EVOLUCIONI KOMPJUTERIK &

PERFORMANCA

Java III

Prof.ass.dr Jusuf Qarkaxhija

 Pikat kryesore

• Evoluimi i kompjuterëve është karakterizuar nga:

– Rritja e shpejtësisë së procesorit
– Zvoglimi i komponenteve
– Rritja e kapacitetit të memories
– Rritja e kapaciteteve dhe shpejtësisë së I/O

• Një faktor përgjegjës për rritjen e vazhduar të shpejtësisë së

procesorit është miniaturizimi i komponentëve elektronike.
Kjo zvogëlon distancën midis komponentëve dhe rritë
shpejtësinë.

• Një çështje kritike në dizajnin e sistemit kompjuterik është

balancimi i performancës së elementeve të ndryshme.

2
 Zhvillimi Historik

• Në mënyrë që ti kuptojmë kompjuterët e sotëm,

është e nevojshme që të kuptojmë se si kanë rrjedhur
gjërat

• Zhvillimi i makinerisë kompjuterike ka filluar shekuj

më
parë.

• Ndërsa, në kohërat moderne zhvillimi i kompjuterëve

zakonisht klasifikohet në 4 gjenerata sipas
teknologjisë së fundit.

3
 Zhvillimi Historik

• Gjenerata e Parë -1945 –1953: Gypa të vakumit

• Gjenerata e Dytë -1954 –1965: Transistorë
• Gjenerata e Tretë -1965 –1980: Qarqe të integruara
• Gjenerata e Katërt -1980 –1989: Memorje
gjysmëpërquese
• Gjenerata e Pestë -1990 –Tani: Robotat

4
 Gjenerata Zero

• Makinat mekanike të llogaritjes – U krijuar në vitin 1623

nga Wilhelm Schickard.
• Kalkulatori Mekanik (mbledhje, zbritje), i quajtur “Pascaline"
– I krijuar nga Blaise Pascal në vitin 1642 (1623 - 1662)
• Makina Diferenciale - Charles Babbage (1791 - 1871),
poashtu e disenjuar por asnjëherë e ndërtuar: Makina
analizuese.
• Makina shpuese e kartelave - Herman Hollerith (1860 -
1929)

5
 Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e parë

• Gjenerata e parë: gypat e vakuumit

– ENIAC (Electronic Numerical Integrator And Computer) ishte

kompjuteri i parë digjital elektronik për qëllime të përgjithshme.

• Ka filluar të ndërtohet në vitin 1943 dhe përfundoi në vitin 1946.

• Është dizajnuar për të krijuar tabela balistike për luftën e dytë
botërore
• Detyra e tij e parë ishte për të kryer një varg kalkulimesh
komplekse

– E përdorur deri në vitin 1955.

6
 Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e parë

• ENIAC (Electronic Numerical Integrator And Computer)

– ENIAC ka qenë makinë decimale e jo makinë binare.
– Numrat janë përfaqësuar në formë decimale dhe aritmetika është kryer
në sistemin decimal (dhjetore).
– Memoria e tij përbëhej nga 20 akumulatorë, secili në gjendje t'i mbaj
një
numër decimal 10-shifror
– Pengesë e madhe e ENIAC, ishte se ajo duhej programuar
manualisht duke vendosur nderpresa dhe mbyllje dhe shkëputje të
kabllove.
– ENIAC, ka qenë një makinë të madhe me peshë 30 ton duke zënë 1500
‘feet’ katrore ose 1400 m2 të hapësirës , përmbante rreth 18.000 gypa
të vakuumit.
– Kur punonte, konsumonte rreth 140 kilovat të fuqisë.
– ENIAC ishte në gjendje të i llogarisë 5000 mbledhje për sekondë.

