İKTİSADA GİRİŞ II

DERS 9

PARA TALEBİ

Doç.Dr.Özlem Yılmaz
 PARA TALEBİ
Para Talebi insanların (iktisadi karar birimlerinin) ellerinde tutmak
istedikleri para miktarını ifade etmektedir.

Para Talebi Teorisi

Mikro düzeyde kişilerin
Makro düzeyde ekonominin
Niçin ve Ne miktarda para tutmak istediklerini araştırır.
 Para Talebi Teorileri

Miktar Teorisi (Fisher / Cambridge)

Fisher Yaklaşımı
Cambridge Yaklaşımı (A.C. Pigou)

Likidite Tercihi Teorisi (J.M. Keynes)

Monetarist para teorisi (M. Friedman)

1. PARANIN MİKTAR TEORİSİ
Miktar kuramına katkı sağlayanlar: Jean Bodin, Richard Cantillon, David
Hume, Irving Fisher, Knut Wicksel, Leon Walras, Alfred Marshall, Arthur
Pigou, Milton Friedman.

Miktar kuramı dayanağını değer kuramından alır. Değer kuramında

herhangi bir malın fiyatı o malın miktarına bağlı olarak azalıp
çoğalmaktadır. Nasıl bir malın değeri arz ve talebine bağlı
bulunmaktaysa, paranın değeri de arz ve talebine bağlıdır.
Miktar teorisi para teorilerinin en eskisidir. 3 temel varsayıma
dayanmaktadır:
- Ekonomi daima tam istihdamdadır.
- İnsanlar yalnızca işlem amacıyla para talep etmektedir.
- Paranın dolanım hızı sabit kabul edilmektedir (kısa dönemde). Para
yansızdır. Yani ekonomideki fiyatları etkilememektedir.
a. Fisher Tipi Miktar Teorisi (Fisher yaklaşımı)

Fisher miktar kuramını para arzı yönünden açıklar. Fisher, fiyatlar genel
düzeyindeki değişmeleri para miktarındaki değişmeler ile
açıklamaktadır.
Yani para arzı %5 arttığında, fiyatlar genel düzeyi de %5 artmaktadır.

Fisher sadece paranın işlem amacıyla talep edildiğini vurgulamış ve

miktar teorisini şu şekilde formülleştirmiştir:
M.V = P.T
M.V = P.T

M: Para arzı (para miktarı)

V: Paranın dolanım hızı (kısa dönemde sabittir)
Paranın 1 yılda kaç kez el değiştirildiğini ifade eder)
1 insanın parasını 3 ay elinde tuttuğunu kabul edersek, 1 yıldaki işlemi ¼ yıl olacak yani
dolanım hızı ¼ yıl olduğu için, para yılda 4 kez el değiştiriyor demektir.

M.V = 1 yılda bireylerin tüketici olarak mal ve hizmetlere yapmış oldukları parasal harcamaları
gösterir. Tedavül hacminin toplam değeridir.

P: Fiyatlar genel düzeyi

T: Ekonomideki işlemlere konu olan mal ve hizmet miktarını gösterir (işlem hacmi) (üretilen mal ve
hizmetlerin üretim miktarı)

P.T = 1 yılda bireylerin üretici olarak elde etmiş oldukları toplam parasal geliri ifade (Q) etmektedir.
 Bir ekonomide tüketicilerin yapmış olduğu toplam parasal harcamalar,
üreticilerin almış olduğu toplam gelire eşittir.

 Aslında P.T yani malların miktarı ile fiyatlar genel düzeyi çarpımı
nominal GSYH’yi vermektedir.
M.V = P.T

M P

Miktar teorisini gelir yaklaşımı ile de ele almak mümkündür.

M.V = P.Y Y: reel gelir

Y ile T arasındaki fark:

Y: milli gelir T: Ticaret hacmi

Milli gelirde nihai mallar dikkate alınmaktadır. T’de ana ve ara ürün girdileri de
hesaplanmaktadır. Çünkü ticaret hacminde ara girdiler de alınıp satılmaktadır.
b. Cambridge Yaklaşımı
Cambridge Üniversitesinin öğretim üyeleri tarafından benimsenmiş bir görüş
olduğundan dolayı Cambridge Yaklaşımı adı verilmektedir.

