BEYİN BİYOKİMYASI

Prof. Dr. Mehmet Akif Çürük

Ç.Ü.Tıp Fakültesi
Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı
 Beyin
 Bütün organların düzenli çalışmasını sağlar
 Erişkin vücut ağırlığının %2 sini beyin
oluşturur
 Beyin sabit hızda enerji kullanır
 İstirahat halinde vücut bazal oksijeninin %20
kullanır
 Başlıca yakıtı glukozdur (150 g/gün)
 Beyin Biyokimyası
 Glikoz gereksinimi sürekli olarak kan dolaşımından
sağlanır.

 Beyin ve sinir hücrelerinin günlük gereksinimi 150 gr

kadardır.

 Glukoz oksidasyonu karbon dioksit ve su ile

sonuçlanır
 Beyin Biyokimyası
 Beyinde glikojen deposu çok azdır.

 Önemli miktarda trigliserit deposu da yoktur

 Kan yolu ile gelen yağ asitleri kan-beyin

engelini geçemez.
 Uzun süreli açlıkta beyin keton cisimciklerini
kullanmaktadır.

 Beyinde glukoneogenez yapılamadığından

amino asitlerden enerji temin edilemez.

 Kanda glukoz düzeyi <50 mg/dL altına

düştüğü zaman; Baş dönmesi, sayıklama ve
ölüm gerçekleşmektedir.
KARBOHİDRAT METABOLİZMASI

 Glukoz’un %90’ı enerji üretmek için glikoliz ve

TCA da kullanılarak CO2 ve H2O metabolize olur.

 Geri kalan %10’u lipit, amino asit, nükleik asit ve

protein metabolizmasında kullanılmaktadır.

 Glukoz transportu GLUT transport proteinleri ile

gerçekleşmektedir.
 Beyinde kapiller, endotel hücreleri çok sıkı
bağlantılıdır

 Kan dolaşımından BOS’a glukoz aktarılması

endoteldeki transport proteinleri aracılığı ile olmaktadır

 Süreklilik gösteren bazal membrandan geçmektedir.

 Glukozun ayrıca nörotransmitter sentezine de katkısı

bulunmaktadır.
 Tiamin eksikliğinde nörolojik yakınmalar başlamaktadır.
Bu piruvattan asetil CoA oluşumundaki yetersizliğe
neden olmaktadır.

Piruvat  Asetil CoA (Piruvat dehidrogenaz: Tiamin PP)

 Bütün beyin hücrelerinde yağ asitleri ve steroid sentezi

için NADPH pentoz fosfat yolundan sağlanmaktadır.

 Beyindeki önemli inositol bileşiklerin öncülü

miyoinositol de glukozdan sağlanmaktadır.
 AMİNOASİT ve PROTEİN
METABOLİZMASI
 Beyin amino asit metabolizmasına aktif bir şekilde
katılmaktadır.

 Nörotransmitterlerin de novo sentezlerinde, amino asit

havuzlarının sürekli desteklenmesi gerekmektedir.

 Beyinde glutamat ve aspartat ile türevleri (N-asetil

aspartat, glutamin, glutatyon, GABA) plazmadan daha
yüksek konstrasyonda bulunmaktadır.
 Beyinde bulunan glutamat, 2-oksalo glutarat
dan glutamat dehidrogenaz ile sentezlenir.

 Aspartat ise aspartat transaminaz ile

sentezlenir.

 Her ikiside krebs döngüsü ara bileşiğidir.

 Astroglial hücrelerdeki glutamin setetaz ile

glutamattan glutamin sentezlenir.
 Nöral hücrelerde bulunan glutaminaz ile
glutaminden elde edilen glutamat uyarıcı
nörotransmiter olarak görev yapmaktadır.

 Glutamin, inhibitör etkisi olan GABA nın

da öncülüdür.
NÜKLEİK ASİT METABOLİZMASI
 Beyinde karbamoil fosfat sentetaz bulunmadığı için CO2,
amonyak veya glutamin kullanılarak de novo primidin
sentezi yapılamamaktadır.

 Primidinleri de novo sentezleyemeyen beyin UMP, UTP

ve CTP oluşturmakta ve nükleik asit, lipit ve polisakkarit
metabolizmasında kullanmaktadır.

 Pürinlerin de novo sentezinde görevli tüm enzimler beyin

dokusunda bulunduğu için pürin sentezi yapılabilmektedir.