7
Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e parë

8
Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e parë

9
 Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e parë

• Makina e Von Neumann

– Publikimi i parë i idesë, ishte një propozim në vitit 1945 nga von
Neumann, për një kompjuter të ri, EDVAC (Electronic Discrete
Variable Computer).
– Në vitin 1946, von Neumann dhe kolegët e tij filluan dizajnimin e një
kompjuter të ri për të ruajtur programin, i referuar si kompjuter IAS,
në Institutin për Studime të Avancuara Princeton.
– Kompjuteri IAS, edhe pse nuk ka përfunduar deri në vitin 1952,
është prototipi i të gjithë kompjuterëve pasues për qëllime të
përgjithshme.
– Me përjashtime të rralla, të gjithë kompjuterat e sotëm kanë këtë
strukturë të njëjtë të përgjithshëm, dhe kështu referohen si makina e
von Neumann.

10
Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e parë

11
 Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e parë

• Makina e Von Neumann

– Struktura e përgjithshme e kompjuterit IAS përbëhet nga:
• Një Memorie kryesore, e cila ruan të dhënat dhe instruksionet.
• Një njësi aritmetike dhe logjike (ALU), e aftë për të operuar mbi
të dhënat binare.
• Një njësi e kontrollit, e cila interpreton instruksionet në memorie
dhe
i mundëson ato për t‘u ekzekutuar.
• Pajisjet Input dhe output (I /O) të drejtuara nga njësia e kontrollit..

12
 Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e parë

• Makina e Von Neumann

– Memoria IAS, përbëhet nga 1000 lokacione të ruajtjes, të
quajtur
fjalë, secili prej 40 shifrash binare (bita).
– Numrat janë të përfaqësuara në formë binare, dhe çdo
instruksion është në kod binar.
– Çdo numër është i përfaqësuar nga biti i shenjave (sign) dhe një
vlerë 39-bitësh.
– Fjala mund të përmbajë edhe dy instruksione 20-bitësh, ku çdo
udhëzim i përbërë nga një kod i operacionit 8-bit (opcode) duke
specifikuar operacioni që do të kryhet dhe një adresë 12-bitësh i
caktuar për njërin nga fjalët në Memorie.
– Të dyjat, të dhënat dhe udhëzimet janë ruajtur në Memorie.

13
 Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e parë

• Makina Von Neumann

– Lokacionet e memories (fjalë) të kompjuterit
IAS

14
 Modeli von Neumanit

• Ky është përshkrimi i
sistemit të Von Neumann,
në detaje.

• Këta kompjuterë përdorin

takte ekzekutive për të filluar
programet siç vijon.

15
 Modeli von Neumanit

• Njësia kontrolluese tërheq

instruksionin e ardhshëm prej
memories duke përdorur matës
(llogaritës) të programit për të
përcaktuar se ku është i
vendosur instruksioni

16
 Modeli von Neumanit

• Instruksioni pastaj dekodohet në një

gjuhë të cilën “ALU” (njësia
aritmetiko-logjike) e kupton.

17
 Modeli von Neumann

• Cilado madhësi e shenimeve e

kërkuar që të ekzekuton
instruksionin e tërheq prej memories
dhe e vendos në regjistrat brenda
CPU.

18
 Modeli von Neumanit

• ALU (njësia aritmetiko-logjike)

ekzekuton instruksionin dhe e
vendos atë në regjistra ose në
memorie.

19
 Llojet e Registrat te Makinat e Von Neumanit

– Regjistrat janë definuar si:

• Memory buffer register (MBR): Përmban një fjalë që do të ruhet në memorie
ose është përdorur për të marrë një fjalë nga memoria.
• Memory address register (MAR): Specifikon adresën e fjalës në memorie për
t’u shkruar nga MBR ose lexuar në MBR.
• Instruction register (IR): Përmban instruksione opcode 8-bitësh që
ekzekutohet.
• Instruction buffer register (IBR): Përdoret për të e mbajtur përkohësisht
instruksionet për fjalë nga memoria.
• Program counter (PC): Përmban adresën e ardhshëm të instruksioneve - palë
të sjellura (fetched) nga memoria.
• Accumulator (AC) and multiplier quotient (MQ): Përdoret për të mbajtur
përkohësisht operandët dhe rezultatet e operacioneve të realizuera në ALU.
– P.sh: rezultati i dy numrave 40-bitësh të shumëzuar është një
numër 80-bitësh; më i rëndësishëmi 40 bitësh është ruajtur në
AC dhe më pak i rëndësishëm në MQ.
19
 Modelet Jo- von Neumann

