Zihinsel ve Sosyal

Çatışma
Prof. Dr. Firdevs Güneş
Çatışma Nedir?
 Çatışma genel anlamda, birbirleriyle uyuşmayan dilek, istek ya
da amaçların yarışmasından ortaya çıkan üzücü durumdur.
 Bireyde iç ve dış nedenlerden, çevreyle etkileşimden veya
yaşamdan kaynaklanabilir.
 İç neden, insanın iki amaç veya hedef arasında seçim yapmak
zorunda kalması ve bunun bireyde yarattığı ruhsal durumdur.
 Dış neden, insan ve diğer canlılar, yaşamlarını sürdürmek ve
kendilerini geliştirmek için çeşitli engellerle mücadele ederler.
 Bireyin ihtiyacını karşılama sürecinde herhangi bir engelle
karşılaşması, gerginliği ve çatışmayı getirmektedir.
Çatışma Nedir?
 Bireysel anlamda çatışma, hem fizyolojik hem sosyo-
psikolojik ihtiyaçların giderilmesine engel olan durumların
meydana getirdiği gerginlik halidir.
 Kurumsal anlamda çatışma ise bireyler ve grupların birlikte
çalışma sorunlarından kaynaklanan gerginlik olaylarıdır.
 Toplumsal anlamda çatışma insanlar ve güçler arasında da
söz konusu olabilir. Çarpışma, savaş, şiddetli geçimsizlik,
anlaşmazlık, zıtlık hep çatışma kaynaklı olaylardır.
 Bunlar çok çeşitli ve karışık sosyal etkileşimin kaçınılmaz bir
sonucu olmaktadır.
Zihinsel Çatışma
 Bireyin iki düşünce ya da durum arasında kalması, bir sonuca
ulaşamaması, uyumsuzluk ve sorun yaşamasıdır.
 Zihinsel çatışmanın uzun sürmesi bireyi güçsüz ve dengesiz bir duruma
götürür.
 Eğer sorunu çözemezse, birey kendini başarısız ve kötü hisseder. Bu
durum hassas bireyler için cesaretsizlik ve kendisi hakkında zayıf imaj
oluşturur.
 Bireyin psikolojik durumu, altında kaldığı ya da çözemediği sorun
nedeniyle giderek bozulur ve sosyal çatışmaları getirir.
 Zihinsel ve sosyal çatışma birbirine bağlıdır. Sosyal çatışma zihinsel
çatışmanın ürünüdür. Sosyal çatışmayı önlemek için önce zihinsel
çatışma giderilmelidir.
 Bu durum öğrenciler ve sınıf ortamında da görülür. Öğretmen sınıftaki
sosyal çatışmaları çözmek için önce zihinsel çatışmaları çözmelidir.
Zihinsel Çatışma

