GASTROİNTESTİNAL

SİSTEM BİYOKİMYASI
Prof. Dr. Halide Akbaş
Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi
Tıbbi Biyokimya
ABD
Gastrointestinal Sistem

 Gastrointestinal sistemin

temel görevi vücudun sıvı-elektrolit

ve besin gereksinimini karşılamak ve

besin artıklarını atmaktır.

Gastrointestinal Sistem

 Gastrointestinal sistem,
ağızdan başlayıp
anüste biten yaklaşık
10 metrelik kıvrımlı bir
kanaldır.

.
Gastrointestinal Sistem

Gastrointestinal sistemi oluşturan yapılar ve

organlar:
 Ağız, ösofagus, mide, ince barsak
Farenks,
(duedonum-jejunum-ileum), kalın barsak
kolon-transvers kolon-inen kolon), rektum ve anüs.
(çıkan
 Sindirim sistemine yardımcı organlar;
karaciğer,
safra kesesi, pankreas
Sindirimin Fazları
Sefalik Faz

 Sindirimin ilk olan

fazı
sefalik faz;
boşluğunda başlar. ağız
 Besinlerin görünümü,
kokusu ve tadı nöral
sistemi uyararak ağız ve
mideyi sindirime hazırlar.
Sefalik Faz
Ağızda Sindirim

 Otonom sinir sistemi

tarafından kontrol
edilen bu olayda, sinir
uçlarından salınan
asetilkolin ile oluşan
refleks, tükürük
salınımını sağlar.
 Ağızda Sindirim

 Tükürük; parotis, sublingual

ve submandibüler bezler
tarafından salgılanan bir sıvıdır.
 1-2 L / gün. pH’sı 6.8-7.1 olup %
99,5 oranında su içerir.
 Dişlerle mekanik olarak parçalanan
besin maddeleri tükürükle
yumuşatılarak kaygan hale getirilir
(musin glikoproteini).
Ağızda Sindirim

 Tükrükte ayrıca bazı ilaçlar, Na+, K+, Ca++, Cl-, HCO3-,

tiosiyanat, iyot ve IgA bulunur.
 Tükrükte bulunan enzimler amilaz ve dil
sırtındaki
Ebner bezleri tarafından salgılanan lingual lipazdır.
 Karbonik anhidraz ve kallikrein….
 Besin maddeleri ağızda çok kısa süre kaldığından bu
Ağızda Sindirim

 Tükürükte bulunan lizozim, tükürüğün antibakteriyel

etkisi için önemlidir.
 Stres ve dehidratasyonda tükürük miktarı azalır.
 Aşırı kusma, diare, ateş, diyabet gibi
durumlarda dehidratasyon nedeniyle tükürük miktarı
azalır.
 Atropin ve antikolinerjik ilaçlar salgıyı azaltır.
Gastrik Faz

 Sindirimin ikinci fazı

gastrik fazdır ve midede
gerçekleşir.
 Mide karıştırma etkisi
yanında besinleri
kimyasal olarak
parçalar.
 Mide salgısı, mide
özsuyu olarak da bilinir.
 Gastrik Faz

 Mide salgısı ( mide

özsuyu) hafif sarı renkli,
berrak bir sıvıdır.

 %97-99 su içerir.

 pH 1.0-2.5 civarındadır.

 İçinde ayrıca müsin, HCI,

inorganik tuzlar ve pepsin,
rennin, lipaz bulunur.
 Gastrik Faz

Mide mukozasında değişik

hücreler bulunmaktadır.
 Antral hücreler; mide
yüzeyini asit ve
enzimlerin parçalayıcı
etkilerinden koruyan
mukus salgılar.
 Gastrik Faz

 Parietal hücreler HCl ve

Intrensek faktör
salgılar.

 Esas(chief) hücreler
pepsinojen salgılar.

 IF : İleumdan B12
emilimi
 Gastrik Faz

.
 Antrumdaki G hücreleri,
HCl ve pepsin salınımını
uyaran GASTRİN
hormonunu salgılar.

 IB kokenli Gastrik İnhibitör

Peptid; asit salınımını
azaltır.
L….
.
G
Ghrelin ve Leptin

 Ghrelin başlıca mide fundusundaki P/D1 hücreleri

tarafından oluşturulan 28 aminoasitlik açlık uyarıcı
bir peptid ve hormondur.
 Ghrelin seviyeleri yemeklerden önce yükselir,
sonra ise düşer. Yağ dokusundan salınan ve yeterli
miktarda olduğunda doygunluk hissini oluşturan
leptin hormonunun karşıtı olarak kabul edilir.
Mide pH?
Mide Asidi Nasıl Oluşur?

