،‬بر اساس موضوع ‪ ،‬بر اساس نام مولف‬

‫‪-‬نکته سوم اينکه هر کتابخانه آيين نامه و مقررات خاصي دارد و محقق‬
‫بايد با مفاد اين آيين نامه آشنا شود‬
‫‪-‬نکته چهارم اينکه کتابخانه ها و کتابداران معموال هدفهاي خاص کتابداري را بيشتر‬
‫تعقيب مي کنند و کمتر حاضرند به افراد غير عضو خدمات کتابداري ارائه نمايند‬

‫‪-‬نکته پنجم اينکه کتابخانه ها عالوه بر تامين کتاب ‪،‬سرويس ها و خدمات جانبي نيز‬
‫ارائه مي دهند و محققان مي توانند از آنها بهره برداري کنند ‪.‬‬

‫‪-‬نکته ششم اينکه کتابداران ماموريت راهنمايي متقاضيان و نيز تامين خدمات را‬
‫دارند و محقق مي تواند از راهنمايي آنها بهره مند شود‬

‫‪-‬نکته هفتم اينکه محقق ملزم به رعايت آداب و ضوابط حاکم بر کتابخانه است ‪.‬‬
‫رعايت‬
‫سکوت‪،‬آرامش‪،‬عدم جابجايي کتابها ‪ ،‬و‪ ....‬براي محقق امري ضروري است ‪.‬‬
 ‫‪-‬نکته هشتم اينکه در کتابخانه ها به طور کلي دو دسته منبع وجود‬
‫دارد ‪:‬اول ‪،‬منابعي که به امانت داده ميشود ‪.‬دوم ‪ ،‬منابعي که به امانت داده‬
‫نمي شود مثل فرهنگها ‪،‬کتابهاي مرجع ‪ ،‬اطلس ها ‪ ،‬مجالت ‪ ،‬و ‪...‬‬

‫نکته نهم اينکه کتابخانه ها از حيث دسترسي به منابع به سه گروه تقسيم مي‬
‫شوند ‪:‬‬
‫گروه اول کتابخانه هاي باز که در آنها محقق ميتواند آزادانه بين قفسه ها رفت‬
‫آمد کند ‪.‬‬
‫گروه دوم کتابخانه هاي بسته که درآنها محقق امکان دسترسي به منابع را به‬
‫طور مستقيم ندارد‬
‫گروه سوم کتابخانه هاي نيمه باز که بخشي از آن مستقيما در دسترس محقق‬
‫و بخشي ديگر از آن در اختيار کتابدار است‬
 ‫انواع سند‬
‫اسناد عمده در مطالعات کتابخانه اي عبارتند از ‪:‬‬
‫‪-‬مقاله ها و مجله ها‬ ‫‪-‬کتاب‬
‫‪-‬سايتها‬ ‫‪-‬ميکروفيلم و ميکرو فيش‬
‫‪-‬اسناد اصل‬ ‫‪-‬ديسک هاي رايانه اي‬
‫‪-‬نشريه هاي رسمي دولتي‬ ‫‪-‬اسناد دولتي‬
‫‪-‬مطبوعات‬ ‫‪-‬اسناد شخصي و خصوصي‬
‫‪-‬اسناد صوتي و تصويري‬ ‫‪-‬آمار نامه ها‬
‫ابزارهاي گردآوري اطالعات در روش کتابخانه اي‬
‫اين ابزارها بسته به نوع سند و هدف محقق از گرد آوري‬
‫اطالعات و نوع آن متفاوت است‪.‬عمده ترين ابزاري که در‬
‫تحقيق کتابخانه اي براي جمع آوري اطالعات از آن استفاده‬
‫مي شود عبارتند از ‪:‬‬
‫‪-‬فيش‬
‫‪-‬جدول‬
‫‪-‬فرم‬
‫‪-‬پرسشنامه استخراج اطالعات‬
‫‪-‬نقشه و کروکي‬
‫نام مولف نام مترجم شماره جلد شماره چاپ ناشر مکان نشر زمان نشر‬ ‫عنوان منبع (کتاب)‬ ‫کد‬

‫نمونه جدول کد گذاري‬

 ‫کد‬ ‫نام ماخذ‬ ‫کد‬ ‫موضوع تحقيق ‪:‬‬

‫مترجم ‪:‬‬ ‫مولف‬ ‫کد‬ ‫موضوع فرعي ‪:‬‬

‫تاريخ و محل نشر‪:‬‬ ‫ناشر‬ ‫کد‬ ‫موضوع خاص ‪:‬‬

‫فيش نويس ‪:‬‬ ‫صفحه‬ ‫جلد‬ ‫تاريخ‪/ / :‬‬ ‫نوع فيش برداري‬

‫نظريه ‪:‬‬
 ‫نمونه فرم گرد آوري اطالعات‬

‫تعداد مردودي‬ ‫تعداد قبولي‬ ‫کل دانش آموزان‬ ‫تعداد دانش آموزان‬ ‫تعداد دانش آموزان‬ ‫تعداد مدارس‬ ‫نام استان‬
‫دختر‬ ‫پسر‬ ‫ابتدايي‬

‫استان‬

‫استان‬

‫استان‬

‫کل کشور‬
 ‫روش هاي ميداني‬
‫روشهاي ميداني به روشهاي اطالق مي شود که محقق براي‬
‫گرد آوري اطالعات ناگزير است به محيط بيرون برود و با‬
‫مراجعه به افراد يا محيط ‪،‬و نيز برقراري ارتباط مستقيم با‬
‫واحد تحليل بيرون يعني افراد اطالعات مورد نظر خود را‬
‫گردآوري کند‪.‬‬
‫روشهاي متداول و معروف گرد آوري اطالعات ميداني‬
‫عبارتند از ‪:‬‬
‫پرسشنامه اي ‪ ،‬مصاحبه اي ‪ ،‬مشاهده اي ‪ ،‬آزمون ‪،‬‬
‫تصويربرداري ‪ ،‬ترکيبي‬
 ‫پرسشنامه اي‬
‫در روش پرسشنامه اي عوامل و عناصر زير وجود دارند ‪:‬‬

‫سواالت باز‬
‫سوالت بسته‬ ‫‪-‬ابزار گرد آوري اطالعات يا پرسشنامه‬

‫‪-‬عوامل اجراي پرسشنامه‬

‫‪-‬برنامه ريزي و مديريت اجراي پرسشنامه‬
‫‪ -‬پاسخگويان‬
 ‫‪ :‬برنامه ريزي و اجراي پرسشنامه‬
‫پس از آنکه پرسشنامه آماده شد‪ ،‬محقق بايد براي اجراي آن تدابير‬
‫اجرايي الزم را اتخاذ کند ‪ .‬برنامه ريزي اجرايي شامل اقدامات‬
‫‪ :‬گوناگوني است که عبارتند از‬

‫نمونه گيري‪ ،‬انتخاب و تعيين پرسشگران‪ ،‬طراحي سازمان‬

‫اجرايي پرسشگري‪ ،‬آموزش پرسشگران‪ ،‬تعيين مديران و‬
‫کادرهاي اداري سطوح پايينتر و آموزش آنها‪ ،‬اتخاذ ديگر‬
‫تدابير الزم براي اجراي پرسشنامه و درنهايت شروع‬
‫‪.‬پرسشگري و اتمام آن‬
 ‫تکميل پرسشنامه بوسيله پرسشگر‬
‫تکميل پرسشنامه بوسيله پاسخگو‬ ‫الف) روش اجراي پرسشنامه‬
‫تکميل پرسشنامه ازطريق ارتباط تلفني‬
‫ارسال پرسشنامه باپست‬

