WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Człowiek jako istota

społeczna
1. Człowiek – istotą społeczną
2. Proces socjalizacji
3. Role społeczne
4. Piramida potrzeb Abrahama Maslowa
Człowiek – istota społeczna

Człowiek jest istotą społeczną, ponieważ:

Jego rozwój jest nierozerwalnie związany ze społeczeństwem

Realizuje swoje potrzeby, żyjąc w społeczeństwie

Kształtuje swoją wiedzę o świecie dzięki innym ludziom, którzy pokazują

mu tradycję, reguły zachowania, wiadomości o życiu itd.
Społeczeństwo umożliwia mu przeżycie w początkowym okresie jego życia

Poprzez swoją działalność oddziałuje na otaczającą go rzeczywistość

Czynniki regulujące zachowania człowieka
Na zachowania człowieka mają wpływ jego potrzeby, postawy i osobowość.

ocena przedmiotu
patrz model
1i2

reakcja na przedmiot

zachowanie wobec
przedmiotu

motywy działania, intelekt, temperament, charakter, tożsamość, wartości

Czynniki regulujące zachowania człowieka

Potrzeba to odczuwanie przez człowieka braku czegoś, co

jest konieczne do przeżycia, dalszego rozwoju bądź
utrzymania określonej roli społecznej. Potrzeby dzieli się
na biologiczne i psychiczne.
Pierwsze wynikają z fizjologicznych funkcji organizmu i
zalicza się do nich m.in. Konieczność jedzenia, snu i
oddychania. Potrzeby biologiczne są wrodzone i
pierwotne.

Do potrzeb psychicznych należy np. pragnienie miłości,

uznania czy bezpieczeństwa. Są one wtórne, co oznacza,
że człowiek najpierw musi zaspokoić potrzeby
biologiczne, a dopiero potem pozostałe.

Najbardziej znaną typologię potrzeb zaproponował

amerykański psycholog Abraham Maslow (patrz model
1).
Czynniki regulujące zachowania człowieka
Model 1 - model Abrahama Maslowa
Czynniki regulujące zachowania człowieka

Model 2 - model R.A. Webbera

Czynniki regulujące zachowania człowieka

Kolejnym czynnikiem regulującym ludzkie zachowanie jest postawa, czyli

stosunek do określonego przedmiotu, polegający na ocenianiu go,
reagowaniu na niego i zachowaniu się wobec niego. Przedmiotem postawy
może być człowiek, grupa, rzecz, zdarzenie, symbol, a także ideologia.

Postawy człowieka są kształtowane podczas całego życia, przy czym

szczególne znaczenie ma proces wychowania i nauczania oraz
przynależność do różnych grup społecznych.

Postawę charakteryzuje się poprzez określenie jej kierunku, który wyraża

stosunek człowieka do przedmiotu – pozytywny, negatywny bądź obojętny.

Rodzajem postawy jest stereotyp, który polega na tym, że wiedzę o danym

przedmiocie jednostka uzyskuje od otoczenia, a nie czerpie jej z osobistych
przeżyć.
Czynniki regulujące zachowania człowieka

Trzecim czynnikiem rzutującym na zachowanie człowieka jest osobowość,

czyli zbiór unikatowych i względnie trwałych cech indywidualnych. Są one
kształtowane w procesie biologicznego, psychicznego i społecznego
rozwoju przez środowisko społeczne oraz aktywność poznawczą człowieka.
Osobowość tworzą między innymi motywacje, intelekt, temperament,
charakter, tożsamość i wartości.

Osobowość określają motywy działania, czyli cechy wpływające na dobór

celów, które wyznaczają kierunek ludzkiej działalności.

Motywacja nadaje energię zachowaniu i wpływa na nie w taki sposób, aby

jednostka osiągnęła zamierzony cel.
Czynniki regulujące zachowania człowieka
Ważnym elementem osobowości jest intelekt wpływający na poziom działań człowieka.
Intelekt składa się ze zdolności i zainteresowań. Zdolności to specyficzne cechy ogólne i
specjalne (np. talent muzyczny) wymagane przy wykonywaniu określonej czynności.
Zainteresowania natomiast decydują
o kierunkach działania człowieka.

