Ligjëratë: ETIKA

Ç’është morali? Etika?

Një shembull nga jeta
(rëndësia e edukatës)
 Tregu: një papagall 100 dollarë, tjetri
20 dollarë?
thënie
 Të gjithë njerëzit nuk mund të jenë të pasur
dhe të rëndësishëm, por secili mund të jetë i
mirë!
Konfucie

 Mos trego se si duhet të jetë njeriu i mirë,

por bëhu i tillë! Mos thuaj se duhet bërë
mirësi, bën gjëra të mira!
Mark Aureli
mos moris: zakon,
karakter
 Tërësi rregullash, postulatesh,
normash rreth sjelljes njerëzore.
 Sistem i obligimeve precize në kushte
të caktuara. (Kanti)
 Vlerësim i sjelljeve njerëzore të
përmbajtësuara përmes dikotomisë “e
mira”-”e keqja”.
Sinonime

 Rilindasit: Mirëvetia (A. Mustafa,

2017)
 Kulturë
 bonton
 mirësjellje
kuptimet
 ligji, e zakonshmja, mirësjellja, dëlirësia, karakteri,
natyra.
 I pari këtë shprehje e ka përdorur Ciceroni (De
Fato) dhe Seneka Epistulae (Letra) si përkthim i
fjalës ethikos.
 Philosophia moralis: Sistem rregullash që duhen
respektuar nga individi për të dalluar të keqen nga
e mira.
 Tërësi traditash që mundësojnë zhvillimin e
volitshëm dhe harmonik të individt dhe shoqërisë.
 Përsëritje e veprave në kuadër të një sistemi
shpirtëror, shprehi dhe huje.
Ojvind Larsen

 Referenca normative të dhëna ose

tradicionale që s’e humbin
vlefshmërinë dhe fuqinë e vet.
morali
 shkathtësi e të jetuarit
 kulturë, kultivim
 mënyrë e drejtë e sjelljes me njerëzit
 njohuri për të mirën dhe të keqen
 FILOZOFIA MORALE: çështja e
përgjegjësisë, cilat janë normat dhe qëllimet
(orientime dhe vlerat) e veprimeve të
njeriut.
 Përgjegjësia: ajo që duhet bërë për t’i ikur
fajësisë.
Aktualizimi i moralit

 “Çështjet kryesore me të cilat sot po

ballafaqohet njerëzimi janë ato të
moralit dhe të etikës!”
Elisabeth Dodswell
Balancimi moral

 Mënjanimi i të dëmshmes dhe mbjellja

e të dobishmes, njerëzores, fisnikes,
universales, humanes.
 Moraliteti është ngjallje e njerëzores.
 “Begatoje veten tënde me virtyte, do
ta begatosh e fisnikërosh tërë qenien
njerëzore!”
Ndërgjegjja: kategori
morale
 Nivel i kulturës, gradacion i njeriut.
 Kujdestaron ndaj lëshimeve apo
veprimeve të pamatura
 Mekanizëm i vetëvlerësimit.
 Prehje shpirtërore ose TËRMET
SHPIRTËROR.
 Instrument i vetënjohjes dhe
vetëkontrollit.
Ndërgjegja, Zoti, ligji
 ndjenja e turpit si rregullues i sjelljeve
njerëzore
 Sillu në atë mënyrë që veprimi yt të jetë
yrnek për çdo njeri. (Kanti)
GOLDEN RULE
VENDIMET: autonome dhe heteronome, kur
vendosim vetë se çka duhet bërë dhe kur
vendosim duke iu referuar një instance të
jashtme
normat morale dhe
normat juridike
 të parat: të pashkruara, të dytat të
shkruara
 sanskionues i normave morale është
ndërgjegjja, kurse për ato juridike
është ligji. (bërtet në rrugë, i nget
veturës pa leje)
njeriu i moralshëm
 i përgjegjshëm
 detyrëkryes
 ndihmës
 i mëshirshëm
 respektues
 fjalëëmbël
 i matur
 engjëllor
Njeriu i pamoralshëm
 keqbërës
 destruktiv
 agresiv
 distancues
 mosprfillës
 përbuzës
 i rrezikshëm për ambientin social
 djallëzor
Naim Frashëri

Djalli dhe Perëndija

Dhe parrajsa e skëterra
E gjithë ç’janë të tjera,
Te njeriu gjithë janë,
Ata që dinë, kshu thanë,
I gjen ndaj teje të tërë
Kë të duash, atë zërë.
(Qerbelaja XIII 448-459)

Edhe engjëlli edhe djalli gjenden brenda tek i gjalli!

(Hamit Beqja)
Etika dhe morali

 Shkencë mbi moralin

 muzikologjia dhe muzika
Teoritë për gjenezën e
moralit
 Religjioze
 Subjektive-racionaliste
 materialiste: kategori shoqërore
Burimet

 Ali Pajaziti (ed.), Etika publike, 13-15.

 Ali Pajaziti, Etika dhe teknologjitë e
informimit, UEJL, Tetovë, f. 17-20.
 Ekrem Murtezai, Fjalor i filozofisë,
Prishtinë, 1995, f. 462.
Detyrë shtëpie

 Përshkruani një akt të moralitetit nga

përvoja juaj ose e dikujt tjetër!