‫ب) پيش بيني مرجع و مرکز هدايت کننده و ناظر‬

‫ج) پيش بيني نحوه ورود به ميدان و محيط پرسشگري‬

‫د) پيش بيني اقدامات بعد از مرحله پرسشگري‬

 ‫‪:‬نحوه ورود به ميدان ومحيط پرسشگري‬
‫قبل از ورود و برقراري ارتباط با پاسخگويان مجوزهاي الزم براي تماس با ‪1.‬‬
‫پاسخگويان بويژه درباره موسسات و مراکز دولتي را کسب و نيز موافقت قبلي‬
‫‪.‬پاسخگويان را جلب و وقت مالقات راتنظيم کنند‬
‫در هنگام ورود و شروع پرسشگري بايد آداب و احترامات الزم را مراعات کنند و ‪2.‬‬
‫‪.‬مقررات و موازين حاکم بر موسسه را رعايت نمايند‬
‫توضيحات الزم درباره تحقيق‪ ،‬اهداف‪ ،‬نتايج و بويژه تأثيراتي که در جامعه خواهد ‪3.‬‬
‫‪.‬داشت‪ ،‬ارائه دهند‬
‫‪.‬از محفوظ ماندن اطالعات و داده ها به آنها اطمينان بدهند ‪4.‬‬
‫‪ .‬اعتماد و همکاري پاسخگويان را جلب کنند ‪5.‬‬
‫خود را با شرايط فردي و محيطي پاسخگويان هماهنگ کرده‪ ،‬ويژگيهاي روحي‪6.،‬‬
‫‪.‬فرهنگي‪ ،‬شغلي و اجتماعي آنان را درک کنند‬
‫‪.‬از همکاري پاسخگويان ونيز مقامات و مسئوالن موسسه و مقامات محلي تشکر کنند ‪7.‬‬
 ‫‪ :‬اقدامات بعد از پرسشگري‬
‫گردآوري و تمرکز پرسشنامه ها در ستاد مرکزي ‪1.‬‬
‫بازنگري پرسشنامه هاي تکميل شده ‪2.‬‬
‫بسته بندي و انتقال پرسشنامه ها از شهرها به ستاد مرکزي ‪3.‬‬
‫ارسال پرسشنامه ها به گروه کدگذاري ‪4.‬‬
‫ارسال نامه هاي تشکر براي افراد همکاري کننده ‪5.‬‬
‫پرداخت حق الزحمه و هداياي مربوط به پرسشگران و ‪6.‬‬
‫عوامل اجرايي و تشکر از آنها‬
‫نکات مورد توجه در مورد پاسخگويان‬

‫انتخاب درست پاسخگويان ‪-‬‬

‫درک شرايط و ويژگيهاي پاسخگويان ‪-‬‬
‫رعايت حال پاسخگو ‪-‬‬
‫‪:‬مالحظات مربوط به پرسشگري‬

‫الف) تمايل شديد پاسخگو به دادن پاسخهاي مشابه‬

‫ب ) هاله افکني يک رفتار بر ساير رفتارها‬
‫ج ) تمايل به استفاده از حد متوسط مقياسها‬
‫د ) بروز اشتباه در ثبت داده ها در پرسشنامه‬
 ‫محاسن پرسشنامه‬
‫دستيابي به اطالعات وسيع وحجيم با سرعت زياد ‪1.‬‬
‫نياز به زمان کمتر براي پاسخگويي و تکميل ‪2.‬‬
‫هزينه هاي نسبتًا پايين ‪3.‬‬
‫توانايي مورد پرسش قرار دادن افراد بيشتر ‪4.‬‬
‫امکان تبديل داده ها به کميت و سپس تجزيه و تحليل و ‪5.‬‬
‫سنجش همبستگي گوناگون بين آنها‬
 ‫معايب پرسشنامه‬
‫عدم کارآمدي براي مطالعات عميق و ريشه يابيها در موارد‪1.‬‬
‫خاص‬
‫احتمال زياد بازنگشتن پرسشنامه بويژه آنهايي که با پست ‪2.‬‬
‫ارسال مي شود‬
‫احتمال عدم درک مفاهيم و محتواي سواالت پرسشنامه و ‪3.‬‬
‫بروز ابهام براي پاسخگو‬
‫کاهش درجه اعتبار و اعتماد به دليل گسترده بودن عرصه ‪4.‬‬
‫عملياتي پرسشگري‬
‫روش مصاحبه‬

‫‪.‬مصاحبه يک مکالمه دوطرفه است‬

‫رودر رو‬
‫مصاحبه‬
‫برقراري ارتباط تلفني‬
 ‫ابزار ثبت اطالعات مصاحبه‬

‫‪.‬ابزار ثبت اطالعات مصاحبه به نوع مصاحبه بستگي دارد‬

‫بافرض اينکه محقق يا مصاحبه گر با برنامه ريزي قبلي و در نظر‬

‫‪ :‬گرفتن هدف خاصي کار مصاحبه را شروع مي کند‬

‫کارت يا برگه مصاحبه‬ ‫ابزار ثبت اطالعات‬

 ‫تفاوت پرسشنامه با کارت‬

‫اين کارتها به پرسشنامه شباهت دارد با اين تفاوت که حجم‬

‫سواالت آنها کمتر است و کاربزي آنها نيز با پرسشنامه‬
‫‪.‬تفاوت دارد‬
‫براي مطالعات وسيع و جامعه بزرگ‬ ‫پرسشنامه‬
‫مطالعات موردي و عميق توأم با ريشه يابي و‬ ‫کارت‬
‫افراد مورد مطالعه اندک‬
‫ابزار مصاحبه‬

‫الف) ابزار استاندارد شده‬

‫ب) ابزار محقق ساخته يا غير استاندارد‬

 ‫انواع روشهاي مصاحبه‬

‫داراي ابزار ازپيش تهيه شده‬ ‫الف ‪ -‬مصاحبه منظم‬

‫)بسته‪ ،‬استاندار‪ ،‬هدايت شده (‬

‫فاقد ابزار از پيش تعيين شده‬ ‫ب ‪ -‬مصاحبه نامنظم‬

‫)آزاد‪ ،‬باز‪ ،‬غيراستاندارد‪ ،‬هدايت نشده (‬
‫مالحظات اجرايي محقق در روش مصاحبه‬
‫اطمينان ازروايي و پايايي ابزار سنجش و گردآوري اطالعات‪1.‬‬
‫رعايت شرايط مساوي از هر حيث براي مصاحبه شوندگان ‪2.‬‬
‫تهيه راهنماي ويژه براي توجيه ابزار سنجش و نحوه تکميل آن تا مصاحبه گر ‪3.‬‬
‫از طريق مراجعه به آن پاسخ سواالت رابيابد‬
‫استفاده از ابزارهاي کمکي نظير ضبط صوت و دوربين براي نگهداري ‪4.‬‬
‫اطالعات‬
‫شرکت در دوره هاي توجيهي ‪5.‬‬
‫تست ابزار سنجش و اطمينان از روايي و پايايي آن ‪6.‬‬
‫هماهنگي براي تعيين وقت‪ ،‬موافقت مقامات مسئول‪ ،‬رعايت ادب ‪7.‬‬
‫ايجاد سازمان اجرايي و هدايت کننده در صورتي که چند مصاحبه گر باشند‪8.‬‬
 ‫محاسن روش مصاحبه‬
‫روش مناسب براي مطالعات عميق ‪ ،‬ژرفانگر و موردي ‪1.‬‬
‫استفاده در مورد افراد کم سواد در مقابل پرسشنامه ‪2.‬‬
‫پاسخگو بخوبي نسبت به اهداف و اغراض و مقاصد ‪3.‬‬
‫پرسشها ونيز تحقيق آگاه ميشود‬
‫همکاري الزم پاسخگو در اثر بوجود آمدن محيط مناسب و ‪4.‬‬
‫فضاي صميمانه بين مصاحبه گر و مصاحبه شونده‬
‫پاسخگو انديشه اش را با آزادي بيشتري بيان مي کند ‪5.‬‬
 ‫معايب روش مصاحبه‬