Cechy osobowości, które określają szybkość i trwałość oraz siłę reakcji jednostki, nazywa się
temperamentem. Temperament składa się z cech wrodzonych, stanowiących psychiczną
podbudowę osobowości.
Zalicza się do nich:
• emocjonalność, czyli skłonność do ulegania przeżyciom psychicznym pod wpływem bodźców
zewnętrznych,
• aktywność, czyli skłonność do działania,
• oddźwiękowość, czyli sposób reagowania na doznane bodźce.
Czynniki regulujące zachowania człowieka
Elementem osobowości jest także charakter, czyli zespół cech wskazujących,
czy wybrane przez człowieka cele i sposoby ich realizacji są zgodne z ogólnie
przyjętymi normami i zasadami moralnymi. Przez charakter rozumie się więc te
cechy osobowości, które wyrażają stosunek jednostki do świata i ludzi.

Tożsamość człowieka pozwala mu uzyskać odpowiedź na pytanie „Kim

jestem”?. Dzięki niej określa swoje cechy psychiczne, fizyczne, a także poglądy i
przekonania. Wyróżnia się tożsamość osobistą i społeczną.

Tożsamość osobista polega na określeniu tego, co różni człowieka od innych, a

jej wykrystalizowanie dokonuje się podczas procesu porównywania siebie z
innymi ludźmi.

Tożsamość społeczna polega na uświadomieniu sobie związków z osobami

należącymi do tej samej grupy społecznej, a jednocześnie na dostrzeżeniu jej
odrębności od innych grup.
Czynniki regulujące zachowania człowieka

• introwertyk – człowiek skoncentrowany na własnym „ja”,

• ekstrawertyk – człowiek skoncentrowany na otaczającym świecie.
doznania zmysłowe, nim je sobie uświadomimy, przechodzą przez grupę "filtrów", którymi są :
Czynniki regulujące zachowania człowieka

Istnieją różne teorie osobowości służące objaśnianiu postępowania ludzi.

Biorąc pod uwagę społeczne funkcjonowanie człowieka, wyodrębnia się
osobowość autorytarną i demokratyczną.

Osobowość autorytarna cechuje człowieka, który postrzega ludzi albo jako

dominujących, silnych i władczych, albo jako słabych i uległych. Jego
relacje z innymi ludźmi określają stereotypy. Jest wrogi, a nawet
agresywny w stosunku do tych, których uznaje za słabych.

Odmiennym typem jest osobowość demokratyczna. Charakteryzuje ona

człowieka, który traktuje ludzi jak równych sobie. Kieruje on samodzielnie
własnym życiem oraz jest odpowiedzialny za swoje działania, a jego sądy
są niezależne od innych ludzi. Jego postawę cechuje duża życzliwość
wobec innych oraz akceptacja otaczającej go rzeczywistości.
Proces socjalizacji
Socjalizacja – to proces, który kształtuje osobowość człowieka i przystosowuje
go do życia w społeczeństwie. W czasie jego trwania jednostka przyswaja sobie
obowiązujące w otoczeniu społecznym umiejętności niezbędne do życia, ideały,
reguły i normy postępowania, wartości , symbole i role społeczne.
Proces socjalizacji
 FUNKCJE SOCJALIZACJI

 Jest mechanizmem
transmisji kultury –
jednostka przejmuje
dorobek kulturowy i
cywilizacyjny
poprzednich pokoleń
 Zapewnia utrzymanie
porządku społecznego
poprzez wpojenie
jednostce norm
moralnych
obowiązujących w
społeczeństwie
 Rola społeczna
Rola społeczna stanowi zbiór oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem
określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających
z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza
margines swobody.
 REGUŁY OPISUJĄCE ROLĘ SPOŁECZNĄ
reguła etykiety roli (normy
zwyczajowe i obyczajowe)
• jak się ubrać w danej sytuacji
• formy zwracania się do siebie
(do nauczyciela, kolegi, szefa)
• wyrażania stanów
emocjonalnych (stadion, teatr)
• celebrowanie roli
reguła stanowiąca o przywilejach
związanych z pełnioną rolą
(oczekiwania wobec
partnerów) – uczeń od
nauczyciela sympatii,
poszanowania, nauczyciel od
ucznia posłuszeństwa,
szacunku
reguły stanowiące o wymaganiach
roli – konieczność wypełniania
określonych zadań
 KONFLIKT RÓL

