კახეთი

კახეთის ისტორია — ცალკეული

მხარეების კახეთის, კუხეთისა
და ჰერეთის, მაგრამ
გაერთიანებული ისტორია.
კახეთზე გადიოდა
მნიშვნელოვანი გზები.
ხელსაყრელი სტრატეგიული
მდებარეობის გამო დროთა
ვითარებაში თავდაპირველი
კახეთის გარშემო გაერთიანდა
მომიჯნავე პოლიტიკური
ერთეულები.
ადრინდელი ფეოდალურ ხანაში
კახეთში
უკვე ერწოთიანეთი და თუშხევსურ
ეთის ტერიტორიასაც მოიცავდა.
კახეთში ადამიანის ცხოვრების კვალი
ჯერ კიდევ ქვის ხანიდან იწყება.
აღმოჩენილი
მასალის მიხედვით, კახეთის
ტერიტორიაზე ქვის
ხანაში ადამიანი მუდმივად
სახლობდა. აქ მისი ცხოვრების
კვალი დაახლოებით ძვ. წ.
2 მილიონ 300 ათას წელსა და
10.000 წელს შორის უნდა
განისაზღვროს.
ძვ. წ. IV ათასწლეულის II და III ათასწ
ლეულებში (ადრეული ბრინჯაოს
ხანა)
კახეთის ტერიტორიაზე, ისევე როგორ
ც სამხრთ
კავკასიის მთელ ცენტრალურ ნაწილში
გავრცელებული იყო მტკვარ-არაქსის
 კახეთის გეოგრაფია
კახეთი აღმოსავლეთ საქართველოში
მდებარეობს. მას დასავლეთიდან ქართლი
ესაზღვრება, ჩრდილოეთიდან რუსეთის
ფედერაცია (დაღესტანი), რომლისგანაც
კავკასიონის ქედითაა გამოყოფილი,
სამხრეთიდან კი აზერბაიჯანი. რეგიონის
ტერიტორიაზეა ვაშლოვანის ეროვნული
პარკი ,თუშეთის ეროვნული პარკი, ილტოს
აღკვეთილი, ყორუღის აღკვეთილი, ლაგოდეხის
აღკვეთილი,ივრის აღკვეთილი და ჭაჭუნის
აღკვეთილი. ამ მხარეშიბუნება მეტად
მრავალფეროვანია, აქ გვხვდება
ნახევრადუდაბნოები, მარადმწვანე ტყეები,
ვაკეები, ველ-მინდვრები და სუბალპური
მცენარეული საფარიც კი.
 კულტურული
მემკვიდრეობა
მრავალსაუკუნოვანი კულტურის მქონე
კახეთი ძალიან მდიდარია სხვადასხვა
პერიოდის ძეგლებით. აქ ნახავთ უძველეს
ნამოსახლარებს, საინტერესო და
გამორჩეულ შუასაუკუნოვან ტაძრებს,
რომლებიც მნიშვნელოვან კულტურულ-
საგანმანათლებლო კერებსაც
წარმოადგენდნენ, შთამბეჭდავ ციხე-
სიმაგრეებს, თუშურ კოშკებსა და ფიქლით
ნაგებ სახლებს და ა.შ.
ასევე კახეთში შევხვდებით ერეკლე II-ის
სახლ-მუზეუმს,ალექსანდრე ჭავჭავაძის
სახლ-მუზეუმს მისი ულამაზესი ბაღებით
კახეთის ბუნება
კახეთის
კულტურა
კახეთი საინტერესო მხარეა თავისი კულტურისა
და წეს-ჩვეულებების მხრივ. ეს უმშვენიერესი
მხარე თავისი უნიკალურობით აოცებს უცხოელ
დამსვენებლებს.
 სიღნაღი-სიყვარულის ქალაქი
საქართველოში ქრისტიანობის სახელმწიფო
რელიგიად აღიარების შემდეგ ამ მხარემ დიდი
მნიშვნელობა შეიძინა. აქ აღესრულა და
დაკრძალულია წმინდა ნინო. სიღნაღი თურქული
წარმოშობის სიტყვაა და თავშესაფარს ნიშნავს.
სიღნაღის მუნიციპალიტეტი მრავალფეროვანი
ლანდშაფტით ხასიათდება. აქ ნახავთ ნათელ
ტყეებს, ვრცელ ველებს და გაშლილ სივრცეებს.
განსაკუთრებით ეგზოტიკურ სანახაობას ქმნის
ქილაკუპრას ტალახის ვულკანები. რაონში
საინტერესო ძეგლებსაც მოინახულებთ.
განსაკუთრებით ცნობილია ბოდბისა და ხირსის
მონასტრები. ულამაზესია თავად ქალაქი სიღნაღი