 Parietal hücreler içindeki karbonik anhidraz enzimi, su

ve CO2’den H2CO3 oluşturur.

 H2CO3 ‘in dissosiyasyon ürünü olan H+ mide lumenine

verilirken, diğer parça HCO3- iyonu da kana geçer.

 Lümene H+ salgılanması, zara yerleşik H+_K+_ ATPaz

tarafından yürütülür.
 Parietal hücreler gereken ATP üretimi için çok sayıda
CI- HCO3- şifti gereği, parietal hücreye giren CI- iyonu da
daha sonra mide lumenine aktarılır ve böylece HCI sentezi
tamamlanmış olur.

Protein denatürasyonu ve mikroorganizmaları tahrip edici

özellik….
Duodenum ülseri hiperasidite, gastrik ülser mukozal
bariyerin bozulması ile ilgilidir.
 Kim Bu Davetsiz Misafir ?
 24 yıl önce Avustralyalı doktor Barry Marschall Helicobacter pylori
bakterisinin kültürünü yutarak bu bakterinin akut gastrite neden
olduğunu kendi üzerinde gösterdi.

 Patolog arkadaşı Robin Warren ile birlikte takip ettikleri tüm gastrit,
ülser ve mide kanseri hastalarının midesinde bu mikroorganizmaya
rastlamışlardı.

 O dönemde bilim dünyası bu açıklamaya şüphe ile yaklaşmıştı,

çünkü mide ve onikiparmak bağırsağı ülseri ile benzeri
rahatsızlıkların temel nedeni olarak aşırı asit salgısı gösteriliyordu.

 Aşırı asidik olan ortamda canlı bir bakteri nasıl yaşayabilirdi ki???

 Geçen zaman bu iki arkadaşı haklı çıkardı ve 2005 yılında bu

buluşlarından dolayı Nobel Tıp Ödülünü kazandılar..
Gastrik Enzimler

 Mideden salgılanan 3 adet sindirim enzimi vardır: pepsin, rennin

ve gastrik lipaz.
 Pepsin protein sindirimini başlatan enzimdir.
 İnaktif zimojen formu olan pepsinojen halinde midenin esas (şef)
hücrelerinden salgılanır.
 Pepsinojen; midede bulunan H+ tarafından etkin form olan pepsine
çevrilir.
 Oluşan pepsin, daha fazla pepsinojen molekülünü
hızla
etkinleştirir. OTOKATALİZ
Gastrik Enzimler

 Pepsin bir endopeptidaz olup ana polipeptid yapısının içindeki

peptid bağlarını parçalar.

 Aromatik (tirozin, fenilalanin) ve dikarboksilli

(glutamat) aminoasitlerce oluşturulan peptid bağları için
özgüldür.
Gastrik Enzimler
 Rennin (Chymosin, Rennet) geviş getiren genç hayvanların ve
süt çoçuklarının midesinde bulunan bir enzimdir.

 Kazeini hidroliz ederek daha küçük bir molekül olan ve pepsin

tarafından daha kolaylıkla parçalanabilen parakazein haline
çevirir.

 Parakazein………pepsin……….parçalanır.

 Süt sindirimi ile ilgili olan bu enzim midelerinde

yetişkin bulunmaz. Peynir yapımı
Gastrik Enzimler

 Mideden salgılanan mide lipazı, trigliseridleri parçalayabilecek

nitelikte ise de midede fazlaca bir aktiviteye sahip değildir.

 Optimum pH 3.0-6.0

 Pankreatik lipaz aktivitesinin düşük olduğu ve sütteki yağın

sindirilmesine gerek duyulduğu yenidoğan döneminde
önemlidir.

 Süt yağı; kısa ve orta boy zincirli yağ asitlerini içerir.

İntestinal Faz

 Mide asidi tarafından

parçalanmış besin maddelerinin
duodenuma girmesiyle
sindirimin intestinal fazı başlar.

 Kimyasal parçalanma ve emilme

ince bağırsaklarda (duodenum,
jejunum ve ileum), feçes
oluşumu ise kalın bağırsaklarda
gerçekleşir.
İntestinal Faz

 Karaciğer ve pankreas
gibi organlarımız
salgılarıyla sindirim
olayına yardımcı olurlar.

 Bunların ötesinde sindirime

yardımcı olan ve bizzat
ince bağırsak mukoza
hücreleri
tarafından salgılanan
enzimler ve hormonlar
vardır.
İntestinal Faz

Hormonlar
 Duodenumdan salınan kolesistokinin; safra
kesesinin kasılması ve pankreastan amilaz, lipaz gibi
enzimlerin salınımı sağlar.