‫وقتگير و پرخرج ‪1.‬‬

‫عدم تعميم اطالعات بدست آمده به جامعه بزرگتر ‪2.‬‬
‫صرف دقت‪،‬حوصله ووقت زيادبراي تعبيروتفسيراطالعات ‪3.‬‬
‫نياز به مصاحبه گران مجرب و کارآزموده ‪4.‬‬
‫آميخته شدن اطالعات با اظهارنظرهاي شخصي ‪5.‬‬
‫ايجاد اخالل بدليل انعطاف پذير بودن روش مصاحبه ‪6.‬‬
 ‫روش مشاهده‬

‫يکي از روشهاي موثر و کارآمد در تحقيقات موردي‬

‫»شنيدن کي بود مانند ديدن«‬

‫زمينه هاي استفاده از روش مشاهده‬

‫رشته هاي جغرافيا‪ ،‬جامعه شناسي‪ ،‬اقتصاد‪ ،‬تاريخ‪- ،‬‬

‫باستانشناسي‪ ،‬تعليم و تربيت‪ ،‬روانشناسي‪ ،‬مردم شناسي‪،‬‬
‫مديريت و امثال آن‬

‫تحقيقات تجربي و آزمايشگاهي ‪-‬‬

 ‫ابزار استاندارد‬
‫ابزار مشاهده‬
‫ابزار محقق ساخته‬
‫انواع روشهاي مشاهده‬
‫الف ) طرحهاي مشاهده کنترل نشده‬
‫ب ) طرحهاي مشاهده کنترل شده‬
‫ج ) طرح مشاهده مشارکتي‬
‫د ) طرح مشاهده غيرمشارکتي‬
‫ه ) طرح مشاهده فردي‬
‫و ) طرح مشاهده گروهي‬
‫ز ) طرح مشاهده علني‬
‫ح ) طرح مشاهده غير علني‬
 ‫نکات قابل توجه مشاهده گر‬

‫گرفتن مجوز از مقامات مسئول پس از در اختيار گرفتن ‪1.‬‬

‫کارت‬
‫سازگار نمودن خود با محيط و کمتر مأموريت خود را به ‪2.‬‬
‫صورت علني افشا کند‬
‫حوادث‪ ،‬رخدادها و حرکات مشاهده شونده و محيط مشاهده ‪3.‬‬
‫را بدقت زير نظر گرفته و ثبت اطالعات با هوشياري تمام‬
‫دائمًا مراقبت نمايد تا تمايالت شخصي وي تأثيري در ‪4.‬‬
‫اطالعات گرفته شده به جاي نگذارد‬
‫‪ .5‬اخذ اطالعات الزم درباره فرد يا افراد مورد مشاهده قبل‬
‫از شروع مشاهده‬
‫‪ .6‬استفاده از وسايل ثبت کننده تصوير نظير دوربين عکاسي‬
‫و فيلمبرداري به علت حجم زياد اطالعات‬
‫‪ .7‬بازبيني اطالعات جمع آوري شده و همچنين روش کار و‬
‫نيز نحوه درج اطالعات و ميزان بيطرفي خود را در‬
‫جريان تحقيق مورد انتقاد قراردهد‬
‫‪.8‬ثبت مشکالت و موانع و تنگناهاي مشاهده تا در پايان‬
‫گزارش تحقيق به آنها اشاره شود‬
‫‪ .9‬مورد توجه قرار دادن پيش آزمون ابزار‬
 ‫ترتيب توالي رخدادها براي جمع آوري اطالعات از طريق مشاهده‬
‫جدول مشاهده را تهيه کنيد‬

‫براي مشاهده اجازه کسب کنيد‬

‫خودرا به اشخاصي که رفتار آنها را‬

‫‪،‬مورد مشاهده قرار خواهيدداد‬
‫معرفي کنيد(معرفي شويد)‬

‫همدم و سازگارآنان شويد‪ ،‬خود را ناپيدا سازيد‬

‫‪.‬تادر جو و طرز کار عادي آنها مداخله ننماييد‬

‫مشاهده را انجام دهيد‬

‫بالفاصله بعد از رخداد از مشاهده خود‬

‫يادداشت برداريد‬

‫از عالمتهايي که گذاشته ايد‪ ،‬داده ها‬

‫از يادداشتهاي خود ‪ ،‬داده ها را براي‬ ‫‪.‬را براي تجزيه و تحليل تهيه نماييد‬
‫‪.‬تجزيه وتحليل آماده نماييد‬
 ‫محاسن روش مشاهده‬
‫‪ .1‬با توجه به حضور محقق در محيط و برقراري ارتباط‬
‫مستقيم شنوايي و بينايي‪ ،‬اطالعات واقعي و دقيق به دست‬
‫محقق مي رسد و در بين ساير روشها بهترين روش‬
‫گردآوري اطالعات است‪.‬‬
‫‪ .2‬حجم اطالعات وسيتري از محيط و فرد يا افراد مورد‬
‫مشاهده به دست محقق مي رسد‪.‬‬
‫‪ .3‬براي شناخت افرادي که قادر به بيان وضعيت خود از‬
‫طرق ديگر نيستند مناسب است‪.‬‬
 ‫‪ .4‬روش کنترل براي ساير روشهاي گردآوري اطالعات‬
‫‪ .5‬جمع آوري واقعي تر اطالعات و فهم مستقيم رفتارها و‬
‫رويدادها‬
‫‪ .6‬مشکالت زباني و فرهنگي همانند ساير روشها تأثير‬
‫کمتري در اجراي روش دارد‪.‬‬
‫‪ .7‬در مشاهده بويژه اگر غيرعلني باشد مقاومت و جدل و‬
‫ممانعت احتمالي بر سر راه گردآوري اطالعات وجود‬
‫ندارد‪.‬‬
 ‫روشهاي صوتي و تصويري‬
‫بيشتر به عنوان روشهاي مکمل مورد استفاده قرار مي گيرند‪.‬‬

‫دستگاه ضبط صوت‬

‫دوربين عکاسي‬
‫دستگاههاي فيلمبرداري ويدئويي يا تلويزيوني‬ ‫ابزار مورد استفاده‬
‫دستگاههاي عکسبرداري هوايي‬
‫ماهواره ها‬
‫دستگاههاي سنجش از دور‬
 ‫روشهاي ترکيبي‬

‫در جايي که هر کدام از روشهاي چندگانه يادشده بتنهايي براي‬

‫انجام دادن يک تحقيق علمي مناسب نباشد و الزم آيد که‬
‫محقق از چند روش استفاده نمايد يک روش ترکيبي را در‬
‫پيش مي گيرد ‪.‬‬

