Hukuka Giriş /

Hukukun Temel Kavramları

5. Hafta
YARGI ÖRGÜTÜ
1. Kısım
 Yargı Örgütü

Anayasa Yargısı:
Anayasa Mahkemesi

Uyuşmazlık Yargısı:
Adli Yargı İdari Yargı Uyuşmazlık
Mahkemesi

Ara derece (İstinaf) Ara derece (İstinaf)

İlk derece (Bidayet) Üst derece (Temyiz) İlk derece (Bidayet) Üst derece (Temyiz)
Mahkemeleri: Bölge mahkemeleri: Bölge
mahkemeleri mahkemesi: Yargıtay mahkemeleri mahkemesi: Danıştay
Adliye Mahkemeleri İdare Mahkemeleri

Hukuk mahkemeleri İdare mahkemeleri

Ceza mahkemeleri Vergi mahkemeleri

A. Mahkemelerin bağımsızlığı
Madde 138 – Hâkimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak
vicdanı kanaatlerine göre hüküm verirler.
Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hâkimlere
emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz.
Görülmekte olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili soru
sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz.
Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak zorundadır; bu organlar ve idare,
mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez ve bunların yerine getirilmesini geciktiremez.
B. Hâkimlik ve savcılık teminatı
Madde 139 – Hâkimler ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe Anayasada gösterilen yaştan
önce emekliye ayrılamaz; bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebebiyle de olsa, aylık, ödenek ve
diğer özlük haklarından yoksun kılınamaz. …
 ANAYASA MAHKEMESİNİN DENETİMİNE TABİ OLAN ve
OLMAYAN NORMLAR
Şekil ve esas bakımından denetim Sadece şekil bakımından denetim Neleri denetleyemez?

Kanunlar Anayasa değişiklikleri Uluslararası antlaşmalar

CB Kararnameleri OHAL CB Kararnameleri

TBMM İç Tüzüğü İnkılap Kanunları

Parlamento kararları

İstisnalar (Denetleyebileceği
parlamento kararları):
- Yasama dokunulmazlığının
kaldırılması
- Milletvekilliğinin düşmesi
 Anayasa'ya uygunluk
denetimi

Soyut norm denetimi Anayasa şikayeti

Somut norm denetimi
(Dava yolu/İptal (Bireysel başvuru
(İtiraz/Def'i yolu)
davası) yolu)
İptal Davası Esas bakımından Anayasa’ya Şekil bakımından Anayasa’ya aykırılık
(Soyut norm aykırılık
denetimi)
Hangi normlar konu Kanunlar Anayasa değişiklikleri CB kararnameleri
olur? CB kararnameleri Kanunlar TBMM İçtüzüğü
TBMM İçtüzüğü

Yetkili organ - Cumhurbaşkanı - Cumhurbaşkanı - Cumhurbaşkanı

- TBMM’de en fazla üyeye sahip iki - TBMM üye tam sayısının en - TBMM’de en fazla üyeye
parti grubu. az 1/5’i yani 120 milletvekili. sahip iki parti grubu.
- TBMM üye tam sayısının en az - TBMM üye tam sayısının en
1/5’i yani 120 milletvekili. az 1/5’i yani 120 milletvekili.

Süre RG’de yayınlandığı günden RG’de yayınlandığı günden RG’de yayınlandığı günden
başlayarak 60 gün başlayarak 10 gün başlayarak 60 gün

* Tablonun oluşturulmasında Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, B. 2, Ekin Yay., Bursa 2018 esas alınmıştır.
D. Toplantı ve karar yeter sayısı

Madde 96 – Türkiye Büyük Millet Meclisi, yapacağı seçimler dahil bütün

işlerinde üye tamsayısının en az üçte biri ile toplanır. Türkiye Büyük Millet
Meclisi, Anayasada başkaca bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt
çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye
tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz.
Somut norm denetimine konu  Kanunlar
olabilecek normlar  CB Kararnameleri
(Yalnızca esas bakımından denetim yapılır)