 Sekretin; pankreasın bikarbonattan zengin alkali

salgısının salınmasını sağlar.
İntestinal Faz

• İnce bağırsaklarda
sindirimden sorumlu
enzimlerin bir kısmı
intestinal hücrelerden
lümene salgılanırlar.

• Bazı enzimler intestinal

epitel hücrelerinin
(enterosit) membranında
bulunurlar.
İntestinal Faz

 Midedeki sindirimin sonucu kimus ismini alan asit pH’lı mide

içeriği, pilor aracılığı ile duodenuma geçer.

 Kimusun asiditesi safra ve pankreas salgıları ile alkali tarafa

çevrilirken peptik aktivite sona erer ve intestinal enzimlerin aktif
olabilecekleri bir ortam hazırlanır.

 Bağırsaklardaki sindirim olayında karaciğerden

salgılanan
safra, pankreas salgıları ve intestinal salgılar rol oynamaktadır.
İntestinal Faz

 Bağırsaklar tarafından
emilen günlük sıvı miktarı
ort. 9 L.
 2 L eksojen + 7 L
endojen
 Sıvının %90’ı İB’dan geri
emilir.
 Villus, mikrovilluslar 250
m2 tenis kortu
büyüklüğünde bir emilim
alanı yaratmaktadır.
İntestinal Faz-Safra Asitlerinin Rolü

 Karaciğer, ara metabolizmadaki birçok işlevine

ek olarak, kolesterolden safra oluşturmaktadır.
 Sentezlenen safra, safra kesesinde depolanır.
 Sindirim sırasında safra kesesi kasılır ve
safra
 koledok
Safranınyolu ile duodenuma
bileşiminde su, geçer.
safra asitleri,
müsin, kolesterol, fosfolipid,
bilirubin, tuzlar
inorganik katı bulunur.
maddeler,
 pH karaciğer safrasında 7.1-7.3, safra kesesi 6.9-7.7
Safra Asitlerinin Rolü
 Safra Asitlerinin Rolü

 Karaciğerde ilk olarak oluşan primer safra asitleri olan kolik

asit ve kenodeoksikolik asit, glisin ve taurinle konjuge
olarak, safra yoluyla bağırsaklara atılır.

 Orada bağırsak bakterileri tarafından önce dekonjuge daha

sonra da dehidroksile edilerek sekonder safra asitlerine
dönüştürülürler.

 Böylece kolik asitten deoksikolik, kenodeoksikolik asitten

litokolik asit meydana gelir ve bu son metabolitler sekonder
safra asidi ismini alır.
 Safra Asitlerinin Rolü

 Karaciğerde günde ort. 3–5 g safra asidi sentezlenir.

 Bağırsaklara geçen safra asitleri, sindirim ile ilgili

görevlerini yerine getirdikten sonra % 90 oranında
geri emilirler.

 Geri emilim ileumda olmakta, reabsorbe olan safra

asitleri portal dolaşımla geriye dönerek vücuttaki
safra asiti havuzuna katılmaktadırlar.

 Safra tuzlarının Enterohepatik Sirkülasyonu

Safra Asitlerinin Rolü
 Safra Asitlerinin Rolü

 Safra asitleri portal dolaşımda albumine bağlanarak

taşınır.

 Günde 300-600 mg safra asiti feçesle atılırken safra

asidi havuzunun korunması için eşit miktarlardaki safra
asiti de kolesterolden sentezlenmektedir.
Safra Asitlerinin Görevleri
Emülsifikasyon:

 Safra tuzları yüzey gerilimi

düşürücü bir etkiye sahiptir.

 Böylece lipid damlacıkları,

barsak lümeni içinde askıda
tutulur, suda çözünür hale
getirilir ve lipaz enzimi ile
daha kolay temas edebilir.

 O halde safra tuzlarının

varlığı yağ emiliminin
vazgeçilmez bir parçası
olmaktadır.
Safra Asitlerinin Görevleri

 Bunu yanında yağda

çözünen vitaminlerin
emilimi de safra tuzları
ile çok yakından ilgilidir.
Safra Asitlerinin Görevleri

 Alkali pH’ sı nedeniyle mideden gelen asit kimusu

nötralize eder (asit nötralleme etkisi).

 Kolesterol, ilaçlar, toksinler, pigmentleri ve

safra birçok
atılımını
inorganiksağlar (atım etkisi).
maddenin taşıyıcısı olup bunların
organizmadan
 Safra tuzlarının emilimi safra sekresyonunu stimüle eder.

