Müəllim-Qasımov Nağı

Tələbə-Aidə Abdullayeva
İxtisas-Geologiya geofizika mühəndisliyi
Qrup-131.22

Mövzu-Dəyişən cərəyan
Plan
Dəyişən cərəyan

Tərifi

Dəyişən cərəyanın ani

və maksimum
qiymətləri
Dəyişən cərəyan – zamandan asılı olaraq naqildəki cərəyanın həm qiyməti, həm də
istiqaməti periodik dəyişən cərəyan. Praktikada daha geniş istifadə olunan dəyişən
cərəyanın alınması 1831-ci ildə ingilis alimi Maykl Faradeyin kəşf etdiyi elektromaqnit
induksiya qanununa əsaslanır.
Bildiyimiz kimi elektrik
stansiyalarında fırlanan elektrik
qurğuları dəyişən cərəyan, yəni
sinusoidal cərəyan istehsal edirlər.
Bu cərəyanın istehsal edilməsi
Faradey Qanununa əsaslanır.
Faradey Qanununa görə bir
maqnetik sahə içərisində hərəkət
edən bir keçiricidə bir gərginlik
induksiyalanır. Buna görə
maqnetik sahə və keçiricilərdən
ibarət olan bir sistemdə bu
böyüklükdən birinin sabit,
digərinin hərəkətli olması lazımdır.
Faradey
Sənayenin və gündəlik
həyatımızın əsas hissəsi elektrik
enerjisidir. Böyük güclərdəki
elektrik enerjisini uzaq
məsafələrə iqtisadi daşıya bilmək,
dəyişən cərəyan sistemi ilə
mümkündür. Bu yazımızda
dəyişən cərəyanın əsas təriflərini
araşdıracağıq.
Elektrik enerjisini yüksək güclərdə uzaq məsafələrə daşımaq, sabit cərəyan sistemləri ilə
mümkün olmur. HVDC (High Voltage DC) ötürücü sistemləri buna istisnadır. HVDC
sistemləri ilə yüksək gərginlik DC ötürməsinə baxmayaraq, adəyişən cərəyan sistemi qədər
geniş deyil və xüsusi yerlərdə istifadə edilir.
AC ysistemdən daha bahalı
olmasına baxmayaraq 800-1000
km-lik məsafələrdə iki sistemin
eyni qiymətdə olduğu görülür. Bu
səbəbdən çox uzaq məsafələr üçün
HVDC daha iqtisadi olaraq qəbul
edilə bilər. Nümunə olaraq 900 km,
400 kvluk Sakit Okean kəməri,
1.360 km, 600 kvluq Cabora-Bassa
xətti nümunə verilə bilər. HVDC
ötürücü sistemlərinin adətən,
ölkələr arası dəniz keçidləri və ya
ölkə sərhədləri çox geniş olan
ölkələrdə istifadə edildiyi
görülməkdədir.
Elektrik ötürücü xətlərində gərginlik
səviyyəsi yüksəldikcə çatdırılan güc
artır. Dəyişən cərəyan,
transformatorlar ilə müxtəlif gərginlik
səviyyələrinə endirilib yüksəldilə bilər.
Sabit cərəyanın gərginlik səviyyəsini
dəyişdirmək üçün güc elektronika
elementləri lazımdır ki, bu da maya
dəyəri artırır.
AC generatorların faydalı iş əmsalları,
DC generatorlara görə daha yüksək
olub daha böyük istehsal sahələri
yaradılır. AC generatorlarda yüksək
dövr saylarında FİƏ artdığı üçün
türbin-generatör sisteminin FİƏ- də
böyüyür.
Üç fazalı dəyişən cərəyan asinxron
mühərriklərinin hazırlanması, sabit
cərəyan mühərriklərinə nisbətən daha
asan və daha ucuzdur. Bundan başqa,
AC mühərriklər daha az qulluq tələb
edirlər. DC mühərriklərdə yer alan
fırça və kollektor mexanizmləri
qayğıya ehtiyac duyduqları üçün daha
bahalıdır.
Şəbəkələrimizdə istifadə etdiyimizi dəyişən cərəyanın
tezliyi 50 Hz-dir. Yəni dəyişən gərginlik 1 saniyədə 50
period tamamlayır. Generatordakı keçirici nə qədər
sürətli fırlanarsa, yəni vahid zamanda devir sayı nə
qədər yüksəkdirsə əldə edilən gərginliyin tezliyi də o
qədər yüksək olar. Tezliyə təsir edən digər bir amil də
generatordakı maqnetik qütblərin saydır.

F: İstehsal olunan dəyişən

gərginliyin tezliyi (Hers)
 Dəyişən Cərəyanın Ani və Maksimum Qiymətləri

Dəyişən gərginlik, bir period

ərzində bir dəfə müsbət
maksimum qiyməti, bir dəfə
də mənfi maksimum qiyməti
alır. Dəyişən cərəyanın və ya
gərginliyin bu maksimum
qiymətinə təpə qiymət və ya
maksimum qiymət adlanır.
Gərginlik üçün Um, cərəyan
üçün Im şəklində göstərilir.
Ani qiyməti

Dəyişən cərəyanın, zamanın hər

hansı İr anındakı qiyməti ani qiymət
adlanır. Ani qiymət, kiçik hərflərlə
göstərilir. Gərginlik üçün u (t),
cərəyan üçün i (t) hərfi ilə göstərilir.
Maksimum qiymət, ani qiymətlərin
ən böyüyüdür və bir periodda sonsuz
sayda ani qiymət var. Cərəyan və ya
gərginliyin, bir period ani qiyməti
aşağıdakı kimi ifadə edilir:
•https://elektroavtomatika.blogspot.com/2017/05/snayenin-v-gundlik-hyatmzn-
sas-hisssi.html