Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας

Οργανική Χημεία της Συντήρησης (Θ)

Ενότητα 7: Μηχανισμοί αντιδράσεων. Αντιδράσεις προσθήκης

(α’ μέρος)
Σταμάτης Μπογιατζής, Επίκουρος Καθηγητής
Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων & Έργων Τέχνης

Το περιεχόμενο του μαθήματος Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού

διατίθεται με άδεια Creative Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και
Commons εκτός και αν αναφέρεται συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό
διαφορετικά Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
 Είδη οργανικών χημικών αντιδράσεων

• Αντιδράσεις ελευθέρων ριζών

• Ιοντικές αντιδράσεις

• Περικυκλικές (ή σύγχρονες) αντιδράσεις

2
 Ομολυτικές αντιδράσεις

Άπολος διαλύτης

“Homolysis (Chemistry)”, από Jü διαθέσιμο ως κοινό κτήμα

ελεύθερες ρίζες
D0 = ΔH = 101.1 kcal/mol = 423.0 kJ/mol = 4.40 eV (για κάθε δεσμό)

• Ομολυτική σχάση του δεσμού Α-Β

• Σχηματίζονται δυο ελεύθερες ρίζες
• Παραδείγματα:
o φωτοχημική σχάση του δεσμού Α-Β (το υπεριώδες φως
κατέχει αρκετή ενέργεια για την καταστροφή του δεσμού)
o Πυρολυτική διάσπαση (απουσία οξυγόνου)
3
 Μηχανισμός αντίδρασης
• Οι ελεύθερες ρίζες είναι ενεργά ενδιάμεσα σε μια χημική
αντίδραση.
• Όταν περιλαμβάνουμε τα διάφορα στάδια με τα ενεργά
ενδιάμεσα, περιγράφουμε εμπεριστατωμένα τον τρόπο με
τον οποίο πραγματοποιούνται οι χημικές αντιδράσεις.
• Λέμε τότε ότι περιγράφουμε το μηχανισμό της αντίδρασης.

4
Μηχανισμός αντιδράσεων ελευθέρων ριζών
1/2
• Πώς αντιδρά ένας κορεσμένος υδρογονάνθρακας με τα
αλογόνα (π.χ. χλώριο) κάτω από υπεριώδες φως;

φως
Cl2 + CH4 → ?

5
Μηχανισμός αντιδράσεων ελευθέρων ριζών
2/2
hν
• Έναρξη

• Διάδοση

• Τερματισμός

socratic.org
6
Πολικές αντιδράσεις: Ετερολυτική σχάση δεσμού

• Η σχάση δεσμού πραγματοποιείται μέσω ενδιάμεσου

σχηματισμού πολικών ενδιαμέσων.

“Heterolysis (Chemistry)”, Jü διαθέσιμο με

άδεια CC BY-SA 3.0

7
 Ετερο-γονικός σχηματισμός δεσμού
(πολική αντίδραση)

Ηλεκτρονιόφιλο

Πυρηνόφιλο

• Η ροή ηλεκτρονίων είναι το κλειδί για τη χημική δραστικότητα.

8
 Παράγοντες που ευνοούν την
αντίδραση Ε + :Nu
• Τα αντίθετα φορτία, ή ταυτόχρονη
παρουσία πλεονάσματος και
ελλείματος φορτίων.

• Επικάλυψη γεμάτων τροχιακών

(υψηλής ενέργειας) με κενά τροχιακά
(χαμηλής ενέργειας).

• Τα μόρια πρέπει να αποκτήσουν

κατάλληλο προσανατολισμό ώστε να
πετύχουν τη μέγιστη επικάλυψη.

9
Αντιδράσεις προσθήκης

Ηλεκτρονιόφιλη

Πυρηνόφιλη

Προσθήκη ρίζας

Ενδιάμεσα Προϊόντα

10
 Ηλεκτρονιόφιλη προσθήκη
Διπλός δεσμός:
ηλεκτρονιακά Ε+
πλούσιος
• ηλεκτρονιόφιλο: (Ε+):
HBr
ή
H+Br-

Το H+ έχει έλλειμμα
ηλεκτρονίων.