 Bütün pürin, pirimidin ve türevleri kan beyin bariyerini

geçebilmektedir.
 Purinler

Adenine phosphoribosyl transferase ile AMP

Adenine + PRPP  AMP + PPi

Hypoxanthine-guanine phosphoribosyl transferase (HGPRT)

Guanine + PRPP  GMP + PPi

Hypoxanthine + PRPP  IMP + PPi

Hipoksantin-guanin fosforiboziltransferaz
(HPRT) eksikliği
 Biyokimyasal bozukluk
Guanine + PRPP  GMP + PPi
Hypoxanthine + PRPP  IMP + PPi

HPRT tüm dokularda bulunan sitozolik enzim,

Beyinde yüksek aktivite gösterir.
Sentez ve kurtarma arasında önemli rol oynamakta
Sentezin feedback kontrol eksikliği sonucu
Hipoksantin veya guanin siklusunda yetersizlik
Aşırı ürik asit üretimi ile sonuçlanmaktadır.
 Klinik bulgular

Kristalüri, akut renal bozukluk ve gut

Bütün örneklerde yüksek ürik asit düzeyi
Genetik defektin şiddetine bağlı olarak 5 farklı
klinik fenotipte görülür
4 klinik fenotip nörolojik gelişime bağlı olarak
değişik klinik bulguları görülmektedir.
 Lesch-Nyhan sendromu
Lesh-Nyhan tipi sendromda kendine zarar verme
(self-mutilation) ile birlikte

Spastik yürüyüş, hafif nörolojik anormalisi olup

hastaların nörolojik problemler yoktur.
Kısmi defekt söz konusudur

Hastalarda artmış ürik asit düzeyi, gut, renal

bozukluk, böbrek taşları görülür.
Additional Gout Foot Sites: Inflamation In Joints Of Big Toe, Small Toe And Ankle
Gout-Early Stage: No Joint Damage
Gout-Late Stage: Arthritic Joint
  Lesch-Nyhan sendromu

Spastisite, kendine zarar verme (compulsive self-

multilation) ve gelişimsel reterdasyon

Temel motor anormalileri kas hipotonisi oluşturur

Postnatal büyüme bozuklukları

Hastalar tek başlarına oturamaz ve hareket edemez

Bazı hastalarda megablostik anemi de gelişir

Lesch-Nyhan sendromlu hastalar
 LİPİT METABOLİZMASI
 Lipit içeriği bakımından en zengin organlardan beyinde,

 Hücresel ve intrasellüler membranlar ile miyelin kılıfta yaygındır

 Nöronal ve glial membranlarda gri madde bulunmaktadır,

 Nöronal ve glial membranlar ile miyelinin bileşenleri arasında beyaz

madde yer almaktadır.

 Gri madde ile karşılaştırıldığında beyaz maddenin galaktolipit içeriği

yüksek fosfolipit içeriği ise düşüktür.

 Beyaz maddenin %75-80 kadarını oluşturan plazmalojen (etanolamin

fosfolipitleri) , gri madde de %50 civarında bulunmaktadır.
 Lipitler beyinde diğer organlarda olduğu gibi benzer
biyosentez ve katabolizma yollarını izlemektedir

 Yetişkin beyininde lipit bileşimi sabit olması, lipit

dönüşümünün proteinlere göre yavaş olduğunu
göstermektedir

 Kolesterol, serebrozidler, fosfotidiletanolamin ve

sfingomiyelin yavaş metabolize olmaktadır

 Glukoz ve yağ asitlerinden sentezlenen fosfatidilkolin ve

fosfoinozitol daha hızlı metabolize olmaktadır

 Yetişkin beyninde serebrozidlerin %90 kadarı miyelin

kılıfta bulunmaktadır.
 AÇLIKTA
 KC de yağ asitleri oksidasyonu sonucunda oluşan asetil-
KoA, TCA’ya girebilir veya keton cisimciklerini
(asetoasetat, aseton, D-β-hidroksibütirat) oluşturabilir
 Diğer keton cisimlerine göre çok küçük miktarda
üretilen aseton akciğerlerde nefes yolu ile atılır
 Asetoasetat, β-hidroksibütirat KC den kan yoluyla
ekstrahepatik dokulara taşınır, TCA da oksitlenerek
dokulara (iskelet ve kalp kası, renal korteks ve beyin)
yüksek enerji sağlar.
KC
 İskelet kası
kalp kası
renal korteks
beyin
Niemann-Pick hastalığı
 Sifingomiyelin molekülünün yıkılamaması
sonucu oluşan genetik bir hastalıktır.
 Sifingomiyelinaz enzim eksikliği sonucu
meydana gelmektedir.
 Lipit ile dolmuş dalak ve büyümüş KC
 Ciddi mental gerilik
 Erken yaşta ölümle sonuçlanır.
Niemann-Pick hastalığı
 Sinir dokusu membranlarının yapısında
bulunan Sifingomiyalinaz enzim ile

