Ustalenie budowy przestrzennej drobin metodą

VSEPR (Valence Shell Elektron Pair Repulsion –

odpychanie się par elektronowych powłoki
walencyjnej)
- Elektrony walencyjne i rdzenie atomowe
- Założenia metody VSEPR i ligandy
- Przypadki ligandów będących grupami atomów i drobin nie
posiadających atomu pretendującego do atomu centralnego –
metoda ligandu zastępczego
- Zapis EAnHm i jego interpretacja
- Pary wiążące i wolne pary elektronowe
- Czynniki decydujące o geometrii drobiny
- Reguły VSEPR
- Budowa przestrzenna drobiny
Elektrony walencyjne i rdzenie atomowe
 Metoda VSEPR zakłada, że drobina zbudowana jest z rdzeni
atomowych i elektronów walencyjnych, na które składają się elektrony
walencyjne wszystkich atomów drobiny
 Konieczne jest uwzględnienie nadmiaru elektronów w anionach oraz
deficytu elektronów na kationach
 F2 : Lwal = 2 ∙ 7 = 14
Elektrony walencyjne
 H2O : Lwal = 2 ∙ 1 + 6 = 8
 NO2+ : Lwal = 5 + 2 ∙ 6 – 1 = 16 2s22p5 2s22p5
 NO3- : Lwal = 5 + 3 ∙ 6 + 1 = 24
1s2 1s2
9F 9F

Rdzenie atomowe

 Zgodnie z elektronową teoria wiązań Lewisa i Kossela pozostałe

elektrony nie biorą udziału w tworzeniu wiązania
 Elektrony walencyjne opisują orbitale molekularne (σ i π) – funkcje
umożliwiające obliczenie rozkładu gęstości ładunku oraz kształtu
i rozmiarów obszaru orbitalnego
 Założenia (warunki) metody VSEPR
i ligandy
 Warunki równoczesne:
 drobina może zawierać tylko atomy pierwiastków grupy
1 i 2 oraz 13 – 18
 W drobinie istnieje tylko jeden atom centralny
 Atom centralny jest związany z atomem a nie grupami atomów
(np. – OH).
 Ligandy – atomy lub grupy atomów otaczające atom centralny

H 2S O3 HClO PCl5
/S\ /O\ Cl
O Cl Cl
H H H Cl P
O O
Cl Cl
 Metoda ligandu zastępczego
 Przypadki ligandów będących grupami atomów i drobin nie
posiadających atomu pretendującego do atomu centralnego
(w przypad. alkanów za grupę – CH3 można zstąpić at. Cl, Br: H3C-
Cl) HC ≡ CH H2C = CH2 H2SO4

H–C≡C-H H H O
\ /
C=C H – O –S – O – H
/ \
H H O

Ligand zastępczy – dobrany Ligand zastępczy – dobrany Ligand zastępczy – dobrany

atom połączony wiązaniem
potrójnym (gr.15 np. at. N)
z atomem centralnym
H–C≡N
atom połączony wiązaniem anion prosty o ładunku -1 (np.
podwójnym (gr.16 np. at. Cl-, Br- ) połączony z atomem
O, S) z atomem centralnym centralnym
H
C=O SO2Cl2
H
Zapis EAnHm i jego interpretacja
 Każdy wzór drobiny przed obliczeniem liczby wolnych par
elektronowych i liczby przestrzennej należy zapisać w postaci EAnHm
gdzie: E – atom centralny; A – atomu grup 1-2, 13-18, które mogą być
jednakowe lub różne z wyjątkiem wodoru; H – atomy wodoru; n i m
indeksy stechiometryczne.
Wzór Zapis EAnHm n m Wzór Zapis EAnHm n m
CH4 CH4 0 4 HN3 NN2H 2 1
H2 O OH2 0 2 HClO4 ClO4H 4 1
CH3Cl CClH3 1 3 HClO OClH 1 1
O3 OO2 2 0 HSCN CSNH 2 1
F2 FF 1 0 HCN CNH 1 1
HF FH 0 1 CNH NCH 1 1
HCHO COH2 1 2 H2S2O7 O(SO3H)2 2 2
NO2+ NO2+ 2 0 PCl5 PCl5 5 0
 Pary wiążące i wolne pary elektronowe
 Wiążące pary elektronowe – w wiązaniu podwójnym
i potrójnym pary elektronowe tworzące wiązanie nie
są równocenne:
 para σ (wiązanie sigma): opisuje ją funkcja falowa σ (orbital
wiążący σ), która opisuje obszar orbitalny – symetrię względem
osi łączącej jądra, kształt zależy od rodzaju łączących się
atomów (s – s ; px – px; s – p)
 para π (wiązanie pi): opisuje funkcja falowa π, której obszar
orbitalny złożony jest dwóch fragmentów leżących poza osią
łączącą jądra i wykazuje symetrię względem płaszczyzny
prostopadłej do płaszczyzny z osią łączącej jądra
 Wolne pary elektronowe – opisane funkcją falową n, dzieli się je
na dwie grupy, podział jest formalny, służy wyłącznie do
obliczeń
 wolne pary elektronowe atomu centralnego,
 wolne pary elektronowe ligandów
 Czynniki decydujące o geometrii
drobiny
 Czynniki energetyczne – geometria drobiny – budowa przestrzenna w stanie
określonym przez minimum energii:
 odpychanie elektronów
 odpychanie jąder
 przyciąganie elektronów przez jądra
 energie kinetyczne elektronów
 Metoda VSEPR uwzględnia pierwszy z czynników, metoda zakłada,
że o geometrii drobiny decydują:
 wolne pary elektronowe atomu centralnego
 pary σ łączące atom centralny z ligandami
 łączna liczba wolnych par elektronowych atomu centralnego i liczba par
wiążących σ stanowi parametr obliczeniowy metody VSEPR – liczby
przestrzennej – steric number (Lp)
 pary elektronowe decydujące o geometrii drobiny muszą zająć położenie
w przestrzeni tak, aby ich siły wzajemnego odpychania były jak najmniejsze
a odległości powinny osiągać wartości maksymalne
 warunek ten zostanie spełniony, jeżeli położenie „narożników – punktów”
drobiny będzie rozpatrywać się na powierzchni kuli której środkiem jest atom
centralny , co gwarantuje maksymalne odległości miedzy narożnikami
 proste prowadzone od środka kuli do tych punktów określają kierunki
obszarów orbitalnych par σ i wolnych par
 Liczba przestrzenna a kształt drobiny
Lp = 2 (BeH2) Lp = 3 (BCl3) Lp = 4 (CH4)