• Kompjuterët konvencional kanë kaluar shumë përmirësime gjatë

vjetëve.
• Këto përmirësime përfshijnë shtimin e magjistraleve të
specializuara, njësive qarkulluese dhe cache memorieve etj…
• Por arritjet më të mëdha në fuqitë llogaritëse kërkojnë largim nga
arkitektura klasike e von Neumann-it.
• Shtimi i procesorëve është nje prej këtyre arritjeve.

21
 Modelet Jo- von Neumann

• Në fundin e viteve ’60, sistemet kompjuterike kanë

qenë të paisura me procesorë të dyfishtë për të rritur
rezultatet llogaritëse.
• Në vitet ’70, sistemet superkompjuterike janë paraqitur
me 32 procesorë.
• Superkompjuterët me 1000 procesorë janë ndërtuar në
vitet ’80.
• Në 1999 IBM ka paraqitur sistemin e saj Blue Gene
me mëse 1 milion procesorë.
22
 Modelet Jo- von Neumann

• Procesimi paralel është vetëm një metodë për llogaritje

më të mirë dhe të shpejtë.
• Shumë sisteme kanë rizbuluar koncepte fundamentale
të llogaritjes.
• Këto sisteme të avansuara përfshijnë kompjuteret
gjenerik dhe sistemet për transferim të të dhënave
• Në këtë pikë është e paqartë nëse ndonjë prej këtyre
kompjuterëve paraqet bazën për gjeneraten e
ardhshme të kompjuterëve.
23
 Kompjuteri i pare komercial - UNIVAC I

• Kompjutera i parë komercial

– Në vitin 1950, UNIVAC I (Universal Automatic Computer), i cili
është autorizuar nga Byroja e Censusit ishte kompjuteri i parë
i suksesshëm komercial (zbatimi filloi ne 1951).
– UNIVAC II, i cili kishte kapacitet më të madh te memories
dhe performancë më të lartë sesa UNIVAC I, u realizua në
fund të viteve ’50 (saktesisht 1958).

24
 Gjenerata II – Tranzistorët

– Ndryshimi fundamental në elektronikë kompjuterike erdhi me zëvendësimin

e gypave te vakumit me tranzitor.
– Tranzitori është më i vogël, më i lirë, dhe prodhon më pak nxehtësi se një
gyp vakumi, por mund të përdoret në të njëjtën mënyrë si një gyp vakumi
për të ndërtuar kompjutera.
– Ndryshe nga gypi i vakumit, i cili kërkon telat, pllaka metalike, një
kapsulë qelqi, dhe vakum, tranzitori është një pajisje në gjendje të ngurt,
e bëraë nga silikoni.
– Në vitin 1947, transistorët janë zhvilluar në Bell Labs.

25
Tranzistorët

26
 Gjenerata e tretë : qarqet e integruar

– Gjatë viteve 1950 dhe në fillim të vitit 1960, pajisje elektronike

kryesishtë janë përbërë nga komponentët diskrete -
transistorët, resistorët, kapacitorët dhe kështu me radhë.
– Në vitin 1958 kemi evoluimin edhe me tutje te elektronikes ,
duke filluar gjeneraten e mikroelektronikës: shpikjen e qarqeve
të integruara.
– Këto qarqe të integruara karakterizojnë gjeneraten e tretë
të kompjuterëve.

IBM 360

27
 Gjenerata e tretë

• Mikroelektronika
– Mikroelektronika do të thotë fjalë për fjalë "elektronikë e vogël“

– Elementët bazë të një kompjuteri dixhital duhet të kryejnë

funksione si: ruajtje, lëvizje, procesim dhe kontrollim.

– Për të kryer me sukses këto funksione, na mjaftojnë vetëm dy

lloje themelore të komponentëve, si:
• portat (gates) dhe
• qeliza të memories (memory cells).