SifingomiyalinSeramid+Fosforil kolin

seramidSifingosin+ Serbest yağ asiti

 Gaucher hastalığı
 Beta glukosidaz enzim eksikliği sonucu
oluşan otosomal resesif bir hastalıktır.
 Artmış glukoserebrozidler
 Dalak ve KC büyümesi
 Ciddi mental gerilik
 Osteoporoz
 Sıklıkla ölüm ile sonuçlanır
Fabry hastalığı
 Alfa galaktozidaz enzim eksikliği sonucu
meydana gelen X’e bağlı resesif bir
hastalıktır.
 Böbrek ve kalp yetmezliği
 Kırmızı-Mor deri döküntüleri
 Alt ekstremitelerde ağrı ile seyreder.
Farber hastalığı
 Seraminidaz enzim eksikliği sonucu
meydana gelen otosomal resesif bir
hastalıktır.
 Ağrılı eklem bozuklukları
 Deri altı nodüller
 Dokularda granülomlar
 Erken yaşta ölüm sonuçlanır.
Tay-Sach hastalığı
 Heksozaminidaz A enzim eksikliği sonucu
meydana gelen otosomal resesif bir
hastalıktır.
 Artmış gangliosidler
 Ciddi mental gerilik
 Körlük
 Kas zayıflığı ile
 Ölümcül bir hastalıktır.
Krabbe hastalığı
 Beta galoktozidaz enzim eksikliği sonucu
meydana gelen otosomal resesif bir
hastalıktır.
 Artmış galaktoserebrozidler
 Mental gerilik
 Körlük, sağırlık
 Total miyalin yokluğu
 Erken yaşta ölümcül bir hastalıktır.
BEYİN-OMURİLİK SIVISI
(BOS) BİYOKİMYASI

42
BOS, beyin ve omuriliği dış travmalardan
korur.

43
BOS’un kimyasal bileşimi,
Kan plazması bileşiminden oldukça farklıdır:
1) BOS, proteinden oldukça fakirdir
2) BOS, plazma lipidlerini içermez.
3) BOS’un Na içeriği plazmaya eşdeğer;
4)K içeriği düşüktür ve klorür plazmadakinden yüksektir
5) BOS’ta glukoz konsantrasyonu, plazmadakinden düşüktür;
(%40-70 mg arasında değişir)
5) BOS’ta amino asit düzeyleri, plazmadakinden düşüktür.
6) BOS enzimleri lokal olarak sentezlenirler; kandaki enzimler
BOS’a geçmezler.
7) BOS pH’ı kan pH’ı civarındadır. 44
İnsanlarda BOS, lumbal ponksiyon ile elde edilir.
BOS, hekim tarafından steril şartlarda ve en az
biri steril tüp olmak üzere 2-3 test tüpüne alınır.
Tüplerden biri hiç bekletilmeden bakteriyolojik
analiz için gönderilmelidir.

45
BOS analizi, subaraknoid kanamalarını, beyin
ve omurilik zarlarını tutan iltihabi hastalıkların
tanı, ayırıcı tanı ve tedavilerinin takibinde büyük
öneme sahiptir.

BOS incelemesinde şu sıra izlenir:

- Gözle muayene
- Bakteriyolojik inceleme
- Sitolojik inceleme
- Biyokimyasal analiz

BOS’un gözle incelenmesi:

BOS, normalde kaya suyu berraklığında ve
renksiz bir sıvıdır. 46
BOS’un kırmızı veya kırmızı-kahverengi görünümü, ventriküler
veya subaraknoidal kanama veya ponksiyon sırasında venlerin
travmaya uğraması ile ilgili olabilir.

Ponksiyon sırasında venlerin travmaya uğraması sonucu karışan

kan, BOS’un santrifüjü sırasında dibe çöker, üst kısım renksiz ve
berraktır.

BOS’un sarı görünümü, eski beyin kanaması, BOS dolaşımını

bozan tümör, indirekt bilirubin düzeyinde artış nedeniyle olabilir.

BOS’un bulanık oluşu, aşırı miktarda lökosit bulunmasına bağlıdır.

