Starożytność –

charakterystyka epoki.
 1. Nazwa epoki:
• Szeroki termin starożytności obejmuje dorobek
kulturowy społeczności Bliskiego Wschodu oraz
basenu Morza Śródziemnego (m.in. Cywilizację
sumeryjską, egipską, babilońską, fenicką, Izraelitów,
Greków i Rzymian). Starożytność klasyczna.

• Antyk  wartościowy przedmiot oraz epoka

literacka (synonim).
• Łacińskie słowo antiquus  dawny.
 2. Periodyzacja – ramy czasowe:
• Od IX wieku p.n.e. do V wieku n.e.

• Okres grecko-rzymski, wykształcenie miast-

państw, początek myśli demokratycznej
(Perykles).
• Eposy antyczne Homera: Iliada i Odyseja.
• Narodziny teatru.
• Epoka hellenistyczna.
 Centra kulturowe:
• Grecja i Rzym  politeizm, miasta-państwa,
mitologia, teatr.

• Palestyna  judo-chrześcijańska kolebka.

Monoteizm, powstanie Biblii.
 Dwa filary kultury europejskiej:
Antyk: Biblia:
• Dorobek starożytnych • Wierzenia chrześcijańskie –
Greków i Rzymian. Niemal Biblia wywodząca się z
cała europejska filozofia tradycji judaistycznej
wyrasta na tradycji greckiej. (żydowskiej). Biblia
• W antyku narodził się teatr stworzyła podwaliny
oraz uprawiane do dziś zachodniego systemu
gatunki literackie. etycznego. Jest źródłem
wątków, motywów,
toposów oraz symboli.
Symboliczne fundamenty
naszej kultury to Ateny,
Rzym i Jerozolima.
 Pojęcia kluczowe:
Klasyczność/klasycyzm: Antropocentryzm:
• Pierwotnie oznaczało doskonały, • Gr. anthropos – człowiek i
wzorcowy. Za takie uznaje się gr. kentron – środek koła.
dzieła literackie, malarskie i
rzeźbiarskie powstałe w antyku.
• Człowiek stanowi centrum.
• Harmonia, doskonałe proporcje,
zasada mimesis, decorum, • Antropomorfizacja 
zasada trzech jedności.
Bogowie przedstawienie na
kształt ludzi.
• Współczesne odniesienia
 Pojęcia kluczowe:
• Topos  obrazy i • Humanizm  człowiek
motywy ukazane w jako osoba rozumna
literaturze. stanowi element świata.

• Terencjusz  rzymski
• Archetyp 
pisarz: jestem człowiekiem
pierwowzór, wzorzec i nic co ludzkie, nie jest mi
ludzkich postaw i obce.
zachowań.
• Humanista, być
humanistą.
 Cechy literatury antycznej:
• Mimesis  naśladowanie, dzieło obrazuje
rzeczywistość, przedstawia prawdopodobnego
bohatera, z którym odbiorca może się
utożsamić.
• Decorum  odpowiedniość formy i stylu działa
do treści.
• Zachowanie harmonii i umiaru (zasada złotego
środka).
• Źródło motywów kulturowych.
 Literatura antyczna:
Grecja: Rzym:
• Homer: Iliada i Odyseja. • Horacy: pieśni, trwałość
• Tyrteusz: żołnierz poeta, poezji, poezja doskonała.
poezja tyrtejska (nawołująca • Wergiliusz: epos (Eneida).
do walki.
• Safona: poezja, wzór poezji
kobiecej, liryka miłosna.
• Anakreont: anakreontyki –
pieśni biesiadne.
• Sofokles: tragedie.
• Arystofanes: komedie
(Chmury).
 Wzorce osobowe:
Heros: Buntownik:
• Niestroszony, honorowy, • Łamie nawet reguły
bezkompromisowy. ustanowione przez bogów,
• Np. Achilles w Iliadzie odważny, skłonny do
Homera. poświęceń w imię
wyznawanych racji.
• Np. Prometeusz.
 Wzorce osobowe:
Tułacz, podróżnik (homo viator): Bohater tragiczny:
• Dzielny, mężnie radzący • Stoi przed koniecznością
sobie z trudnościami, dokonania wyboru, jego
konsekwentnie dąży do losem kieruje fatum
swojego celu. (przeznaczenie), skazany na
• Np. Odyseusz, w Odysei klęskę. Obciążony winą.
Homera. • Np. Antygona z dramatu
Sofoklesa.
 Teatr:
• Narodził się z uroczystości religijnych ku czci
Dionizosa (boga płodności i wina, Wielkie Dionizje).
• Dramat  tragedia, komedia.
• Fatum  przeznaczenie.
• Konflikt tragiczny  wybór między racjami.
• Zasada trzech jedności  czas, miejsce, akcje.
• Katharsis  widz poprzez śledzenie losów
bohatera doznaje oczyszczenie (odczucie litości,
twarogi).
Theatrum mundi: świat jako teatr.
• Teatr  świat, życie.
• Lalka, kukiełka, aktor  człowiek.
• Reżyser  Bóg, fatum, inni ludzie.

• topos, który przedstawia świat jako scenę i

żyjących w nich ludzi jako aktorów, którzy
odgrywają w nim swoje role
 Sztuka:
• Sztuka  wytwarzanie danego przedmiotu
według określonych reguł.

• Harmonia, piękno, obserwacja natury,

mimesis, zasada prawdopodobieństwa.
 Temat: Filozofia starożytnych Greków.
• Nadrzędny cel?

• Poznanie rzeczywistości i określenie miejsca,

jakie zajmuje w niej człowiek.

• Poszukiwanie podstawowej zasady

decydującej o naturze całego kosmosu.
 1. Filozofowie:

• Sokrates:

• Był ateńczykiem, nie spisywał swoich myśli.

Uważany za twórcę humanizmu. Kierował się
racjonalizmem (rozum jako źródło poznania).

• Wiem, że nic nie wiem.

 1. Filozofowie:
• Platon:

• Był Grekiem i uczniem Sokratesa. Zapisywał

słowa swojego mistrza. Jest autem: Uczty,
Obrony Sokratesa.

• Miłość platoniczna  miłość niespełniona.

• Idealizm  rzeczywistość jest niedoskonałym
światem idei.
 1. Filozofowie:
• Arystoteles:

• Był uczniem Platona, autor Poetyki (genologii).

Twórca dualizmu: człowiek składa się z ciała i
duszy.
 2. Szkoły filozoficzne:
Stoicyzm: Zenon z Kition.
• Ludzie nie mają wpływu na
los, jedynie rozwiązanie to
akceptacja praw natury.
• Człowiek powinien kierować
się rozumem i dążyć do
umiaru.
• Najwyższym dobrem jest
cnota. Brak buntu.
• Stoicki spokój: spokój
wobec losu i świata.
Epikureizm: Epikur.
• Celem życia jest szczęście.
• Życie szczęśliwe to życie
pozbawione cierpień.
• Należy korzystać z każdej
chwili: Horacy  carpe
diem (chwytaj dzień).
• Ciesz się chwilą.
 2. Szkoły filozoficzne:
Hedonizm: Cynizm: Diogenes z Synopy.
• Hedoniści: najwyższym • Cynicy:
dobrem i celem życia są • Odrzucenie wszelkich norm
przyjemności. społecznych – nie ma
• Najważniejsza jest społeczeństwa, tylko
teraźniejszość. jednostki.
• Negowali zdobycze społeczne.

• Cyniczny  lekceważący.