თავისი არქიტექტურული სახითა და შესანიშნავი
ხედებით ალაზნის ველსა და კავკასიონის მთებზე.
მას ქალაქ-მუზეუმსაც უწოდებენ.
რაც შეეხება სამოსს,
კახური ჩოხა
გრძელია, მუხლებს
ჩამოცილებული,
მკერდის მიდამოებში
სოლისებური ღიობი
ჰქონდა, რათა
ახალუხი
გამოჩენილიყო.
 უგემრიელესია კახური სამზარეულო. აქ
განსაკუთრებით პოპულარული ხორცის კერძებია.
ტრადიციული კერძებია: წალამზე შემწვარი
მწვადი, ხაშლამა, ჩაქაფული, ჩიხირთმა და სხვა.
შეუძლებელია ვისაუბროთ
კახურ სამზარეულოზე და იქვე
კახური ღვინო არ
გაგვახსენდეს. კახეთი ღვინის
მხარეა, მას გამორჩეული
ადგილი უჭირავს საქართველოს
ღვინის წარმოებაში. ამ მხარეში
200–მდე საღვინე ჯიშია
აღწერილი. განსაკუთრებით
პოპულარული ჯიშებია:
რქაწითელი, კახური მწვანე,
ხიხვი, ქისი და საფერავი.
კახური ტრადიციები
კახეთი მევენახეობისა და მეღვინეობის ერთ-ერთი
უძველესი კერაა. აქ ვაზის 80-მდე ჯიშია
გავრცელებული.
კაახური
­ ­ სამზარეულოს
­ ­ ­­ ტრადიციული
­ ­ ­­ კერძე ­ ­
ბია: მწვადი
­ , ხაშლამა
­ ­ , ჩაქაფული
­ ­ ­ , ჩიხირთმა
­ ­
და სხვა. კახური
­ ­ მწვადი­ ვაზის
­ ლერწზე­ იწვე
­ ­
ბა, რაც მას განუმეორებელ
­ ­ ­ ­ ­ გემოს
­ ანიჭებს
­ . კა­
ხეთში­ ცხვება
­ მოგრძო
­ ფორმის ­ შოთის
­ პური.
კახეთი აგრეთვე ცნობილია ჩურჩხელით. ბამბის ძაფზე
ასხმულ ნიგოზს, თხილს, ქიშმიშს ან ჩამიჩს თათარაში
სამჯერ ავლებენ. ასე მზადდება აღმოსავლეთ
საქართველოში ჩურჩხელა და დასავლეთ საქართველოში
ჯანჯუხა. კარგი ჩურჩხელა და ჯანჯუხა გაზაფხულამდე
ძლებს. საუკუნეების განმავლობაში ქართველ
მოლაშქრეთა ერთ-ერთი მთავარი საკვები ჩურჩხელა იყო.
• მარანს
­ , ძირითადად
­ ­ ­ საცხოვრებელ
­ ­ ­ სახლთან
­ ან ვენახთან
­ ­ აგე­
ბენ, საშენ
­ მასალად
­ ­ ქვა ან აგური­ გამოიყენება
­ ­ ­ ­ ­ . ვხვდებით
­ აგ­
რეთვე ­ , კაპიტალურად
­ ­ ­ ­ ნაშენ
­ მარნებს
­ - დამუშავებული
­ ­ ­ ­ ­ ქვისაგან
­ ­
აგებულს
­ და ორნამენტებით
­ ­ ­ ­ დამშვენებულს
­ ­ ­ , რომლებიც
­ ­ არქი
­ ­
ტექტურულ
­ ­ ძეგლთა­ რიგს მიეკუთვნება
­­ ­ ­ . მარანი
­ ­ , როგორც
­ წესი,
საწნახელითა
­ ­ ­ ­ და ქვევრითაა ­ ­ აღჭურვილი
­ ­ ­ .
• ქვევრი
­ ღვინის­ დაყენებისა
­ ­ ­ ­ და შენახვისათვის
­ ­ ­ ­ გამოიყენება
­ ­ ­ ­ ­ . იგი
მზადდება
­ ­ თიხისაგან
­ ­ ­ , რომელიც
­ ­ სპეციალურ
­ ­­ წვასა
­ და დამუშავე
­ ­ ­ ­
ბას გადის
­ . ღვინის
­ ტემპერატურის
­ ­ ­ ­ შესანარჩუნებლად
­ ­ ­ ­ ­ , დამზადებუ
­ ­ ­ ­
ლი ქვევრი
­ მიწაში
­ ­ ეფლობა
­ ­ , მასში
­ ჩასხმული
­ ­ ყურძნის
­ წვენი
­ ღვი­
ნის საბოლოო
­ ­ დაყენებამდე
­ ­ ­ ­ ჰერმეტულად
­ ­ ­ ილუქებოდა
­ ­ ­ , მას მხო­
ლოდ მორევისას
­ ­ ­ და ჭაჭის
­ მოსახდელად
­ ­ ­ ხსნიდნენ­ .
„ნოვრუზ-ბაირამობა“ ახალ დღეს, დღისა და ღამის გათანასწორებას,
ჰაერის გათბობას, თოვლის დნობის დაწყებას, ხეებზე ყლორტის გამოსვლას
და დედამიწის გამოცოცხლებას ნიშნავს. ამ დღესასწაულს აზერბაიჯანელები