Biyokimyasal inceleme için uygun değildir. BOS, bakteriyel
menenjitte hafif bulanık ve iltihaplıdır.

47
BOS’un mikrobiyolojik incelenmesi:
Steril tüpe alınan BOS’dan, uygun besi
yerlerine ekim yapılır. Daha sonra etken,
kalan kısımdan uygun boyamalar yapılarak
mikroskobik olarak görülmeye çalışılır.

48
BOS’un sitolojik incelenmesi:
BOS, thoma lamı üzerine alınır ve mikroskobik
olarak incelenir. Hücrelerin tipi ve sayısı tayin
edilerek hastalığın tanı ve ayırıcı tanısına gidilir.
BOS’ta hücre sayısının mm3 te 10’un üzerine
çıkması patolojiktir. BOS’ta hücre sayısı artışı
pleositoz olarak tanımlanır ve menenjiyal
irritasyonun işaretidir

49
BOS’un biyokimyasal analizi:berrak ve kansız BOS’ta yapılmalıdır;

Bulanık ve kanlı BOS biyokimyasal inceleme için uygun değildir.

BOS’da glukoz, protein, klor, bazı enzim ve metabolit düzeyi ölçülür.

BOS glukoz, protein, klorür düzeylerine göre menenjitlerin ayırıcı tanısı

yapılabilir.

50
BOS’ta glukoz tayini, aç karnına yapılmalı ve kan
glukozu ile birlikte değerlendirilmelidir. Kan glukoz
seviyesi değiştikçe BOS glukoz düzeyi de 1-3 saat
içinde değişir.

BOS glukozu, normalde plazmadakinin %60-80’i

kadardır.

BOS’ta glukoz, intrakraniyal basınç artışı

sendromunda, fonksiyonel mental hastalıklarda,
diyabetes mellitusta artar.

BOS’ta glukoz, süpüratif menenjitte, tüberküloz

menenjitte, lösemik menenjitte, hipoglisemide azalır.
51
BOS’ta protein tayini,

Kan-beyin bariyerinin geçirgenliğini saptamak için

yapılır.

BOS’ta globülin artışını saptamak için Pandy

reaksiyonu gibi kalitatif testler ile elektroforez gibi
kantitatif protein tayini için hassas testler yapılır.

BOS’ta protein, normalde %15-45 mg kadardır.

BOS’ta protein artışı, menenjitte, konvülsiyonlarda,

beyin ve medülla spinalisin organik hastalıklarında,
multipl sklerozda görülür.
52
BOS’ta Pandy reaksiyonu

Bir saat camı içine yaklaşık 1 mL kadar Pandy ayıracı konur

ve saat camı siyah bir zemin üzerine yerleştirilir.
Saat camındaki Pandy ayıracı üzerine 1 damla BOS
damlatılır.

BOS damlatılmasıyla belirgin bulutlanma veya şiddetli bir

bulanıklık gözlenmesi Pandy (+) olarak rapor edilir. Hafif
bulanıklık gözlenmesi normaldir. Pandy (+) sonuç, BOS’ta
globülin artışını gösterir.

Pandy ayıracı hazırlamak için 8-10 g fenol 100 mL distile suda

çözülür. Çözelti 37 C’deki etüvde birkaç saat ve sonra oda
sıcaklığında bırakıldıktan sonra üst kısım kullanılır; Pandy
ayıracı berrak olmalıdır, koyu renkli şişede saklanmalıdır.)
BOS’ta klorür, normalde plazmadakinden
yüksektir.

BOS’ta klorür azalması, piyojenik menenjitte

görülür.

Tüberküloz menenjitte de BOS’ta klorür

düzeyi düşük olmakla birlikte

özellikle çocuklarda erken evrede BOS

klorür düzeyi değişmez
54
BOS’ta enzimler,

plazmadaki değişikliklerden etkilenmez;

plazma enzimleri kan-beyin engelini aşıp
BOS’a geçemez.

Konvülsif bozuklukların tanısı için CK, AST,

LDH tayini yapılır.

Santral sinir sistemi lipidozlarının tanısı için

aldolaz tayini yapılır.
. 55
 Primer beyin tümörlerinin tanısı için glukoz
fosfat izomeraz tayini yapılır.

 Metastatik tümörlerin tanısı için AST ve LDH

tayini yapılır.

 Bakteriyel menenjitte,
metastatik karsinomda,
subaraknoidal kanamada,
serebral enfarktüste
BOS’ta LDH aktivitesi yüksektir
56