‫روش ترکيبي‬ ‫تحقيقات علمي‬

 ‫فصل هشتم‬

‫کدگذاري‪ ،‬استخراج و طبقه بندي داده ها‬

 ‫کدگذاري‬
‫کدگذاري در جاهاي مختلف مورداستفاده محقق قرار مي گيرد‪:‬‬
‫به عنوان مثال‬
‫در تحقيقات و مطالعات کتابخانه اي براي خالصه کردن اطالعات و‬
‫صرفه جويي در وقت در هنگام فيش برداري‬

‫کدگذاري عمدتًا در تحقيقهاي ميداني موضوعيت دارد‬

 ‫منظور از کدگذاري در تحقيقات ميداني‬

‫در اينجا منظور از کدگذاري اختصاص دادن شماره يا عددي‬

‫خاص به هريک از اقالم مندرج در ابزار گردآوري‬
‫اطالعات اعم از صفحات ‪ ،‬سواالت ‪ ،‬گزينه ها و ‪ ...‬است‬
‫تا به کمک آن امکان انتقال اطالعات به رايانه فراهم آيد‪.‬‬
‫مواردي که محقق در زمان طراحي پرسشنامه و‬
‫قبل از اجراي عمليات ميداني بايد کدگذاري نمايد‬

‫‪ .1‬پرسشنامه‬
‫‪ .2‬منطقه و ناحيه‬
‫‪ .3‬صفحات‬
‫‪ .4‬سؤاالت‬
‫‪ .5‬گزينه ها‬
‫‪ .6‬ستون کد پاسخها‬
 ‫طرح‪7‬‬
‫‪12/235‬‬ ‫طشتک محل کد پرسشنامه‬
‫و صفحه مربوط‬

‫‪3‬‬ ‫‪ . 1‬مسير مهاجرت شما کدام يک از حاالت زير بوده است؟‬

‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫شهر به روستا‬ ‫روستا به شهر‬ ‫عشاير به روستا‬ ‫جامعه عشايري به شهر‬
‫‪3‬‬ ‫‪ . 2‬مهاجرت تا چه اندازه در بروز فقر و نداري شما موثر بوده است؟‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫تاثير نداشته است‬ ‫خيلي کم‬ ‫کم‬ ‫زياد‬ ‫خيلي زياد‬
‫‪1‬‬ ‫‪ . 3‬کدام يک از عوامل زير سبب مهاجرت شما بوده است؟‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫بلي‬ ‫‪ .3‬فقدان امنيت اجتماعي‬ ‫بلي‬ ‫‪ . 2‬بيکاري‬ ‫بلي‬ ‫‪ . 1‬کمبود درآمد‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫خير‬ ‫خير‬ ‫خير‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4‬‬ ‫بلي‬ ‫‪ .6‬تحقير روستانشيني‬ ‫بلي‬ ‫‪ .5‬کمبود خدمات‬ ‫بلي‬ ‫‪ .4‬حوادث طبيعي‬
‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪5‬‬ ‫خير‬ ‫خير‬ ‫خير‬
‫‪1‬‬
‫‪6‬‬
 ‫بازبيني و کدگذاري اطالعات گردآوري شده‬

‫پس از آنکه ابزار گردآوري اطالعات جمع آوري شد محقق‬

‫بايد کار بازبيني و کنترل آن را انجام دهد ‪ .‬براي اين کار يا‬
‫خودش رأسًا اقدام مي کند يا از وجود افراد ديگري که به‬
‫آنها آموزش داده استفاده مي کند ‪.‬‬

‫هدف اصلي مرحله بازبيني و کنترل ‪:‬‬

‫اطمينان از حسن اجراي عمليات ميداني و اعمال اصالحات‬
‫الزم‪.‬‬
‫‪:‬انواع روشهاي استخراج داده‬

‫استخراج داده ها به شيوه دستي‬ ‫‪-‬‬

‫استخراج داده ها به شيوه ماشيني‬ ‫‪-‬‬

 ‫استخراج داده ها به شيوه دستي‬
‫در اين روش محقق يا محققان براي هر يک از سؤاالت‬
‫پرسشنامه ها جداول ويژه اي در نظر گرفته‪ ،‬تک تک‬
‫سؤالها و پاسخها را در تمامي پرسشنامه ها بررسي نموده ‪،‬‬
‫پاسخها را به آنها منتقل نمايند و در پايان فراواني و جدول‬
‫توزيع مربوط به هر يک از آنها را تنظيم مي کنند‪.‬‬

‫سؤاالت باز‬
‫انواع سؤاالت‬
‫سؤاالت بسته‬
 ‫نکات مورد توجه محقق در امر خالصه سازي‬
‫پاسخها‬

‫‪ .1‬توجه به هدف و فرضيه ها و سؤاالت ويژه تحقيق و حذف‬

‫پاسخهاي غير مربوط‬
‫‪ .2‬تمايز پاسخهاي خالصه شده از يکديگر‬
‫‪ .3‬عنوان کلي تر بايد دربرگيرنده عناوين جزئي تر باشد‬
‫‪ .4‬گزينش عناوين کلي نبايد وسيع و فراگير باشد‬
‫‪ .5‬جمع کردن فراوانيهاي عناوين جزئي و در نظر گرفتن‬
‫مجموع به عنوان فراواني عنوان کلي‬
 ‫جدول ‪ 11‬استخراج پاسخ سؤاالت باز‬

‫سؤوال شماره ‪........‬‬

‫شرح پاسخهاي مربوط به سؤال‬
‫درصد توزيع‬ ‫فراواني‬ ‫شماره پرسشنامه ها‬ ‫رديف‬
‫شماره‬
‫نمونه هايي از جدولهاي استخراج پاسخ سؤاالت بسته‬

‫جدول ‪ 12‬نمونه استخراج مرحله اول پاسخهاي سؤاالت دو گزينه اي‬

‫خير‬ ‫بلي‬ ‫شرح سؤال‬ ‫شماره سؤال‬

‫آيا سواد داريد ؟‬ ‫‪1‬‬

‫آيا شاغل هستيد ؟‬ ‫‪2‬‬
 ‫جدول‪ 13‬نمونه اي ديگراز جدول استخراج مرحله اول پاسخ سؤال بسته ( تک سؤالي)‬

‫سؤوال شماره ‪ :1‬آيا سواد داريد؟‬

‫خير‬ ‫بلي‬
‫فراواني‬ ‫فراواني شماره پرسشنامه عالمت‬ ‫عالمت‬ ‫شماره پرسشنامه‬
 ‫جدول ‪ 14‬جدول مرحله دوم استخراج پاسخ سؤاالت بسته (دو گزينه اي)‬

‫خير‬ ‫بلي‬
‫شرح سؤال‬ ‫رديف‬
‫فراواني درصدتوزيع فراواني درصدتوزيع‬
‫جدول ‪ 15‬جدول مرحله اول استخراج پاسخ سؤاالت بسته چندگزينه اي(تک سؤالي)‬

‫سؤال شماره ‪ : .....‬هزينه ماهانه خانواده شما چقدر است( به لاير)‬

‫فراواني‬ ‫عالمت‬ ‫شماره پرسشنامه ها‬ ‫گزينه ها(طبقات هزينه اي)‬

‫‪200000 -100000‬‬
‫‪400000 -200000‬‬
‫‪600000 -400000‬‬
‫‪800000 -600000‬‬
‫‪ 800000‬به باال‬
 ‫جدول ‪ 16‬نمونه ديگري از جدول مرحله اول استخراج پاسخ سؤاالت بسته چند گزينه اي‬