Oluşumu
Yapılandırıcı yaklaşımda zihinsel çatışmanın oluşumu
iki şekilde ele alınır.
1. Gelişimsel Çatışma
2. Etkileşimsel Çatışma
Zihinsel Çatışma
 1.Gelişimsel Çatışma: Piaget’e göre, zekâ,çevreye uyum sağlama
gücüdür. Uyum, bireyin çevreyle etkileşimi sonucu, çevresindeki
değişiklikleri ve yeni bilgileri benimsemesidir. Uyum süreci iki önemli
zihinsel işlemle gerçekleştirilir. Bunlar özümleme ve alışmadır.
 Özümleme: Yeni bilgileri, durumları ve değişiklikleri zihinsel yapıya
oturtma işlemidir. Birey bir sorunla karşılaştığında bu sorunla ilgili
verileri, bilgileri, durumları değiştirmeksizin, sorunu ve sonuçlarını
zihnine yerleştirir. yeni duruma uyum sağlar. Bu aşamada zihinsel çatışma
yaşamaz.
 Alışma : Bir sorunla karşılaşan birey, ona uyum sağlamaya ve alışmaya
çalışıyorsa, zihinsel çatışma yaşıyor demektir. Birey yeni duruma uyum
sağlamak için ek çabalar harcamaktadır. Bu amaçla birey zihinsel
şemalarında ve işleyişinde değişiklik yapmak durumundadır.
Zihinsel Çatışma
 Dengeleme: Dengeleme, ön bilgilerle yeni bilgileri
bütünleştirerek zihinsel yapıyı yeniden düzenleme sürecidir.
 Birey, özümleme ve alışma yoluyla yeni bilgileri
öğrenmekte, bütünleştirmekte ve zihninde yeni denge
oluşturmaktadır.
 Bireyin uyum sağlama özelliğine bağlı olarak en uygun
denge bulunmaktadır. Bu daha çok baskın dengeleme
olmaktadır.
 Birey bu süreçler sonunda çevreye uyum sağlamakta ve
gelişmektedir.
Etkileşimsel Çatışma
 2.Etkileşimsel Çatışma: Sosyal yapılandırıcılık anlayışına göre öğrenme
sürecinde bilgi ve becerilerin yapılandırılması, öğrenci –araç-gereç- sosyal
ortam etkileşimine bağlı bulunmaktadır.
 öğrenci, öğrenme sürecinde araç-gereçlerle ve sosyal ortamla sürekli
etkileşim içindedir. Bu etkileşim beraberinde zihinsel çatışmayı da
getirmektedir. Zihinsel çatışma üç şekilde olmaktadır. Bunlar:

 1. Önbilgilerle yeni bilgilerin çatışması: Ön bilgiler ışığında yeni bilgiler

alınmakta ve zihinde yapılandırılmaktadır. Yapılandırma işleminde, ön
bilgilerle yeni bilgiler karşılaştırılmakta, önemli olanlar seçilmekte,
yorumlanmakta, birleştirilmektedir.
 Öğrencinin ön bilgileriyle yeni bilgiler çelişiyorsa, zihinsel çatışma söz
konusu olmaktadır. Böyle durumlarda öğretmen öğrencinin ön bilgilerini
kontrol etmelidir. Zihinsel çatışmaya neden olan durumlar, ön yargılar
belirlemelidir.
Etkileşimsel Çatışma
2.Amaçlarla sonuçların çatışması: Yapılandırıcı yaklaşıma göre
öğrencinin bir amacı olmalıdır. Öğrenme sürecinde belirlenen bu
amaçlara ulaşılmaya çalışılmakta, öğrenme süreci kontrol
edilmekte ve değerlendirilmektedir. Değerlendirmede
belirlenen amaç ile ulaşılan sonuç karşılaştırılmaktadır.
Belirlenen amaçla ulaşılan sonuç uyumlu değilse zihinsel
çatışma yaşanmaktadır.
3.Düşüncelerin çatışması :Öğrenme ortamında öğrenciler,
metinler, araç-gereçler , vb. arasında düşünce akışının
sağlanmakta ve etkileşimler gerçekleştirilmektedir. Bu süreçte
öğrenci kendi düşüncelerini ile diğer düşünceleri
karşılaştırmakta, aynı zamanda düşüncelerin nasıl sunulduğunu
izlemektedir
Sosyal Çatışma
 Sosyal çatışma, yaşamın her alanında görülür.
 Bazen ailede, meslekte, bazen toplumsal yaşamda görülür.
 İnsan ilişkilerinin ve sosyal yaşamın gerçekleridir.
 Değerlerin, amaçların, ilgilerin, istek ve ihtiyaçların
farklılığından dolayı kişi veya gruplar karşı karşıya
gelebilirler.
 Yapılandırıcı yaklaşıma göre çatışmayı çözmenin en iyi yolu,
onun neden çıktığını araştırmak yerine, varlığını kabul
etmektir.
 Çatışmayı çözmek ise bireylerin ihtiyaçlarını, ilgilerini
dikkate almak, taraflar için uygun çözümleri araştırmak ve
bulmak gerekir.
Sosyal Çatışma