11
Περιπτώσεις αντιδράσεων προσθήκης σε C=C

ΗΧ
υδραλογόνωση

ΗΟΗ
ενυδάτωση

ΗΗ υδρογόνωση

ΧΧ αλογόνωση

ΟΗ και Χ Αλο-υδρίνη

ΟΗ και ΟΗ Δι-υδροξυλίωση

12
Μηχανισμός Ηλεκτρονιόφιλης προσθήκης 1/2

Αντιδραστήριο: Χ-Υ  Χ+-Υ-

Στάδιο 1

καρβοκατιόν

Στάδιο 2

13
Μηχανισμός Ηλεκτρονιόφιλης προσθήκης 2/2
Μεταφορά
πρωτονίου (Η+)
Ελεύθερη ενέργεια

[ηλεκτρονιόφιλο] [προσβολή
πυρηνόφιλου, Br-]
1
2

Ενδιάμεσο καρβοκατιόν

H3C
Προϊόν
C CH
+ (Βρωμιούχα
H3C CH3 ένωση)

Συνιστώσα
Ενδιάμεσο: αντίδρασης
καρβοκατιόν 14
 Ηλεκτρονιόφιλη προσθήκη

H3 C H
Br
C C
H3 C
H3C CH3
H
C CH + HBr
H3C CH3 H3 C H
H
C C
H3 C
CH3
Br

• Δύο πιθανά προϊόντα

• Ποιο θα προτιμηθεί;
15
 Κανόνας του Μαρκόβνικοφ

H3 C H
H
C C
H3 C
CH3
H3C Br
C CH + HBr
H3 C H
H3C CH3 Br
C C
H3 C
CH3
H

• Το Η: στον άνθρακα με τα περισσότερα Η (ή λιγότερο

υποκατεστημένο με άλλες ομάδες).
• Το Br: στον περισσότερο υποκατεστημένο άνθρακα. 16
 Ερμηνεία του κανόνα του Μαρκόβνικοφ
Πρώτο στάδιο: σχηματισμός καρβοκατιόντος
δ- Br
δ+H

...
H3C
Ελεύθερη ενέργεια

H
C C
H3C CH3

H
Br +
δ- C C
H3 C H Ασταθές
Σταθερότερη δ+ H
μεταβατική
καρβοκατιόν
CH3
...
H3C H H3C
κατάσταση C C
H3C CH3

H
+
H3 C C C H Σταθερότερο
H3C καρβοκατιόν
C CH H3C CH3
H3C CH3 (το υδρογόνο έχει
προστεθεί στον C με τα
περισσότερα υδρογόνα)
Συνιστώσα αντίδρασης
 Επόμενο στάδιο: προσβολή του Br-
δ- Br
δ+H

...
Ελεύθερη ενέργεια

H3C H
C C
H3C CH3

δ- Br

δ+ H
...
H3C H

H3C
C C
CH3
Br -
H Br H
+ C C
C C H3C H
H3C H
H3C

CH3 H3C CH3

C CH H3C
H3C CH3
Επικρατέστερ
ο προϊόν
Συνιστώσα αντίδρασης
Τέλος Ενότητας
Σημειώματα
 Σημείωμα Αναφοράς
Copyright Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Σταμάτης Μπογιατζής
2014. Σταμάτης Μπογιατζής. «Οργανική Χημεία της Συντήρησης (Θ). Ενότητα
7: Μηχανισμοί αντιδράσεων. Αντιδράσεις προσθήκης (α’ μέρος)». Έκδοση:
1.0. Αθήνα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: ocp.teiath.gr.
 Σημείωμα Αδειοδότησης
Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά,
Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση.
Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία
εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια
«Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων».
Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί και δοθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης
Έργων Τρίτων».

[1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/
Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση:
• που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για
το διανομέα του έργου και αδειοδόχο
• που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση
στο έργο
• που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος
(π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο
Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για
εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.
 Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων
Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου
© άδεια από το δημιουργό.
διαθέσιμο με Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με
άδεια CC-BY απλή αναφορά του δημιουργού.
διαθέσιμο με άδεια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και
CC-BY-SA διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια.
διαθέσιμο με άδεια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού.
CC-BY-ND Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου.

διαθέσιμο με άδεια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού.

CC-BY-NC Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου.

διαθέσιμο με άδεια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού.

και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια
CC-BY-NC-SA Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου.
διαθέσιμο με άδεια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού.
CC-BY-NC-ND Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του.
διαθέσιμο με άδεια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η
CC0 Public Domain εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού.

Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η

διαθέσιμο ως κοινό κτήμα
εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού.

χωρίς σήμανση Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

 Διατήρηση Σημειωμάτων
Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει
να συμπεριλαμβάνει:
 το Σημείωμα Αναφοράς
 το Σημείωμα Αδειοδότησης
 τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων
 το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει)

μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

 Χρηματοδότηση
• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του
εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα.
• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθηνών» έχει
χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού.
• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος
«Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την
Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς
πόρους.