‫سؤال شماره ‪ : ......‬به نظر شما سازماندهي کلي دوره آموزشي چگونه بود؟‬

‫کيفيت‬
‫شماره‬
‫شرح گزينه سؤال‬
‫عالي‬ ‫بسيارخوب‬ ‫خوب‬ ‫مناسب‬ ‫ضعيف‬ ‫سؤال‬

‫دوره چگونه آماده شده بود؟‬ ‫‪1‬‬

‫توالي کار چگونه بود؟‬ ‫‪2‬‬

‫زمان دوره چگونه تنظيم شده‬ ‫‪3‬‬

‫بود؟‬
 ‫جدول‪ 17‬نمونه جدول مرحله دوم استخراج سؤاالت بسته بندي چند گزينه اي‬

‫سوال شماره ‪ : .......‬به نظر شما سازماندهي کلي دوره آموزشي چگونه بود؟‬

‫کيفيت‬

‫عالي‬ ‫بسيارخوب‬ ‫خوب‬ ‫مناسب‬ ‫ضعيف‬ ‫شماره‬

‫ميانگين‬ ‫شرح گزينه هاي سوال‬
‫سوال‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪96/3‬‬ ‫‪30=5×6‬‬ ‫‪48=4×12‬‬ ‫‪21=3×7‬‬ ‫دوره چگونه آماده شده بود؟‬ ‫‪1‬‬

‫‪8/3‬‬ ‫‪25=5×5‬‬ ‫‪48=4×12‬‬ ‫‪15=3×5‬‬ ‫‪16=3×2‬‬ ‫توالي کار چگونه بود؟‬ ‫‪2‬‬

‫زمان دوره چگونه تنظيم شده‬

‫‪6/2‬‬ ‫‪20=4×5‬‬ ‫‪30=3×10‬‬ ‫‪12=2×6‬‬ ‫‪4=1×4‬‬ ‫‪3‬‬
‫بود؟‬
 ‫فصل نهم‬

‫تجزيه وتحليل داده ها و استنتاج‬

‫انواع شيوه هاي تجزيه و تحليل داده ها‬

‫شيوه تجزيه وتحليل کيفي‬ ‫‪-‬‬

‫شيوه تجزيه وتحليل کمي‬ ‫‪-‬‬

 ‫شيوه تجزيه وتحليل کيفي‬

‫چون داده بسياري از تحقيقات علمي کمي نبوده‪ ،‬جنبه آماري‬

‫ندارند‪ ،‬معيار ومبناي ديگري غير از روشهاي آماري بايد‬
‫براي تجزيه و تحليل آنها به کار برد‪.‬‬

‫اين مبنا و معيار در تجزيه وتحليلهاي کيفي مشخصًا عقل ‪،‬‬

‫منطق و تفکر و استدالل است‪.‬‬
 ‫موارد کاربرد تحليل منطقي و عقالني‬

‫الف) تجزيه و تحليل داده هاي تحقيق کيفي که در واقع تنها‬

‫روش و مؤثرترين روش تجزيه و تحليل است‪.‬‬
‫ب) کنترل نتايج تحليلهاي آماري‬
‫ج) مطالعات مقدماتي طرحهاي تحقيق به منظور سازماندهي‬
‫کار و تعريف مسئله ‪ ،‬فرضيه ها ‪ ،‬متغيرها‪ ،‬مدلهاي علي ‪،‬‬
‫روشها و ‪ ...‬تا نگرش واقعي تري به محقق بدهد‪.‬‬
 ‫تحقيقات کيفي ممکن است در همه انواع تحقيقات علمي‬
‫وجود داشته باشد‪ ،‬ولي بيشتر در تحقيقات تاريخي ‪،‬‬
‫توصيفي موردي ‪ ،‬تحليل محتوا ‪ ،‬علي و نظري‬
‫وجود دارد‪.‬‬

‫‪.‬‬
 ‫تحقيقاتي که نوعًا کتابخانه اي و نظري هستند و اطالعات به‬
‫وسيله ابزارهاي سنجش مربوط نظير فيش ‪ ،‬جدول ‪ ،‬کارت‬
‫و امثال آن گردآوري مي شود از نوع تحقيقات کيفي هستند‪.‬‬

‫تحقيقاتي که در حوزه اديان و مذاهب و متون تاريخي و ادبي‬

‫و‪ ...‬انجام مي پذيرد نوعًا کيفي هستند ‪.‬‬
 ‫در تحقيقات کيفي محقق مي تواند از طريق استدالل قياسي و‬
‫استقرائي ‪ ،‬تمثيل و تشبيه ‪ ،‬نشانه يابي ‪ ،‬تجريد ‪ ،‬تشخيص‬
‫تفاوت و تمايز ‪ ،‬مقايسه و ‪ ...‬که جملگي به کمک تفکر و‬
‫تعقل و منطق صورت مي پذيرد ‪ ،‬داده هاي گردآوري شده‬
‫را ارزيابي و تجزيه و تحليل نموده با ذهن مکاشفه اي خود‬
‫نتيجه گيري کند‪.‬‬
‫شيوه تجزيه و تحليل کمي‬

‫‪ .1‬تجزيه وتحليل با استفاده از آمار توصيفي‬

‫‪ .2‬تجزي و تحليل با استفاده از آمار استنباطي‬

‫تجزيه و تحليل با استفاده از آمار توصيفي‬

‫جدول توزيع فراواني و نسبتهاي توزيع‬ ‫‪-‬‬

‫نمايش هندسي و تصويري توزيع‬ ‫‪-‬‬

‫اندازه هاي گرايش به مرکز‬ ‫‪-‬‬

‫اندازه هاي پراکندگي‬ ‫‪-‬‬

‫روشهاي متداول براي نمايش تصويري نحوه‬
‫‪:‬توزيع صفت در جامعه‬

‫روش هيستوگرام يا نمودارهاي ستوني ساده و ترکيبي‬ ‫‪.1‬‬

‫روش پلي گون يا نمودارهاي چندضلعي ساده و ترکيبي‬ ‫‪.2‬‬

‫روش منحني براي داده هاي تراکمي و تجمعي‬ ‫‪.3‬‬

‫روش قطاعي يا شعاعي و دايره اي ساده و ترکيبي‬ ‫‪.4‬‬

‫روش نمودار مثلثي‬ ‫‪.5‬‬

‫روش منحني نمايش سريهاي زماني‬ ‫‪.6‬‬

 ‫‪ .7‬روش نمايش فضايي و پراکندگي پديده در فضا در شکل‬
‫نقشه هاي جغرافيايي تراکمي‬
‫‪ .8‬نمايش ترکيبي ستوني و نشانه اي پراکندگي پديده در فضا‬
‫روي نقشه جغرافيا‬
‫‪ .9‬نمايشهاي تخيلي و تصويرسازي متناسب با بزرگي و‬
‫کوچکي پديده در فضا‬
‫‪ .10‬نمايش سلسله مراتبي و روابط يک سويه و يا دو سويه‬
‫پديده ها‬
 ‫‪ .11‬نمودارهاي هرمي براي نمايش ساختمان جمعيت‬
‫‪ .12‬نمودارهاي تصويري براي نمايش شکلي پديده ها‬
‫‪10‬‬

