TÜRKİYE’DE BANKNOT

BASIMININ TARİHÇESİ Osmanlı İmparatorluğunda kağıt para

17. yy’dan itibaren altın ve gümüş
sikkeler ‘’mal para’’ kavramı yerini
banknotlardan oluşan ‘’itibar paralara’’
bırakmıştır.
olarak nitelendirilebilecek ilk kağıt
paralar ‘’kaime-i nakdiye-i mutebereler’’
kısacası ‘’kaimeler’’esas olarak kamu
harcamalarının finanse edilmesi için
tedavüle çıkarılmıştır

M.Ö.
16.YY 1839 1842

M.S. 1840
Lidya Krallığın’da basılan ilk
17.yy
Sahteciliğin önüne geçmek için, 1842
paralardan günümüze kadar Sultan Abdülmecid döneminde Tanzimat yılından itibaren kaimelerin matbaada
devletler egemenlik sembolü Fermanı imzalanmıştır basılmasına ve kupür değerlerinin küçültülüp
olarak para basmış ve dolaşıma üzerlerine seri numarası eklenmesine karar
sürmüşlerdir. verilmiştir.
 1861 yılında yaşanan kriz ile birlikte altın
İtibar kaybı ve sahtecilik nedeniyle kaimelerin kaldırılmasına fiyatlarının hızla artması nedeniyle
karar verilmiştir. Ancak Kırım Harbi’nin başlaması nedeniyle kaimeye olan güven azalmış ve kaimeler
bu karar ertelenmiş ve yeni kaimeler piyasaya sürülmüştür. 182 yılında tedavülden kaldırılmıştır.

1850 1861 1863

1853-1856 1862
İngiliz sermayesi ile 1856 yılında kurulan Bank-ı
1850 yılında faizsiz kaimeler 10 ve 20 1861 yılında ise 50 ve100 kuruşluk faizsiz Osmaninin 1863 yılında kendini feshetmesi
kuruş değerinde olmuştur. kaimeler piyasaya sürülmüştür. ardından Osmanlı Devleti 30 yıllığına İngiliz ve
Fransız ortak sermayesi ile aynı yıl içinde kurulan
Bank-ı Osmani-i Şahaneye (Osmanlı Bankası)
bırakmıştır.
 1915 yılından itibaren dört yıl boyunca ve yedi tertipte toplam 160
milyon lira banknotu piyasaya sürmüştür. Osmanlı Devletinin
Birinci Dünya Savaşı’na girmesi ile birlikte İngiltere ve Fransa’nın
savaş finansmanı için Osmanlı Bankasının kaynaklarının
kullanılmasına onay vermemesi üzerine yıl başında Bankanın
1878 yılına kadar bu paraların
banknot basımı askıya alınarak Duyun-i Umumiye idaresine
basılmasına devam edilmiştir. Bu defa
verilmiş. Bu paralara da ‘’evrak-ı nakdiye’’ adı verilmiştir ve
basılan banknotlarda filigranlı kağıt
Cumhuriyet 1927 yılına kadar tedavülde kalmıştır.
kullanılmıştır.

1877 1879 1917

1878 1915
Osmanlı Hükümeti’nin 1877 yılında başlayan 93 Harbi’ni 11 Mart 1917 tarihinde yerli sermayeye dayalı bir
1879 yılında 4 kaime 1 altına eşit kabul merkez bankası kurmak için ‘’Osmanlı İtibar-ı
finanse edebilecek kaynak bulamadığı için Osmanlı
edilerek kaime tamamen kaldırılmıştır. Milli Bankası’’ kurulması ile sonuçlanmıştır. Savaş
Bankasıyla yeni bir anlaşma ile piyasaya tekrar kaime
sürmüştür. Bu kaimeler halk arasında ‘’93 Kaimeleri’’ olarak kaybedildiği için asla ulusal banka olma amacına
anılmıştır. ulaşamamıştır.
 9 aylık bir çalışma sonunda 1,5,10,50,100,500,1000 liralık kupürlerden oluşan
Birinci Emisyon Grubu banknotların güvenlik özelliklerine verilen önem nedeniyle
basım işi için bir İngiliz firması olan Thomas De La Rue ile antlaşma yapılmıştır.
Bu banknotlar, filigranlı kağıtlara kabartma olarak basılmıştır. Emisyon grubu Harf
Devriminden önce basılması nedeniyle ana metinlerinin eski yazı Türkçe, kupür
değerlerinin ise Fransızca olarak yazılmıştır. Ekonomik nedenlerden dolayı Harf Latin alfabesi ile basılan ilk banknotlar
Devriminden sonra 10 sene daha tedavülde kalmasına kararlaştırılmıştır. 1937 yılından itibaren İkinci Emisyon
Grubu olarak dolaşıma çıkarılmıştır.