 Sosyal çatışmaları çözmek ve aktif olarak yönetmek için

bireyin bazı becerilere sahip olması gerekir. Bunlar:
 İddiaları inceleme becerisi,
 Çatışmanın nedenleriyle farklı düşünceleri analiz etme
becerisi,
 Düşüncelerin ortak ve farklı yönlerini belirleme becerisi,
 Sorunu yeniden tanımlama becerisi,
 Çözüm için gerekli koşulları, durumları öncelik ve işlevine
göre düzenleme becerisi,
 Uzlaşma noktaları ve koşullarını belirleme becerisi vb.
olmaktadır.
Çatışma Nedenleri

 Sınıfta görülen sorunlar ve çatışmaların nedenleri dört grupta toplanabilir

 Toplumsal sorunların sınıfa yansıması: Bunlar sosyal, ekonomik ve ahlaki
yönden olumsuz olan durumlardır. Toplumda görülen olumsuzluklar sınıfa
yansımaktadır.
 Psikolojik sorunlar: Öğrencinin gelişiminden kaynaklanan sorunlardır.
 Anlayışsızlık, ayrımcılık ve değer vermeme: Bu sorunlar öğretmen ve
öğrenci kaynaklı olabilmektedir.
 Stres: Öğrencilerin okulda stres atabilecekleri bir etkinlik ya da alan
bulamamaları vb olmaktadır.
Toplumsal Nedenler
 Ekonomik nedenler : Öğrencinin geldiği aile ve çevrenin fakir olması, bazı
sosyal haklardan yararlanamaması, kötü yaşam koşulları gibi durumlardır.
Söz konusu bu durumlar öğrencinin, okuldaki bazı etkinliklere katılamaması
ile yeterli kaynak ve materyallere ulaşamamasına neden olmaktadır. Bu
koşullar öğrenciyi başarısızlığa ve okulda olumsuz durumlara yöneltici
olmaktadır.
 Sosyal nedenler : Öğrencinin yetiştiği aile ve çevrenin değerleri ile gelenek
ve göreneklerine duyarsızlık, olumsuz etkileşim ve çatışma, problemlerin
çözümünün tek yol olarak otorite ve şiddetin görülmesi gibi durumlardır. Bu
durumlar toplumdan öğrenciye yansımaktadır.
 Kültürel nedenler : Kalkınma süreciyle birlikte ortaya çıkan çeşitli kültürel
sorunlar olmaktadır. Eğitim ve ekonomik yoksunluk içinde bulunan aileler
yaşadığı toplumla sosyal bütünleşmeyi gerçekleştiremez. Kendi gelecekleri
için gerekli olan bilgi ve bilgi teknolojilerine de ulaşamazlar. Böyle bir yapı
içinden gelen öğrenciler sorunlarını sınıf ortamına taşımaktadırlar.
Öğretmenden Kaynaklanan Nedenler
 Öğretmenin otoriter olması. Yaşadığımız çağda otoriter tutum ve
davranışlar, öğrenciler tarafından kabul görmemektedir.
 Bu tutumun sürdürülmesi öğrencilerin saygısız davranışlarını,
saldırılarını, soyut değerlendirmelerini ve öğretmene isim takmalarını
gibi sorunlara neden olabilmektedir.
 Öğrenciye psikolojik saldırı . Öğretmenin öğrenciye sınıf ve okul
içinde psikolojik saldırılarda bulunmasıdır.
 Öğrencinin endişeli, disiplinsiz, uyumsuz, başarısız olduğu
nedenleriyle öğretmenin konuşmalarında sürekli bu konulara dikkat
çekmesi ve bunu saldırı amaçlı kullanması, öğrencilerde istenmeyen
davranışlara neden olmaktadır.
Öğretmenden Kaynaklanan Nedenler
 Eğitsel olmayan uygulamalar. Öğretmenin normal durumları çok abartması,
 Öğrenci hatalarını aşırı büyütmesi,
 Öğrencileri gülünç duruma sokması ve alay etmesi,
 Disiplinde aşırıya kaçması gibi uygulamalar

 Sürekli azarlama. Eğitim sürecinde benimsenmeyen bir uygulamadır.