‫محقق مي تواند کار تصويرسازي توزيع صفت را يا بادست يا‬

‫با رايانه انجام دهد ‪ .‬طبعًا استفاده از رايانه در تجزيه‬
‫وتحليل داده ها باعث ساعتها صرفه جويي در وقت محققان‬
‫براي ترسيم اشکال م نمودارهاي جالب است‪.‬‬

‫بعد از مرحله تصويرسازي‪ ،‬محقق مي تواند اندازه هاي‬

‫گرايش به مرکز را براي داده هاي آماري محاسبه نمايد‪.‬‬
 ‫اندازه هاي گرايش‬

‫اندازه هاي گرايش به مرکز که عمدتًا شامل ميانگين ‪،‬‬

‫ميانه و نما هستند ‪ ،‬معرف نحوه همگرايي توزيع صفتند‪.‬‬
 ‫‪X F‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬
‫ميانگين‬ ‫=‪X‬‬
d 1

‫نما‬

Mo = L+C (
d 1
)
d d
1 2
 ‫ميانه‬
N
Md = L+ ( 2 - FC ) C
F i
 ‫اندازه هاي پراکندگي‬

‫اين اندازه ها عبارتند از ‪:‬‬

‫دامنه تغيير ‪ ،‬انحراف استاندارد و واريانس‬

‫دامنه تغيير ساده ترين اندازه پراکندگي است که مبين تفاوت‬

‫بين بزرگترين و کوچکترين نمره توزيع است‪.‬‬
 ‫انحراف استاندارد‬

‫انحراف استاندارد يا انحراف معيار يک اندازه پراکندگي است‬

‫که به موقعيت نسبي هر نمره در توزيع فراواني بستگي‬
‫دارد‪.‬‬
‫در واقع انحراف استاندارد به محاسبه انحراف از ميانگين هر‬
‫يک از نمره ها بستگي دارد‪.‬‬
 ‫واريانس‬

‫واريانس شاخصي است که نشان دهنده تفاوتها و پراکندگي‬

‫نمره هاست و تغييرپذيري نمره ها را نشان مي دهد ‪ ،‬يعني‬
‫اينکه نمره ها تا چه اندازه ناهمگونند و تا چه حد با يکديگر‬
‫تفاوت دارند‪.‬‬
‫هر چه واريانس کمتر باشد ‪ ،‬تجانس و هماهنگي و همگوني‬
‫بيشتر است و بالعکس‪.‬‬
 ‫محاسن انحراف استاندارد‬

‫يکي از محاسن عمده انحراف استاندارد ‪ ،‬رابطه اي است که‬

‫بين واحد انحراف استاندارد و طرز قرار گرفتن نمره ها در‬
‫منحني طبيعي موجود است‪.‬‬

‫به علت وجود چنين رابطه اي مي توان از انحراف استاندارد‬

‫به عنوان مالکي براي مقايسه گروههاي مختلف يا موقعيت‬
‫فردي خاص استفاده کرد‪.‬‬
 ‫منحني طبيعي‬

‫منحني طبيعي يک منحني قرينه اي است که شکلي شبيه زنگ‬

‫يا زنگوله دارد ‪ ،‬يعني اکثر نمره ها در وسط انباشته شده‬
‫است‪ ،‬به طوري که در انتهاي دوطرف دنباله نسبتًا طويلي‬
‫بوجود مي آيد‪.‬‬
‫منحني طبيعي يک منحني فراواني است که نمره هاي متصل‬
‫روي محور افقي و فراوانيها روي محور عمودي آن قرار‬
‫مي گيرد‪.‬‬
‫در صورتي که نمره ها برحسب انحراف استاندارد تقسيم بندي‬
‫شوند‪ ،‬مي توان درصد افرادي را که بين دو نمره يا بين‬
‫ميانگين و نمره اي‪ ،‬يا باالتر و پايين تر از نمره اي جاي‬
‫مي گيرند محاسبه کرد‪.‬‬

‫همچنين از منحني طبيعي در موقعيتهايي که استنباطها با توجه‬

‫به پارامترهاي جامعه آماري انجام مي گيرد ( درحالي که‬
‫تنها آمارهاي نمونه در دست است ) مي توان استفاده نمود‪.‬‬
 ‫خصوصيات منحني طبيعي‬

‫‪ .1‬داراي يک نما است و ميانگين‪ ،‬ميانه و نما در آن ارزش‬

‫يکسان دارند‪.‬‬
‫‪ .2‬نسبت به مرکز خود قرينه است‪.‬‬
‫‪ .3‬بر دو پارامتر ميانگين و انحراف استاندارد اتکا دارد‪.‬‬
‫‪ .4‬سطح کل زير منحني مي تواند در فاصله بين دو مقدار از‬
‫‪ x‬به صورت درصد کل نمونه يا جامعه آماري بيان شود‪.‬‬
 ‫‪ .5‬حدود ‪ 7/99‬درصد جامعه آماري بين ‪ -3‬و ‪ +3‬انحراف‬
‫استاندارد قرار مي گيرد‪.‬‬
‫‪ .6‬حدود ‪ 26/68‬درصد جامعه آماري بين ‪ -1‬و ‪ +1‬انحراف‬
‫استاندارد و ‪ 5/95‬درصد آنها بين ‪ -2‬و ‪ +2‬انحراف‬
‫استاندارد قرار دارند‪.‬‬
‫منحني طبيعي (نرمال)‬
 ‫تجزيه و تحليل با استفاده از آمار استنباطي‬

‫در تحليله‪d‬اي آم‪d‬ار اس‪d‬تنباطي هم‪d‬واره نظ‪d‬ر ب‪d‬ر اين اس‪d‬ت ک‪d‬ه نت‪d‬ايج‬
‫حاص‪d‬ل از مطالع‪d‬ه گ‪d‬روه ک‪d‬وچکي ب‪d‬ه ن‪d‬ام نمون‪d‬ه چگون‪d‬ه ب‪d‬ه‬
‫گروه بزرگتري به نام جامعه تعميم داده شود‪.‬‬
 ‫همبستگي‬
‫رابط‪d‬ه همبس‪d‬تگي ب‪d‬ه بررس‪d‬ي ارتب‪d‬اط بين دو ي‪d‬ا چن‪d‬د متغ‪d‬ير مي‬
‫پردازد و ضريب آن را محاسبه مي نمايد‪.‬‬

‫همبستگي مثبت ‪:‬‬

‫در ص‪d‬ورتي ک‪d‬ه تغي‪d‬يرات ي‪d‬ک متغ‪d‬ير ب‪d‬ا تغي‪d‬يرات متغ‪d‬ير ديگ‪d‬ر‬
‫هم‪d‬راه باش‪d‬د و اف‪d‬زايش يکي ب‪d‬ا اف‪d‬زايش ديگ‪d‬ري ي‪d‬ا ب‪d‬العکس‬
‫کاهش يکي با کاهش ديگري همراه شود‪.‬‬
 ‫همبستگي منفي ‪:‬‬
‫در صورتي که تغيير و افزايش يک متغير با کاهش متغير‬
‫ديگري همراه شود‪.‬‬