Somut norm denetimine konu  TBMM İç Tüzüğü

olamayacak normlar  Anayasa Değişiklikleri
 Adli Yargı

Medeni Yargı Ceza Yargısı

 Adli Yargı Teşkilatı

Ara Derece (İstinaf) Üst derece (Temyiz)

İlk derece mahkemeleri Mahkemeleri (Bölge mahkemesi (Yargıtay)
Adliye Mahkemeleri)

Hukuk Mahkemeleri Ceza Mahkemeleri Hukuk Daireleri Büyük Genel Kurul

Sulh hukuk Asliye ceza

Ceza Daireleri Hukuk Genel Kurulu Ceza Genel Kurulu
mahkemeleri mahkemeleri

Asliye hukuk Hukuk Daireleri (12

Ağır ceza mahkemeleri Ceza Daireleri (12 adet)
mahkemeleri adet)

İhtisas mahkemeleri
İhtisas mahkemeleri
(Tüketici, ticaret, aile,
(Çocuk vb.)
iş, kadastro vb.)
Medeni Yargıda İstinaf Bölge Adliye Mahkemesi Kararı
İhtimaller

İDM kararında HMK m. 353/1’de sayılan hukuka aykırılıklardan biri varsa Esası incelemez. İDM kararının kaldırılmasına ve dosyanın
(İDM’nin görevsiz veya yetkisiz olması, davaya bakması yasak olan hâkim kararı veren İDM’ye ya da görevli veya yetkili İDM’ye
davaya bakmışsa, önemli deliller toplanmamış veya değerlendirilmemişse vb.) gönderilmesine duruşma yapmadan kesin olarak karar
verir.

BAM, İDM kararının usul ve esas yönünden hukuka uygun olduğuna kanaat İstinaf başvurusunun esastan reddine duruşma
getirirse yapmaksızın karar verir.
Yargılamada eksiklik yoksa ve fakat kanunun uygulanmasında hata Kararı düzelterek esas hakkında duruşma yapmadan
yapılmışsa ve yeniden yargılamaya ihtiyaç duyulmuyorsa ya da kararın karar verir.
gerekçesinde hata varsa

Yargılamada eksiklik varsa ve fakat bunlar duruşma yapılmadan Eksiklikleri tamamlar ve esas hakkında duruşma
tamamlanabilecek nitelikte ise yapmadan karar verir.
Geriye kalan tüm ihtimallerde Duruşma yaparak esas hakkında karar verir.
NOT: Bölge Adliye Mahkemesi esasa ilişkin kararında ilk derece mahkemesinin kararını kaldırır, davacının davasının kısmen veya tamamen
kabulüne ya da reddine karar verir. Dolayısıyla BAM’ın esasa ilişkin verdiği karar, temyizdeki gibi bir onama veya bozma kararı değildir.
Ceza Yargılamasında İstinaf Bölge Adliye Mahkemesi Kararı
İhtimaller
İDM kararı usul ve esas yönünden hukuka uygunsa, delillerde İstinaf başvurusunun esastan reddine karar verir.
veya işlemlerde bir eksiklik yoksa, ispat bakımından değerlendirme
yerindeyse
İDM kararında yeniden yargılama yapılmasını gerektirmeyecek Kararı düzeltir ve başvurunun esastan reddine karar verir.
ölçüde basit ve düzeltilebilir nitelikte hukuka aykırılıklar varsa
(kanun maddesinin yanlış yazılması, artırım ve indirim sonucunda
bulunan ceza miktarında maddi hata varsa vb.)

İDM kararında CMK m. 289’da sayılan hukuka aykırılıklardan Hükmün bozulmasına ve dosyanın yeniden incelenmek üzere
biri varsa (görevsiz veya yetkisiz ise, davaya bakması yasak olan hükmü bozulan İDM’ye veya kendi yargı çevresinde uygun göreceği
hâkim davaya bakmışsa, aleniyet kuralı ihlal edilmişse vb.) başka bir İDM’ye gönderilmesine karar verir.