Miktar teorisinin mübadele yaklaşımında paranın değeri para arzı kavramı ile
açıklanmaktadır. Buna karşın para tutumu yaklaşımı paranın değerinin
belirlenmesinde para arzı kadar para talebinin de belirleyici unsur olduğunu
vurgulamaktadır. Cambridge denklemi aşağıdaki gibi ifade edilmektedir.
Bu yaklaşımda paranın değer saklama (servet) aracı olma özelliği
vurgulanmıştır. Yani insanlar işlem ve servet saklama amacı ile ellerinde para
tutarlar.

M = k. P.T
M = k. P.T

M = Para arzı [Para miktarı]

P = Fiyatlar Genel Düzeyi
T = İşlem hacmi

k = Marshall k’sıdır. Paranın dolanım hızının tersine eşittir (1/V)

k ise kısa dönemde sabit kabul edilmektedir
V dolanım hızıydı (yaptıkları işlemler dolayısıyla)
k ise bireylerin gelirlerinden para olarak tutmak istedikleri kısmı göstermektedir.
k ise kısa dönemde sabit kabul edilmektedir.)
M.V = P.T Fisher denklemi
M = P.T = P.T.1 1 =k
V V V

M = k.P.T Para talebinin işlem cinsinden ifade edilmesi

M = k.P.Y Para talebinin reel gelir cinsinden ifade edilmesi
 Karşılaştırma

Fisher
Hareket noktası: dolaşımdaki para
Dolanım hızı para arzından bağımsız
Sadece işlem amacıyla para tutulur
Cambridge
atıl duran para (k)
k para arzından etkilenmektedir
Para arzı elde tutulan paranın marjinal
faydası azalır
hem işlem hem de servet saklamak için
 Paranın dolanım hızını belirleyen faktörler:
V’yi ve k’yı etkileyen faktörler

- Para, kredi ve finansal sistem genişledikçe V artar, k azalır (işlem

için gerekli para miktarı azalmakta ve dolanım hızı artmaktadır). Kredi
kartları yaygın olarak kullanıldığında nakit para daha az kullanılır.
- Bankacılığın gelişmişlik düzeyi: telefon bankacılığı, internet
bankacılığı… arttıkça V artar, k azalır.
- İnsanların tüketim eğilimi artarsa V artar, k azalır.
- İnsanların tasarruf eğilimi artarsa, tasarruflar atıl tutulursa V
azalır, k artar.
 Paranın dolanım hızını belirleyen faktörler:
V’yi ve k’yı etkileyen faktörler

- Ücretlerin ödeme sıklığı: Maaş ödemeleri aylık yerine haftalık

yapılırsa, V artar k azalır.
- Fiyatların artacağı yönünde beklentiler varsa, insanlar paranın
değerinin azalacağını düşünerek, harcamalarını arttırırlar. Para talebi
azalır, V artar, k azalır.
- Faizler yükseldiğinde insanlar ellerinde daha az para tutarlar. Para
talebi artar, V azalır, k artar.
Miktar kuramının eleştirileri

Paranın dolanım hızı sabit değildir.

Paranın dolanım hızı para miktarında ve gelirdeki değişmeler karşısında
azalma ya da artma şeklinde her iki yöne hareket edebilir.
Para miktarındaki artışlar her zaman fiyatları arttırmamaktadır.
Ekonomi her zaman tam istihdamda değildir.
2. KEYNESYEN PARA TALEBİ: LİKİDİTE TERCİHİ TEORİSİ

(Likidite: Elde para tutma )

Kişiler ve firmalar, daima gelirlerinin bir kısmını ellerinde nakit ya da
kolayca nakde çevrilebilir olarak bulundurmak isterler.
Keynesyen Para Talebi Teorisi

1. İşlem Amacıyla Para Talebi : Ekonomik birimler günlük harcamalarını

gerçekleştirebilmek amacıyla ellerinde tutuları para talebidir, işlem amaçlı para
talebi ile gelir arasında da doğru yönlü bir ilişki vardır.