‫‪ > +1‬همبستگي مثبت > ‪0‬‬

‫‪ > 0‬همبستگي منفي > ‪-1‬‬

‫ضريب همبستگي صفر = بين دومتغير رابطه اي وجود ندارد‬

 ‫انواع همبستگيها‬
‫براي محاس‪d‬به همبس‪d‬تگي بين متغيره‪d‬ا باي‪d‬د محق‪d‬ق مقي‪d‬اس ان‪d‬دازه‬
‫گ‪d‬يري را مالحظ‪d‬ه نماي‪d‬د‪ ،‬زي‪d‬را باتوج‪d‬ه ب‪d‬ه مقي‪d‬اس ان‪d‬دازه گ‪d‬يري‬
‫نوع روش بررسي و محاسبه همبستگي متفاوت است‪.‬‬

‫هر ي‪d‬ک از مقياس‪d‬هاي اس‪d‬مي ‪ ،‬رتب‪d‬ه اي ‪ ،‬نس‪d‬بي و فاص‪d‬له اي‬

‫روش محاسبه همبستگي خاص خود را دارند‪.‬‬
‫روشهاي محاسبه همبستگي‬

‫الف‪ -‬آزمون همبستگي پيرسون‬

‫ب‪ -‬آزمون رو يا ضريب همبستگي اسپيرمن‬
‫ج‪ -‬آزمون يا ضريب همبستگي في ‪‬‬
‫متغيرهاي داراي اندازه هاي فاصله اي و نسبي‬ ‫آزمون پيرسون‬

‫داده ها از نوع رتبه اي‬ ‫آزمون اسپيرمن‬

‫داده ها از نوع اسمي يا کيفي و ارزشي‬ ‫آزمون في‬

 ‫محدوديتهاي آزمون خي ‪2‬‬

‫‪ .1‬تنها در مورد اطالعات مربوط به فراواني مي تواند مورد‬

‫استفاده قرار گيرد و نه در مورد نمره ها‪.‬‬
‫‪ .2‬بايد رويدادها و اندازه گيريهاي فردي از يکديگر مستقل‬
‫باشند‪ ،‬يعني اطالعات پيوسته نباشند‪.‬‬
‫‪ .3‬بطور کلي هيچ فراواني موردانتظار نبايد از ‪ 5‬کمتر باشد‪،‬‬
‫مگرتحت شرايط خاص و آن اينکه از تصحيح استفاده شود‪.‬‬
 ‫رگرسيون‬
‫کاربرد يک متغير براي عمل پيش بيني در خصوص متغير‬
‫ديگر را رگرسيون مي گويند‪.‬‬

‫رگرسيون با کاربرد يک متغير دانسته و مشخص ‪ ،‬مقادير‬

‫متغير غيرمشخص را پيش بيني مي کند؛‬
‫ميزان تغيير يک متغير بر اثر متغير ديگر را ضريب‬
‫رگرسيون نيز مي نامند که عبارتست از ميزان تغييري که‬
‫در متغير وابسته بر اثر يک واحد تغيير در متغير مستقل‬
‫بروز مي کند‪.‬‬
 ‫آزمون ‪T‬‬
‫از آزم‪d‬ون ‪ T‬ب‪d‬راي مقايس‪d‬ه و تش‪d‬خيص تف‪d‬اوت و رابط‪d‬ه علي‬
‫استفاده مي شود‪.‬‬

‫موارد کاربري آزمون ‪: T‬‬

‫الف‪ -‬آزمون فرض درباره ميانگين جامعه‬
‫ب‪ -‬آزمون ‪ T‬براي مقايسه ميانگينهاي دو گروه مستقل‬
‫ج‪ -‬آزمون ‪ T‬براي گروههاي همبسته‬
 ‫داده هايي که رايانه بااستفاده از برنامه ‪ :SPSS‬در اختيار محقق قرار ميدهد‬

‫‪ .7‬درجه آزادي‬ ‫‪ .1‬فراواني مشاهده شده‬

‫‪ .8‬سطح معني داري‬
‫‪ .9‬حداقل فراواني مورد انتظار‬
‫‪ .10‬تعدادخانه هاي بامقاديرمورد‬
‫انتظارکمتر از‪5‬مورد فراواني‬
‫‪ .11‬تعدادفراواني فاقد اطالعات‬
‫‪ .2‬فراواني مورد انتظار‬
‫‪ .3‬درصدهاي سطري‬
‫‪ . 4‬درصدهاي ستوني‬
‫‪ .5‬خي ‪2‬بدون تصحيح ييتس‬
‫‪ .6‬خي ‪ 2‬با تصحيح ييتس‬
 ‫قابليتهاي برنامه ‪SPSS‬‬

‫تهيه جداول توزيع فراواني و تهيه ليست داده ها‬ ‫‪-‬‬

‫تهيه جداول تقاطعي و دوبعدي و چند بعدي‬ ‫‪-‬‬

‫انجام بررسيهاي آمار توصيفي‬ ‫‪-‬‬

‫انجام بررسيهاي آمار استنباطي‬ ‫‪-‬‬

‫محاسبات رياضي‬ ‫‪-‬‬

‫تغيير‪ ،‬اصالح ‪ ،‬جابه جايي و مرتب کردن داده ها‬ ‫‪-‬‬

 ‫فصل دهم‬

‫تنظيم و تدوين گزارش تحقيق‬

 ‫عناصر و ساختار گزارش تحقيق‬
‫‪ )1‬جلد‬
‫‪ )2‬صفحه بسم هللا الرحمن الرحيم‬
‫‪ )3‬صفحه عنوان‬
‫‪ )4‬صفحه تقديم وتشکر‬ ‫الف) عنصر مقدمات‬
‫‪ )5‬صفحه تأييدها‬
‫‪ )6‬پيشگفتار‬
‫‪ )7‬چکيده به زبان اصلي‬
 ‫‪ .1‬عنصر فهرستها‬

‫ب) عنصر فهرستها‬

‫‪ .2‬فهرست پيکرها‬
‫( جدولها‪،‬نمودارها‪،‬نقشه ها‪،‬عکسها)‬
 ‫‪ .1‬مقدمه‬
‫‪ .2‬روش تحقيق‬
‫‪ .3‬ادبيات‪،‬مباحث نظري وسوابق‬
‫موضوع‬ ‫ج) عنصر متن‬
‫‪ .4‬بيان داده ها و اطالعات‬
‫‪ .5‬تجزيه و تحليل داده ها و استنتاج‬
‫‪ .6‬پيشنهادها‬
 ‫‪ .1‬کتب (فارسي‪،‬عربي‪،‬التين)‬
‫د) عنصر کتابنامه‬
‫‪ .2‬مقاالت(فارسي‪،‬عربي‪،‬التين)‬
 ‫‪ .1‬طرح تحقيق‬
‫‪ .2‬پرسشنامه ياابزارگردآوري‬
‫اطالعات‬
‫‪ .3‬نقشه ها و تصاوير خارج از متن‬
‫‪ .4‬اسناد ومدارک‬ ‫ه) عنصر پيوستها‬
‫‪ .5‬داده ها و گزارشهاي تفصيلي‬
‫آماري و يارانه اي‬
‫‪ .6‬چکيده به زبان خارجي‬
‫‪ .7‬ساير‬
‫محقق هنگام استفاده از موارد زير بايد مشخصات‬
‫‪ :‬منبع را ذکر کند‬
‫نقل قولها ‪ ،‬اعم از مستقيم يا غير مستقيم‬ ‫‪-‬‬