Diğer hallerde Davanın yeniden görülmesine karar verir. Duruşma yapar ve

davanın esası hakkında karar verir.
NOT: BAM, davanın esası hakkında verdiği kararında ilk derece
mahkemesinin kararını kaldırır ve sanığın mahkûmiyetine,
beraatine veya davanın düşmesine ilişkin bir karar verir.
Dolayısıyla BAM’ın esasa ilişkin verdiği karar, bir onama veya
bozma kararı değildir.
Yargıtay Kuruluş Şeması
Medeni Yargıda Temyiz
İhtimaller
Yargıtay BAM kararının hukuka uygun olduğu
kanaatindeyse
BAM kararı esas itibariyle doğru olmakla birlikte bazı önemsiz Yargıtay BAM kararını düzelterek onar.
hatalar varsa (hesaplama hataları, yanlış maddeye atıf
verilmesi vb.)
Yargıtay, BAM kararında hukukun veya taraflar arasındaki
sözleşmenin yanlış uygulandığı, dava şartlarında hukuka
aykırılık bulunduğu, delillerin değerlendirilmesinde hata
bulunduğu veya karara etki eden bir yargılama hatası ya da
eksikliğin bulunduğu kanaatine varırsa
Süreç
Yargıtay BAM kararı hakkında onama kararı verir.
NOT: Onama kararıyla BAM kararı kesinleşir.
NOT: Onama kararıyla BAM kararı kesinleşir.
Yargıtay BAM kararı hakkında bozma kararı verir ve bozulan kararı, kararı
veren BAM’a gönderir. Bu durumda iki ihtimal vardır: BAM, Yargıtay’ın bozma
kararına uyabilir veya bozulan kararında direnebilir:
A) Uyma kararı B) Direnme kararı
BAM yeniden yargılama yapıp BAM ilk kararında direnirse bu karar da
Yargıtay’ın bozma kararına uygun temyiz edilebilir. Ancak bu durumda temyiz
bir karar verir. Bu karar da temyiz başvurusu Yargıtay Hukuk Genel Kurulunda
edilebilir ve süreç yeniden başlar. incelenir. HGK’nın verdiği karar kesindir.
BAM artık HGK kararına direnemez;
uymak zorundadır.
Ceza Yargılamasında Temyiz
İhtimaller
Yargıtay BAM kararının hukuka uygun
olduğu kanaatine varırsa
Yargıtay BAM kararının hukuka aykırı
olduğu kanaatine ulaşırsa
Süreç
Temyiz isteminin esastan reddine karar verir. Bu durumda BAM
kararı kesinleşir.
BAM kararını bozar. Bozulan karar, kararı veren BAM’a
gönderilir. Bu durumda iki ihtimal vardır: BAM, Yargıtay’ın bozma
kararına uyabilir veya bozulan kararında direnebilir:
Uyma kararı: Direnme kararı:
BAM yeniden yargılama yapıp BAM ilk kararında direnirse bu
Yargıtay’ın bozma kararına karar da temyiz edilebilir. Ancak
uygun bir karar verir. Bu karar da bu durumda temyiz başvurusu
temyiz edilebilir ve süreç Yargıtay Ceza Genel Kurulunda
yeniden başlar. incelenir. CGK’nın verdiği karar
kesindir. BAM artık CGK
kararına direnemez; uymak
zorundadır.
İstinaf Kanun Yolu Temyiz Kanun Yolu

Maddi vakıa denetimi ve hukuki denetim Hukuki denetim yapmak

yapmak İçtihat ve hukuk birliğini sağlamak

Yeniden yargılama yapılmaz; usul hukuku ile

Yeniden yargılama mümkündür. maddi hukukun doğru uygulanıp
uygulanmadığı tespit edilir.

Yalnızca varsa yanlışlık veya eksikliği

İlk derece mahkemesi gibi delilleri
belirterek gerektiğinde kararı bozar. Kural,
değerlendirebilir (tanık dinleme, keşif,
dosya üzerinden incelemektir; duruşma
bilirkişi vb).
istisnaidir.