ახალი წლის დღესასწაულად მიიჩნევენ. ნოვრუზ-ბაირამობა საქართველოში
მცხოვრები ერთნიკური აზერბაიჯანელების ეროვნული დღესასწაულია და
მარტის თვეში სოფელ კაბალში აღნიშნება. ღონისძიებაზე ადგილობრივი
შემოქმედებითი ჯგუფები, მხიარული და საზეიმო მუსიკის თანხლებით
მართავენ სპორტულ და კულტურულ ღონისძიებებს
ჰერეთობა - სახალხო დღესასწაული ტრედიციულად შემოდგომაზე
აღინიშნება. ადგილობრივ მოსახლეობას მოწვეულ სტუმრებთან ერთად,
საშუალება ეძლევა გაეცნონ მუნიციპალიტეტის მიღწევებს; საპატიო
მოქალაქეების, წარმატებული სპორტსმენების, ქორეოგრაფიული და
საესტრადო ანსამბლების დაჯილდოვებას. კულტურულ ღონისძიებაში
მონაწილეობენ ქორეოგრაფიული, საესტრადო და ხალხური ანსამბლები.
ჰერეთობის დღესასწაულზე იმართება სპორტული შეჯიბრებები, ხალხური
რეწვის ნიმუშების გამოფენა-გაყიდვა და სხვა კულტურული ღონისძიებები.
კახური ფოლკლორი და
მწერლობა
კახეთზე საუბრისას
აუცილებლად უნდა
ავღნიშნოთ კახური
ფოლკლორი.
ცნობილია კახური
მრავალჟამიერი,
წინწყარო, ურმული,
მაყრული, და სხვა.
„ჩაკრულო“ კი სამყარომ
გაიცნო. როგორც
მოგეხსენებათ ქართული
ფოლკლორის ეს
მნიშვნელოვანი ნიმუში
კოსმოსში გაიგზავნა.
კახეთის მხარის
მრავალფეროვნების
ნაწილია თუშური
ფოლკლორიც.
რაც შეეხება გალაკტიონ ტაბიძე – გახედე: კახეთი!
მწერლობას კახეთზე გახედე: კახეთი! დამსკდარა ატამი.
და კახელებზე უამრავი რა მალე მოვიდა აგვისტოს პირველი.
გარეულ ჭალებში ტრიალებს ქათამი,
ნაწარმოები არსებობს. ჭაობში იხვია მოწყენით მზირველი.
პირველ სექტემბრიდან სასარაკ,
კახეთი მუდამ სავათა.
წარმოადგენდა მუზას იქ თმაზე მეტია გნოლი და კაკაბი.
თხუთმეტი: ახალი იმედის სათავე.
ბევრი მწერლისთვის სადაც კი ნისლია და ტყეა საკაფი,
თოფის ხმა, კივილი სისწრაფით
და კვლავ მტევარი:
წარმოადგენს. მსგავსი „დაეწი, ალზორა“, და მიჰქრის მწევარი.
ალაზნის ველი სჩანს. დილაა მზიანი.
ლექსების წაკითხვა გარშემო ბურია ღამენათევარი.
ეხმარება ადამიანს
უკეთ დაინახოს
კახეთის მშვენიერება.
იოსებ ნონეშვილი – კახეთი:
ცივ-გომბორიდან სიმღერით
სიცოცხლის გადასახედი
მოსჩანს იისფერ ნისლებში
კახეთი, ჩემი კახეთი.
ღრუბლებში ამაღლებული
დგას ალავერდის ტაძარი,
ფიქრივით მიმოფანტულა
ნანგრევები და ნაცარი
იყალთოს დიდი ტაძრისა,
იყალთოს სიბრძნის ტაძრისა
რომლის სხივებმა წინაპარს
გზა მწუხრში გაუნათლისა.
ცივ-გომბორიდან სიმღერით
სიცოცხლის გადასახედი,
კახეთი ტკბილი კახეთი.
საქართველოს ეს
უმშვენიერესი კუთხე, არა
მხოლოდ მწერლების,
მხატვრების მუზასაც
წარმოადგენდა. ელენე
ახვლედიანის
ნამუშევრებში კარგად
ჩანს თუ როგორ იყო იგი
გაატაცებული კახეთით.
 თელავი, ელენე ახვლედიანი, ზამთარი თელავში, 1968
1974

ანანური, 1968

თელავი, ელენე ახვლედიანი,

1927

კახეთის პეიზაჟი,
ზამთარი კახეთში, 1924
კახური სამზარეულო
მეღვინეობა
კახეთში
დასკვნა