‫جداول و آمارهاي بين متن‬ ‫‪-‬‬

‫اشکال و پيکرها نظير نقشه‪ ،‬نمودار‪ ،‬طرح و تصوير‬ ‫‪-‬‬

‫وقايع و رخدادها‬ ‫‪-‬‬

‫اظهارات شفاهي يا کتبي افراد‬ ‫‪-‬‬

‫تعريف مفاهيم و اصطالحات‬ ‫‪-‬‬

‫قضايا و گزاره هاي کلي نظير قوانين و حقايق علمي ‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫مدلها و نظريه ها‬
 ‫علت ذکر استفاده از تحقيق ديگران‬

‫‪ .1‬ارزش کارتحقيق باال مي رود زيرا شاخصي است براينکه‬

‫آنچه در گزارش آمده بي پايه و اساس نيست‪.‬‬
‫‪ .2‬عناوين مربوط به يک موضوع تحقيق را گردآوري ميکند‬
‫و نشان ميدهد که محقق بر تحقيق خود مسلط بوده از نتايج‬
‫کار ديگران اطالع کافي داشته است‪.‬‬
‫‪ .3‬احترام به حقوق ديگران‪.‬‬
‫‪ -1‬مستقيم ‪ :‬انتقال بخشي از متن يا نوشته‬
‫منبع مورد نظر بي کم و کاست‬ ‫نقل قول‬

‫‪ -2‬غيرمستقيم ‪ :‬گرفتن محتواومفهوم مطلب‬

‫و تحرير برداشت محقق‬
 ‫روشهاي ارجاع دهي‬

‫‪ .1‬الگوي ترکيبي پاورقي ‪ +‬کتابشناسي پاياني‬

‫‪ .2‬الگوي پياپي يا مسلسل پايان با شماره تک مسلسل در بين‬
‫متن‬
‫‪ .3‬الگوي بين متن ‪ +‬کتابشناسي پاياني‬
 ‫فصل يازدهم‬

‫تهيه وتنظيم طرح تحقيق‬

 ‫طرح تحقيق‬

‫طرح تحقيق سندي است که مشخصات تحقيق‪ ،‬برنامه اجرايي‬

‫و جزئيات فعاليتها و امور مربوط به موضوع تحقيق را در‬
‫بر دارد‪.‬‬

‫طرح تحقيق ‪ :‬نقشه چگونگي انجام دادن تحقيق علمي‬

 ‫داليل اهميت طرح تحقيق‬

‫الف) تسهيل برنامه ريزي اجرايي تحقيق‬

‫ب) کسب حمايت ديگران‬
‫ج) آگاه کردن کساني که در تصويب طرح مؤثرند‬
 ‫انواع طرحهاي تحقيق‬
‫الف) طرحهاي کوچک‬
‫ب) طرحهاي بزرگ‬ ‫‪ .1‬براساس ماهيت و اهميت تحقيق‬
‫ج) طرح تحقيق پايان نامه‬

‫الف) طرح تحقيق مقدماتي‬

‫ب) طرح تحقيق تفصيلي‬ ‫‪ .2‬براساس مراحل پيشرفت کار تحقيق‬
‫ج) طرح تحقيق واقعي و‬
‫نهايي‬
‫عناصر و اجزاء يک طرح تحقيق علمي‬
‫سوال اصلي تحقيق و بيان مسئله‬ ‫‪-‬‬

‫سوابق و ادبيات مربوط‬ ‫‪-‬‬

‫فلسفه و اهداف تحقيق‬ ‫‪-‬‬

‫فرضيه ها‬ ‫‪-‬‬

‫نوع تحقيق‬ ‫‪-‬‬

‫جامعه آماري‬ ‫‪-‬‬

‫حجم نمونه و روش نمونه گيري‬ ‫‪-‬‬

‫روشهاي گردآوري اطالعات‬ ‫‪-‬‬

 ‫ابزار گردآوري اطالعات‬ ‫‪-‬‬

‫روش استخراج و طبقه بندي اطالعات‬ ‫‪-‬‬

‫روش تجزيه وتحليل اطالعات‬ ‫‪-‬‬

‫مدير و عوامل اجرايي تحقيق‬ ‫‪-‬‬

‫زمان و طول مدت اجرايي تحقيق‬ ‫‪-‬‬

‫هزينه هاي تحقيق‬ ‫‪-‬‬

‫ابزارها ‪ ،‬وسايل و شرايط مورد نياز براي اجراي تحقيق‬ ‫‪-‬‬

‫مشکالت و تنگناهاي احتمالي تحقيق‬ ‫‪-‬‬

‫تعريف واژگان واصطالحات تخصصي و اختصاصي طرح‬ ‫‪-‬‬

‫فهرست منابع و مآخذ تحقيق‬ ‫‪-‬‬

‫ضمايم‬ ‫‪-‬‬
‫شيوه تنظيم و نگارش طرح تحقيق‬

‫تهيه فهرستي از عناصر و اجزاء طرح‬ ‫‪.1‬‬

‫تعريف هر عنصر و اجزاء مربوط‬ ‫‪.2‬‬

‫ارائه طرح و عناصر تعريف شده براي نظرخواهي‬ ‫‪.3‬‬

‫لحاظ کردن نظرهاي اصالحي در طرح‬ ‫‪.4‬‬

 ‫فصل دوازدهم‬

‫تهيه و تنظيم مقاله علمي‬

‫انواع مقاالت علمي‬

‫‪ .1‬مقاالت پژوهشي‬

‫‪ .2‬مقاالت مطالعاتي و ترويجي‬

‫ساختار مقاالت علمي‬

‫‪ .1‬مشخصات مقاله‬
‫‪ .2‬چکيده‬
‫‪ .3‬مقدمه‬
‫‪ .4‬روش تحقيق‬
‫‪ .5‬اطالعات و داده ها‬
‫‪ .6‬تجزيه و تحليل‬
 ‫‪ .7‬نتيجه گيري‬
‫‪ .8‬شناسايي و تصديق‬
‫‪ .9‬منابع‬
‫‪ .10‬ضمايم‬
 ‫مالحظات مربوط به تدوين مقاله علمي‬

‫‪ .1‬توجه به اصل موضوع و پرهيز از حاشيه روي‬

‫‪ .2‬خودداري از تکرار غيرضروري مطالب مقاله‬
‫‪ .3‬استفاده از منابع و مآخذ به روش موردنظر مجله و ذکر‬
‫منابع ومآخذ مربوط به آمارها‪ ،‬نقل قولها‪،‬تعاريف و مدلها‬
‫‪ .4‬رعايت آداب نگارش و در صورت امکان ويرايش مقاله‬
‫‪ .5‬استفاده از تصاوير‪ ،‬جداول‪ ،‬نمودارها و اشکال در محل‬
‫مناسب‬
 ‫‪ .6‬برخوردار بودن مقاله از ظاهر فيزيکي تميز و زيبا‬
‫‪ .7‬رعايت فاصله خطوط‪ ،‬ترازبندي‪ ،‬فاصله از حاشيه و ‪...‬‬
‫‪ .8‬خودداري از چاپ مقاله در بيش از يک مقاله‬
‫‪ .9‬ارسال ديسکت متن تايپ شده مقاله همراه آن براي مجله‬
‫‪ .10‬تايپ عنوان کتب و مقاالت مورد استفاده در فهرست‬
‫منابع با حروف کج‬
‫‪ .11‬يکدست کردن مقياسها‪ ،‬تاريخها و نشانه ها در سراسر‬
‫مقاله‬
‫‪ .12‬درج معادل التين واژه هاي تخصصي و نيز اسامي افراد‬
‫‪ ،‬جايها و ‪...‬‬