28
 Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e tretë

• Mikroelektronika
– Një portë është një pajisje që realizon një funksion të thjeshtë
bulean ose logjik, të tilla si:
• Nese A dhe B janë vërtetë atëherë C është e vërtetë
– Pajisje të tilla quhen porta për shkak se ato kontrollojnë
rrjedhjen
e të dhënave në të njëjtën mënyrë siç bëjnë portat e kanaleve.

29
 Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e tretë

• Mikroelektronika
– Qeliza e memories, është një pajisje që mund të ruajë një bit të
të dhënash; Pajisja mund të jetë në njëren nga dy gjendjet të
qëndrueshme në çdo kohë

30
 Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e tretë

• Mikroelektronika
– Duke ndërlidhur numër të madh të këtyre pajisjeve
themelore, mund të ndërtohet një kompjuter.

– Mund të ndërlidhim këtë, në katër funksionet

themelore te kompjuterit si më poshtë:
• Ruajtja të të dhënave: e afruar nga qelizat e memories.
• Procesimi i të dhënave: e ofruar nga portat.
• Lëvizja e të dhënave: Rrugët ndërmjet komponentëve janë
përdorur për të lëvizur të dhëna nga një memorie në
memorie tjetër dhe nga memoria nëpër porta për në
memorie tjetë.
• Kontrolli: Rrugët në mes komponenteve mund
të bartin sinjale të kontrollit.
31
 Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e tretë

• Mikroelektronika
– Secili çip përbëhet nga shumë porta dhe/ose qelizë të
memories plus një numër të inputeve dhe pinave të shtuar
në output.
– Ky chip është i paketuar në vendin që i mbron dhe
siguron pinat për lidhje të pajisjeve përtej çipit.
– Fillimisht, vetëm disa porta ose qeliza te memories mund
të jenë prodhuara në mënyrë të besueshme dhe të
paketuara së bashku.
– Me kalimin e kohës, u bë e mundur për paketimin,
gjithnjë
e më shumë komponentëve në të njëjtin çip.

32
 Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e tretë

• Sistemi IBM /360

– Në vitin 1964, IBM prodhoi familja e parë të kompjuterit, Sistemi
/ 360.
– Ky sistem, mbuloi një varg të gjerë të preformancës dhe kostos.
– Linja e produktit 360 ishte e papajtueshëm me makina të vjetra
IBM.
– Modelet 360 kanë qenë në përputhje, në kuptimin që një
program i shkruar për një model duhet të jetë në gjendje për t'u
ekzekutuar nga një model në seri, me vetëm një ndryshim në
kohën që i nevojitet për të u ekzekutuar.
– Me disa modifikime dhe zgjerimet, arkitektura e 360 mbetet e
njëjtë si arkitekturën e kompjuterëve mainframe IBM.
33
 Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e tretë

• Sistemi IBM /360

– Karakteristikat e llojit të familjës IBM/360 janë si më poshtë:
• Të ngjashme ose identike grupet e instruksioneve
• Të ngjashme apo identike sistemi operative
• Rritja e shpejtësisë
• Rritja e numrit të porteve I/O
• Rritja e madhësisë së memories
• Rritja e kostos

34
Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e tretë

35
 Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjenerata e tretë

• DEC PDP-8
– Në vitin 1964, Korporata e Pajisjeve Digital
(DEC) prodhoi PDP-8, minicomputer i
parë.
– Ai ishte mjaftushem i vogël për t'u ulur
në një bankë laboratori dhe nuk kishte
nevojë për dhomë të ftohjes.
– Përdoret strukturë ‘bus’ që tani është
pothuajse universale për minikompjuter
dhe mikrokompjuterat.