 Öğretmenin öğrenci ödevlerini düzeltirken,
 Değerlendirme yaparken,
 Kuralları hatırlatırken sürekli azarlaması, hatta ağır sözlerle hakaret etmesi,
öğrencileri olumsuz yönde etkilemektedir.
Öğretmenden Kaynaklanan Nedenler
 Öğrencileri etiketleme. Öğretmenin sınıf içi çalışmalarında
öğrencileri iyi, kötü, uslu, yaramaz, akılsız, ilkel, zeki,
problemli gibi etiketlemesi, onlara çeşitli isimler takması,
öğrencilerin başarısını ve kişiliğini etkileyici olmaktadır.
 Öğrencilerin doğduğu ve yaşadığı yerlere ilişkin
etiketlemelerin de yapıldığı bilinmektedir.
 Örneğin gecekondudan gelme, köylü,... şehirli,
 Sizin oradan adam çıkmaz gibi.
Değişimden Kaynaklanan Nedenler
 Günümüz dünyası hızlı değişimlere sahne olmaktadır. Bu süreç en çok
öğrencileri etkilemektedir.
 Öğrencinin yaşamında değişim, dışarıdan gelen zorlamalar ve içsel
nedenler olmak üzere iki şekilde gerçekleşmektedir.
 Öğrencilerin bazıları iç yönelmeler ve gereksinimlerle, bazıları da
dışarıdan gelen baskı ve zorlamalarla değişim durumuna
itilmektedirler.
 Bu değişim durumlarıyla başa çıkabilmek için çeşitli teknikler
benimsemekte ve karşılık vermektedirler.
 Genellikle içsel nedenlere dayalı değişimleri daha çabuk benimsenir.
Ancak dışarıdan gelen değişimler zorlayıcıdır.
 Öğrenciler bazen dışarıdan zorlanan değişimleri kabul etmemekte ve
değişime karşı direnebilmektedirler.
Diğer Nedenler
 Sınıfta görülen sorunların diğer nedenleri olarak öğretmenler arası
veya öğretmen veli çatışmaları ile öğrenciler arası çatışmalar
söylenebilir.

 Öğretmenler arası veya öğretmen veli çatışması. Öğretmenin

uyguladığı yöntem, teknik, ölçme ve değerlendirme gibi birçok
uygulama konularında, kendi meslektaşı veya velilerle sürtüşmeye
girmesi durumlarıdır. Bu durumlar öğrencileri etkilemekte ve sorunları
meydana getirmektedir.