 Safra etkisi ile barsak hareketleri hızlanır.

Safra Kesesi Taşları
 Safrada kolesterolün çözünürlüğünün azalması safra
taşlarına neden olur.

 Enfeksiyon, safra asit sentezinin azalması vb

nedenlerle safradaki kolesterol aşırı doymuş hale
gelirse miçeller arasında tam çözünemez ….

 Safrada kolesterol/safra tuzu oranı arttığında safra

kesesi taşı oluşumu görülür.

 Safra yolları tıkanır, enterohepatik sirkulasyon durur ve

kanda safra asitlerinin miktarı artar...
Safra Kesesi Taşları
 TUS EYLÜL 2007

 Aşağıdakilerden hangisi konjuge safra

asitlerinden biridir?
 A) Kolik asit
 B) Deoksikolik asit
 C) Kenodeoksikolik asit
 D) Glikokolik asit
 E) Litokolik asit
 TUS EYLÜL 2007

 Aşağıdakilerden hangisi konjuge safra

asitlerinden biridir?
 A) Kolik asit -primer
 B) Deoksikolik asit –sekonder-
dekonjuge
 C) Kenodeoksikolik asit -primer
 D) Glikokolik asit –glisinle konjuge kolik
asit
 E) Litokolik asit- sekonder- dekonjuge
Pankreatik Sekresyon

 Pankreasın alkali
özellikteki
salgısı ekzokrin

 İçeriğinde su,
Na+, protein,
K
CI+-,, Zn++ HCO3, Cave ++,

fosfat
sülfat
zimojenler iyonları ve

 pH: 7.5-8.0
Pankreatik Sekresyon
 Pankreas, bazıları zimojen
halinde birçok sindirim
enzimi salgılar.

 Tripsinojen
 Kimotripsinojen
 Proelastaz
 Prokarboksipeptidaz
 Amilaz, lipaz, kolipaz
 Fosfolipaz A2, ribonükleaz
 Deoksiribonükleaz
 Kolesterol esteraz
Pankreatik Sekresyon

 Tripsin, kimotripsin ve elastaz endopeptidazlardır.

 Proteolitik etkilidirler.
 Tripsin bazik amino asitlerin peptid bağlarına etkilidir.
 Kimotripsin aromatik amino asitler, yüksüz amino
asitler..
 Elastaz glisin, alanin, serin amino asitleri…
 Pankreatik Sekresyon

Birekzopeptidaz olan karboksipeptidaz

karboksil ucundaki peptid bağını hidrolize ederek
amino asitleri teker teker serbestleştirir.
 Enterokinaz
Tripsinojen Tripsin

Kimotripsinojen Kimotripsin

Tripsin
Prokarboksi peptidaz Karboksipeptidaz

Tripsin
Proelastaz Elastaz

Pankreasın proteolitik enzimleri zimojen halinde salgılanarak aktive

edilir.
Aktivasyon olayını başlatan enterokinaz, asit kimusun duodenuma
girmesiyle duodenum tarafından salgılanan bir enzimdir. Kaskad
aktivasyon olayı…
Pankreatik Sekresyon

 Pankreatik amilaz, tükrük amilazına benzer.

 pH: 7.1 optimum aktivite

 Nişasta ve glikojendeki α (1-4) glikozidik bağları parçalar.

 Amilaz etkisi sonunda polisakkaridlerden, maltoz, α-

limit dekstrinler ve maltotrioz üniteleri meydana gelir.

 Bu üniteler daha sonra enterositlere bağlı oligosakkaridaz

ve alfa-glikozidaz enzimleri ile glukoz birimlerine
parçalanırlar.
Pankreatik Sekresyon

 Lipaz, safra tuzlarının çevreleyerek emülsiyon

halinde tuttuğu trigliserid damlacığına kolipaz
yardımıyla bağlanır ve trigliserid içindeki 1 ve 3 nolu
karbonlara bağlı yağ asitlerini hidroliz eder.
 2-mono-açilgliserol
 2 serbest yağ asidi.
Pankreatik Sekresyon

 Fosfolipaz A2 gliserofosfolipidlerin 2. konumundaki

ester bağını parçalar.

 Ribonükleaz ve deoksiribonükleaz
besinlerdeki nükleik asidleri hidroliz eder.