1925 1931 1938-1948

1925
Cumhuriyet ilan edilmesinden sonra bir devletin egemenlik ve
bağımsızlık sembolü olması nedeniyle TBMM 30 Aralık 1925 tarih
ve 701 sayılı ‘’ Mevcut Evrak-ı Nakdiye’nin Yenileriyle İstibdaline
Dair Kanun’’ kabul edilerek ilk Türk banknotlarının bastırılmasına
karar verilmiştir.
1937
3 Ekim 1931 tarihinde TCMB faaliyete geçmiştir. 1938 yılında Atatürk’ün vefatının ardından
Anayasa ile TBMM’ye ait olduğu banknot basma Cumhurbaşkanı seçilen İsmet İnönü’nün
yetkisi ise kuruluş kanunu ile münhasıran 30 yıl süreportresine yer verilmiştir. Üçüncü ve
için TCMB’ye verilmiş ve süre dolmasına 5 yıl kala Dördüncü Emisyon Grupları
süreyi uzatma yetkisi verilmiştir 1942,1946,1947,1948 yıllarında dolaşıma
çıkarılmıştır.
 1979 yılından itibaren dolaşıma verilen Yedinci Emisyon grubu artan
parasal değerlerin en çok hissedildiği seri olmuştur. Bu grupta on beş
farklı değer ile otuz altı tertip yer almış ve söz konusu Emisyon
Banknot Matbaasında ilk basılan ilk
Grubu’nda yer alan 20.000.000 TL kupür değerli banknot ile
banknot olan Beşinci Emisyon Grubu
döneminde dünyanın en büyük kupür değerli banknotunun ülkemizde
Üçüncü Tertip 100 Türk liralık banknot
kullanılmakta olması paramızın itibarını’da olumsuz yönde
1958 yılında dolaşıma çıkarılmıştır.
etkilemiştir.

1955 1966-1983 2005-2009

1958
1930’lu yılların sonlarında TCMB bünyesinde Banknot Matbaası
kurulması çalışmalarına başlanmış ancak İkinci Dünya Savaşı’nın
patlak vermesi ile devam edilememiştir.1951 yılında yeniden
başlatılan çalışmalar 1955 yılında alınan karar ile Banknot
Matbaası kurulmuştur.
1979-2005
5,10,20,50,100,500 ve 1000 Türk Liralık
olmak üzere yedi farklı değerde
on sekiz tertipten oluşan Altıncı Emisyon
Grubu banknotları 1966-83 arasında
dolaşıma çıkmıştır
2002 yılında ‘’enflasyon hedeflemesi rejimi’’
uygulamasına geçilerek enflasyonla mücadele kararlığını
vurgulama ve Türk Lirasının itibarını yükseltmek için
Türk Lirasından altı sıfır atılmış 1 Ocak 2005 tarihinden
sonra Yeni Türk Lirası(YTL) olan Sekizinci Emisyon
Grubu 1 Ocak 2009 tarihinde uygulamanın ikinci
aşamasına geçilip para birimine eklenen ‘’yeni’’ ibaresi
kaldırılarak Dokuzu Emisyon Grubu dolaşıma
çıkarılmıştır.