• Konflikt powinności
wynikających z pełnienia
różnych ról społecznych
(system wartości
najlepszym antidotum)
• Trudności związane z
przechodzeniem z jednej
roli w drugą (uczeń –
pracownik firmy) –
człowiek przywyka do
pewnych tożsamości i jej
zmiana stwarza mu
trudności
przystosowawcze
 STEREOTYPY

• Stereotyp (z greckiego stereós

– stanowiący bryłę, stężały +
typos – odbicie, obraz),
funkcjonujący w świadomości
społeczeństwa uproszczony,
skrótowy i zabarwiony
wartościująco obraz
rzeczywistości, odnoszący się do
grup społecznych, osób, sytuacji,
instytucji, utrwalony
wielokrotnym powtarzaniem.
• Szczególnie pełnić jest te role,
którym przypisane zostały
stereotypy
 POZYCJA SPOŁECZNA
• Pozycja społeczna, w socjologii – miejsce jednostki w strukturze grupy społecznej; z pozycją
społeczną związane są prawa i obowiązki, zespół określonych ról społecznych, jakie jednostka
może pełnić w grupie.
• Pozycje społeczną wyznaczają czynniki obiektywne, np. wykształcenie, zajmowane stanowisko
oraz wysokość dochodów, a także subiektywne, wynikające z prestiżu społecznego (tj.
autorytetu, uznania, poważania danej osoby przez innych), jaki ma jednostka w grupie.
• Pozycja społeczna jednostki w grupie nazywana jest często także statusem społecznym.
Proces socjalizacji

TEORIA BEHAWIORYSTYCZNA

– osobowość, to wyuczony repertuar

zachowań, przez które jednostka reaguje na
płynące z otoczenia bodźce. Podstawowy
mechanizm socjalizacji to instrumentalne
uczenie się, a więc dobór repertuaru
zachowań w oparciu o efekty zachowań
wcześniejszych. Socjalizacja polega na tym,
że społeczeństwo nagradza zachowania
kulturowo właściwe, a karze zachowania nie
odpowiadające oczekiwaniom kulturowym
Iwan Pawłów (1849-1936) udowodnił,
że naturalne odruchy mogą pojawiać się jako
reakcja na sztucznie wywołane bodźce.
Behawioryści rozwinęli tezy rosyjskiego
naukowca w odniesieniu do ludzi.
Proces socjalizacji

TEORIA PSYCHOANALITYCZNA

– socjalizacja to proces, poprzez który kultura internalizuje się w jednym

tylko obszarze osobowości, w superego. Zinternalizowane wzory
kulturowe nie realizują się od razu i wprost w działaniach, lecz przechodzą
skomplikowany proces uzgadniania z popędami biologicznymi (,,id’’),
w wyniku czego ulegają kompromisowym modyfikacjom i przejawiają się
w działaniach tylko częściowo.
Proces socjalizacji

•TEORIA SYMBOLICZNEGO
INTERAKCJONIZMU (Charles Horton
Cooley, George Herbert Mead)

– wszystko, co czyni człowieka

człowiekiem, wywodzi się ze
społeczeństwa, z kontaktów
i interakcji z innymi ludźmi. Natura
ludzka człowieka wytwarza się
dopiero przez życie w środowisku
innych ludzi. Od społeczeństwa
nabywamy nie tylko treść naszego
myślenia, wiedzę, informacje, wzory,
reguły, normy, wartości, ale także
samą zdolność uczenia się,
nabywania tych treści.