Liniowa – diagonalna
Trójkątna – trygonalna Czworościenna –
tetraedryczna
Lp = 5 (PCl5) Lp = 6 (SF6) Lp = 7 (IF7)

Bipiramida trygonalna Bipiramida tetragonalna Bipiramida pentagonalna

 Reguły VSEPR
 O przestrzennym rozmieszczeniu ligandów wokół atomu
centralnego a tym samym o budowie przestrzennej drobiny,
decyduje łączna liczba par elektronowych σ i wolnych par
elektronowych atomu centralnego
 Orientacja przestrzenna kierunków orbitalnych par elektronowych
decydujących o budowie przestrzennej drobiny jest maksymalnie
symetryczna i zależna tylko o ich liczby
 Wzajemne odpychanie par elektronowych spełnia następujące
relacje:
 najsilniej odpychają się dwie wolne pary elektronowe
 słabiej odpycha się wolna para z parą σ
 najsłabiej odpychają się dwie pary wiążące σ
 atomy stanowiące ligandy z wyjątkiem at. H mają oktet
elektronowy
 Lp = liczba wolnych par elektronowych (L wpE) + liczba para σ
 Parametr obliczeniowy metody
VSEPR
Krok pierwszy – obliczenie łącznej liczby
elektronów walencyjnych w drobinie
Krok drugi – obliczenie wolnych par
elektronowych na podstawie wzoru drobiny
o wzorze EAnHm :
LwpE = 1/2Lwal – 4n – m
Krok trzeci – obliczenie liczby przestrzennej:
Lp = LwpE + n + m
Krok czwarty – na podstawie tabeli określającej
kształt drobiny w zależności Lp
i LwpE określenie geometrii drobiny
 Przykłady
Drobina Lwal LwpE = 1/2Lwal - 4n - m Lp= LwpE + n + m
H2O (OH2) Lwal = 6 + 2 = 8 LwpE = 1/2∙ 8 – 4∙0 - 2 Lp= 2 + 2 = 4
=2
HSCN (CSN-) Lwal = 4 + 6 + 5 LwpE = 1/2∙16 – 4∙2 - 0 Lp= 0 + 2 = 2
+1 = 16 =0
H4P2O7 [O(PO32-)2] Lwal = 2 ∙ 5 + Z at. centralnym O połączone są dwa ligandy tetraedryczne,
drobina jest bipiramidą trygonalną – połączenie tetraedrów
7 ∙ 6 + 4 = 56 wierzchołkami poprzez atom tlenu

HClO4 (ClO4- ) Lwal = 7 + 4 ∙ 6 LwpE = 1/2∙32 - 4∙4 – 0 Lp= 0 + 4 + 0 = 4

+ 1 = 32 =0
HF2IO2 (IF2O2- ) Lwal = 7 + 2 ∙ 7 LwpE = 1/2∙34 - 4∙4 – 0 Lp= 1 + 4 + 0 = 5
+ 2 ∙ 6 + 1 = 34 =1
PCl3 (PCl3 ) Lwal = 5 + 3 ∙ 7 LwpE = 1/2∙26 - 4∙3 – 0 Lp= 1 + 3 + 0 = 4
= 26 =1
PCl5 (PCl5 ) Lwal = 5 + 5 ∙ 7 LwpE = 1/2∙40 - 4∙5 – 0 Lp= 0 + 5 + 0 = 5
= 40 =0
NO2+ (NO2+) Lwal = 5 + 2 ∙ 6 LwpE = 1/2∙16 - 4∙2 – 0 Lp= 0 + 2 + 0 = 2
- 1 = 16 =0
 Kształty – geometria drobin
Liczba Liczba wolnych par Symetria
przestrzenna - elektronowych - LwpE drobiny Uwagi
Lp
0 1 2 3

2 BeH2 liniowa –
diagonalna
CO2
3 BeCl3 NO2- trójkątna -
trygonalna
czworościanna W przypadku H2O i
CH4 NH3 H2 O
– tetraedryczna H2S, H2Se, H2Te można
H2 S przyjąć kształt kątowy,
4 H2Se jeżeli pominie się dwa
orbitale niewiążące
H2Te stanowiące 2 narożniki
tertraedru

5 PCl5 SF4 ClF3 ICl2- bipiramida

trygonalna

6 SF6 IF5 XeF4 bipiramida

tetragonalna

7 IF7 SeBr62- bipiramida

pentagonalna