 Kolesterol esteraz ise barsaklarda ester

kolesterolü
kolesterol ve yağ asidine parçalar.
 TUS 2006 EYLÜL

 Aşağıdaki zimojenlerden hangisinin aktif

şekli, diğer zimojenleri de aktive eder?
A) Proelastaz
B) Prokarboksipeptidaz
C) Kimotripsinojen
D) Tripsinojen
E) Prolipaz
İntestinal Sekresyon

 İnce mukozasında Brunner ve

barsak bulunan bezleri ince özgü bir salgı
Lieberkühn barsaklara
salgılarlar. içeriğinde %98.5 oranında su, %1.5
 Bu
oranında suda çözünmüş madde vardır (NaCI, NaHCO3
salgının
ve diğer organik tuzlar)
İntestinal Sekresyon

 İntestinal sıvının pH’sı 8.3

 İçeriğindeki lökosit, mukus ve epitel hücreleri nedeni
ile bulanık renklidir.
 Bazı sindirim enzimleri de barsak sıvısı içerinde
bulunur. Bunlar aminopeptidaz, dipeptidaz, α
glikozidaz, α dekstrinaz, laktaz, sükraz, fosfataz,
nükleozidazdır.
İntestinal Sekresyon

 Aminopeptidazların zimojen şekli yoktur.

 Ekzopeptidaz özelliktedirler.
 Polipeptid ve oligopeptidlerin amino bitişik
ucuna
amino asitlerin peptid bağlarını hidroliz eder.
 Dipeptidazlar dipeptidleri parçalar.
 TUS EYLÜL 2006

 Aşağıdaki enzimlerden hangisi ince bağırsak

mukoza hücreleri tarafından salgılanmaz?
 A) Maltaz
 B)Trehalaz
 C)Dipeptidaz
 D)Laktaz
 E)Ribonükleaz
 Midede emilim çok az gerçekleşir (kısa ve orta zincirli
yağ asitleri, etanol)
 Yenilen besin maddelerinin % 90’ı ve suyun büyük bir
kısmı, temel emilim organi olan ince bağırsaktan emilir.
 İnce bağırsaktan hepatik portal sistem ve
lenfatik damarlar ile taşınırlar.
Kalın Bağırsaktaki Süreçler

 Yiyeceklerin büyük bir kısmı ince bağırsaktan emilir.

 Artıklar ise kalın bağırsaklara geçer.

 Burada bir miktar su geri emilimi gerçekleşir ve yarı sıvı

bağırsak içeriği katı bir hal alır.

 Bu sırada önemli bir bakteriyel etkinlik de sürmektedir.

Kalın Bağırsaktaki Süreçler

 Bakteriler fermentasyon ve yaparak

kokuşma karbondioksit, metan,
hidrojen,
sülfid, azot
amonyak gibi gazlar ve
meydana getirirler.hidrojen
 Ayrıca asetik, laktik, propionik ve butirik
asid sentezlenir.
 Emilmeyen aminoasitlerin dekarboksilasyonu
ile
ptomain adı verilen toksik aminler oluşur.
Kalın Bağırsaktaki Süreçler

 Dekarboksilasyon tepkimeleri ile

 Lizin…..kadaverin
 Tirozin….tiramin
Vazopressör maddeler
 Ornitin….putressin
 Histidin….histamin
Kalın Bağırsaktaki Süreçler

• Triptofandan deaminasyon ve dekarboksilasyon ile metil

indol (skatol) ve indol meydana gelir.
• Buiki madde feçesin karakteristik
kokusundan sorumludur.
 Sülfürlü aminoasitlerden de merkaptanlar ve
bunlardan da metan ve H2S meydana gelir.
Kalın Bağırsaktaki Süreçler

 Kolon, bakterilerin azotlu substratlar üzerine etkileri

sonucunda oluşan amonyağın da bir kaynağıdır.
 Amonyak normalde portal dolaşımla emilir ve
karaciğer tarafından üreye çevrilerek kandan
uzaklaştırılır.
 Karaciğer hastalığında ise bu işlev bozulur.
Kalın Bağırsaktaki Süreçler

 Bağırsak florası, dışkının kuru ağırlığının

%25’ine kadar olan bölümünü oluşturabilir.
 Otoburlarda bağırsak bakterileri, sellulozu
sindiren enzimlere sahip olduklarından önemli.
 İnsanlarda bağırsak florası K vitamini ve
biyotin sentezinde önemlidir.
 1500 kcal
1500 kcal
60 dk jogging
60 dk jogging
55 kg
75 kg
FATMAGÜLÜ
N SUÇU
NE

FATMAGÜL AYŞEGÜL
https://www.youtube.com/watch?v=-6T4EZuKnKM