 Öğrenciler arası çatışmalar: Toplumdaki ilgisizlik, aile sorunları,

psikolojik sorunlar, öğrencinin fiziki görünümü vb. gibi çeşitli nedenler
öğrenciler arası çatışmaları getirmektedir
Çatışmaları Çözme
 Kuralları Belirleme ve Uygulama
 Yapılandırıcı yaklaşımda öğrenme ortamında uyulacak kuralları,
öğretmen ve öğrenciler birlikte saptarlar.
 Kuralların uyulmasında da birlikte hareket ederler.
 Öğretmen bu süreçte bir otorite değil sınıf-içi gözlemcidir.
 Sınıfta istenmeyen durumlar ya da sorunlar emir ya da zor kullanılarak
değil zihinsel, duygusal ve dolaylı denetimlerle önlenir.
 Sınıf yönetiminde öğretmen-öğrenci işbirliği sağlanır.
 Öğretmen çatışmaların önlenmesinde öğrencilere seçenekler sunar,
yönergeler verir, yollar gösterir ve rehberlik eder.
 Öğrenciler istenmeyen durum ve çatışmaların önlenmesinde aktif rol
alırlar.
Çatışmaları Çözme
Sorun Çözme
 Öğrenciler, topluma uyum sağlayabilmek, hayatta kalabilmek ve
gelişebilmek için sorun çözmeyi öğrenmek zorundadırlar.
 Sorun çözebilen bireyler yetiştirmek için bilgi aktarmak yeterli değildir.
Öğrencilerin düşünme ve karar verme becerilerini geliştirmek, bilgiyi
anlama ve kullanabilmelerini sağlamak ve sorgulama becerilerini
geliştirmek gerekmektedir.
 Sorun çözme, bireyin zihin yapısında, zihinsel becerilerinde değişmeler ve
gelişmeler yaratmakla gerçekleşmektedir.
 Bu değişmeler düşünme, anlama, ilişki kurma, eleştirme, tahmin etme,
analiz-sentez, değerlendirme gibi zihinsel becerileri geliştirir.
Çatışmaları Çözme
 Sorun Çözme Nedir?
 a.Sorunu Hissetme: Birey bir sorunla ya da güçlükle
karşılaşmıştır. Güçlük ya da sorun onu rahatsız etmektedir.
Birey istediği sonuca varamamakta ya da güçlüğün nedenini
aydınlatamaz. Yani sorunun ne olduğu açıkça bilmemektedir.
Bu aşamaya sorunu fark etme aşaması denilmektedir.
 b.Sorunu Belirleme: Birey sorun yaratan durumlar hakkında
bazı gözlemler yapmış, olaylar ve bilgiler toplamıştır.
Kendini rahatsız eden sorunun nerede, ne olduğunu saptamış
veya kime ait olduğunu belirlemiştir. Artık sorun açıkça
bilinmektedir. Bu aşamaya sorunu tanımlama ve açıklama
denilmektedir.
Çatışmaları Çözme
Sorun Çözme Nedir?
 c. Çözüm Yolları Önerme : Birey gözlemlerine, olayları
incelenmesine, ön bilgilerine dayanarak sorunun çözümü yani sonucun
ne olabileceği hakkında tahminlerde bulunmaktadır. Soruna özgü bilgi
kaynaklarını tanımakta ve çözüm yolları önermektedir.
 d.Çözüm Yollarını Saptama :Her çözüm yolunun muhtemel
sonuçlarını düşünme, en uygun çözüm yolunu seçme, sorunun
çözümünde, yardıma ihtiyacı olup olmadığını belirleme olmaktadır.
Birey sonunun çözümü için uygun yollar saptamaktadır.
 e.Çözüm Yollarını Uygulama :Bu aşamada birey belirlediği çözüm
yollarını uygulamaya koymaktadır. Olaylara, durumlara bakarak,
bilgiler toplayarak, çözüm yollarının gerçekte sorunu çözme
durumunu saptamaya çalışır. Bu bir anlamda çözüm yollarının
uygulamaya konulması ve sonuçların test edilmesidir.
Dikkat Edilecek Noktalar
Sorun çözme becerileri geliştirilirken bazı noktalara dikkat edilmelidir.
 - Kendisi ve başkaları hakkında doğru bilgiler edinme,
 - Çok yönlü düşünme ve zihinsel süreçlerini kontrol etme,
 - Düzeltme ve kontrol becerilerini geliştirme,
 - Kendine güvenini artırma,
 - Kaygılarını kontrol etme,
 - Güdülenmesini sağlama ve sürdürme,
 - Daha olumlu tutumlar geliştirme,
 - En iyi çalışma yöntemleri geliştirme,
 - Sorgulama becerilerini geliştirme,
 -İletişim kurma becerilerini geliştirme, vb. olmaktadır.
Diğer Etkinlikler

 Sınıfta çatışmaları çözmek için düşünme, sorgulama,

tartışma, analiz yapma, sorunları inceleme, beyin fırtınası
yapma, vb. farklı etkinlikler yapılabilir.

 Bu süreç öğrencilerle birlikte yürütülmeli ve hepsinin

aktif rol alması sağlanmalıdır.

 Öğretmen sınıf yönetimi biçimini sorgulamalı ve

öğrencilere de sınıfı yönetme görevi vermelidir.