2. İhtiyat Amacıyla Para Talebi : Keynes, halkın beklenmedik ihtiyaçlara karşı

bir ihtiyat olarak de elde bir miktar para bulundurduğunu belirtmektedir. İhtiyat
amacıyla talep edilen para miktarı ile gelir arasında doğru yönlü bir ilişki söz
konusudur.

3. Spakülasyon Amacıyla Para Talebi: Keynes parayı bir değişim aracı

olmasının yanında aynı zamanda bir değer biriktirme aracı olarak da kabul
etmiş ve bu amaçla para bulundurulmasına spakülatif amaçlı para talebi
adını vermiştir. Faiz oranı ile ters yönlü bir ilişki vardır.
 Spekülasyon nedeniyle para talebi faiz oranına çok duyarlıdır.
Faiz oranı yükseldikçe elde tutulmak istenen para miktarı, yani
likidite tercihi azalmaktadır. Dolayısıyla faiz oranı ile likidite
İşlem güdüsüyle
tercihi arasında ters yönlü ilişki söz konusudur.
para talebinin faize
Faiz r2 iken, elde para tutmanın fırsat maliyeti yüksektir. Para
duyarlılığı azdır.
talebi Q2’dir. Faiz düşünce, para talebi Q1’dir. Elde para
tutmanın fırsat maliyeti düşüktür. Düşük bir faiz oranı düzeyinde
para talebi eğrisi sonsuz esnek olmakta, dolayısıyla talep edilen
para miktarı da sonsuz olmaktadır. Daha önce de değinildiği gibi
bu durum Keynes tarafından "likidite tuzağı" olarak
adlandırılmaktadır.
3. MONETARİST PARA TALEBİ
Friedman’a göre:
- Para talebini belirleyen en önemli faktör, sürekli gelirdir. Sürekli
gelir, geçmiş, cari ve gelecek dönemde elde edilmesi umulan gelirin bir
ortalamasıdır.
- Friedman, para talebi fonksiyonunda serveti ele almıştır. Servet
beşeri ve beşeri olmayan servet diye 2’ye ayrılmıştır.
Firedman’a göre ekonomideki istikrarsızlığın ana nedeni, para
arzındaki düzensiz dalgalanmalardır. 1929 Bunalımının nedeni para
arzındaki düzensiz dalgalanmalardır.

Parasal daralmalar, ekonomik durgunluk yaratırken, aşırı parasal

genişlemeler enflasyona neden olmaktadır.

Para talebi faiz oranlarına duyarlı değildir.

Cambridge denklemi: M = k.P.T
k.T yalnız bırakılınca:

M = k.T
P

Reel para Reel para

arzı talebi

Teoriye göre, para arzında meydana gelen bir artış aynı yönde fakat daha yüksek oranda
fiyatlar genel düzeyini arttırır.
Para arzında meydana gelen %10’luk bir artış fiyatlar genel düzeyini %10’dan daha fazla arttırır.
Monetaristlere göre

Genişletici para politikası bireylerin para taleplerini etkileyerek

harcamalarını körüklemektedir. Harcamaların artması ise fiyatlar genel
düzeyini yükseltmektedir.

Ekonomide mal ve hizmet miktarı sabitken, toplam para arzı artarsa

fiyatlar genel düzeyi toplam para arzındaki genişleme ile orantılı
olarak yükselmektedir.
Kaynaklar
Makro İktisat: Yüksel Bilgili
Makro İktisada Giriş: Erdal Ünsal
Makro İktisat: Zeynel Dinler
Makro İktisat: Mahfi Eğilmez
Modern Makro Ekonominin Temelleri: İlker Parasız
Macro Economics: Paul Krugman