36
 Gjeneratat e katërt

– Memorie gjysmëpërçues
• Aplikimi i parë i teknologjisë të qareve të integruar në kompjuter
ishte ndërtimi i procesorit (njësisë së kontrollit dhe njësia aritmetike
dhe logjike) nga çipat e qarqve të integruar. Por u zbulua gjithashtu
se kjo teknologji e njëjta mund të përdoret për të ndërtuar memorie.
• Në vitin 1970, Fairchild ka prodhuar memorien e pare me
gjysmëpërçues relativisht të vëllimshëm. Ky chip mund të mbajë
256 bit te memories.
• Pas kësaj, ka pasur një rënie të vazhdueshme dhe e shpejte në
koston e memories shoqëruar me një rritje korresponduese në
dendësinë e memories fizike. Kjo ka rezultuar rrugën drejt makina
më të vogla, dhe më të shpejtë.

37
 Mikroprocesorët

• Në vitin 1971, doli Intel 4004 i cili ishte çip i parë që përmban të gjitha
komponentët e një CPU në një çip të vetëm.
– 4004 mund të mbledh dy numrat 4-bitshe.
• Hapi tjetër i madh në evoluimin e mikroprocesorit ishte ardhja e Intel 8008
në vitin 1972.
• Ky ishte mikroprocesori i parë 8-bitësh dhe ishte pothuajse dy herë më
komplekse se sa 4004. 4004 dhe 8008 ishin te dizajnuara për aplikacione
specifike.
• Në vitin 1974, Intel 8080 ishte mikroprocesori i pari i cili ishte i dedikuar per
qëllime të përgjithshëm
• Ashtu si 8008, 8080 është një mikroprocesori 8-bit. Megjithatë, është më e
shpejtë, ka një grup më të pasura e instruksioneve, dhe ka një aftësi të
madhe adresimit.

Intel
4004
38
Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjeneratat e fundit

39
Një Historik i shkurtër i kompjuterëve
Gjeneratat e fundit

40
 Evoluimi i procesorëve Intel

• Në aspektin e tregut, Intel është i renditur si numri një si prodhues i

mikroprocesorëve për dekada të tëra. Nga kjo vlen për të i cekur
vetëm disa prej procesorëve të Intel:
– 8080
• Mikroprocesor i pari për qëllime të përgjithshme.
• Një makinë 8-bitëshe dhe me një 8-bita shteg të të dhënave
në memorie.
• I përdorur në kompjuterin të parë personal, Altair.
– 8086
• Shumë më i fuqishëm.
• Makinë 16-bitëshe.

41
 Evoluimi i procesorëve Intel

• 80286
– Zgjerim i 8086.

• 80386
– Makina e parë 32-bitëshe e Intelit.
– Mbështet multikastin, që do të thotë se mund të ekzekutohen
programet e të shumta në të njëjtën kohë.
• 80486
– Cache i sofistikuar i fuqishëm dhe udhëzime pipelining (një organizim në
të cilën procesoret përbëhen nga një numër i fazave, duke lejuar
udhëzime të shumfishta për të ekzekutuar njëkohësisht).

42
 Evoluimi i procesorëve Intel

• Pentium
– Prezanton përdorimin e teknikave superscalar e cila lejon
udhëzime të shumëfishta të ekzekutohet në mënyrë paralele.
• Pentium Pro
– Rritet organizimi superscalar.
• Pentium II
– E përfshinë teknologjin MMX cila është dizajnuar
posaçërisht për të procesimi grafikë, video dhe të dhënat
audio në mënyrë efikase
• Pentium III
– Përfshin udhëzime shtesë për pikën e floatings për 3D
graphics.

43
 Evoluimi i procesorëve Intel

• Pentium 4
– Përfshinë pikë floating e mëtejshëm dhe përmirësimet
në multimedia.
• Dual Core
– Ky është mikroprocesor i pari x86 Intel me një dual core,
duke iu
referuar zbatimit të dy procesorë në një çip të vetëm.
• Itanium
– Procesori i parë Intel që përdori organizimi 64-bit
(x64 arkitekturë).

44
Evoluimi i procesorëve Intel

45
 Përsëritje

• Çka e karakterizon gjeneraten e I-re, II-te, III-te, IV-te…

• Si eshte e definuar Makina e Von Neumanit
• Çka eshte dallimi ne mes makinave te von neumanit dhe
jo te von neumanit?
• Kah po shkon gjenerata e fundit?

46